Løyve til mellombels utslepp frå driving av tunnelar til nytt høgspentanlegg i Bergen og Fjell

Transkript

1 Sakshandsamar, innvalstelefon Ingrid Torsnes, Statens vegvesen Region vest Askedalen Leikanger Vår dato Dykkar dato Vår referanse 2017/ Dykkar referanse Løyve til mellombels utslepp frå driving av tunnelar til nytt høgspentanlegg i Bergen og Fjell Fylkesmannen gir Statens vegvesen Region vest løyve til mellombels utslepp av avløpsvatn frå tunneldriving. Løyvet er gitt med heimel i forureiningslova 11, jf. 16. Vi viser til søknad av 14. juli 2017 om løyve etter forureiningslova til utslepp frå driving av tunnelar i samband med bygging av nytt høgspentanlegg mellom Breivik i Bergen kommune til Litlesotra i Fjell kommune. Fylkesmannen gir løyve på visse vilkår. Løyvet er gitt med heimel i forureiningslova 11, jf. 16. Fylkesmannen har ved avgjerda vurdert forureininga frå tiltaket opp mot fordelane og ulempene som tiltaket vil føre til. Ved fastsetjing av vilkår har Fylkesmannen lagt til grunn kva som er mogleg å oppnå med bruk av beste tilgjengeleg teknikkar. Utsleppsløyvet med tilhøyrande vilkår er vedlagt. Fylkesmannen har regulert dei forholda som er vurdert til å ha dei mest alvorlege miljømessige konsekvensane. Vi vil påpeike at all forureining frå verksemda isolert sett er uønskt. Sjølv om utsleppa er innanfor dei fastsette grensene, pliktar verksemda å redusere utsleppa så langt det er mogeleg utan urimelege kostnader. Det same gjeld utslepp av komponentar det ikkje er utrykkeleg sett grenser for gjennom særskilte vilkår. Statens vegvesen er pliktig til å unngå unødvendig forureining, jf. forureiningslova 7. Viser det seg at forureiningsforholda endrar seg, kan Fylkesmannen med heimel i forureiningslova 18 endre vilkåra i løyvet og setje nye vilkår, og om nødvendig trekkje løyvet tilbake. Endringar skal vere basert på skriftleg sakshandsaming og ei forsvarleg utgreiing av saka. Ein endringssøknad må difor sendast i god tid før ei eventuell endring kan gjennomførast. At vi har gitt løyve til forureining, fritar ikkje erstatningsansvar for skade, ulemper eller tap som forureininga har ført til, jf. forureiningslova 56. I tillegg til dei krava som følgjer av løyvet, pliktar verksemda å overhalde forureiningslova og produktkontrollova, med tilhøyrande forskrifter. Nokre av forskriftene er nemnde i løyvet. For informasjon om andre reglar som kan vere aktuelle for verksemda, viser vi til Miljødirektoratet sine heimesider, og Statens hus Kaigaten 9, 5020 Bergen Telefon: Telefaks: Miljøvern- og klimaavdelinga Postboks 7310, 5020 Bergen Org.nr: E-post: postmottak@fmho.no Internett:

2 Brot på løyvet er straffbart etter forureiningslova 78 og 79. Brot på krav som følgjer direkte av forureiningslova og produktkontrollova med tilhøyrande forskrifter er òg straffbart. Søknaden Vedtatt vegtrasé for Sotrasambandet går i same trasé som dagens luftleidning for høgspenten. Denne skal leggjast om frå luftleidning til kabel. Det skal etablerast to tunnelar. Den eine tunnelen vil gå frå Breivik transformatorstasjon til Drotningsvik ved Sotrabrua, og den andre vil gå frå Knarrevik ved Sotrabrua til Litlesotra transformatorstasjon. Figur 1 viser kabeltraséen for nye 132 kv og 300 kv mellom Breivik og Litlesotra. Norconsult AS har i brev av 14. juli 2017 søkt om løyve etter forureiningslova på vegner av Statens vegvesen/bkk Nett AS. Utsleppet gjeld for mellombels anleggsverksemd. Tunneldrivevatn og anleggsvatn vil etter reinsing ha utslepp til Litle Kiplevatnet i Bergen kommune og til sjø ved Knarrevik, aust for Klubbaneset i Fjell kommune. Det er i søknaden sett følgjande forslag til reinsekrav: Litle Kiplevatnet: Suspendert stoff < 50 mg/l ph under 8 olje < 5 mg/l <0,3 mg/l amoniakk Utslepp til sjø ved Knarrevik, aust for Klubbaneset: Utslepp på kote minus 10 eller djupare Suspendert stoff 400 mg/l Total olje (THC) 20 mg/l 2

