Et utvalg gammelnorske tekster fra og 1300-tallet

Transkript

1 Et utvalg gammelnorske tekster fra og 1300-tallet i faksimiler og i diplomatarisk avskrift Odd Einar Haugen Universitetet i Bergen Blokkseminaret De nordiske språkene i historisk perspektiv H 2010 V 2011 Zürich, mai 2011

2 2 Gammelnorsk homiliebok i AM 619 4to, blad 66 recto, ca Avskriften linje 5, ord 2, begynner øverst på denne siden

3 3 Opphøyelsen av korset Homilie 26 i Gammelnorsk homiliebok, AM 619 4to In exaltatione sancte crucis Cosdroe hét konungr hæiðin ut á Serclande, er heriaðe til Iorsalaborgar ok brꜵut kirkiur margar, ok hafðe brꜵut með ser kross drotens várs ok mart fenge annat. Þa toc hann at dramba af sigri þessom ok þotesc guð vera, ok let gera sér glærhimin á hofialle ok liking allra himintungla, ok sat hann þar á gulstole. Vatne let hann oc veita þegat í løynilegum trvmbum, ok lauc hann upp stundum sva rꜵfum þæim er á vatntrubunum v ro, ok þotesc hann þa gefa rægn af himni sem guð. Son sin unngan at alldre hafðe hann með sér á himni sinum ok allt fenge þat er hann hafðe brout tækit ór Iorsalaborg. En annan son sin setti hann konung yfir landæign sina, en sic let hann gofga sem guð. Eraclius hét konungr Iorsalamanna er liði samnaðe í gægn sǿne Cosdroa, ok funnusc þæir hia á noccorre. Eraclius gerðe þann cost hinum hæiðna konungi at þeir scyldu tvæir beriasc ok gera æigi mannzspæl mæira. Þa gengo þæir á bru ok bꜵrðusc, ok hafðe Eraclius gagn ok gecc allt lið Cosdroa á hond honum ok tóc trv. Þa gecc Eraclius upp á glærhimin Cosdroa með liði sínu, ok varð Cosdroe hꜵndum gripin ok hoggvin, þvi at hann vildi æigi trv taka. En Eraclius gerðe son hans hin unga sér at fostra, ok tóc hann trv. Þa let Eraclius briota glærhiminen ok tóc a braut fe þat allt er Cosdroe hafðe tækit ór Iorsalom, ok fór hann hæim með sigri ok mycclo fenge, ok vildi hann riða með crosse drotens várs í þat lið Iorsalaborgar er Iesus fór til pinslar. En liðet lǫusc aptr fyrir honum ok varð sem æin væggr. En er konungr varð uglaðr við þat ok allt lið hans, þa stoð engil guðs með biartum crosse á borgararme ok mælte: Þa er konungr himins oc iarðar for í gognum þetta lið til pinslar, þa var hann æigi scrydr konungs scruði, hælldr ræið hann óitarlegre asno ok gaf litillætes dóᴍe þrælum sinum. Þa varp konungr af sér tignarscruði. ok gengo aller berføtter til borgar ok sungu lof guði, ok laucsc upp borgarliðet fyrir þæim. En er cros drotens vars com aptr til Iorsala, þa gerðosc slicar iartæinir allar sem þa er crossen fanzc, þvi at þa ræis maðr af dauða ok fengo siukir hæilso, ok er sia dagr halden siðan með hotiðum. Allcvaldande Iesus Crist droten vár er ser let sóma at taca pinsl á crosse fyrir nauðsyniar varer ok læysti os fra æilifum dauða, læiði os á dómsdæigi fyrir miscunn sina ok tacn hæilags cros til æilifra fagnaða, sa er lifir ok rikir, guð per omnia secula seculorum amen.

