Håkon Kongsvik utvalsleiar

Transkript

1 Møteinnkalling Utval: Møtestad: Ungdommens fylkesutval Kvalheim Fritid Dato: Tid: 18:00 Program Kl 18:00 Saksbehandling Dersom nokon av utvalet sine medlemmer ikkje kan møta og må melda forfall, vert dei bedne om å gjere dette snarast ved å fylle ut skjemaet på Innkallinga gjeld valde medlemer og vara i Ungdommens fylkesutval. Det vil ikkje vere tilsette frå administrasjonen til stades under helgemøte, derfor må føresette til medlemmer/vara under 18 år stadfeste at dette er greitt. Det gjer dei ved å sende ein e-post til andreas.skretting.jansen@hfk.no Håkon Kongsvik utvalsleiar 1

2 Sakliste Utvalssaknr Innhald Arkivsaknr PS 22/17 Godkjenning av innkalling PS 23/17 Godkjenning av saksliste PS 24/17 Godkjenning av møtebok frå forrige møte PS 25/17 Referatsaker (meldingar) PS 26/17 Høyring - temaplan "Likeverd i Hordaland fylkeskommune" 2014/560 PS 27/17 Høyring - "Regional transportplan Hordaland " 2014/560 PS 28/17 Revidering av møteplan - UFU 2014/560 PS 29/17 Ymse U.Off. 2

3 PS 22/17 Godkjenning av innkalling PS 23/17 Godkjenning av saksliste PS 24/17 Godkjenning av møtebok frå forrige møte PS 25/17 Referatsaker (meldingar) 3

4 Kommunikasjonsseksjonen - Øk - og org avd Arkivnr: 2014/ Saksbehandlar: Andreas Skretting Jansen Saksframlegg Saksgang Utval Saknr. Møtedato Ungdommens fylkesutval 26/ Høyring - temaplan "Likeverd i Hordaland fylkeskommune" Samandrag Hordaland fylkeskommune skal vera ein god kommune for alle innbyggarane. Derfor har fylkeskommunen satt i gang eit prosjekt, som skal sikre gode retningslinjer for tilsette og tenesteyting underlagt fylkeskommunen. Planen har fire hovudmål, og dei er: Hordaland fylkeskommune skal ha eit likeverdsperspektiv i all tenesteyting Hordaland fylkeskommune skal legge til rette for fleire gode leveår for alle Hordaland fylkeskommune skal ha nulltoleranse for mobbing I Hordaland fylkeskommune skal alle bli møtte med respekt, og mangfald blir sett på som ein ressurs. Som Hordaland fylkeskommunes øvste organ for ungdomspåverknad, så ynskjer fylkeskommunen særleg innspel på korleis UFU ser for seg at ein bør jobba med likeverd i fylkeskommunens samhandling med ungdom. Høyringsfristen er 7. april. Forslag til vedtak Høyringa vert lagt fram utan forslag til vedtak. Rune Haugsdal fylkesrådmann Janne Værnø kommunikasjonsdirektør Saksframlegget er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 Kommunikasjonsseksjonen - Øk - og PB 7900 org avd 5020 Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Org.nr. NO mva. Kontonr

5 ØKONOMI- OG ORGANISASJONSAVDELINGA «MOTTAKERNAVN» «ADRESSE» «POSTNR» «POSTSTED» Dato: Vår ref.: 2015/ Saksbehandlar: biraase Dykkar ref.: «REF» «KONTAKT» Høyringsutkast til temaplan "Likeverd i Hordaland fylkeskommune" Fylkesutvalet vedtok 23. februar 2017 høyringsutkast til temaplan «Likeverd i Hordaland fylkeskommune». Planen vert no send ut på høyring. Innhald Temaplan «Likeverd i Hordaland fylkeskommune» er ein overordna plan som skal gi retning for tilsette og tenesteyting i Hordaland fylkeskommune. Det blir i planen foreslått fire hovudmål, med underliggande strategiar, som omfattar hovudutfordringar i planen. Dei fire hovudmåla er: Hordaland fylkeskommune skal ha eit likeverdsperspektiv i all tenesteyting Hordaland fylkeskommune skal legge til rette for fleire gode leveår for alle Hordaland fylkeskommune skal ha nulltoleranse for mobbing I Hordaland fylkeskommune skal alle bli møtte med respekt, og mangfald blir sett på som ein ressurs. Høyring og informasjon Fylkeskommunen ynskjer no synspunkt på innhaldet i planen. Resultatet av høyringa vil bli vurdert og lagt fram for den politiske prosessen fram mot slutthandsaminga i fylkestinget i juni Svar skal sendast elektronisk via denne lenka: Spørsmål kan rettast til prosjektleiar Birte Markeseth Aasen, tlf eller birte.markeseth.aasen@hfk.no. Høyringsfristen er sett til 7.april Med venleg helsing Rune Haugsdal fylkesrådmann Ingrid Kristine Holm Svendsen fylkesdirektør økonomi og organisasjon Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Hordaland fylkeskommune ØKONOMI- OG ORGANISASJONSAVDELINGA Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Org.nr. NO mva. Kontonr

6 Likeverd i Hordaland fylkeskommune Temaplan

7 2 7

8 INNHALD LIKEVERD I HORDALAND FYLKESKOMMUNE...4 LIKEVERDSPLAKATEN...5 TILHØYRANDE DOKUMENT...6 Mål: Hordaland fylkeskommune skal ha eit likeverdsperspektiv i all tenesteyting...6 Mål: Hordaland fylkeskommune skal leggje til rette for fleire gode leveår for alle...6 Mål: Hordaland fylkeskommune skal ha nulltoleranse for mobbing...6 Mål: I Hordaland fylkeskommune skal alle bli møtte med respekt, og mangfald bli sett på som ein ressurs...6 LIKEVERD I HORDALAND FYLKESKOMMUNE BAKGRUNN OG OPPFØLGING...7 LIKEVERD I HORDALAND FYLKESKOMMUNE TRE HOVUDFOKUSOMRÅDE...7 OPPSUMMERING

9 Likeverd i Hordaland fylkeskommune Likeverd er ein føresetnad for at Hordaland skal vere eit godt samfunn for alle. Det betyr at alle hordalendingar skal ha same tilbod og høve til samfunnsdeltaking, uansett kjønn, etnisk bakgrunn, livssyn, funksjonsevne, seksuell orientering, kjønnsuttrykk eller kjønnsidentitet. I heile verksemda skal alle oppleve å bli høyrde, tekne vare på og sikra korrekt behandling i sin kontakt med Hordaland fylkeskommune. Fylkeskommunen skal ha eit likeverdsperspektiv i planprosessar, tilsetjingsprosessar, tenesteyting, opplæring og i samarbeid med frivillige lag og organisasjonar. Vi tek likeverd på alvor, og det vert arbeidd systematisk med problemstillingar knytte til dette. Planen er m.a. forankra i følgjande: Diskrimineringslovverket Arbeidsmiljølova Opplæringslova Regional planstrategi Overordna verksemdsstrategi for Hordaland fylkeskommune Samfunnsoppdrag og verdiar for Hordaland fylkeskommune Etiske retningslinjer for tilsette og folkevalde i Hordaland fylkeskommune Ein føresetnad for å lukkast med denne planen, er eit kontinuerleg haldningsskapande arbeid, både internt blant dei tilsette og i møte med alle innbyggjarane. Godt og inkluderande leiarskap sikrar ei kontinuerleg formidling av fylkeskommunen sine verdiar, slik kan ein ikkje berre førebyggje mobbing og diskriminering, men og aktivt styrkje arbeidet med likeverd. I fylkeskommunen er det nulltoleranse for mobbing og trakassering. Konkretisering av handlingsplanen er ein kontinuerlig prosess og del av arbeidet med ulike handlingsplanar, rutinar, reglement m.m. i dei ulike avdelingane. Bergen, juli 2017 Rune Haugsdal Fylkesrådmann Ingrid Holm Svendsen Fylkesdirektør økonomi og organisasjon Vi nyttar kompetansen vår til å sjå heilskapen. Det vi gjer i dag, skal vere målbart og kome framtidige generasjonar til gode. Vi er synlege pådrivarar for utvikling og verdiskaping. Vi prioriterer og set høge mål. Vi samarbeider, og er i dialog med, innbyggjarar, kommunar og andre. Slik fremjar vi samhandling og demokrati 4 9

10 5 10

11 Tilhøyrande dokument MÅL: HORDALAND FYLKESKOMMUNE SKAL HA EIT LIKEVERDSPERSPEKTIV I ALL TENESTEYTING Regional plan for folkehelse fleire gode levekår for alle Handlingsplan mot diskriminering av lesbiske, homofile, bifile og transpersonar MÅL: HORDALAND FYLKESKOMMUNE SKAL LEGGJE TIL RETTE FOR FLEIRE GODE LEVEÅR FOR ALLE Regional plan for folkehelse fleire gode leveår for alle Handlingsplan mot diskriminering av lesbiske, homofile, bifile og transpersonar Styringsdokument for det pedagogiske utviklingsarbeidet ved dei vidaregåande skulane Overordna HMS-plan for Hordaland fylkeskommune Systematisk arbeid med psykososialt skulemiljø Mål og tiltak for Inkluderande Arbeidsliv i Hordaland fylkeskommune Livsfasepolitisk handlingsplan MÅL: HORDALAND FYLKESKOMMUNE SKAL HA NULLTOLERANSE FOR MOBBING Systematisk arbeid med psykososialt skulemiljø Overordna HMS-plan for Hordaland fylkeskommune Konflikthandtering for tilsette i Hordaland fylkeskommune Handlingsplan mot diskriminering av lesbiske, homofile, bifile og transpersonar Rutine for varsling i Hordaland fylkeskommune Skal utarbeidast: Tiltaksplan mot mobbing av elevar og lærlingar MÅL: I HORDALAND FYLKESKOMMUNE SKAL ALLE BLI MØTTE MED RESPEKT, OG MANGFALD BLI SETT PÅ SOM EIN RESSURS Etiske retningsliner for folkevalde og tilsette Lønsstrategi for Hordaland fylkeskommune Prosedyre ved rekruttering Tiltaksplan for likestilling og likeverd i Hordaland fylkeskommune Handlingsplan mot diskriminering av lesbiske, homofile, bifile og transpersonar Det europeiske charter for likestilling mellom kvinner og menn i lokalsamfunnet 6 11