3 Tunnelen frå Breivik til Drotningsvik går under eit nedlagt deponi. Det er ti meter fjell og 3 meter jordmassar mellom tunnelen og deponiet. Det kan kome sigevatn i sprekker som kan føre til forureining. Tiltaket er risikovurdert, og ein vurderer at fare for spreiing av miljøgifter er lav. Planlagt start av anleggsarbeidet er 1. april Anleggsperioden vil vare om lag 1 år og 6 månader. Saksgang Søknaden har vore lagt ut til offentleg ettersyn på Fylkesmannens nettside, og kunngjort i Bergens Tidende og VestNytt. Søknaden vart òg sendt på høyring til Bergen kommune og Fjell kommune. Det har kome inn fråsegn frå Fjell kommune. Fråsegn frå Fjell kommune Fjell kommune si fråsegn gjeld den delen av anlegget som er i Fjell kommune. Dei har ingen merknader til søknaden. Prosjektet er godt utgreia, og at ytre miljø blir tatt vare på med reinsing av avløpsvatnet før utslepp til resipient. Fylkesmannen si vurdering og grunngjeving Generelt Fylkesmannen meiner å ha tilstrekkeleg informasjon til å kunne fatte vedtak i saka. Etter forureiningslova 7 må ingen setje i verk noko som kan medføre forureining utan at tiltaket har eit løyve etter lovas 11. Mellombels anleggsverksemd er unnateke krav om løyve i 8 nr. 3, når forureininga er "vanleg". I forureiningslovas forarbeid Ot. prp. 11 ( ) står det at det må tas omsyn til verknadene i den individuelle resipient når det fastslås om forureininga er vanleg eller ikkje. Fylkesmannen har vurdert utsleppets forureiningspotensiale og potensielle brukarkonfliktar og funne at tiltaket krev løyve etter forureiningslova 11. Etter naturmangfaldlova 7 skal prinsippa i 8-12 leggjast til grunn som retningsliner ved utøving av mynde som påverkar naturmangfaldet. Dette inneber at naturmangfaldslova sine prinsipp også må leggjast til grunn når ein gjer vurderingar etter forureiningslova. Tiltak som medfører fare for forureining av vatn skal også vurderast etter vassforskrifta, der formålet er å beskytte og om nødvendig betre miljøtilstanden i elvar, innsjøar, grunnvatn og kystnære område. Norges vassdrags- og energidirektorat (NVE) ga 27. mai 2016 BKK Nett AS konsesjon etter energilova til bygging og drift av anlegget. Det er laga miljø-transport- og anleggsplan (MTAplan) for tiltaket. Denne planen inkluderer bl.a. krav til støy. NVE har oppfølging av MTAplanen. 3

4 Løyvet omhandlar Dei delar av anleggsarbeidet som dette løyvet omhandlar er: utslepp av anleggsvatn frå driving av tunellar og riggområde avrenning frå område for lagring av sprengsteinsmassar handtering av avfall overvaking av utslepp for sigevatn pumpa opp frå lavbrekk i tunnelen i driftsfase Utslepp til vatn Utslepp frå tunneldrift kjem i hovudsak frå drivevatn og lekkasjevatn. Dette vatnet kan vere forureina med bl.a. olje, suspenderte partiklar, nitrogenrestar frå sprengstoff og høg ph som følgje av bruk av sementprodukt. I tillegg kan ein få plastrestar frå skytestreng og armering i sprøytebetong. Konsentrasjonen av suspendert stoff og olje som blir sloppe ut bør vere så lågt som mogeleg. Vi har sett ei grense på 50 mg/l for suspendert stoff i ferskvatn, og 200 mg/l i sjøresipienten. Det er i søknaden lagt inn eit forslag på 400 mg/l, men Fylkesmannen har i andre tilsvarande utsleppsløyve sett strengare vilkår. Sidan det med dagens reinseteknologi ikkje bør vere noko problem å oppnå dette, så har vi sett ei strengare grense enn forslaget i søknaden. Det er i søknaden foreslått ei grense for olje på 20 mg/l for utslepp i sjø og 5 mg/l for utslepp til Litle Kiplevatn. Det er normalt lite olje i tunneldrivevatn, så Fylkesmannen meiner at ei grense på 5 mg/l for olje er ei grense som kan gjelde både for sjø- og ferskvassresipienten. Sprengstoffrestar som inneheld ammonium, kan føre til at det blir danna ammoniakk dersom ph-verdien i utsleppsvatnet er høgare enn 8. Ammoniakk er akutt giftig for organismar som lever i vatn. Konsentrasjonen av ammoniakk i ferskvatn bør ikkje overstige 0,03 mg/l for å beskytte fisk. Høg ph i seg sjølv (ph>9) vil også kunne skade fisk. Forholdet mellom fri ammoniakk (NH 3 ) og ammonium (NH 4 + NH 3 ) er avhengig av både temperatur og ph. Det er vanskeleg å reinse nitrogenrestar, og justering av ph vil vere avgjerande for om det blir danna ammoniakk. Det skal etablerast ein kontinuerleg logging av ph med varslingssystem som sikringstiltak. Det er sett krav til ph mellom 6 8 på utsleppet til Litle Kiplevatn, og vi meiner at dette vil sikre at det ikkje oppstår ammoniakkmengder i vatnet som vil vere giftig for organismar. Fylkesmannen har på bakgrunn av dette ikkje stilt krav til måling av ammonium. Sjøen er ein meir robust resipient, som ikkje er så sårbar for ammoniakk og ph-variasjonar. Vi har difor ikkje sett krav til ph for utsleppet til sjø ved Knarrevik. Det er ikkje lov å vaske betongbilar utan reinsing av vaskevatnet. Vaskevatn frå betongbilar skal ikkje gå til ferskvassresipient, pga. høg ph som kan vere dødeleg for bl.a. fisk. Avrenning frå sprengsteinmassar Bruk av sprengstein og mellomlagring av sprengstein skal skje på ein slik måte at det ikkje fører til utvasking og utslepp direkte til vassdrag. Eventuelle resipientar skal skjermast mot forureinande avrenning av partiklar og eventuelle plastrestar. Partiklar frå sprengstein er skarpe og kan skade gjellene på fisk. Det skal om nødvendig etablerast grøfter og andre tiltak for avskjering av sigevatn. 4