4 4 Den legendariske Óláfs saga ins helga i DG 8 II, blad 3 recto, ca Avskriften begynner med initialen E i linje 12 av denne faksimilen

5 5 Kong Olav som barn Utdrag fra den legendariske Óláfs saga ins helga, kap. 8, i DG 8 II Kap. 8 En i þann tima kœmr Olafr Trygua son i land, oc boðar þegar truna. Oc er hann kœmr a Upplond, þa kristnar hann þar, oc sialfr hellt hann namna sinum undir skirn. Rane reð namne. Kærti var hanum i hændr sællt. Þa mællte svæinen: Lios, lios, lios. Þa var hann.v. vætra gamall. Væx upp svæinnenn skarulegr með miklu manviti oc at allre at gœrvi mæir en at vætra tale. Nu gerazt til.í. gofger menn at biðia Asto: Sigurðr konongr syr, son Halfdanar, Sigurðr son risa, Harallz sonar hins harfagra. Hann var maðr spakr oc fastnæmr, vitr oc ækci veglyndr, kallaðr staðfastr i skape. Annar var Guðbrandr af dalum, hinn meste hofðingi er i landeno var, skarungr hinn meste oc stormenni oc vinsæll. Hans mal byriaðu flæiri, oc syndizt hon þa bætr geuen. Hon gerer nu væizlu mikla oc byðr til vinum sinum. Nu er rœtt um bœnarorðet. Hon sætr Olaf, son sinn, i kne seer, oc spurði hvat er hann skildi af þui er mællt var, eða hvart hann kynni nokcora skyn a hvar hann villdi at þetta rað lyti. Hann svarar: Bætra þikci mer at læika við aðrum svæinum en rœða um þetta mal. Asta mællte: Blind em ec, ef þer ber ækci a munn þat er mærkilect er, þo at þar mege sva synazt at þat se um afl. Hann svarar: Hue mikit þikci þer undir metorðe oc loue manna. Hon svaraðe: Vist væra ec vær giorn, oc þann villda ec kiosa er mæiri ræyndizt aburðar maðr um riki oc aðra luti. Æigi kann ec vita, sagðe hann, hve virðing kœmr a þat af mannum. En hins spyr ec, hvart er þer þikci bætra at æiga konong at syni eða lænndan mann. Hon svaraðe: Sialldan værða kuistir bætri en aðal tre. Oc þess er von er hamingia fylgir at sa mege konongs namn bera er til er ætterni, en hinn lænnz manz namn er til þess er borenn. Læypr hann a braut oc læikr ser. Þetta dregr miok fram mal Sigurðar. Synizt þetta nu rað frændom oc vinum. Er þa væizla gorr vegleg, oc fær nu Sigurðr Asto. Styrir nu riki sinu oc fostrar nu Olaf. Hann hævir samu lyðscu sina oc aðr. Olaf væx þar upp. Oc æítt sinni ber sva at at drotnengen lykr upp kistu sina, en svæínnenn Olafr var hia staddr. Ser huar upp kœmr nokcot biart oc fagrt. Hon vill hann æigi sia lata. Hann fær til oc gripr um sværz hiolltena, hann brigðr sværðinu oc lysir halega. Hann spyr hværr þat æigi. Hon sægir at þat sværð bar Haralldr, faðer hans. Oc hygg ec þat at spara þar til er þu hævir alldr til at bera. Þetta sværð hæitir Bæsengr. Hann kuaz nu mindu træystazt at bera,

6 oc giængr i braut með. Oc um kvælldet er menn ero bunir til drykciu, ser Sigurðr at Olafr hævir sværðet. Biðr hann lata laust, oc sægir æigi fallet at hann bere enn firir alldrs saker. En ivazc ækci um at þitt æigin er þat. Hann kvaz æigi laust mindu lata. Sigurðr avitar hann oc sva hana at hon sældi hanum, oc hæimtir annat sinni oc biðr hann fa ser. Olafr kvazt sægia um sínn oc vill ægi laust lata. Asta sægir at hon vill at hann tæygi af hanum, en æigi vill hon at hanum se mæin gort. Sigurðr kvæðr þriðia sinni ræiðilega. Olafr sprætter upp oc brægðr sværðinu oc tvihændir. Biðr nu Sigurð taka, ef hanum synizc. Oc æigi fær þu þat af mer onauðgum, oc vera kann þat at ek have valld til at væriazt. Retter at hanum bloðræfilenn. Sigurðr hætter nu; hæimtir æigi oftar. Olafr væx upp oc er nu.x. vætra gamall. Sigurðr krafðe hann oft at soðrla ser ræiðskiota. Oc æit sinni tæygði hann at ser ale hafr æinn mikinn, oc lagðe a hann við bitul, oc slonger a hann soðrli. Oc er konongr ser, spyrr hann hui hann gerðe sva. Han svarar, kvazt þat þikcia sœmelect at hann riði hafrenom; kvazc hann sva þickia með konongom sem sa fararskiote með aðrum riddara hestom. Æigi kuadde Sigurðr hann oftar til þessarar syslu.