12 Likeverd i Hordaland fylkeskommune bakgrunn og oppfølging I tråd med statlege føringar og gjeldande styringsdokument er mange tiltak innan likeverd alt sette i gang, mellom anna i samband med IA-avtalen, Folkehelseplanen, Overordna HMS-plan med fleire. Det er viktig å understreke at dette arbeidet inneber kontinuerleg innsats og arbeid, og at ein del av tiltaka i dei ulike handlingsplanane aldri kan ferdigstillast. Temaplanen «Likeverd for alle» tek opp i seg både arbeidsgjevar- og tenesteytarperspektivet for Hordaland fylkeskommune. Bakgrunnen for prosjektet er eit vedtak som vart fatta i fylkestinget i saka Handlingsplan mot mobbing av homofile, lesbiske, bifile og transpersonar (sak 82/2014). I samband med at LHBT-planen vart send til rullering, bad fylkestinget fylkesrådmannen om å utarbeide ein generell handlingsplan mot mobbing og diskriminering. Basis for planen er dei fire diskrimineringslovene, Opplæringslova og Arbeidsmiljølova. Det vert for tida vurdert samanslåing/revidering av diskrimineringslovene, men arbeidet er ikkje ferdigstilt, og denne planen må derfor halde seg til eksisterande lovverk. I tillegg er det foreslått frå politisk hald at Hordaland fylkeskommune skal signere «Det europeiske charter for likestilling mellom kvinner og menn i lokalsamfunnet». Ein av føresetnadene i dette charteret er at ein skal utarbeide ein handlingsplan for likestilling. «Likeverd i Hordaland» har tre hovudfokusområde: - Universell utforming - Likestilling og inkludering - Mobbing og diskriminering Oppfølging av planen: Ansvaret for å implementere planen ligg i linja. I samband med den årlege eigenkontrollen vil oppfølginga av tilhøyrande tiltaksplanar, reglement, rutinar etc. bli etterspurt. Temaplanen skal behandlast i HAMU årleg. Rapportering av status skal vere med i årsmelding for Hordaland fylkeskommune. Temaplanen med tilhøyrande dokument skal reviderast kvart fjerde år. Regional planstrategi vert lagt til grunn for revisjonen. Som arbeidsgjevar har fylkeskommunen eit samfunnsansvar, og skal bidra til eit inkluderande arbeidsliv. Dette kan ha budsjettmessige konsekvensar. Slike budsjettmessige konsekvensar skal synleggjerast i årsbudsjett for Hordaland fylkeskommune. Likeverd i Hordaland fylkeskommune tre hovudfokusområde Universell utforming, jfr.lov om forbud mot diskriminering på grunn av nedsett funksjonsevne, kap.3 og Folkehelseplan for Hordaland Universell utforming er planlegging og utforming av produkt, varer og tenester som skal hindre at vi skapar funksjonshemmande barrierar. Dette skal derfor omfatte alle fylkeskommunale tenester, som kommunikasjonskanalar, bygningsmasse, transportmiddel og tenester frå underleverandørane. Det er viktig at tenestene støttar opp om og gjev brukarane høve til å vere sjølvhjelpne. Utfordringane kring universell utforming er komplekse, og kompetansen på området må stadig utviklast for å forstå behovet for tilrettelegging. 7 12

13 Likestilling og inkludering, jfr diskrimineringslovverket Likestillingsperspektivet må vere integrert i undervisningstilbodet og rådgjevinga til elevane. Likeeins må likestilling og inkludering vere førande når det gjeld fylkeskommunen si prioritering i økonomisk tildeling til kultur- og idrettstiltak. Likestilling mellom kvinner og menn er ein grunnleggjande rett for alle og er av umisseleg verdi i eitkvart demokrati. For å kunne verkeleggjere denne retten, må den ikkje berre vere lovfesta, men må også nyttast effektivt på alle område: politiske, økonomiske, sosiale og kulturelle (frå Det europeiske charter for likestilling mellom kvinner og menn i lokalsamfunnet). Hordaland opplever jamn innvandring, inkludert flyktningar, frå andre land, og utviklar seg til eit stadig meir fleirkulturelt samfunn. Både språklege og kulturelle barrierar kan skape utfordringar, og fylkeskommunen må ta omsyn til god kommunikasjon for å sikre riktige tenester. Døme på dette er bruk av språknøytrale symbol, profesjonell tolke- og omsetjingsteneste og klar presentasjon av tenesteapparatet. Utanforskap har store konsekvensar både for den einskilde og for samfunnet, og er ein risikofaktor når det gjeld tilknyting til destruktive miljø. Særleg gjeld dette ungdom. Hordaland fylkeskommune skal leggje til rette for gode klasse- og skulemiljø. Meld. St. 16 ( ) «Frå utenforskap til ny sjanse Samordnet innsats for voksnes læring» tar opp dette. Hordaland fylkeskommune skal jobbe aktivt, både som tenesteytar og som arbeidsgjevar, for å hindre utanforskap. Ein skal elles ha aktiv merksemd på at utgreiingar, planar og vedtak kan medføre utilsikta diskriminering for ulike grupper i samfunnet. Det er eit uttalt mål for fylkeskommunen at talet på arbeidstakarar i uønskt deltid skal reduserast. Hordaland fylkeskommune skal og ha ein lønspolitikk som ikkje favoriserer eitt kjønn. Usaklege lønsforskjellar skal elles aktivt motarbeidast, jfr. Aktivitets- og redegjørelsesplikten 23 og 24 i Likestillingslova. Hordaland fylkeskommune ønskjer eit mangfald av dyktige medarbeidarar, og må leggje til rette både for ei brei rekruttering og for å halde på dei tilsette. Ei balansert fordeling når det gjeld kjønn, etnisitet, funksjonsevne og alder verkar positivt inn på arbeidsmiljøet. Inkludering på arbeidsplassen gjev seg utslag i høfleg og omgjengeleg åtferd, mellom anna i språkbruk, humor og i den generelle kommunikasjonen. Leiarane skal sjå kvar einskild arbeidstakar som heile og verdfulle menneske, og alle skal handsamast med respekt. Det skal vere kultur i HFK for å tilsetje og ta godt vare på medarbeidarar med både synlege og usynlege utfordringar som redusert fysisk eller psykisk funksjonsevne. Mobbing og diskriminering HFK har nulltoleranse for mobbing og trakassering, dette gjeld både som tenesteytar og arbeidsgjevar. Eit uttalt mål for fylkeskommunen er å redusera fråfallet i den vidaregåande skulen. Mobbing og utrygge skulemiljø er ofte ei medverkande til at elevar sluttar i vidaregåande opplæring. Etter opplæringslova 9a har elevane sterke rettar til eit godt psykososialt miljø som fremjar helse, trivsel og læring. Lærlingar og andre tilsette i fylkeskommunen er beskytta gjennom arbeidsmiljøloven 4-3. Arbeidsmiljølova 4-3 tredje ledd om det psykososiale arbeidsmiljøet slår fast at arbeidstakar ikkje skal utsetjast for trakassering eller anna utilbørleg framferd. Hordaland fylkeskommune skal vere ein pådrivar i arbeidet mot mobbing. Kompetansen på området skal kontinuerleg forbetrast, slik at det kan jobbast godt førebyggjande og slik at saker blir handterte på ein skikkeleg måte. Alle skal ha det trygt på skulen og på arbeidsplassen. Hordaland fylkeskommune har tilsett to ombod, spesielt med tanke på elevar og lærlingar sitt skule- og arbeidsmiljø. Mobbeombodet i Hordaland arbeider for elevane skal få eit godt psykososialt skulemiljø, og elev- og lærlingombodet arbeider for å sikre at elevar, lærlingar og lærekandidatar får oppfylt sine rettar. 8 13

14 Oppsummering Arbeidet med likestilling og likeverd, mangfald og inkludering, handlar om meir enn det som kan nedfellast i planar og lovverk. Det handlar om langsiktig arbeid, om vanskelege prioriteringar, og ikkje minst, det handlar om haldningar. Denne planen er eit uttrykk for at Hordaland fylkeskommune ønskjer å satse og gjere verdiane forpliktande for fylkeskommunen sitt arbeid framover. Planen har fokus på mangfald og likeverd, og intensjonen har vore å vinkle arbeidet på inkludering i staden for diskriminering. Vidare skal han vere eit viktig verktøy for å gje kunnskap, verkemiddel og retningslinjer til å setja i verk moglege tiltak for å nå dette målet. Den konkrete oppfølginga av planen vert avgjerande for fylkeskommunen si utøving av samfunnsoppdraget. Dette gjeld både i rolla som arbeidsgjevar, som arbeidsplass, i skulen og i den offentlege tenesteytinga. Denne planen skal gje retning for arbeidet i Hordaland fylkeskommune, og den skal bidra til at Hordaland fylkeskommune vert ein attraktiv arbeidsgjevar så vel som ein rettvis, effektiv og god tenesteytar for innbyggjarane. 9 14

15 Agnes Mowinckels gate 5 Postboks Bergen Telefon: E-post: hfk@hfk.no Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalandssamfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelsetenester og kollektivtransport til innbyggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdiskaping, næringsutvikling, fritidsopplevingar og kultur. Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og framtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen. 15

16 Konflikthandtering for tilsette i Hordaland fylkeskommune Dokumenttype: Godkjend av: Gjeld frå: Tal sider: Rutine Fylkesdirektør organisasjon Utarbeidd av: Personalseksjonen Godkjend dato: Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Føremål Alle tilsette i Hordaland fylkeskommune har rett på eit helsefremjande arbeidsmiljø. Vi har alle ansvar for å bidra til samarbeid og trivsel, og vi skal syne kvarandre respekt. Vi pliktar å delta aktivt i dei tiltaka som blir sett i verk for å skape eit godt og sikkert arbeidsmiljø, det gjeld også konfliktløysingstiltak. Føremålet med rutinane er å sikre at konflikthandteringa i Hordaland fylkeskommune er ryddig og føreseieleg. Konfliktomgrepet Konfliktar høyrer med til menneskeleg samhandling, og er ikkje negative i seg sjølv. Konfliktar kan vere konstruktive eller destruktive. God konflikthandtering er å gripe inn i destruktive konfliktar. Mobbing og trakassering er forbode med lov, og i slike saker er det er ein leiar si plikt å gripe inn. Dersom konfliktar utviklar seg til personalsaker, er det eigne rutinar for korleis desse skal løysast. Når vi her nyttar omgrepet konflikt er det i tydinga destruktive konfliktar. Definisjon: Ein konflikt er ei usemje mellom to eller fleire som går ut over rammene for konstruktiv diskusjon og verkar negativt inn på helse, trivsel og/eller tenesteyting. Konflikten kan vere uttrykt eller opplevd av berre ein part. Ansvar for konflikthandtering Alle som er involverte i ein konflikt har sjølv eit ansvar for å ta opp problem så tidleg som mogleg og til å medverke til løysing så raskt det let seg gjere. Konfliktar skal som hovudregel løysast der konflikten oppstod, på lågast mogeleg nivå. Målet er alltid å ta vare på kvarandre og å minske sjansen for at konfliktar får spreie seg. Leiarar med personalansvar har det overordna ansvaret, medan tillitsvalde og verneombod har viktige roller når konfliktar oppstår. Leiarar med personalansvar: Ansvar og plikt til å førebyggje og å ta tak i konfliktar. Det er leiar si oppgåve å gi dei tilsette opplæring i korleis dei skal melde frå når konfliktar oppstår. Det er leiar si oppgåve å setje i verk tiltak, og om naudsynt knyte til seg hjelp. Leiar har ansvar for å melde frå til overordna dersom ei sak ikkje vert løyst tilfredsstillande for alle partar innan rimeleg tid. 16