5 Vurdering etter vassforskrifta Miljømålet i vassforskrifta er at alle vassførekomstar skal oppnå minst god økologisk tilstand. Eit av utsleppspunkta vil vere i Byfjorden nord for Sotrabrua. Vassførekomsten er i Vann-nett registrert som C Byfjorden. Denne vassførekomsten har moderat økologisk tilstand, og vil i følgje Vann-nett ikkje oppnå god kjemisk tilstand. Litle Kiplevatnet er ikkje registrert som vassførekomst i Vann-nett. Resipienten er i søknaden vurdert som stilleståande næringsfattig tjern, men at dette nødvendigvis ikkje er ein god indikator på tilstand for biologisk mangfald. Ein skal ikkje tillate aktivitetar som gir dårlegare miljøtilstand enn dagens situasjon i resipientar, men anleggsarbeidet inkludert tunneldrivinga vil ha ein mellombels effekt på resipientane. Vi forventar ikkje at det mellombelse utsleppet vil påverke den økologiske tilstanden i resipientane. Fylkesmannen meiner at med dei reinsetiltak og vilkår som er sett i løyvet, så vil tiltaket ikkje vere til hinder for at miljømålet blir nådd. Krava i vassforskrifta er difor ikkje til hinder for å gi løyve etter forureiningslova. Vurdering etter naturmangfaldlova Byfjorden/Kobbeleia er registrert som beiteområde for norsk vårgytande sild og som oppvekstområde for Nordsjøsei. Feltet er stort, og det er i søknaden opplyst at ein svært liten del ligg innanfor sannsynleg influensområde. Kravet i naturmangfaldlova er at saka i hovudsak skal vere basert på eksisterande og tilgjengeleg kunnskap. Søk i databasen Artsdatabanken og Naturbase 6. februar 2018 viser at det ikkje er artar av nasjonal forvaltningsinteresse eller utvalde naturtypar nær tiltaksområdet eller utsleppspunkta som kan bli påverka av tiltaket. Fylkesmannen har vurdert saka etter 8-12 i naturmangfaldlova. Anleggsaktiviteten kjem ikkje i konflikt med utvalde naturtypar eller artar av nasjonal forvaltiningsinteresse. Konklusjon Vi har vurdert dei forureiningsmessige ulempene opp mot dei samfunnsmessige fordelane. Dersom aktiviteten blir drifta med gode rutinar og i tråd med utsleppsløyvet, vil miljøforholda bli tilfredstillande tatt vare på. Fylkesmannen gir difor løyve etter forureiningslova. Fylkesmannen vil følgje opp anlegget gjennom krav om rapportering om eventuelle avvik frå reinsekrav og ved tilsyn. Fristar Tabellen nedanfor gir oversikt over fristar for gjennomføring av tiltak vi har stilt krav om i løyvet: Tiltak Frist Tilvising til vilkår Sende inn overvakingsprogram 1. mai til Fylkesmannen Sende sluttrapport til Fylkesmannen Innan seks månadar etter at anleggsarbeidet er sluttført 9.5 5

6 Gebyr Fylkesmannen tar sakshandsamingsgebyr for arbeid med utsleppsløyve. Reglane om gebyrinnkrevjing er gjeve i forureiningsforskrifta kapittel 39. Verksemda skal betale kroner i gebyr for løyvet, jf. forureiningsforskrifta 39-4, sats 5. Gebyrsatsen er valt på bakgrunn av ressursbruken Fylkesmannen har hatt i samband med sakshandsaming av løyvet. Vi varsla eit høgare gebyr, men har brukt mindre ressursar enn rekna med og har difor redusert gebyrsatsen. Miljødirektoratet sender faktura. Rett til å klage Søknaden er innvilga. Dersom det er noko i løyvet de vil klage på, inkludert vedtaket om gebyrsats kan de sende klage til Miljødirektoratet. Partane involvert i saka og andre med særleg interesse, kan klage innan tre veker frå verksemda har mottatt dette brevet. I ein eventuell klage skal det gå klart fram kva klagen gjeld, og kva endringar ein ynskjer. Klagen bør vere grunngjeven og skal sendast til Fylkesmannen i Hordaland. Verksemda kan òg klage på vedtaket om gebyrsats til Miljødirektoratet innan tre veker etter at verksemda har mottatt dette brevet, jf. forureiningsforskrifta Ein eventuell klage bør vere grunngjeven og skal sendast til Fylkesmannen i Hordaland. Ein eventuell klage fører ikkje automatisk til at vedtaket blir utsett. Verksemda må difor betale det fastsette gebyret. Dersom Miljødirektoratet godtar klagen, vil overskottsbeløpet bli refundert. Med helsing Magne Nesse senioringeniør Ingrid Torsnes senioringeniør Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Kopi til: Bergen kommune Postboks Bergen Fjell kommune Postboks Straume Norconsult AS Postboks Bergen 6