7 7 Barlaams ok Josaphats saga i Holm perg 6 fol, side 152, ca Avskriften kap. 155 begynner med initialen k i spalte 1, linje 3

8 Djevlene som forfører menn 8 Utdrag fra Barlaams ok Josaphats saga, kap , i Holm perg 6 fol Kap. 154 Theodas lyddi gorlla til orða konongs oc rœðo, oc litti til vm þetta raðgiæva sins tillaggu fiandans, þui at hann gaf honom þegar slœgleg rað, oc þo staðfastleg, þui at fianndenn gerði sik honom bæðe firir munn oc tungu. Theodas mællte þa til konongs: Ef þu villt, herra konongr, vinna aptr svn þinn oc firirkoma hans hegomlegom atrunaðe oc niðr stœypa, þa hevi ec funnit þann vitrleik oc vel er hann ma ekki i mot stannda. Helldr skal hugr hans sva skiott *blotna sem vax firir elldi. Þa er konongrenn hœyrði þesse orð oc þo hegomleg, en hann hugði þo sonn vera. Þa gerði hann hugh sinn miok glaðan, oc hugði þegar at su hín fiolkunnda tunga hafðe þegar með sinni margmæle stn it oc firirdœmt með sinni prettvisi vitrleik hins blæzaða konongs sunar, oc fystizt konongrenn *þegar at vita með huerri vel er hann ætlaðezt at vennda vilia eða stnua hug konongs sunar eða atrvnaðe. Þa tok Theodas, er huest hafðe tvngu sina til illz, þui likazt sem tvieggiat suerð, fullt af falsom getnaðe oc blanndat illzkufullu eitri, oc hugsaðe slœglega vel af aeggian hins vtryguazta raðgiæva, oc tok sua til ordz: Lit, herra konongr, raðagerð minni, oc visa brott fra syni þinum allum þeim þionastumonnum er nu ero með honom, oc set i stað *þeirra hinar friðaztu mœyar oc hinar venaztv konor með allzskyns sœmelegom *bunaðe, at huartueggia liki þeim er a ser, siolf fegrð með bunaðe oc hauveskr bunaðr með asyn, oc þessar hia honom sið oc arlla til allrar þionastu. En ec man vpp vekkia einn þeskonar vin minn af lostasemdar anndum er i þesskyns lutum hevir mer optlega val rœynzt, oc skal hann kueikia sterkan astarelld með syni þinum, oc þegar sem hann hevir vilia sinn með *einnihuerri *þeirra, oc gengr hann eigi at borðe oc gerer allt eptir varom vilia, þa lit ekki a mik opttar, þui at þa em ec engo nytr, helldr verðr at þola harðar pinslir. Sa er engi lutr i heiminum er sua stnyr eða huervir vngra manna hug sem kuenna *fegrð oc þeirra asyn. Oc lyð einni dœmesagu er þat sannar með mer: Kap. 155 Konongr nokkor hevir veret oc atte sunu enga. Hann var miok ryggr af þesso, þui at hann ætlaðe þetta vera sina hina mesta vsœmd. Sem hann var miok hugsiukr vm þetta mal nokkore stunndu, þa fœddezt honom sunt einkar venn