17 Side 2/3 Dersom overordna leiing vert kjend med ein konflikt som det ikkje på tilfredsstillande vis er gripe fatt i, eller som det ikkje er funne ei tilfredsstillande løysing på, kan dei på eige initiativ gripe fatt i saka og setje i verk naudsynte tiltak. Ein bør i utgangspunktet unngå å kople inn andre tilsette som ikkje er involverte/ikkje naturleg skal verte involverte i ein eventuell konflikt. Skal andre trekkjast direkte inn i konflikthandteringa bør det liggje føre semje mellom partane om dette. Næraste overordna skal alltid informerast om at eksterne partar er kopla inn i saka. Kostnadskrevjande tiltak krev førehandsgodkjenning frå overordna leiing/ leiinga i samsvar med delegasjonsreglement og fullmakter. Tillitsvalde: Ansvar for å ivareta arbeidstakar sine interesser, også ved førebyggjande arbeid. Tillitsvalde skal gjere sitt til at konflikten vert handtert slik at ein kan finne løysingar som best mogeleg tek vare på den enkelte tilsette og arbeidsmiljøet. Tillitsvalde har eit særleg ansvar for å melde frå om konfliktar. Verneombod: Ansvar og plikt til å ivareta arbeidstakarane sine interesser i saker som vedkjem arbeidsmiljøet i heile eller delar av verksemda. Verneombodet skal i første rekkje arbeide med konfliktførebyggjande tiltak, men kan også bli orientert om og gje bistand i enkeltsaker. Verneombodet har ei viktig rolle med å sjå til at lovverk og rutinar vert etterlevd. Dersom ein ikkje klarer å løyse ein konflikt på lågaste nivå, skal saka løftast til neste nivå. Leiar kontaktar overordna, tillitsvald kan søkje råd hjå hovudtillitsvald, verneombod hjå hovudverneombod. Det kan også søkjast hjelp hjå Bedriftshelsetenesta (HMT), Personalseksjonen, Arbeidstilsynet eller andre ein har tillit til. Konflikt mellom partar på same eller sidestilt nivå Dei tilsette som er involverte har i første omgang eit gjensidig ansvar for å ta opp problemet med kvarandre. Når ein leiar blir kjend med ein konflikt, skal vedkommande ta kontakt med dei involverte partar og gjere seg kjend med innhaldet i saka. Leiar har plikt til å handle når vedkommande får kjennskap til konfliktar. Når ein arbeidstakar som er part i ein konflikt blir kalla inn til leiar, bør arbeidstakar gjerast merksam på retten til å ta med seg ein tillitsvald eller ein annan person han eller ho har tillit til. Kontradiksjonsprinsippet skal leggjast til grunn; den andre parten skal gjere seg kjend med klageinnhaldet og har rett til å forklare seg. Leiar skal som hovudregel sørgje for at partane kjem saman og snakkar med kvarandre så tidleg som mogleg i konflikten. Partane bør diskutere seg fram til ein framgangsmåte for å løyse konflikten. Leiar må unngå å ta parti for ein av partane. 17

18 Side 3/3 Det bør settast opp ein skriftleg avtale om kva ein er blitt einige om. Avtalen skal innehalde opplysningar om: Kva som er bestemt Kven som har ansvar for kva Når og korleis avtalen skal evaluerast Avtalen skal signerast og arkiverast i personalmappene. Dei involverte har rett på ein kopi av avtalen. Teieplikt Informasjon og dokumentasjon skal handsamast konfidensielt. Hugs teieplikta etter Forvaltningslova 13, jf Offentleglova 5a. Konflikt mellom tilsette og overordna Retningslinene ovanfor vert følgde så langt råd er, men i desse sakene skal neste administrative nivå over den overordna involverast. Dersom det vert sett på som føremålsteneleg eller nødvendig skal fylkesdirektøren involverast. Fylkesdirektøren avgjer etter samråd med hovudtillitsvalde eller fylkeshovudverneombodet korleis konflikten skal handterast vidare. Lov, avtaleverk og retningsliner Arbeidsmiljølova kapittel 3 og 4 omhandlar arbeidsgjevar sine oppgåver for å sikre eit godt arbeidsmiljø. Arbeidsmiljølova 2-3 pålegg den enkelte arbeidstakar å medverke til eit godt arbeidsmiljø Arbeidsmiljølova kapittel 6 omhandlar verneombodet sine oppgåver. Arbeidsmiljølova kapittel 7 omhandlar Arbeidsmiljøutvalet sine oppgåver. Hovudavtalen legg eit felles ansvar på partane med omsyn til å skape eit best mogeleg samarbeidsgrunnlag og arbeidsmiljø. Sjå også Prosedyre for avvik/uønska hendingar og Rutinar for intern varsling i Hordaland fylkeskommune. I konfliktar som kan få innverknad på arbeidstilhøvet gjeld dessutan Arbeidsmiljølova sine reglar om suspensjon, oppseiing, avskjed mv. Her har Hordaland fylkeskommune eigne rutinar. 18

19 Livsfasepolitisk handlingsplan Godkjent av HAMU , jf. Mål og tiltak for IA i HFK, tiltak nr. 16. «Fylkeskommunen skal utarbeide ein livsfasepolitisk handlingsplan. Til grunn for ein slik plan skal det liggje statistikk over aldersfordelinga for dei tilsette i fylkeskommunen, med statistikk og prognosar for avgang og rekruttering. Vidare skal ein byggje på det framlegget til verkemidlar i ein livsfaseorientert personalpolitikk som vart handsama i HAMU Frist: Ansvar: Personaldirektøren.» Tema Nr Tiltak Ansvar Frist Kommentar/Status Leiaropplæring 1 Livsfasekompetanse som tema HR-direktøren V Tema: ivareta medarbeidarar i omstilling/nedbemanning HR-direktøren V-2017 Balanse arbeid - privatliv 3 Tema: endringskapasitet, endringsleiing HR-direktøren V-2017 Sikre endringskapasitet er ein hovudstrategi for HFK, og vil inngå i HR-strategi som er under utarbeiding 4 Tema: felles forståing av permisjonsreglement og det handlingsrommet leiarane har. HR-direktøren V Vurdere korleis medarbeidarsamtaleverktøyet kan ivareta HR-direktøren V-2017 Revisjon av verktøyet er starta opp meistring av livsbalansen 6 Utvikle kurstilbod i meistring av balansen arbeid privatliv Bedriftshelsetenesta V Revidere fleksitidsreglementet HR-seksjonen V-2017 Introduksjon av nytilsette 8 Revidere introduksjonsopplegget HR-direktøren H-2016 Arbeidet er sluttført, publisering des Ta i bruk e-læring for nytilsette HR-direktøren V-2017 System er kjøpt inn og tatt i bruk. 10 Vidareutvikle introduksjonskurs for nye lærarar Opplæringsavdelinga V-2017 Samarbeid med UiB. Lærarar og leiarar deltar saman 11 Utvikle internopplæring for andre stillingar/faggrupper HR-direktøren

20 Tema Nr Tiltak Ansvar Frist Kommentar/Status Mentor 12 Etablere mentorordning med fokus både på seniorane og Fylkesdir. øk og org 2017 /rettleiarordning yngre tilsette Jobbrotasjon og hospitering 13 Arbeidsgruppe ser på rutinar for intern utlysing og permisjonsmoglegheiter ved jobbrotasjon HR-direktøren V-2017 Framlegg til oppmjuking av permisjonsreglement ligg føre Studiestøtte og stipend 14 Arbeidsgruppe kartlegg og samordnar stipendordningane HR-direktøren 2017 Gravide 15 Pilotprosjekt for gravide i Tannhelsetenesta Fylkestannlegen 2017 Starta mai 2016, sluttføring 2017 arbeidstakarar 16 Utarbeide rutine for oppfølging av gravide i HFK HR-direktøren H-2017 Side 2/2 Miljøarbeidarar Leggje til rette for formell kompetanseheving t.d. fagbrev eller spes.ped. (30 studiepoeng) Fylkesdirektør opplæring V Tilpasse stilling for seniorar med ansvar for mindre fysisk og psykisk utfordrande elevar Fylkesdirektør opplæring V Nytte erfarne miljøarbeidarar som instruktør/rettleiar for Fylkesdirektør V-2017 lærlingar/vikarar opplæring 20 Auke planleggingstida for miljøarbeidarar Fylkesdirektør V-2017 opplæring Seniorkurs 21 Halde fram med årlege seniorkurs HR-direktøren Kont. Føremål: god og riktig informasjon om kva som er viktig å ta omsyn til og vere medviten om i seinkarrieren. 22 Pensjonsrådgiving i fylkeshuset, og i regionane HR-direktøren Kont. Tilrettelegging 23 I større grad søke Førebyggings- og tilretteleggingstilskot frå NAV, til ulike livsfasetiltak Alle leiarar Kont. 20

21 Lønsstrategi for Hordaland fylkeskommune Dokumenttype: Godkjend av: Gjeld frå: Tal sider: 3 Strategidokument Fylkesrådmannen 1. aug 2010 Utarbeidd av: Godkjend dato: Revidert dato: Arkivsak: Personalseksjonen 1. aug feb /220 Om strategi og lønsstrategi Ein strategi er eit planlagt sett med handlingar som er utarbeidd med det formålet å nå fram til eit bestemt resultat. Lønsstrategien skal vise retning for korleis fylkeskommunen kan nå måla på dette feltet. Hordaland fylkeskommune skal yte innbyggjarane gode tenester og skal samstundes vere ein regional utviklingsaktør. For å nå desse måla er det til dømes allereie gjennom to strategiske prosessar gjennomført endringar i organiseringa av tannhelsetenesta og av skoleleiingane. I desse tilfella var endringar i struktur og leiing dei sentrale virkemidlane. I dette dokumentet handlar det om løn som virkemiddel for å nå dei overordna måla. Strategi handlar meir om kva som skal gjerast og ikkje så mykje om korleis dette skjer. Dette dokumentet er såleis ikkje ei detaljert opplisting av framgangsmåten ved lønsforhandlingar. Hordaland fylkeskommune skal kunne vere ein spennande og attraktiv arbeidsplass. Løn og lønsnivå er eit av fleire moment som tel med når personar står overfor val av yrke og karriere. Til fylkeskommunen sine om lag fire og eit halv tusen stillingar må ein ha fokus på å kunne rekruttere kvalifiserte og kompetente menneske som kan fylle oppgåvene som i sum er med på å byggje samfunnet. Lønspolitikk KS definerer omgrepet slik: lønnspolitikk tar utgangspunkt i kommunens overordnede mål, og skal bidra til å knytte medarbeiderne til den strategi som er valgt for å nå målene (KS 2003). I lønspolitisk ABC (Fylkestingsvedtak oktober 1995) går det fram at HOVUDMÅL: lønspolitikken skal vera ein viktig del av den samla personalpolitikken i fylkeskommunen og vera eit strategisk verkemiddel og viktig leiarinstrument for arbeidsgjevar i arbeidet for å mogleggjera, sikra og utvikla drift. DELMÅL: Lønspolitikken - skal bidra til at fylkeskommunen rekrutterer, motiverer og held på kompetanse og røynsle. - Skal gje høve til individuell lønsfastsetjing innafor lønsrammesystemet - Skal stimulera til vekst og utvikling i arbeidet - Skal premiera dugleik, fleksibilitet, kvalitet og engasjement/innsats - Skal vera kjent i heile fylkeskommunen Status i dag Lønsnivået for dei tilsette i Hordaland fylkeskommune er eit resultat av sentrale og lokale lønsforhandlingar over tid. For Hordaland fylkeskommune har det dei siste ti åra vore ei konsekvent og eintydig dreiing frå sentral lønsdanning (jf lønsrammesystemet nemnt i Lønspolitisk ABC) til lokal lønsdanning. 25% av dei tilsette er no omfatta av ordninga med utelukkande lokal lønsdanning. 1 21