7 Løyve til utslepp av tunneldrivevatn for krafttunnelar Breivik Litlesotra for Statens vegvesen Region vest Fylkesmannen gjev Statens vegvesen Region vest løyve med heimel i forureiningslova 11, jf. 16. Løyvet er gjeve på grunnlag av opplysningar i søknad av 14. juli 2017 og opplysningar som kom fram under handsaminga av søknaden. Løyvet gjeld frå dags dato. Dersom verksemda ønskjer endringar utover det som vart opplyst i søknaden eller under sakshandsaminga og som kan ha miljømessig verknad, må verksemda på førehand avklare dette skriftleg med Fylkesmannen. Dersom heile eller vesentlege delar av løyvet ikkje er teke i bruk innan fire år, skal verksemda sende ei utgreiing om omfanget til verksemda. Fylkesmannen vil då vurdere eventuelle endringar i løyvet. Data om verksemda Verksemd Statens vegvesen Region vest Stad/gateadresse Askedalen 4 Postadresse 6863 Leikanger Kommune og fylke Bergen kommune og Fjell kommune i Hordaland Org. nummer (verksemd) eigd av Lokalisering av anlegg UTM sone 32: aust, nord NACE-kode og bransje Kategori for verksemda 1 - Fylkesmannens referansar Løyvenummer: T Løyvet gjeve: 6. februar 2018 Magne Nesse senioringeniør Anleggsnummer: Løyve sist revidert i medhald av fl 18 tredje ledd: Saksnummer: 2017/7794 Løyvet sist endra: Ingrid Torsnes senioringeniør Endringslogg Endringsnummer Endringar av Punkt Endringar 1 Jf. forskrift om begrensning av forurensning (forurensningsforskriften) av , nr. 931, kapittel 36 om behandling av tillatelser etter forurensningsloven

8 1 Rammer for løyvet Løyvet gjeld forureining frå anleggsarbeid i samband med bygging av ny høgspent mellom Breivik i Bergen til Litlesotra i Fjell, og til overvaking av resipient i minst to år i driftsfasen. Utslepp av anleggsvatn frå driving av tunnelar Avrenning frå område for bruk og lagring av sprengsteinmassar Handtering av avfall Overvaking av resipient Løyvet er mellombels og gjeld fram til anleggsperioden er over, og til overvaking viser at det ikkje er lekkasje frå deponiet i Drotningsvik som påverkar resipienten. Løyvet fritar ikkje verksemda frå å hente inn løyve etter dei delane av tiltaket som ikkje er regulert i forureiningslova. 2 Generelle vilkår 2.1 Utsleppsavgrensingar Dei utsleppskomponentane frå verksemda som er forventa å ha størst verknad på miljøet, er uttrykkeleg regulert gjennom punkt 3 til 11 i løyvet. Utslepp som ikkje er uttrykkeleg regulert på denne måten, er også omfatta av løyvet så langt opplysningar om slike utslepp vart lagt fram i samband med sakshandsaminga eller må reknast for å ha vore kjent på annan måte då vedtaket vart gjort. Dette gjeld likevel ikkje utslepp av prioriterte miljøgifter oppført i vedlegg 1. Utslepp av slike komponentar er berre omfatta av løyvet dersom dette går fram uttrykkeleg av punkt 3 til 13, eller dei er så små at dei må reknast for å vere utan miljømessig verknad. 2.2 Plikt til å halde grenseverdiar Alle grenseverdiar skal haldast innanfor dei fastsette midlingstidene. Variasjonar i utsleppa innanfor dei fastsette midlingstidene skal ikkje avvike frå det som følgjer av normal drift i ein slik grad at dei kan føre til auka skade eller ulempe for miljøet. 2.3 Plikt til å redusere forureining så langt som mogeleg All forureining frå verksemda, under dette utslepp til luft, vatn, støy og avfall, er isolert sett uønskt. Sjølv om utsleppa blir haldne innanfor fastsette utsleppsgrensar, pliktar verksemda å redusere sine utslepp, dette gjeld også for støy, så langt det er mogeleg utan urimelege kostnader. Plikta omfattar også utslepp av komponentar som det ikkje er sett grenser for gjennom vilkår i løyvet. For produksjonsprosessar der utsleppa er proporsjonale med produksjonsmengd, skal ein eventuell reduksjon av produksjonsnivået, som er lagt til grunn i samband med sakshandsaminga, føre til ein tilsvarande reduksjon i utsleppa. 2.4 Plikt til førebyggjande vedlikehald For å halde dei ordinære utsleppa på eit lågast mogeleg nivå, og for å unngå utilsikta utslepp, skal verksemda sørgje for førebyggjande vedlikehald av utstyr som kan verke inn på utsleppa. System og rutinar for vedlikehald av slikt utstyr skal være dokumenterte.