9 oc mannlegr. Hann gladdezt vnndarllega miok af þesso. Sa hinn same konongr hafðe gnott goðra klerkka með ser oc hina villdaztv meistara. En þeir sem visazter varo af þeim ollum klerkonom, þa sagðu þeir sua konongenom at ef hans sunr sæ i sol eða elld, at hann skylldi vandlega tyna allre syninni. Þat sagðu þeir at þetta mark var i augum hans. Oc þa er konongrenn hœyrði þetta, þa er sua sagtt at hann let gera i bergi einv holo nokkora diupa, miok fiarre liose, oc byrgði þar inni sun sinn, oc fostr moðor hans með honom, oc mællte mykyt vm at hann skylldi eigi vt koma oc enskekyns lios sia innan þeirra tiv vetra. Oc at lyktum þeiʀa tiv vetra, þa bað konongrenn at sueininn være vt leidr til hans or þeirri hinni myrkfu holo. En ekki þat sem hann sa, þa vissi hann til huerss *þat skylldi hava eða horva. En með þvi at konongr var bæðe vitr oc forvitinn, þa let hann fram leiða firir sun sinn oll kuikuendi, huertt i sinni sundran, oc skipaðe ser i einn stað karll menn vena oc val buna, en i aðrum stað friðar konor i sœmelegom bunaðe, ser gull oc gessimar, oc ser biartta gimsteina með ymsum litum oc natturv, dyr klæðe með allzskonar hattom goʀ, gyllta vagna oc kiærrur með kononglegom bunaðe, gylltum beizlum oc steindum soðlum oc huldum með pellum oc purppura. ʀiddarar varo þar til vpp stigannde með hauverskum herneskium. Hann let oc framleiða allzskonar kuikuenndi, bæðe yxn oc kyr, sauði oc geitr, oc suin. En skiott yuir at fara, at allt þat sem hann fann fegrst *oc fee mætazt, þa let hann fram leiða i augsyn sunar sins, at hann skylldi kiosa af þesso allv þat sem hanns nattura oc hugr visaðe honom hellzt til at ælska eptir sinum vilia. Konongrenn hafðe til skipat margum oc vitrum vngum mannum at gera honom kunnigtt nafn þeirra luta allra *er i hans augsyn varo fram leiddir, oc sagðu þeir honom skilvislega huert nafn eptir þui sem var. En þeir varo þa sumir er firir freistni sakar oc gamans sagðu honom sumra luta nofn adruvis en varo. Se, hann sa fagrar geitr, þa spurði hann huat þat var. Þa suaraðe honom a þenna veg einn vngr þionastu maðr: Þat ero konor. Sem hann kom þar fram, sem konor varo firir oc mœyar með virðulegom bunaðe, oc þa spurði hann huat er *þat være, oc þa sagðe honom einn konongs skialdsueinn firi kiæte saker: Þetta ero dioflar, þeir er suikia menn oc villa. En hans hugr var þegar meir til þeirra en til enskiss þess annarss er hann hafðe fyʀ seet. En eptir þat sem þeir hafðu sundrungu syntt honom, huernn lut eptir konongs boðe, þa leiddu þeir hann heim aptr til konongs. Oc konongr spurði hann: Minn kiære sunr, hueʀ lutr er sa af þui allu er þv hevir i dag seet, er þu villt þer kiosa oc helzt fellr þer i skap. Huat, faðer, sagðe hann, hellzt likar mer af þui allu er ec hevi seet, diaflar þeir er svikia menn. Engi lutr er sa af þui allu er ec sa, er mer hugnar sva val eptir minum vilia sem þetta.

10 Konongrenn vndraðe afar miok af þuilikum orðom sveinsins sunar sins. Oc matt þu heʀa konongr, sagðe theodas, a slikum lutum marka huerssu nergangull hermaðr kuenna ast er með vngum mannum. Oc er þat vmattolegtt at þu meger sigra sun þinn með aðrum hætte i þesso male heldr en með ælskulegom kuenna astarþokka. Tekstrettelser til ord som er avmerket med asterisk l. 8 blotna] ms. blœtna l. 12 þegar] ms. þegat l. 19 þeirra] ms. þeirri l. 20 bunaðe] ms. bonaðe l. 25 einnihuerri þeirra] ms. einni huerra þeirra þeirra l. 28 fegrð] ms. ferð l. 43 þat] ms. er huertt l. 53 oc] ms. deest l. 57 er] ms. oc l. 63 þat] ms. þar