22 Lønsstrategi for Hordaland fylkeskommune Dokumenttype: Godkjend av: Gjeld frå: Tal sider: 3 Strategidokument Fylkesrådmannen 1. aug 2010 Utarbeidd av: Godkjend dato: Revidert dato: Arkivsak: Personalseksjonen 1. aug feb /220 Dette har i noko grad ført til utilsikta lønsskilnader innafor grupper av tilsette som i utgangspunktet burde ha eins grunnløn. For å motvirke dette har Hordaland fylkeskommune i seinare lokale lønsoppgjer søkt å skape lønsstrukturar for grupper av tilsette innan tannhelsesektoren og skolesektoren. Erfaring viser at det er trong for ein heilskapeleg overordna lønsstrategi for å møte dei nye lønspolitiske utfordringane innan fylkesadministrasjonen, tannhelsesektoren og skolesektoren på ein likeverdig måte samstundes som ein tek høgde for dei særlege utfordringane som ligg til kvar av desse områda. Dette strategidokumentet oppsummerer og gjev klare føringar på korleis Hordaland fylkeskommune skal prioritere innan lønspolitikken framover. Det byggjer på Lønspolitisk ABC og seinare vedtekne dokument, mellom anna Lokal lønspolitikk for Hordaland fylkeskommune - Prosess og kriteria (2005) og likestillings- og likeverdsplanen (2008). Målsetjing Hordaland fylkeskommune skal ha ein føreseieleg, heilskapeleg, kjønnsnøytral, konkurransedyktig, men ikkje lønsleiande lønspolitikk. Denne har som målsetting å skaffe og behalde kompetent arbeidskraft med sikte på å nå fylkeskommunen sine målsettingar. Alle tilsette skal oppleve regularitet i si eiga lønsutvikling. Arbeidsgjevarrepresentantar på alle nivå skal ha merksemd på sine tilsette og gjennom gode prosessar i dei lokale forhandlingane sjå til at desse opplever tilsettingstilhøvet sitt som ein attraktiv karriereveg anten i fagstillingar eller i leiarstillingar. Strategi for å skaffe og behalde kompetent arbeidskraft 1. Ha klare, konkrete og føreseielege kriteria for lokale lønstillegg. Slike kriteria kan vere formulerte av leiinga både på rådmanns-, direktør- og einingsnivået i organisasjonen. 2. Ha eit lønsnivå som er konkurransedyktig med det nivået andre offentlege etatar opererer med, anten dette gjeld kommunar, andre fylkeskommunar eller statlege etatar. 3. Ha reell kjønnsnøytral og elles likeverdig lønsutvikling for alle tilsette innan samanliknbare stillingskategoriar, jf likestillings- og likeverdplanen, jfr. pkt 4 nedanfor. 4. Justere og harmonisere løna for dei tilsette slik at løna speglar ansvaret for den einskilde justert for kompetanse, erfaringsbakgrunn, ansiennitet og andre kriterium, jfr. pkt. 1 ovanfor. 5. Ha eit system for føreseielege lønsrelasjonar mellom alle samanliknbare grupper av tilsette (lønsstruktur). 6. Ha ei løn for leiarar på ulike nivå som må liggje monaleg over gjennomsnittsnivået for medarbeidarane dei er sette til å leie. 7. Kunne gje tilbod om særskilt løn som personleg ordning der det er trong for å hente inn særskilt dyktig og avgjerande arbeidskraft eller der det elles er umogeleg å få søkjarar på vanlege vilkår. 8. Ha ein lønspolitikk som skal synleggjere at arbeidstakarane vert verdsette i ulike livsfasar i yrkeskarrieren. 22 2

23 Lønsstrategi for Hordaland fylkeskommune Dokumenttype: Godkjend av: Gjeld frå: Tal sider: 3 Strategidokument Fylkesrådmannen 1. aug 2010 Utarbeidd av: Godkjend dato: Revidert dato: Arkivsak: Personalseksjonen 1. aug feb /220 Kva vil vi ha oppnådd - Konstatere kjønnsnøytralt resultat - Betre rekruttering generelt - Å behalde avgjerande og viktige medarbeidarar - Eit breiare søkjargrunnlag til strategisk viktige stillingar Oppfølging av lønsstrategien - Leiarar på alle nivå må medvite halde seg til lønsstrategien i dei lokale forhandlingane. - Leiarar på alle nivå må lojalt halde seg til lønsstrategien i andre diskusjonar og avgjerder om løn. - Organisasjonsavdelinga/personalseksjonen har ansvar for å følgje opp lønsstrategien i samarbeid med den einskilde avdeling/eining. 3 23

24 Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Bakgrunn Regjeringa og partane i arbeidslivet skreiv 4. mars 2014 under ein ny Intensjonsavtale for eit meir inkluderande arbeidsliv (IA-avtalen). Det overordna målet for IA-avtalen er: - å betre arbeidsmiljøet, styrkje nærværet til jobb, førebyggje og redusere sjukefråværet og hindre utstøyting og fråfall i arbeidslivet. Dei tre delmåla på nasjonalt nivå for IA-avtalen er: 1. å redusere sjukefråværet med 20 prosent i forhold til andre kvartal Dette inneber at sjukefråværet på nasjonalt nivå ikkje skal kome over 5,6 prosent. 2. å hindre fråfall og auke sysselsetjing av personar med nedsett funksjonsevne. 3. å forlengje yrkesaktiviteten etter fylte 50 år med tolv månader. Med dette er meint ein auke samanlikna med 2009 i den gjennomsnittlege perioden med yrkesaktivitet (for personar over 50 år). IA-avtalen slår fast at IA-arbeidet skal vere ein del av det systematisk førebyggjande HMS-arbeidet. Sentrale punkt i den nye IA-avtalen er: - Større vekt på førebygging og arbeidsmiljøutvikling - Styrke partssamarbeidet i IA-arbeidet lokalt - Forenklingar i reglane om oppfølging av sjukmelde (gjeldande frå 1. juli 2014) - Fjerning av fleire sanksjonar mot arbeidsgivarar og sjukmeldarar som ikkje følgjer opp pliktane sine - Forsterka innsats for personar med nedsett funksjonsevne prioritering av unge arbeidssøkjarar - Satsing på kunnskapsutvikling og forsøk - Nytt førebyggings- og tilretteleggingstilskot for IA-verksemder 2. Hordaland fylkeskommune som IA-verksemd Hordaland fylkeskommune underteikna ny samarbeidsavtale med NAV 19. juni 2014 (vedlegg), etter å ha vore IA-verksemd sidan Samarbeidsavtalen er i hovudsak ei vidareføring av den førre versjonen ( ), men det ligg som eit krav til IA-verksemdene at arbeidsgivaren, dei tillitsvalde, verneombodet og dei tilsette elles utarbeider eigne, nye mål for IA-arbeidet i avtaleperioden. Som IA-verksemd får HFK ein eigen kontaktperson i NAV Arbeidslivssenter, rett til å søke førebyggings- og tilretteleggingstilskot og utvida eigenmeldingsordning. Som IA-verksemd skal fylkeskommunen setje mål på alle tre delmåla: Delmål 1: Sjukefråvær. Verksemda skal utarbeide aktivitetsmål for sjukefråværsarbeidet og setje resultatmål for sjukefråværsutviklinga. Delmål 2: Personar med nedsett funksjonsevne. Verksemda skal a) setje aktivitetsmål for oppfølgings- og tilretteleggingsarbeidet overfor eigne arbeidstakarar med nedsett arbeidsevne for å hindre fråfall frå arbeidslivet b) setje aktivitetsmål for korleis verksemda skal opne for personar som Arbeids- og velferdsetaten har avklart, og som har behov for å få prøvd ut arbeids- og funksjonsevna si i det ordinære arbeidslivet Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Plandokument Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av: Fylkesdirektør organisasjon Godkjend dato: 24. oktober 2014 Gjeld frå: 24. oktober 2014 Revidert dato: Arkivsak:2014/ Side 1 av 5 24

25 Side 2/5 Delmål 3: Avgangsalder. Verksemda skal setje aktivitetsmål for korleis verksemda kan stimulere eldre arbeidstakarar til å stå lenger i arbeid ha eit livsfaseperspektiv som skal gå inn som ein del av personalpolitikken til verksemda og som ein del av det systematiske førebyggjande arbeidet Hordaland fylkeskommune legg eit nærværsperspektiv på arbeidet med å førebyggje og redusere sjukefråvær, styrke jobbnærværet og betre arbeidsmiljøet. Med nærværsarbeid vert meint alt arbeid som støttar opp under nærvær i staden for fråvær. Sentrale område i nærværsarbeidet er: - Arbeidsmiljøutvikling, med vekt på psykososialt arbeidsmiljø og fellesskap - Leiarskap som legg vekt på retning, medverknad, ansvar, engasjement og meistring - God personalomsorg, både ved nærvær og fråvær. HFK vil så langt det er råd nytte omgrepet nærvær framfor sjukefråvær for å rette fokus på det friske og på det som verkar, framfor det sjuke og det som er feil og mangelfullt. 3. Verdigrunnlag og rammer for IA-arbeidet i HFK Verdigrunnlaget for Hordaland fylkeskommune er: Kompetent: Vi nyttar kompetansen vår til å sjå heilskapen. Det vi gjer i dag, skal òg kome framtidige generasjonar til gode. Offensiv: Vi er ein pådrivar for utvikling og verdi-skaping. Vi prioriterer og set høge mål. I dialog: Vi er i dialog med tilsette, innbyggjarar, kommunar og andre samarbeidspartnarar. Desse verdiane samsvarar godt med grunntankane i IA-avtalen. Særleg er dialog eit sentralt moment ved all utvikling av arbeidsmiljø, helsefremjing og personalomsorg. Det går føre seg fleire og til dels omfattande omstillings- og utviklingsprosessar i HFK, prosessar som set rammer og premissar for IA-arbeidet. Fleire av desse prosessane har element av helsefremjing og arbeidsmiljøforbetring i seg, utan at merkelappen «IA» nødvendigvis er synleg. Døme på prosessar og planverk som ein bør ta omsyn til i planlegging og prioritering av IA-tiltak: - Overordna hmt-plan for , der også IA, helsefremjing og inkludering har sentral plass. - Medarbeidarundersøkinga, med krav til oppfølging og eigne handlingsplanar - Eigenkontrollen, med oppfølgingspunkt mellom anna på lokale hmt-planar med nærværstiltak - Medarbeidarsamtalar med IKT-støtte i personalportalen - Forvaltningsrevisjonar med oppfølgingskrav - Omstilling/OU-prosessen «Førebudd på framtida» i fylkesadministrasjonen - Skulebruksplanen, med ulike konsekvensar (nyetablering nedlegging, rekruttering - overtal) - Leiarutviklingsprogrammet - Kvalitetssystemet, utvikling og vedlikehald - Personalportalen, utvikling og vedlikehald - Regional plan for folkehelse , inklusiv mål og strategiar for universell utforming og helsefremjing. Det er eit prinsipp for fylkeskommunen som arbeidsgjevar at helse, miljø, tryggleik og IA er leiaransvar. Planlegging og oppfølging av det systematiske hmt-arbeidet skal følgje linjeleiinga, med støtte frå stabar og andre deler av organisasjonen. Arbeidstakarane pliktar å ta aktivt del i hmt- og IA-arbeidet på arbeidsplassen. I det systematiske hmt- og IA-arbeidet skal fylkeskommunen ha både reparerande, førebyggjande og helsefremjande perspektiv. Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Plandokument Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av: Fylkesdirektør organisasjon Godkjend dato: 24. oktober 2014 Gjeld frå: 24. oktober 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 2 av 5 25