9 2.5 Tiltak ved auka forureiningsfare Dersom det som følgje av unormale driftstilhøve eller av andre grunnar oppstår fare for auka forureining, pliktar verksemda å setje i verk tiltak som er nødvendige for å eliminere eller redusere den auka forureiningsfaren, under dette om nødvendig, å redusere eller innstille drifta. Verksemda skal så snart som mogeleg informere Fylkesmannen om unormale tilhøve som har eller kan få forureiningsmessige følgjer. Akutt forureining skal i tillegg varslast i samsvar med punkt Internkontroll Verksemda pliktar å etablere internkontroll i samsvar med gjeldande forskrift 2. Internkontrollen skal mellom anna sikre og dokumentere at verksemda held krava i dette løyvet, forureiningslova, produktkontrollova og relevante forskrifter til desse lovene. Verksemda pliktar å halde internkontrollen oppdatert. 3 Utslepp til vatn i anleggsperioden 3.1 Utslepp frå tunneldriving Utsleppsgrenser Utsleppsgrensene i tabell 1 og 2 gjeld for mellombels utslepp av reinsa vatn frå driving av tunnel. Alle prøvar for å dokumentere at ein held grenseverdiar skal takast av avløpsvatnet etter reinseanlegg og før utslepp til resipient. Tabell 1 Utsleppskomponent Utsleppsgrenser ved utløp reinseanlegg Suspendert stoff (SS) 50 mg SS/liter Olje 5 mg/liter ph 6-8 Resipientar Litle Kiplevatnet Tabell 2 Utsleppskomponent Suspendert stoff (SS) Olje Utsleppsgrenser ved utløp reinseanlegg 200 mg SS/liter 5 mg/liter Resipientar Byfjorden øst for Klubbaneset på minst 10 meters djup Utsleppsreduserande tiltak a) Det skal etablerast reinseløysingar for å redusere partikkelinnhald, partikkelbunden forureining og redusere oljeinnhald b) Reinseløysingar skal dimensjonerast basert på best tilgjengeleg fagkunnskap 2 Forskrift om systematisk helse-, miljø- og sikkerhetsarbeid i virksomheter (internkontrollforskriften) av , nr. 1127

10 c) For å halde grensene for suspendert stoff på 50 mg/liter og 200 mg/liter må det om nødvendig etablerast sedimenteringsanlegg og filtrering, eventuelt med tilsetjing av koaguleringskjemikaliar d) Reinseanlegg skal dimensjonerast slik at dei kan ta hand om dei vassmengdene som blir tilført. Sidan det på førehand er vanskeleg å vite kva vassmengder som oppstår frå tunneldrivinga, så må vassmengdene registrerast med vassmengdemåling når tunneldrivinga er komen i gang. Då kan dimensjoneringa av anlegga kontrollerast og korrigerast med omsyn til nødvendig opphaldstid. Dimensjoneringa av reinseanlegga skal kunne visast fram ved ein eventuell kontroll Diffuse utslepp frå produksjonsprosessar og frå uteareal, til dømes avrenning frå lagerområde og områder for lossing/lasting, som kan føre til skade eller ulempe for miljøet, skal avgrensast mest mogeleg. Avrenning av overflatevatn frå verksemdas uteareal skal handterast slik at det ikkje kan føre til skade eller ulempe for miljøet Utsleppspunkt for tunneldrivevatn Utsleppspunkt frå reinseanlegga skal lokaliserast som vist i figur under. Figur 1: Kart som viser utsleppspunkta (markert med raude punkt). Lokalisering skal om nødvendig avklarast med grunneigarar, kommunen, andre aktuelle partar og faginstansar. Det skal etablerast rutinar for visuell inspeksjon ved utsleppstadane, der observasjonar av oljefilm, blakka vatn eller anna forureining skal registrerast. Ved vesentleg forureining skal dette rapporterast, jf. punkt 8.4.

11 3.2 Utslepp frå avrenning frå anleggsarbeid i dagsoner og frå riggområde Avrenning frå område for lagring av sprengsteinsmassar Sprengstein skal disponerast på ein slik måte at det ikkje fører til utvasking/avrenning av skarpe partiklar, plast, skytestreng og nitrogenrestar direkte til vassdrag. Eventuelle resipientar skal skjermast mot forureinande avrenning. Det skal om nødvendig etablerast grøfter eller andre tiltak for avskjering av forureinande avrenning Avrenning frå arbeid i dagsoner Verksemda skal handtere overvatn i anleggsperioden slik at det ikkje fører til skade eller ulempe for miljøet. Det er ikkje sett krav om konkrete reinseløysingar. Det er forventa at anleggsarbeidet blir utført slik at følgjande prinsipp blir lagt til grunn: Avskjerande tiltak for å redusere overvasstilrenning gjennom anleggsområda Sikring av skråningar mot erosjon Bruk av naturleg tilgjengelege sedimenteringsløysingar avhengig av lokale terrengforhold osv Utslepp frå riggområder Riggområda skal etablerast slik at ein har kontroll med eventuell forureining frå desse. Det skal etablerast rutinar for påfylling av drivstoff, vedlikehald av maskinpark mv. Med formål å redusere forureining til grunn og resipient. Ved eventuelle punktutslepp av olje og drivstoff skal mest mogeleg av olja samlast opp. Absorbentar skal vere tilgjengelege på stadar der oljesøl kan oppstå. Avløpsvatn frå eventuelle verkstadar og vaske/spyleplassar skal reisast i oljeutskillar eller tilsvarande reinseløysing slik at utsleppsgrense for olje fastsett i pkt blir haldne. Det er ikkje tillate å vaske betongbilar utan reinsing av avløpsvatnet, og med direkte utslepp til vassdrag. Verksemda skal leie sanitæravløpsvatnet sitt til offentleg avløpsnett 3, eller eventuelt ha eit lukka system som blir tømt og avfallet levert godkjent mottak. 3.3 Drift og vedlikehald av reinseanlegg mv. Det skal utarbeidast og setjast i verk eit kontrollprogram med tilhøyrande skriftlege internkontrollrutinar og driftsinstruksar mv. For å følgje opp drift av reinseanlegg i anleggsperioden. Det skal minimum etablerast skriftlege rutinar for: Drifts- og tømmerutinar for reinseanlegga for olje og suspendert stoff (slam). Bassenga skal rutinemessig tømmast for sand, olje og slam slik at nødvendig opphaldstid til ei kvar til blir haldne Visuell inspeksjon av reinseanlegg inkludert utsleppspunkt til resipient 3 Jf. forurensningsforskriftens kapittel 15A om påslipp