11 11 Þiðreks saga i Holm perg 4 fol, blad 19 verso, ca Avskriften kap. 111 begynner med linje 2 av denne faksimilen

12 12 Volunds hevn Utdrag fra Þiðreks saga, kap , i Holm perg 4 fol Kap. 111 Her fær Velent Volvndar namn af væringiom Niðvngr konongr sitr nv i sino riki oc með hanom Velent, hinn agæti smiðr, er Væringiar kalla Volond. Hann smiðar konongi allzkyns gersimar af gvlli oc silfri oc af hveriom lvt er smiða ma. Velent er sva frægr vm alla norðrhalfo heimsins at sva þyckiaz allir menn mega mest lofa hans hagleic at hveria þa smið er betr er gor en annat smiði, at sa er Volvndr at hagleic er gort hevir. Velent er með Niðvngi kononge i goðo ivirlæti oc mikilli sœmð oc allra manna hagaztr oc viðfrægastr. Kap. 112 Niðvngr konongr spyʀ ofriðar tiðendi Einn dag er Niðvngr konongr sitr ivir borðom þa coma menn firir konong oc sagðo hanom at heʀr mikill for i riki hans oc hafðo mikinn skaða gort. Niðvngr konongr samnar liði oc flytr herinn fim daga aðr en þeir fynniz. Oc vm qveldit er konongr hafði sett land tiold sin þa kœmr hanom i hvg at heima ligr sigrsteinn hans. En þat var i þann tima at konongar atto svmir stein þann er sv var nattvra at, at hveʀr feck sigr er hafði a ser, oc gerðo þeir þat hellzt er oʀrosto menn varo, eða vandræði atto eða kappar þottvz. En þat veit ec eigi hvart þat var af nattvro sialfs steinsens eða olli atrvnaðr sa er þeir hafðo a steininom. En þetta þyckir konongi allilla er heima liggr sigrsteinn hans, oc lætr kalla til sin raðamenn sina oc virctavini oc segir at hann vill gefa þeim halft riki sitt oc þar með dottor sina, er kœmi steininom til hans aðr en sol væri i avstri vm morgoninn eptir. Margir varo fvsir til ferðarennar en faer treystaz at ferðenni mvndo aleiðis coma a sva skamri stvndo sem til var geven, oc liðr nv at kveldi. Kap. 113 Niðvngr konongr heitr Velent dottvr sinni Nv ser konongr at engi vill til raða ferðarennar oc kallaði til sin Velent oc mælti: Þv hinn goði vin minn, Velent. Villtv fara þessa ferð? Þa mælti Velent: Heʀra, at yðro raði vil ec fara ef þer vilit *efna þat sem heitið. Þa mælti konongrenn: Alt skvlvm ver þat vel gera er ver havvm mælt. Nv riðr Velent a sinom goða hesti Skemmingi. Hann hafði fengit þann goða hest svnnan af rossa-stoði þvi er stvdaʀr hinn gamli oc fyʀr var fra sagt. Hafði at varðveita. En sa hestr var sva skiotr sem fvgl flivgandi oc alla vega mikill oc friðr.