26 Side 3/5 4. Målsetting og aktivitetar for IA-arbeidet i HFK Overordna tiltak 1. Hovudarbeidsmiljøutvalet (HAMU) har IA som sak minst to gonger årleg, med deltaking av kontaktpersonane for IA (for NAV Arbeidslivssenter Hordaland, for leiinga og for dei tillitsvalde, jf. samarbeidsavtalen). I forkant av desse møta skal IA takast opp i informasjons- og drøftingsmøte. Ansvar: Fylkesrådmannen. Rapportering: Møtebok frå HAMU tilgjengeleg på intranett. 2. Opplæring av leiarar, tillitsvalde, verneombod og medlemmar i AMU/HAMU er heilt sentralt for å lukkast i IA-arbeidet. Så langt mogleg bør ein få til felles opplæring på både sentrale, regionale og lokale arenaer. Følgjande opplæringsaktivitetar er viktige for å fremje auka IA-kompetanse: a. Leiaropplæring og leiarutvikling b. Grunnopplæring i arbeidsmiljø c. Årlege oppdateringskurs i folketrygdlova, arbeidsmiljølova og ferielova d. Introduksjonskurs for nytilsette e. IA-kurs i regi av NAV Arbeidslivssenter Ansvar: Fylkesdirektør organisasjon. Rapportering: Til HAMU, jf. pkt Alle avdelingar i HFK (Opplæring, Tannhelse, Kultur og idrett, Regional, Samferdsel, Organisasjon, Økonomi, Bybanen utbygging) skal utvikle eigne tilpassa mål og tiltak for IA-arbeidet, basert på dei spesifikke utfordringane i avdelinga, både i sentral administrasjon og i ytre etat. Mål og tiltak skal så langt mogleg følgje opp dei tre delmåla som ligg i IA-avtalen, men skal samstundes inngå i hmtplanen til avdelinga, jf. overordna hmt-plan med tilhøyrande satsingsområde. Frist: Ansvar: Fylkesdirektørane. Rapportering: Til HAMU. Hmt-planar skal leggjast i Kvalitetssystemet. 4. Alle einingar (skolar, tannhelsedistrikt, seksjonar m.m.) i HFK skal utvikle lokalt tilpassa IA- og nærværstiltak som skal inngå i lokal handlingsplan for hmt-arbeid, og som understøtter dei IA-måla som er fastlagt i vedkomande avdeling. Frist: Ansvar: Einingsleiar/Seksjonsleiar. Rapportering: Planar skal leggjast i Kvalitetssystemet. 5. Alle arbeidsmiljøutval (AMU) skal ha IA-arbeidet som sak minst to gonger årleg. AMU drøftar og godkjenner lokale planar for hmt- og IA-arbeid. Ansvar: Leiar i AMU. Rapportering: AMU-referat som er tilgjengeleg for alle tilsette i det aktuelle AMU-området. Delmål 1: Sjukefråvær 6. HFK har som resultatmål innan 2018 å ha eit samla nærvær på minst 95,0 prosent, dvs. eit sjukefråvær som ikkje overstig 5,0 prosent. 7. Alle avdelingar i HFK skal setje eige resultatmål for si sjukefråværsutvikling for perioden. 8. Tiltaket AktivKvarDag vert vidareført og styrka, som del av ein helsefremjande strategi. 9. Alle avdelingar og einingar i HFK skal ha eit systematisk hmt-arbeid, der ein gjennom kartlegging, risikoanalyse og handlingsplanar skal førebyggje skadar og helseplagar. AMU skal følgje opp det førebyggjande hmt-arbeidet og passe på at det vert dokumentert i Kvalitetssystemet. 10. HFK vil setje sjukefråværsarbeidet i samanheng med folkehelsearbeidet. Alle einingar skal i sitt nærværsarbeid drøfte tiltak for sunne val på arbeidsplassen, tilrettelegging for fysisk aktivitet, eit godt kosthald og eit inkluderande psykososialt arbeidsmiljø. Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Plandokument Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av: Fylkesdirektør organisasjon Godkjend dato: 24. oktober 2014 Gjeld frå: 24. oktober 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 3 av 5 26

27 Side 4/5 Delmål 2 : Personar med nedsett funksjonsevne a) Oppfølgings- og tilretteleggingsarbeid overfor eigne arbeidstakarar med nedsette arbeidsevne 11. Sjukefråværsrutinen i HFK skal innehalde god informasjon om oppfølging av sjukmelde og tilrettelegging for arbeidstakarar med nedsett arbeidsevne. Informasjon om rutinen vert gjeve i all leiaropplæring, grunnopplæring i arbeidsmiljø, kurs om fråvær og andre relevante arenaer. 12. AMU lokalt følgjer opp nærværet gjennom jamleg innsyn i sjukefråværsstatistikk for eininga, og ved å få generell informasjon om korleis leiarane følgjer opp dei sjukmelde (ikkje personopplysningar). 13. HFK vil i vanskelege enkeltsaker søke hjelp frå NAV. 14. Ved omstilling, overtal og nedbemanning vil HFK leggje vekt på ivaretaking av medarbeidarar med nedsett funksjonsevne. b) Opne for personar som NAV har avklart, og som har behov for utprøving i ordinært arbeidsliv. 15. Kvartalsvise statusmøte med NAV vedr. utplassering av aktuelle personar til arbeidsutprøving. Delmål 3: Livsfasepolitikk og avgangsalder 16. Fylkeskommunen skal utarbeide ein livsfasepolitisk handlingsplan. Til grunn for ein slik plan skal det liggje statistikk over aldersfordelinga for dei tilsette i fylkeskommunen, med statistikk og prognosar for avgang og rekruttering. Vidare skal ein byggje på det framlegget til verkemidlar i ein livsfaseorientert personalpolitikk som vart handsama i HAMU Frist: Ansvar: Personaldirektøren. 17. Alle einingar skal drøfte livsfasepolitikk i sitt IA-arbeid, identifisere lokale utfordringar og kome fram til tiltak som inngår i plan for lokalt hmt-arbeid. Til grunn for arbeidet skal einingane skaffe seg tal for aldersfordeling, sjukefråvær og turnover, og så langt råd identifisere sannsynleg rekruttering, omstilling og overtal av tilsette i perioden ( ). 18. HFK vil gi tilbod om årlege seniorkurs for alle tilsette i aldersgruppa Personalseksjonen held fram med tilbodet om individuell pensjonsrettleiing. 5. Evaluering Målsetting og handlingsplan vert årleg evaluert av HAMU. Viktige kriterium ved evalueringa er i kva grad IAmål og -tiltak er synlege i hmt-planane i avdelingar og einingar, og i kva grad lokale AMU er involvert i det systematiske hmt- og IA-arbeidet. 6. Viktige dokument og lenkjer o Intensjonsavtalen om et mer inkluderende arbeidsliv (lenkje til o Underskriven samarbeidsavtale mellom HFK og NAV om eit meir inkluderande arbeidsliv (lenkje til kvalitetssystemet i HFK) o Kva kan NAV Arbeidslivssenter hjelpe med (lenkje til o Idébanken for et arbeidsliv som inkluderer (lenkje til o Overordna hmt-plan (lenkje til kvalitetssystemet i HFK) o Regional plan for folkehelse (lenkje til HFK internett) o Oppfølging av sjukmelde arbeidstakarar (lenkje til kvalitetssystemet i HFK) Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Plandokument Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av: Fylkesdirektør organisasjon Godkjend dato: 24. oktober 2014 Gjeld frå: 24. oktober 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 4 av 5 27

28 Side 5/5 7. Handlingsplan for Inkluderande Arbeidsliv i HFK Område/delmål Nr Aktivitet Ansvar Frist Rapportering Overordna tiltak 1 IA som sak i HAMU to gonger årleg Fylkesrådm. kont. HAMU 2 Opplæring i IA-tema Fylkesdir. organisasjon kont. HAMU 3 Tilpassa IA-mål og -tiltak for kvar avdeling i HFK 4 Lokalt tilpassa IA- og nærværstiltak i hmt-plan HAMU Einingsleiar Kvalitetssystemet 5 IA som sak i AMU to gonger årleg Leiar AMU kont. AMU-referat Delmål 1: Sjukefråvær Delmål 2: Redusert funksjonsevne 6 Minst 95,0 % nærvær i HFK Fylkesrådm HAMU, Admin.utvalet 7 Fastsetting av resultatmål (%) for nærvær for kvar avdeling i HFK 8 Tiltaket AktivKvarDag vert vidareført og styrka 9 Systematisk og førebyggjande hmtarbeid i alle einingar 10 Folkehelse: Sunne val på arbeidsplassen, godt psykososialt arbeidsmiljø m.m. 11 Sjukefråværsrutine: oppdatering, informasjon, opplæring 12 Lokal oppfølging av nærvær, sjukefråværsstatistikk 13 Søke om hjelp frå NAV i vanskelege enkeltsaker 14 Ivaretaking av tilsette ved omstilling, overtal og nedbemanning Fylkesdirektørane Fylkesdirektørane Fylkesdir. organisasjon HAMU Årleg HAMU Einingsleiar kont. AMU Einingsleiar kont. AMU Personaldir. kont. HAMU Einingsleiar Næraste leiar kvartalsvis AMU kont. AMU Einingsleiar kont. AMU 15 Statusmøte med NAV vedr. utplassering Personaldir. kvartalsvis HAMU Delmål 3: Avgangsalder /Livsfasepolitikk 16 Livsfasepolitisk handlingsplan Personaldir HAMU 17 Livsfasepolitiske tiltak i lokale hmtplanar Einingsleiar AMU 18 Seniorkurs for tilsette i HFK Personaldir. kont. HAMU 19 Individuell pensjonsrettleiing frå personalseksjonen Personaldir. kont. HAMU Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Plandokument Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av: Fylkesdirektør organisasjon Godkjend dato: 24. oktober 2014 Gjeld frå: 24. oktober 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 5 av 5 28