12 Prøvetaking av utslepp frå reinseanlegg Avvikshandsaming for forhold som gjeld uønskte hendingar for ytre miljø 4 Grunnforureining og forureina sediment Verksemda skal vere innretta slik at det ikkje skjer utslepp til grunnen som kan føre til nemneverdige skader eller ulemper for miljøet. Verksemda pliktar å gjennomføre førebyggjande tiltak som skal hindre utslepp til grunn og grunnvatn. Verksemda pliktar vidare å gjennomføre tiltak som er eigna til å avgrense verknad på miljøet av eit eventuelt utslepp til grunn og grunnvatn. Utstyr og tiltak som skal hindre utslepp til grunn og grunnvatn, eller hindre at eventuelle utslepp fører til skadar eller ulempe for miljøet, skal overvakast og haldast ved like regelmessig. Plikta etter dette avsnittet gjeld tiltak som står i eit rimeleg forhold til skadar og ulemper som skal unngåast. Verksemda skal halde jamleg oversikt over eventuell eksisterande forureina grunn på området til verksemda og i forureinande sediment utanfor, inkludert faren for spreiing, og å vurdere trong for granskingar og tiltak. Er det grunn til å tru at granskingar eller andre tiltak vil vere nødvendig, skal forureiningsstyresmakta varslast om dette. Terrenginngrep som kan føre til fare for at forureining i grunnen blir spreidd, må ha godkjent tiltaksplan etter forureiningsforskrifta kapittel 2 4, eventuelt løyve etter forureiningslova. Tiltak i forureina sediment må ha løyve etter forureiningslova eller forureiningsforskrifta kapittel Kjemikaliar Med kjemikaliar meiner vi her kjemiske stoff og stoffblandingar som blir brukte i verksemda, både som råstoff i prosess og som hjelpekjemikaliar, for til dømes groehindrande middel, vaskemiddel, hydraulikkvæsker og middel brukt for å hindre brann. For kjemikaliar som blir brukt på ein slik måte at det kan føre til fare for forureining, skal verksemda dokumentere at det er gjort ei vurdering av helse- og miljøeigenskapar til kjemikaliane på bakgrunn av testing eller annan relevant dokumentasjon, jf. også punkt 2.6 om internkontroll. Verksemda pliktar å etablere eit dokumentert system for substitusjon av kjemikaliar. Verksemda skal gjere ei kontinuerleg vurdering av faren for skadelege effektar på helse og miljø valda av dei kjemikaliane som blir brukt, og av om alternativ finst. Skadelege effektar knytt til produksjon, bruk og endeleg disponering av produktet, skal vurderast. Der betre alternativ finst, pliktar verksemda å bruke desse så langt dette kan skje utan urimeleg kostnad eller ulempe. 5 Stoff åleine, i stoffblandingar og/eller i produkt, skal ikkje framstillast og seljast, eller bli brukt utan at dei er i samsvar med krava i REACH-regelverket 6 og andre regelverk som gjeld for kjemikaliar. 4 Jf. forurensningsforskriftens kapittel 2 om opprydning i forurenset grunn ved bygge- og gravearbeider 5 Jf. lov om kontroll med produkter og forbrukertjenester (produktkontrolloval) av , nr. 79, om substitusjonsplikt 3a 6 Forskrift om registrering, vurdering, godkjenning og begrensing av kjemikalier (REACH-forskriften) av 30. mai 2008, nr. 516

13 6 Støy Krav til støy er regulert av Norges vassdrags- og energidirektorat i Miljø-, transport og anleggsplan (MTA) for 132 kv og 420 kv Breivik Litlesotra. Norges vassdrags- og energidirektorat føl opp støyvilkåra. 7 Avfall 7.1 Generelle krav Verksemda plikter så langt det er mogeleg utan urimelege kostnadar eller ulemper å unngå at det blir danna avfall som følgje av verksemda. Særleg skal verksemda prøve å avgrense innhaldet av skadelege stoff i avfallet mest mogeleg. Verksemda pliktar å sørgje for at all handtering av avfall, inkludert farleg avfall, skjer i samsvar med gjeldande reglar for dette, fastsett i eller i medhald av forureiningslova og avfallsforskrifta Handtering av bunnrensk Bunnrensk er definert som massar i den mellombelse køyrebana og andre massar ned til bergflate. Dersom bunnrensken skal fjernast skal dei handterast som avfall i tråd med forureiningslova 32 og utan at det fører til fare for forureining, jf. 7 i forureiningslova. Innhald av forureining skal avklarast på grunnlag av representativ prøvetaking og vere grunnlaget for vidare handtering av massane. 7.3 Handtering av slam Slam frå sedimenteringsbasseng, reinseinnretningar og sandfang er definert som avfall, eventuelt farleg avfall. Det skal takast prøve av slammet, og analyseresultatet avgjer kva som er godkjent mottak. 8 Tiltak for førebygging og beredskap mot akutt forureining 8.1 Miljørisikoanalyse Verksemda skal gjennomføre ein miljørisikoanalyse av si verksemd. Verksemda skal vurdere resultata med tanke på akseptabel miljørisiko. Potensielle kjelder til akutt forureining av vatn, grunn og luft skal kartleggast. Miljørisikoanalysen skal dokumenterast og skal omfatte alle tilhøve ved verksemda som kan føre til akutt forureining med fare for helse- og/eller miljøskadar inne på området til verksemda eller utanfor. Ved modifikasjonar og endra produksjonstilhøve skal miljørisikoanalysen oppdaterast. Det er utført risikovurdering av utslepp av sigevatn frå deponiet i Drotningsvik. Verksemda skal ha oversikt over miljøressursar som kan bli råka av akutt forureining og dei helse- og miljømessige konsekvensane slik forureining kan føre til. 7 Forskrift om gjenvinning og behandling av avfall (avfallsforskrifta) av , nr. 930