13 Kap. 114 Velent riðr eptir sigrsteini Niðvngs konongs Velent riðr nv i brot vm nottina oc feʀr þat a eino dœgri er konongrenn hafði flvtt herinn fim daga. Hann kœmr vm miðia nott firir borgena oc fær sigrsteininn, oc riðr nv aptr oc kœmr i nand landtialdom konongs aðr en sol væri i avstri. Nv *lætr Velent bvrdia hest sinn Skemming. Þa coma imot hanom.vij. menn oc foro at brynna hestom fra konongs landtialdom. Kap. 115 Her kœmr i mot Velent konongs drotseti oc vill hafa sigr steininn Þeiʀra hofðingi var konongsens drotseti. Riða þeir amoti Velent oc fagna hanom vel, oc hann þeim. Þa mælti drotsetinn: Minn hinn goði vin, hefir þv her sigrsteininn? Vist ertv olicr orðinn aðrom mannom vm flesta alla lvti er þv comt þessari ferð aleiðis a sva scamri stvndo. Velent svaraði: Þat væntir mec at ec hafa steininn oc leyst þyckiomc ec hafa *þetta erendi sem ec kvnna bezt. Þa mælti drotsetinn: Fa mer sigrsteininn, oc vil ec fœra kongenom, en ec man gefa þer imoti gvll oc silfr sva mikit sem þv kveðr a. Velent svaraði drottsetanom: Kap. 116 Velent vill eigi lata steininn Þu mættir eigi veʀr hafa farit þessa ferð en ec oc eigi trvi ec at þv fair steininn af minni hendi. Oc engi kvrteisi er at beiðaz slicra lvta með þvi at annaʀr hefir steininn sottan oc meðr þvi at slikir lvtir liggia við sem her liggia við. Þa mælti drotsetinn: Dvlenn ertv at þer er þv hygs fa mvno konongs dottor, smiðr einn litill firir þer, er þeir hafa eigi fengit, er af beztom ættom ero i landi þesso. Enða scaltv þat hafa er þer er ohaglegra. Takit nv minir menn oc bregðit sverðom oc skal hann nv lata sigrsteininn oc þar með lifit. Kap. 117 Drotsetinn vill nv taka steininn af Velent navðgom Nv sœkia þeir at hanom, en hann brigðr sverði sino Mimvngi oc hœggr til sialfs drotsetans a hialminn oc i svndr havfðit sva at hann fell davðr a iorð, oc nv flyia hinir sex er eptir ero. Velent kœmr nv a konongs fvnd, oc fœrir hanom sigrsteininn. Hann fagnar hanom vel. Nv segir Velent kononge allan atbvrð a sinni ferð, oc þat at hann hafði drepit drotsetann. Þa mælti konongrenn: Haf þar firir micla oþocc. Þv hefir drepit minn hinn bazta oc hinn kærasta þionastomann. Oc værð a bravto sem skiotast mattv, oc kom aldregi i avgsyn mer siðan, oc ef þv feʀr nv eigi abrot, þa læt ec þec vp festa, oc scaltv deyia sem hinn versti þiofr. Kap. 118 Velent fær nv konongs reiði Velent feʀr nv ifra konongi oc mælir þetta: Slikar sakir mattv nv, konongr, gefa mer firir þvi at þv villt at ockaʀr kavpmali slitni, en eigi man allom vel at þvi