29 Overordna HMS-plan for Hordaland fylkeskommune rev

30 Framsidefoto: Fra Wikimedia Commons, File:Crevasse dans les Alpes.jpg 30

31 Overordna HMS-plan for HFK INNHALD FOKUS PÅ ARBEIDSMILJØET! 4 OVERORDNA HMS-PLAN FOR HORDALAND FYLKESKOMMUNE OVERORDNA HMS-MÅL I FYLKESKOMMUNEN 5 FØREBYGGING OG SYSTEMATISK ARBEID 5 ANSVAR OG ROLLER 5 HMS-rådgivaren 5 Arbeidsmiljøutval (AMU): 5 Verneombodet 5 STØTTEFUNKSJONAR 5 HR-seksjonen 5 Bedriftshelsetenesta HFK 5 SATSINGSOMRÅDE NÆRVÆR OG HELSEFREMJING 6 LIKESTILLING, LIKEVERD OG INKLUDERING 6 MEISTRING OG OMSTILLINGSKOMPETANSE 6 BEREDSKAP 7 YTRE MILJØ 7 INFORMASJON OG SYSTEM 8 INTRANETT 8 EIGENKONTROLL 8 KVALITETSPORTALEN 8 PERSONALPORTALEN 8 MEDARBEIDARUNDERSØKINGA 8 OPPLÆRING 8 LENKJER 8 LOKAL HMS-HANDLINGSPLAN: 9 BAKGRUNN Overordna HMT-plan blei initiert av vedtak i HAMU september Ei arbeidsgruppe blei sett ned under leiing av HMTsjef Ruth Brudvik. Planen vart godkjent av HAMU og av Administrasjonsutvalet Våren 2016 vart planen revidert etter framlegg frå ei ny arbeidsgruppe. Nemninga HMT vart endra til HMS: Helse, miljø og sikkerheit. HAMU ( ) og Administrasjonsutvalet ( ) har godkjent den reviderte planen. Arkivsak: 2015/

32 Overordna HMS-plan for HFK FOKUS PÅ ARBEIDSMILJØET! Eit helsefremjande arbeidsmiljø er ein avgjerande faktor for at Hordaland fylkeskommune skal kunne utføre samfunnsoppdraget sitt på ein god måte. For å få dette til, er det viktig at arbeidsplassane er sikre og trygge, at alle tilsette kjenner seg sett og ivaretatt, og at ingen blir utsette for negative fysiske og psykiske belastningar i arbeidet. Den overordna HMS-planen skal vere eit verktøy og styringsinstrument for å oppnå nettopp dette. HMS-planen skal vere overordna ved at: Planen med dei fem satsingsområda skal gi konkrete føringar for alle HMS-handlingsplanar som blir utarbeidde i HFK i perioden , samt andre relaterte planar. Dei fem satsingsområda nærvær og helsefremjing, likestilling, likeverd og inkludering, meistring av omstilling, beredskap og ansvar for ytre miljø skal bli vurderte på nytt i Kvart satsingsområde er relaterte til sentrale mål i HFK og har framlegg til lokale tiltak. Intensjonen er at kvar eining sjølv skal konkretisere kva for tiltak dei ønskjer å følgje opp i den årlege handlingsplanen sin. Ved revisjonen i 2016 har oppfølging av Medarbeidarundersøkinga kome inn som ekstra punkt i handlingsplanmalen. Oppfølginga og konkretiseringa av dei lokale tiltaka under kvart satsingsområde skal evaluerast årleg. Kva som er gjort under kvart satsingsområde vil bli etterspurd i den årlege eigenkontrollen i HFK. Den overordna HMS-planen med sine satsingsområde er knytt opp mot verdiane våre: Kompetent, offensiv og i dialog. Desse verdiane ligg til grunn for opplæring av leiarar og medarbeidarar. Dei skal og ligge til grunn for arbeidsmiljøkartleggingar, vernerundar, medarbeidarsamtaler, medarbeidarundersøking og andre aktivitetar som skal bygge gode arbeidsmiljø og gode relasjonar i fylkeskommunen. Trygg og jamleg dialog mellom leiar og tilsett er dessutan ein føresetnad for å vidareutvikle omstillingsvilje og kompetanse i organisasjonen vår. Vi ønskjer at Hordaland fylkeskommune skal vere ein god og attraktiv arbeidsplass med robuste arbeidsmiljø der vi i eit godt fellesskap kan nå måla våre. Rune Haugsdal Fylkesrådmann Ingrid Holm Svendsen Fylkesdirektør økonomi og organisasjon VERDIAR FOR HORDALAND FYLKESKOMMUNE 4 32

33 Overordna HMS-plan for HFK OVERORDNA HMS-PLAN FOR HORDALAND FYLKESKOMMUNE OVERORDNA HMS-MÅL I FYLKESKOMMUNEN HMS-arbeidet skal gje grunnlag for ein helsefremjande og meiningsfylt arbeidssituasjon, som gir full tryggleik mot fysiske og psykiske skadeverknader og som støtter opp om eit inkluderande arbeidsliv for alle tilsette i HFK. Målet er forankra i arbeidsmiljølova (aml), forskrift om systematisk helse-, miljø- og sikkerheitsarbeid i verksemder (Internkontrollforskrifta), hovudavtalen og IA-avtale med samarbeidsavtale. FØREBYGGING OG SYSTEMATISK ARBEID For å skape og holde ved like robuste arbeidsmiljø er det avgjerande at vi driv eit aktivt og systematisk arbeid på alle nivå. Det er betre å førebyggje skade på tilsette og miljø - ved hjelp av fokus på nærvær, helsefremjing, meistring av omstilling, likestilling, inkludering og likeverd - enn å reparere i ettertid. HMS-arbeidet er eit felles ansvar. Arbeidsmiljøet blir skapt i dagleg samhandling og dialog. Eit godt arbeidsmiljø er eit resultat av god «kvardags-hms» og medverknad frå alle tilsette. Systematisk HMS-arbeid er ein arbeidsmetodikk som skal gjere det førebyggjande arbeidet til ein naturleg del av arbeidskvardagen. Det betyr at vi skal organisere HMS-arbeidet på alle nivå i tråd med krav frå styresmaktene. Vi skal korrigere avvik og arbeidet skal dokumenterast. I tillegg skal vi jamleg evaluere HMS-arbeidet. Kvalitetssystemet er eit sentralt verktøy i det systematiske HMSarbeidet for heile HFK. Systemet skal sikre at problem vert oppdaga og tatt hand om i tide. Det er viktig å nytte meldingssystemet og rutinar for å handtere feil og manglar. ANSVAR OG ROLLER Det formelle ansvaret for arbeidet med helse, miljø og sikkerheit følgjer lineorganisasjonen: fylkesrådmannen fylkesdirektørane seksjonsleiarar og einingsleiarar Fylkesrådmannen har delegert det overordna ansvaret for HMS til fylkesdirektør økonomi og organisasjon. Arbeidsmiljøarbeidet er eit leiaransvar og skal vere integrert i all leiing. Medarbeidarane har medverknadsplikt. HMS-rådgivaren i HR-seksjonen skal vere ein pådrivar i HMS- og internkontrollarbeidet. Arbeidsmiljøutval (AMU): I HFK har vi om lag 50 lokale AMU og eit overordna hovudarbeidsmiljøutval (HAMU). Desse skal arbeide for utvikling av eit fullt forsvarleg arbeidsmiljø i verksemda (jf. aml. 7-2). Utvalet skal delta i planlegging av verne- og miljøarbeidet, og følgje utviklinga nøye i spørsmål om tryggleik, helse og velferd for arbeidstakarane. Utvalet skal særskilt følgje opp at dei overordna HMS-satsingsområda i HFK vert lagt til grunn i dei lokale HMS-handlingsplanane på alle nivå i fylkeskommunen. Verneombodet skal fremje arbeidstakarane sine interesser i saker som angår arbeidsmiljøet. Verneombodet skal sjå til at verksemda er godt organisert og har forskrifts- messig vedlikehald, og at arbeid vert utført med omsyn til arbeidstakarane sin tryggleik, helse og velferd. STØTTEFUNKSJONAR HR-seksjonen har til oppgåve å følje opp HMS-arbeidet, og systema for HMS-kartlegging, risikovurdering, planlegging og avvikshandsaming. HR-seksjonen driv leiaropplæring og rådgiving og kan gi støtte i HMS-arbeidet. HR-seksjonen har og ansvar for å følgje opp samarbeidsavtalen med NAV om mål og tiltak i IA-arbeidet i HFK. Bedriftshelsetenesta HFK er ein del av HR-seksjonen, og er godkjend som bedriftshelseteneste for alle tilsette i HFK. Alle tilsette kan ta kontakt med Bedriftshelsetenesta for råd og hjelp. Bedriftshelsetenesta har ei fri og uavhengig stilling i arbeidsmiljøspørsmål. 5 33

34 Overordna HMS-plan for HFK SATSINGSOMRÅDE NÆRVÆR OG HELSEFREMJING Hordaland fylkeskommune er ei inkluderande arbeidslivsverksemd, og har utarbeidd eigen IA-plan for å nå måla vi har forplikta oss til i Samarbeidsavtalen med NAV. Eit anna sentralt dokument er Regional plan for folkehelse ( ), der viktige temaområde er arbeid og arbeidsplassen, m.a. med delmål om meir satsing på helsefremjande arbeidsplassar. Mål Hordaland fylkeskommune skal ha eit trygt og godt arbeidsmiljø som fremjar nærvær og trivnad og førebygger skadar, ulykker, vald og truslar. Vi vil styrke jobbnærværet til minst 95%, dvs. maks. 5% sjukefråvær, og hindre utstøyting og fråfall frå arbeidslivet. For å auke og bevare trivnaden på arbeidsplassane vil vi skape gode møteplassar og sosiale arenaer i alle einingar og avdelingar. Å oppmuntre til sunne val med fysisk aktivitet og eit godt kosthald er delmål i dette arbeidet. Lokale tiltak: Nærværstiltak i alle lokale HMS-planar. Fremme godt psykososialt arbeidsmiljø Gjennomføre og følgje opp medarbeidarundersøking anna kvart år. Fremme fysisk aktivitet gjennom lokale tiltak med stønad frå AktivKvarDag. Oppdatering og opplæring i rutinar og verktøy for oppfølging av sjukmelde Styrke AKAN-arbeidet lokalt i einingane, inkl. haldningsskapande aktivitetar. Fremje bruk av vikarar ved fråvær. LIKESTILLING, LIKEVERD OG INKLUDERING I 2008 vart «Tiltaksplan for likestilling og likeverd i Hordaland fylkeskommune» utarbeidd. Ut frå eit verdisyn der mangfald og inkludering er viktig, er det ønskjeleg å motverke diskriminering ut frå kjønn, etnisitet, alder, funksjonsevne, seksuell orientering, religiøs tilhøyrsle og livssyn, politisk ståstad og fagforeiningsmedlemskap. Det må mellom anna vera ei årleg gjennomgang av rekruttering, med kartlegging av tal på tilsette med redusert funksjonsevne og ufrivillig deltid. Planen for folkehelse reiser krav til universell utforming av alle fylkeskommunale arbeidsplassar, både med tanke på bygningar, inventar, teknologi, tenester og informasjon. Mål Hordaland fylkeskommune skal revidere «Tiltaksplan for likestilling og likeverd i Hordaland fylkeskommune» snarast og seinast innan Vi vil utvikle rutine for oppfølging av gravide arbeidstakarar. Dessutan er det eit mål å utarbeide ein livsfasepolitisk handlingsplan, inklusive aktivitetsmål for korleis HFK skal stimulere eldre arbeidstakarar til å stå lengre i arbeid i løpet av Lokale tiltak: Informasjon og kurs for å auke kunnskap og kompetanse om universell utforming. Universell utforming av alle nye arbeidsplassar i fylkeskommunen. Plan for oppgradering til universell utforming av eksisterande fylkeskommunale arbeidsplassar når det gjeld både inventar, verktøy, arbeidsmåtar og informasjonskanalar. MEISTRING OG OMSTILLINGSKOMPETANSE Mål HFK vil i fleire samanhengar stå overfor omstillings- og endringsprosessar i åra som kjem. Eit viktig mål for HMS-arbeidet er difor å setja medarbeidarane i stand til å meistra omstilling på best mogleg vis. I alle omstillingsprosessar må ein ha fokus på meistring og meining. Lokale tiltak: Aktiv bruk av dei 9 omstillingsreglane, som ligg i Kvalitetsportalen. God informasjonsflyt. Ein må og vera merksam på null-informasjon : Sjølv når det tilsynelatande ikkje skjer noko, kan det vera viktig at dette vert formidla til involverte partar. Høg grad av medverknad. I omstillingssituasjonar er det særskilt viktig at alle partar vert høyrde, dette er ein føresetnad for å sikra eit godt arbeidsmiljø etter omstillinga. Kontinuerleg kompetanseoppbygging. Alle omstillingar er ulike, men det er likevel mykje lærdom og overførbar kompetanse å henta av dei ulike prosessane. 6 34