14 8.2 Førebyggjande tiltak På basis av miljørisikoanalysen skal verksemda setje i verk risikoreduserande tiltak. Både sannsynsreduserande og konsekvensreduserande tiltak skal vurderast. Verksemda skal ha ein oppdatert oversikt over dei førebyggjande tiltaka. 8.3 Etablering av beredskap Verksemda skal, på bakgrunn av miljørisikoanalysen og dei risikoreduserande tiltaka som er sette i verk, om nødvendig, etablere og vedlikehalde ein beredskap mot akutt forureining. Beredskapen skal vere tilpassa den miljørisikoen som verksemda til ei kvar tid representerer. 8.4 Varsling av akutt forureining Akutt forureining eller fare for akutt forureining skal varslast i samsvar med gjeldande forskrift 8. Verksemda skal også så snart som mogeleg varsle Fylkesmannen gjennom fmhopostmottak@fylkesmannen.no i slike tilfelle. 9 Utsleppskontroll og rapportering 9.1 Kartlegging av utslepp Verksemda plikter systematisk å kartlegge verksemdas utslepp til vatn. Dette gjeld både diffuse utslepp og punktutslepp. Verksemda skal leggje denne kartlegginga til grunn for utarbeiding av program for utsleppskontroll. 9.2 Utsleppskontroll Verksemda skal kontrollere og dokumentere utslepp til vatn ved å gjennomføre målingar. Målingar omfattar volumstraummåling, prøvetaking, analyse og utrekning. Målingar skal utførast slik at dei blir representative for verksemdas faktiske utslepp og skal omfatte: utslepp av komponentar som er regulert gjennom grenseverdiar fastsett i løyvet eller i forskrift 9.3 Kvalitetssikring av målingane Verksemda er ansvarleg for at måleutstyr, metodar og gjennomføring av målingane er forsvarleg kvalitetssikra blant anna ved å: utføre målingane etter Norsk standard. Dersom det ikkje finst, kan internasjonal standard nyttast. nytte akkrediterte laboratorium /tenester når volumstraummåling, prøvetaking og analyse blir utført av eksterne. Tenesteytar skal være akkrediterte for den aktuelle tenesta. 9.4 Program for utsleppskontroll Verksemda skal ha eit program for utsleppskontroll som inngår i verksemdas dokumenterte internkontroll. I programmet skal verksemda gjere greie for om dei kartlagde utsleppa, gjennomføring av utsleppskontrollen og kvalitetssikring av målingane. 8 Forskrift om varsling av akutt forurensning eller fare for akutt forurensning av , nr. 1269

15 Programmet for utsleppskontroll skal innehalde: kart som viser målepunkt prøvetakingsfrekvensar som gir representative prøvar vurdering av usikkerheitsbidraga ved dei ulike trinna i målingane (volumstraummåling, prøvetaking, analyse og/ eller utrekning Det er laga eit kontrollprogram for entreprenør i søknaden. Ved eventuelle endringar skal revidert program sendast til Fylkesmannen. 9.5 Rapportering til Fylkesmannen Sluttrapport Verksemda skal sende rapport til Fylkesmannen innan seks månader etter at anleggsarbeidet er sluttført. Rapporten skal innehalde følgjande: Omtale av utført arbeid Resultat frå granskingar gjennomført undervegs Analyseresultat pr. reinseanlegg for SS og olje, gjerne i Excel Avfallsmengder Samla omtale og dokumentasjon på effekt og avbøtande tiltak som er gjennomført for å hindre forureining Samla utgreiing for eventuelle vilkår i løyvet som ikkje er oppfylt, inkludert grunngjeving for avvik 10 Miljøovervaking 10.1 Overvaking av oppumpa vatn med mogeleg innhald av sigevatn Verksemda skal sørgje for overvaking av mogelege miljøeffektar av sigevatn frå det nedlagte deponiet i tråd med eit overvakingsprogram. Overvakingsprogrammet skal sikre overvaking både under og i minst 2 år etter anleggsarbeidet er ferdig. Overvakinga skal ikkje avsluttast før effektane er vurdert til å vere ubetydelege. Målet med overvakinga er: Å sikre kunnskap om tunnelen/anleggsarbeidet påverkar innhald og spreiing av forureining frå nedlagt deponi Å få grunnlag for vurdering og gjennomføring av avbøtande tiltak for å hindre uønskte miljøeffektar Å kunne setje i verk strakstiltak ved behov Å dokumentere at krav i løyvet, lover og forskrifter blir haldne Dette gjeld så vel effektar på luft, grunn, vatn og sediment i den grad dette er aktuelt. Overvakingsprogrammet skal sendast Fylkesmannen. Overvakinga skal gjennomførast av fagkyndig, uavhengig konsulent i tråd med overvakingsprogrammet. Der det er formålstenleg kan sjølve prøvetakinga gjennomførast av verksemda sjølv i samråd med konsulenten. Verksemda må i så fall greie ut for dette i overvakingsprogrammet.