14 getaz, þo at mer kvnni eccki mislika vm þetta mal. Gengr nv Velent fra kononge með osœmð. Oc nv þenna hinn sama dag *mœtaz þeir Niðvngr konongr oc vikingarnir oc beriaz, oc fær Niðvngr konongr sigr, oc reinsar landit oc friðar, oc feʀr heim með miclom veg, oc þyckiz nv hafa vel arnat sem var. Oc liðr sva vm riðar sakir at engi maðr veit hvar Velent var kominn, en Niðvngr konongr er heima i sino riki. Kap. 119 Velent ætlar til svika við Niðvng konong Velent likar nv allilla fengit nv konongs reiði, oc sialfr er hann friðlavss. Hyggr nv til hemda. Feʀr nv eitt sinni til konongs garðz a lavnvngo oc torkenniz, oc vændir til steikara hvss, oc kallaz einn steikari oc setz hann við oc steikir mat oc syðr með aðrom steikarom. Nv coma sendingar firir k0nongr oc ivngfrv. Þa tecr hon ein knif oc stangar með eitt stycki er *liggr a diski firir henni. En sv var nattvra at knifinom at þegar er nocqvat var oreint i matnom, þa song i knifsheptino. Nv fiðr ivngfrv at svic ero gor i matinn, oc segir nv feðr sinom. Hann verðr nv reiðr oc lætr leita eptir manninom. Oc nv *finnz Velent, oc er nv leiddr firir konong. En konong mælir sva: Eigi skaltv, Velent, lif þitt lata firir hagleics þins sakir, þo at þv hafir illa gort. Oc er hann nv settr firir konong. Kap. 120 Nv lætr Niðvngr konongr meiða Velent i fotom Konongr lætr skera i svndr sinvrnar i baðom fotom hans þęr er framan liggia a beinom i kalfabotom hans, oc þær er i ristom framan lago, oc sva firir ofan hælbeinit hasirnarnar. Oc sva lengi sem Velent lifði siðan, þa varo hanom baðir fœtr onytir til gango. Velent liggr nv i konongs garði illa haldinn. Nv mælir hann til konongs eitt sinni. Heʀra, sagði hann. Vel skal ec þat virða firir þer er þv lezt svndr skera sinor i baðom fotom minom, firir þvi at ec hafða yrit til gort. Oc nv ma ec aldregi við þec skiliaz meðan mitt lif er, oc eigi vil ec þo at ec mætta. Þa mælti konongr: Vist skal ec þat vel lavna þer oc ivir bœta viðr þec, oc vil ec gefa þer gvll oc silfr sva mikit sem þv beiðiz. Konongr lætr gera eina smiðio, oc þangat er Velent fluttr. Nv sitr Velent oc smiðar konongi hvern dag af gvlli oc af silfri oc af hveriom lvt aðrom er smiða ma. Nv likar konongenom vel þetta rað at Velent ma nv eigi bravt komaz, oc þykiz hann nv vel vm hafa raðit. Niðvngr konongr a fiogor born, þria svno oc eina dottor. Kap. 121 Konongs synir biðia Velent smiða ser Þat er einn dag at synir Niðvngs konongs tveir hinir yngsto gengo til smiðio Velent með boga sina oc biðia hann smiða ser scot. En Velent segir at hann a eigi tom at, oc þo segir Velent at þit set born konongs. Þa vil ec engan lvt ycr

15 smiða firir vilia faðor yckars oc boð oc þat sem hann sendi mer orð til i dag. En ef þit vilit at ec smiði ycr noccorn lvt, þa skvlo þit veita mer mina bœn fyʀri, en sv er allitil. Þeir spyria hver sv væri. Velent mæler at þeir skvlo ganga ofgir til smiðionnar þegar snior væri nyfallinn. En sveinarnir hirða aldregi hvart þeir ganga ofgir eða rettir. En þetta hefir vm vetrinn veret. Oc þa samo nott eptir fell snior, oc vm morgeninn eptir coma konongs synir til smiðio firir sol, oc hava sva farit sem Velent bavð þeim, oc biðia nv Velent smiða. Kap. 122 Velent drepr.ii. konongs syni Velent lætr oc sic þa ecki til dvelia. Nv lætr Velent aptr hvrðina sem fastazt, en siðan drepr hann sveininn hvarntveggia oc skytr vndir smiðbelgi sina i grof eina diupa. Þenna dag ero horfnir konongs synir, oc veit engi hvert þeir hafa gengnir verit. Konongr hyggr at þeir mvno farit hafa i skog at veiða fvgla oc dyr, eða i fiaro at fiska fangi. Oc þa er til borða scal ganga, þa er þeiʀra leitat oc finnaz þeir eigi. Nv er comit til *Velentz oc spvrt ef þeir hefði þar komit. Velent sagði at þeir como þar oc i brot gengo þeir heðan, oc sia kvaz hann þa a leiðinni er þeir gengo heim til konongs hallar. En boga sina hafðo þeir her oc scot. Oc liklegazt þycki mer at þeir hafi i scog farit, segir hann. Nv fara þeir heim oc sia þeir at fotspor sveinanna horfa heimleiðis, oc hevir engi maðr grvn a Velent vm þetta mal. Kap. 123 Konongr lætr leita svna sinna Konongr lætr leita svna sinna marga daga, oc finnaz þeir aldregi. Nv leiðiz allom at leita þeiʀra lengr, oc þyckir konongi þat liclegast at þeir mvno fara i scog, oc mvno dyr grandat þeim hafa, eða sior hafi grandat þeim ef þeir hafa i fioro gengit, oc er margs vm þat gezt, oc aldregi þess er var. En Velent hafði hvgsat þa svivirðing oc scom er hanom var gor, firir þvi at eigi scorti grimleikinn með hanom, enda varo allopr tilbrigðin. Oc þottiz hann nv hafa hemt sin nocqvat nær sem meiʀr verðr eda eigi. Kap. 124 Velent smiðar or beinvm konongs svna Nv tecr Velent sveinana oc skefr alt holdit af beinonvm, oc siðan tecr hann þeiʀra havsa oc byr gvlli oc silfri oc gerir af tvav mikil borðker, oc af herðarbloðom gerer hann oleysla, oc af miaðmar beinom þeiʀra gerir hann knifa hefti. En af svmvm blaspipor. Af svmom lycla, en af svmom kertistikvr er standa scvlo a konongs borði. Oc af hverio þeiʀra beinin gerir hann nocqvat til borðbvnaðar. Oc þetta væri storar gersimar ef eigi væri með sva storom svikom oc flærðom sem var. Oc þa ero þessar gersimar vppi er konongr hefir flesta rika menn i boði sino.