35 Overordna HMS-plan for HFK BEREDSKAP Beredskap betyr å vere førebudd på ein situasjon som avvik frå det normale. Det handlar serskilt om å vere førebudd på å møte kritiske situasjonar. Mål Målet er å skape tryggleik gjennom å utvikle eksisterande plan og etablere ny kompetanse og kunnskap om beredskap i HFK sine einingar på overordna og lokalt nivå. Dette skjer ved aktiv involvering i utforming av tiltakskort på lokalt nivå og gjennomføring av praktiske øvingar. Berre gjennom praktiske øvingar kan vi erfare kva som er våre svakheiter i beredskapen og gjere forbetringar. Slik kan vi oppnå større medvit og fokus på beredskapen i kvardagen. Lokale tiltak: Alle tilsette skal kjenne til overordna og lokal beredskapsplan, og lokale tiltakskort og eiga rolle/oppgåve i ein krisesituasjon. Dei som har ei definert rolle i beredskapsarbeidet, skal øve særskilt på denne. Det skal gjennomførast beredskapsøvingar for at leiinga og dei tilsette skal vere trena i handtering av ein krisesituasjon. Fylkesadministrasjonen og alle einingane skal gjennomføre øving kvart år. Utarbeiding av årleg risikovurdering (beredskap) i alle einingar. Utarbeiding av lokale tiltakskort i alle einingar som er grunnlagt på lokale risikovurderingar og overordna beredskapsplan. YTRE MILJØ Mål Fylkesadministrasjonen og alle avdelingar og einingar i Hordaland fylkeskommune skal vere miljøsertifiserte som Miljøfyrtårn eller ha Grønt Flagg. Lokale tiltak: Når alle einingar er miljøsertifiserte skal sertifiseringa haldast ved like gjennom årleg miljøstyring, rapportering og resertifisering. 7 35

36 Overordna HMS-plan for HFK INFORMASJON OG SYSTEM INTRANETT På intranettet i HFK finn ein informasjon om organisasjonsstruktur, leiarar og tilsette. Her ligg og grunnleggjande informasjon om AMU, HAMU, AKAN, Bedriftshelsetenesta, verneombod, fylkeshovudverneombod og hovudtillitsvalde. Intranettet linkar til Kvalitetsportalen og Personalportalen. EIGENKONTROLL Alle avdelingar og einingar (skolar) i HFK skal svare på den årlege eigenkontrollen. Fylkesdirektør økonomi og organisasjon avgjer innhaldet i eigenkontrollen etter råd frå fagansvarlege. Eigenkontrollane dannar grunnlag for den årlege gjennomgangen av kvalitetsarbeidet i toppleiargruppa. Det vil bli etterspurd kva for tiltak einingane har gjort når det gjeld satsingsområda i overordna HMS-plan. Rapport frå eigenkontrollen vert lagt fram for HAMU. KVALITETSPORTALEN Hovudprinsippet for eit kvalitetssystem er at det set standard for kvaliteten på arbeidsprosessane våre. Kvalitetsportalen skal medverke til at vi planlegg, organiserer og gjennomfører oppgåvene og aktivitetane våre i samsvar med krava i lover, regelverk, HFK sine retningsliner og vedtak. I Kvalitetsportalen ligg verktøy for avviksmeldingar, sjekklister og handlingsplanar. Her ligg og eit dokumentbibliotek og linksamling for lov- og avtaleverk. PERSONALPORTALEN Personalportalen skal gi leiarar og den enkelte tilsette innsyn og kontroll i personalforvaltninga. Her skal ein registrere naudsynte personlege opplysningar, administrere tilsettingsforhold, løn, ferie, fråvær m.m. Sjukmeldingar og oppfølging av sjukmelde vert registrert her, likeeins melding om arbeidsulykker med personskade. Personalportalen gjer det mogleg å ta ut ulike rapportar innan HMS-området, t.d. over sjukefråvær, ulykker, overtidsbruk, deltidsarbeid m.m. MEDARBEIDAR- UNDERSØKINGA HFK gjennomfører medarbeidarundersøking anna kvart år. Formålet er å gi betre kunnskap om kva som er viktig for trivnad og motivasjon, og gi eit godt utgangspunkt for forbetring og utvikling. Undersøkinga skal følgjast opp i alle einingar gjennom personalmøte der ein kjem fram til mål og tiltak for både bevaring og forbetring. Oppfølgingstiltaka inngår som ein naturleg del av HMS-planen i einingane, og skal vere synlege i Kvalitetsportalen. OPPLÆRING Leiarar med personalansvar, verneombod og medlemmer av arbeidsmiljøutval (AMU) skal ha obligatorisk opplæring i HMS-arbeid (grunnkurs i arbeidsmiljø, jf. aml 3 punkt 5). LENKJER Arbeidsmiljølova Arbeidstilsynet Regional plan for folkehelse Miljøfyrtårn IA-avtalen Samarbeidsavtale IA mellom NAV og HFK. Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK Kvalitetsportalen/Leiing og administrasjon NAV Arbeidslivssenter Hordaland AKAN i HFK Kvalitetsportalen/Arbeidsmiljø 8 36

37 Overordna HMS-plan for HFK Lokal HMS-handlingsplan for: Formål: HMS-arbeidet skal gje grunnlag for ein helsefremjande og meiningsfylt arbeidssituasjon, som gir full tryggleik mot fysiske og psykiske skadeverknader og som støtter opp om eit inkluderande arbeidsliv for alle tilsette i HFK. Strategi: Lokale handlingsplanar skal byggje på den overordna planen. SLIK GJER DU PÅ DI EINING: Kartlegging (vernerunde) og risikovurdering. Rettleiing og skjematikk for dette finn du i Kvalitetsportalen under Arbeidsmiljø. Gjer bruk av dokumentet «Risikovurdering. Eigenvurdering av arbeidsmiljøet, med handlingsplan», som ligg i Kvalitetsportalen, under Arbeidsmiljø. Lokal leiing lagar eit utkast til samla handlingsplan i samarbeid med verneombodet, ev. med bistand frå andre. Legg utkast til handlingsplan fram for lokalt AMU, eventuelt i personalmøte. Juster planen, og avtal tid for oppfølging. Nærvær og helsefremjing: Beskriving av kva som skal betrast og kor Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført Likestilling, likeverd og inkludering Beskriving av kva som skal betrast og kor Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført Meistring og omstillingskompetanse Beskriving av kva som skal betrast og kor Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført 9 37

38 Overordna HMS-plan for HFK Beredskap Beskriving av kva som skal betrast og kor Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført Ytre miljø Beskriving av kva som skal betrast og kor Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført Andre risikoområde Beskriving av kva som skal betrast og kor Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført Medarbeidarundersøkinga - Bevaringspunkt Mål Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført Medarbeidarundersøkinga - Forbetringspunkt Mål Kort beskriving av tiltaket Tidsfrist Ansvar for oppfølging Utført 10 38

39 Personalreglement 1. Formål Personalreglementet regulerer tilhøve mellom Hordaland fylkeskommune og dei tilsette og set rammer for arbeidsavtalen mellom arbeidsgjevar og arbeidstakar. Reglementet skal bidra til gode og føreseielege arbeidsvilkår for alle tilsette i Hordaland fylkeskommune. 2. Omfang Reglementet gjeld for alle fylkeskommunale arbeidstakarar i eit fast forpliktande arbeidsforhold, jf. Hovudtariffavtalen kap.1 1. Reglementet gjeld ikkje dersom det kjem i strid med lover, tariffavtaler og andre avtaler eller vedtak. 3. Tilsetjing Arbeidstakar vert tilsett i Hordaland fylkeskommune med teneste for tida ved den enkelte eining, på dei løns- og arbeidsvilkår som går fram av gjeldande lover, tariffavtaler, tilsetjingsreglement og arbeidsavtaler. Tilsetjing skal skje skriftleg. Av arbeidsavtalen skal det gå fram kva vilkår som gjeld for stillinga, jf. arbeidsmiljølova Ved tilsetjing skal arbeidstakar gjerast kjend med fylkeskommunen sine reglement for tilsette. 4. Legeattest/politiattest For stillingar der det vert kravd legeattest/ politiattest skal slike attestar leggjast fram før tilsetjing. 5. Arbeids- og kviletid Arbeids- og kviletider følgjer av gjeldande lover og avtalar, jf. arbeidsmiljølova 10-1,10-4, 10-8, Ferie Ferie vert avvikla i samsvar med reglane i gjeldande ferielov og hovudtariffavtalen kap Arbeidsgjevar fastset ferietid etter drøfting med arbeidstakaren eller med vedkomande sin tillitsvald. 7. Fråvær frå arbeidet Fråvær på grunn av sjukdom, barns/barnepassars sjukdom, ulykke eller andre årsaker skal så snart som mogleg meldast pr. telefon til næraste overordna, og seinast innan arbeidstidas slutt første fråværsdag. Dersom fråværet gjeld sjukdom, må arbeidstakaren følgje reglane for bruk av eigenmelding/sjukemelding som er gitt i folketrygdlova og arbeidsmiljølova m/forskrifter og i Hovudtariffavtalen. Hordaland fylkeskommune har underteikna avtale med NAV om eit meir inkluderande arbeidsliv (IAavtalen), og følgjer reglane som gjeld i denne i høve talet på eigenmeldingsdagar, oppfølging av sjukmelde mv.. Meir informasjon om dette finst i rutinen Oppfølging av sjukmelde arbeidstakarar. Dersom arbeidstakar vert sjuk i løpet av arbeidsdagen, og etter avtale med leiar må forlate arbeidsplassen, skal det ikkje leverast eigenmelding for denne dagen. Det skal heller ikkje føre til trekk i løn. Personalreglement Utarbeidd av: HR-seksjonen Godkjend av: Administrasjonsutvalet Godkjend dato: 13. november 2014 Gjeld frå: 1. desember 2014 Revidert dato: Arkivsak:2014/ Side 1 av 4 39