16 10.2 Andre utgreiingar Dersom overvakinga viser at det er nødvendig, kan Fylkesmannen krevje at verksemda gjer undersøkingar eller utgreiingar for å redusere utslepp til luft, vatn og grunn. På bakgrunn av resultata kan Fylkesmannen pålegge verksemda å gjennomføre avbøtande tiltak. 11 Tilsyn Verksemda plikter å la representantar for forureiningsstyresmakta, eller andre som har mynde, føre tilsyn med anlegget til ei kvar tid.

17 VEDLEGG 1 Liste over prioriterte miljøgifter, jf. punkt 2.1. Utslepp av desse komponentane er berre omfatta av løyvet dersom dette går uttrykkeleg fram av vilkåra i punkt 3 og punkta etter, eller dei er så små at dei må sjåast på å vere utan miljømessig verknad. Metaller og metallforbindelser: Arsen og arsenforbindelser Bly og blyforbindelser Kadmium og kadmiumforbindelser Krom og kromforbindelser Kvikksølv og kvikksølvforbindelser Forkortelser As og As-forbindelser Pb og Pb-forbindelser Cd og Cd-forbindelser Cr og Cr-forbindelser Hg og Hg-forbindelser Organiske forbindelser: Bromerte flammehemmere Penta-bromdifenyleter (difenyleter, pentabromderivat) Okta-bromdifenyleter (defenyleter, oktabromderivat) Deka-bromdifenyleter (bis(pentabromfenyl)eter) Heksabromcyclododekan brombisfenol A (2.2`,6,6`-tetrabromo-4,4`isopropyliden difenol) Klorerte organiske forbindelser 1,2-Dikloretan Klorerte dioksiner og furaner Heksaklorbenzen Kortkjedete klorparafiner C 10 - C 13 (kloralkaner C 10 - C 13 ) Mellomkjedete klorparafiner C 14 - C 17 (kloralkaner C 14 - C 17 ) Klorerte alkylbenzener Pentaklorfenol Polyklorerte bifenyler Triklorbenzen Tetrakloreten Trikloreten Triklosan (2,4,4'-Triklor-2'-hydroksydifenyleter) Tris(2-kloretyl)fosfat Enkelte tensider Ditalg-dimetylammoniumklorid Dimetyldioktadekylammoniumklorid Di(hydrogenert talg)dimetylammoniumklorid Vanlige forkortelser Penta-BDE Okta-BDE, octa-bde Deka-BDE, deca-bde HBCDD TBBPA EDC Dioksiner, PCDD/PCDF HCB SCCP MCCP KAB PCF, PCP PCB TCB PER TRI TCS TCEP DTDMAC DSDMAC DHTMAC Nitromuskforbindelser Muskxylen Alkylfenoler og alkylfenoletoksylater Nonylfenol og nonylfenoletoksilater NF, NP, NFE, NPE Oktylfenol og oktylfenoletoksilater OF, OP, OFE, OPE Dodecylfenol m. isomerer DDP 2,4,6 tri-tert-butylfenol TTB-fenol Per- og polyfluorerte alkylforbindelser (PFAS) uoroktansulfonat (PFOS) og forbindelser som inneholder PFOS Perfluorheksansulfonsyre (PFHxS) og forbindelser som inneholder PFHxS Perfluoroktansyre PFOS, PFOS-relaterte forbindelser PFHxS, PFHxS-relaterte forbindelser PFOA

18 Langkjedete perfluorerte karboksylsyrer C9-PFCA C14-PFCA Tinnorganiske forbindelser Tributyltinnforbindelser Trifenyltinnforbindelser Dibutyltinnforbindelser Dioktyltinnforbindelser Polysykliske aromatiske hydrokarboner Dietylheksylftalat (bis(2-etylheksyl)ftalat) Bisfenol A Siloksaner Dekametylsyklopentasiloksan Oktametylsyklotetrasiloksan Benzotriazolbaserte UV-filtre 2-Benzotriazol-2-yl-4,6-di-tert-butylphenol 2,4-di-tert-butyl-6-(5-chlorobenzotriazol-2-yl)phenol 2-(2H-benzotriazol-2-yl)-4,6-ditertpentylphenol 2-(2H-Benzotriazol-2-yl)-4-(tert-butyl)-6-(sec-butyl)phenol PFNA, PFDA, PFUnDA, PFDoDA, PFTrDA, PFTeDA TBT TFT, TPT DBT DOT PAH DEHP BPA D5 D4 UV-320 UV-327 UV-328 UV-350