16 16 Tekstrettelser til ord som er avmerket med asterisk l. 27 efna] ms. hefna l. 36 lætr ] ms. læt l. 43 þetta] ms. þeta l. 68 mœtaz] ms. motaz l. 78 liggr] ms. ligg l. 81 finnz] ms. finn l. 116 Velentz] ms. veletz

17 17 Magnus Lagabøtes landslov i AM 309 fol, blad 42 verso, ca Avskriften begynner med initialen N i linje 11 av denne faksimilen

18 18 Om ferjer og kryssing av elver Utdrag fra Magnus Lagabøtes landslov, kap. 45, i AM 309 fol xlv. Vm farhirdi oc vm flutníng 1 Nv ero þat þíoðar, er sva ero storar at flotrennar ero, oc æígí ma brvm vpp hallda, þo at a se gorvar. 2 Nv ef þar er þíoðvegr yfir til oc ífra, þa skal sa fa farhirði er iorð a nest. En aller gefe fe til, er yfir vilía fara. Þat hæítír almenníngs fár. Þat er skylldar farlæíga vegferlle hveríum penningr silfrs fir mann hvern. En bygðar menn kome kaupí sínu fir sik, ok fatøka menn við farhirði sem þæír mego, ok hann se val hallden af. En olmoso menn ero í abyrgð bygðar manna, nema bygðarmenn gefe sva fir sik, ok þo at farhirðir hafe fullt fir hvartvæggía. 3 Nv ef farhirðir næyðír vegferlla til mæírí læígu en nu er skílt, giallde silfrs. Sv er onnur søk ef hann syníar þæim manne fars, er læígu byðr. Sv er hín þriðía sok ef þess fárs missir døgre lengr, oc verdr farhirðir at því kunnr ok sannr. Þat hæitir vegafall. Gíalldi konunge halfa mork silfrs, oc aðra halfa þæím sem farhirði fek til, oc hafe hann til skíps vmbota. 4 En ef maðr lǽtr flytía naut a skípí, kome kaupi sínu sem hann ma við farhirði. En ef maðr gengr a skíp farhirðis æða tækr fir hendr sínar fram, þat hæitir fornæme. Seckr sa er þat gærir mork silfrs, halfa konunge en halfa farhírdi. 5 Nv er farhírðír æígí skylldr at flytía lengr en solo er sett, oc æígí fyrr en sol kømr vpp, þvíat sol skal flutníngi raða vm svmar, en dagr vm vetr. En æf farhirðir flytr þiof yfir vduldr, þa hefir hann firgort hvð sínni, ok hæitir þíofs nautr. 6 Nv æf farhirðir ferr or sundí, sýslílandzdrotten æða hans vmboðs maðr annan istaðen ínnan þriggía dagha, æða giallde halfa mork silfrs konunge, en half mork leggízt til skíps vmbota, með því at þat er fartalme, er skip er æígí i sundi. 7 En ef skíp fyrnízt sva at æígí er ført, fae bøndr ok bygðarmenn annat istaðen. En ef þæir fa æigi annat ínnan.iij. dagha, gíallde mork silfrs, konunge halfa, en halfa til skíps vmbota.