40 Side 2/4 8. Utbetaling av løn Som hovudregel vert løn utbetalt den 12. i kvar månad. Arbeidstakar har plikt til å kontrollere at det er utbetalt rett løn. Feil i lønsutbetaling skal meldast straks ein av partane oppdagar det. Frå løna vert trekt 2 % pensjonsinnskot til pensjonsordninga. 9. Lønslån I særlege høve kan arbeidstakar, etter søknad, få utbetalt inntil ei brutto månadsløn som lønslån, i tråd med skattereglane. Maksimal nedbetalingstid for slikt lån er 12 månader. 10. Forsikringar Alle tilsette i Hordaland fylkeskommune er gruppeliv- og yrkesskadeforsikra etter Hovudtariffavtalen kap og 11 og yrkesskadeforsikringslova. I tillegg er ein forsikra ved tenestereiser og fritidsulykker. 11. Pensjon Tilsette i Hordaland fylkeskommune er omfatta av pensjonsordninga etter Hovudtariffavtalen kap. 2. For undervisningspersonalet gjeld reglane i Statens Pensjonskasse, alle andre tilsette har pensjonsordninga i Kommunal Landspensjonskasse (KLP). 12. Permisjon For permisjon gjeld reglane i lover og avtaleverk og Hordaland fylkeskommune sitt permisjonsreglement. 13. Opphøyr av arbeidsforhold For tilsette gjeld ein gjensidig oppseiingsfrist på 3 månader. For eldre arbeidstakarar gjeld særlege fristar som følgjer av arbeidsmiljølova Mellombels tilsette har ein oppseiingsfrist på 1 månad. Fristen er 14 dagar for arbeidstakar som er tilsett for å utføra eit arbeid av inntil 2 månaders lengd. Arbeidstakar som har vore tilsett i meir enn 1 år har krav på skriftleg varsel 1 månad før arbeidsforholdet vert avslutta. Arbeidstakar må ved avskjed fråtre på dagen. Avskjed er ein strengare reaksjon enn oppseiing, og vert bare nytta i grove tilfelle av tenesteforsømming. Om arbeidstakar sine rettar ved oppseiing vert det vist til arbeidsmiljølova kapittel 15 og forvaltningslova sine reglar for saksbehandling, sjå også rutinen Oppfølging av sjukmelde arbeidstakarar. Tillitsvald skal alltid kontaktast før avskjed/oppseiing vert sett i verk, med mindre arbeidstakaren sjølv ikkje ønskjer dette. 14. Anna løna arbeid Tilsette må ikkje ha andre stillingar, drive næringsverksemd eller ha bierverv som kan hemme eller sinke det ordinære arbeidet, med mindre det ligg føre særleg pålegg eller løyve. Dersom det er grunn til tvil om biervervet gå ut over hovudstillinga, skal den tilsette ta dette opp med næraste overordna på førehand. Personalreglement Utarbeidd av: HR-seksjonen Godkjend av: Administrasjonsutvalet Godkjend dato: 13. november 2014 Gjeld frå: 1. desember 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 2 av 4 40

41 Side 3/4 Tilsette i Hordaland fylkeskommune skal unngå å kome i situasjonar som kan medføre konflikt mellom fylkeskommunen sine interesser og personlege interesser. Dette omfattar også tilfelle som ikkje kjem inn under habilitetsreglane i Forvaltningslova. Døme på slike interessekonfliktar kan vere: forretningsmessige forhold til tidlegare arbeidsgjevar eller kollegaer løna bierverv som kan påverke det arbeidet ein gjer for fylkeskommunen personlege økonomiske interesser som kan føre til at ein kjem i eit konkurranseforhold eller lojalitetskonflikt i forhold til den fylkeskommunale verksemda. 15. Rusmiddel og pengespel Det er ikkje lov å møte på arbeid påverka av rusmiddel, bruke rusmiddel i arbeidstida eller bruke rusmiddel utafor arbeidstida slik at det medfører fråvær, at arbeidet ikkje vert utført tilfredsstillande, at krav til tryggleik og kvalitet ikkje vert ivareteke eller slik at det fører til negativt omdømme for fylkeskommunen. Det er ikkje lov å bruke arbeidstida til pengespel, eller på annan måte la pengespel gå ut over arbeidet eller arbeidsmiljøet. Arbeidstakar som har problem knytt til rusmiddel og pengespel skal få tilbod om AKAN-oppfølging. 16. Røyking Det er ikkje lov å røyke i eller rundt fylkeskommunale bygningar eller på eigedomar som fylkeskommunen disponerer. Dette gjeld og skolane sine uteområde. 17. Gåver Personale må ikkje ta i mot gåve, provisjon, teneste eller andre former for yting som kan medføre at det vert reist tvil om den tilsette er upartisk. 18. Teieplikt Alt personell har teieplikt om fortrulege saker og skal opptre med varsemd i samband med forhold som kan skade brukarar og verksemda. Dette omfattar også at ein aktivt har plikt til å hindre at uvedkomande får tilgang til informasjon som er underlagt teieplikt. Teieplikta gjeld også etter at ein har slutta i Hordaland fylkeskommune. Teieplikta er heimla generelt i personopplysningslova, og i forvaltningslova 13, opplæringslova kap. 15 og straffelova Ansvar for eige arbeidsmiljø Arbeidstakar og arbeidsgjevar skal aktivt medverke til å skape eit godt og helsefremjande arbeidsmiljø. 20. Administrasjonsmål Administrasjonsmålet i Hordaland fylkeskommune er nynorsk. Etter lov om målbruk i offentleg teneste har publikum likevel krav på å få svar på den målforma dei sjølv nyttar. 21. Godtgjersle på tenestereise Arbeidstakar får skyss- og kostgodtgjersle på tenestereise etter staten sitt reiseregulativ. For pålagte tenestereiser i Noreg gjeld følgjande: Reisetid i ordinær arbeidstid vert rekna som arbeidstid. Reisetid utanom ordinær arbeidstid vert godtgjort ved at ein etter avtale med leiar kan avspasere med 1:1 tid. Personalreglement Utarbeidd av: HR-seksjonen Godkjend av: Administrasjonsutvalet Godkjend dato: 13. november 2014 Gjeld frå: 1. desember 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 3 av 4 41

42 Side 4/4 Reisetid er den tida som går med på reisa mellom arbeidsstad/bustad og forretningsstad. Opphald/ventetid på hotell og liknande vert ikkje rekna som reisetid. 1 For undervisningspersonalet gjeld eigne reglar om tidskompensasjon. Det er og særskilte reglar for reise med ansvar for elev, pasient, klient, jf. SGS Bruk av utstyr og tenester Det er ikkje høve for tilsette å låne/leige kjøretøy, maskinar og anna fylkeskommunalt utstyr til privat bruk. Det kan gjerast unntak for utstyr som ikkje vert fjerna frå arbeidsgivar sine lokale, når bruken berre er sporadisk og utan økonomisk verdi. Det er heller ikkje høve for tilsette å nytte seg av fylkeskommunale tenester utan å søke på line med vanlege brukarar i fylket. 23. Tolking og endringar Fylkesrådmannen behandlar spørsmål om fortolking av dette reglementet. Fylkesrådmannen kan gjere framlegg om endringar i reglementet etter at desse er drøfta med arbeidstakarorganisasjonane. 1 Reiseregulativet i kommunal sektor (SGS 1001) gjeld fullt ut i Hordaland fylkeskommune saman med lokalt reglement «Reiser i Hordaland fylkeskommune». Personalreglement Utarbeidd av: HR-seksjonen Godkjend av: Administrasjonsutvalet Godkjend dato: 13. november 2014 Gjeld frå: 1. desember 2014 Revidert dato: Arkivsak: 2014/ Side 4 av 4 42

43 Prosedyre ved rekruttering 1. Vurdering av stilling før utlysing Når ei stilling vert ledig må det vurderast etter drøfting med dei tillitsvalde om det er behov for stillinga i si noverande form. Det må vurderast om stillinga skal omgjerast til ei stilling med annan type kompetanse, eller om ressurssituasjonen tilseier at stillinga bør stå ledig. Avgjerdsinstans ved omgjering av stilling følgjer av delegasjonsreglementet. Før eventuell utlysing av stillinga skal HR-seksjonen i samarbeid med linjeleiar og dei tillitsvalde vurdere følgjande: - Om stillinga er omfatta av stillingskontroll. - Om det er tilsette som har behov for anna stilling på grunn av ein samla helsesituasjon, jf. dokumentet «Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK ». - Om det er tilsette som har førerett til ei stilling i Hordaland fylkeskommune, jf. arbeidsmiljølova Om det er tilsette som har rett til utviding av stillinga etter hovudtariffavtalen kap. 1 pkt. 2.3 og arbeidsmiljølova Om Innleige av arbeidskraft kan vere aktuelt i situasjonar der ein har trong for spisskompetanse til dømes i prosjekt eller i situasjonar der det er ekstraordinær trong for kapasitetsauke i kortare periodar. Dersom ein etter denne gjennomgangen finn at stillinga skal førast vidare og lysast ut, skal linjeleiar utarbeide utlysingstekst i rekrutteringsmodulen og sende denne til HR-seksjonen for godkjenning. 2. Utlysing Som hovudregel skal alle stillingar lysast ut eksternt, og det vert vist til Hordaland fylkeskommune sine gjeldande reglar for annonsering. Vikariat og andre tidsavgrensa stillingar på inntil 1 år, for undervisningsstillingar inntil 6 månader, treng ein ikkje å lyse ut eksternt dersom det er kvalifiserte interne søkjarar. Intern utlysing skal i slike tilfelle drøftast med dei aktuelle tillitsvalde. Fora for interne utlysingar vil vere fylket sitt intranett, samt eventuelt ved oppslag på tenestestaden. For kortare vikariat - maksimalt for 6 månader kan det vere aktuelt å tilsetja utan utlysing. Dette skal drøftast med dei aktuelle tillitsvalde i førekant. 3. Familie Tilsetjing av familiemedlemmer/nærståande personar skal som hovudregel ikkje finne stad. Dette gjeld særleg innafor område der personar i nær familie/ nærståande personar kjem i eit direkte overordna/underordna forhold, får instruksjonsmynde overfor kvarandre, eller andre funksjonar av kontrollerande art. Dersom linjeleiar er inhabil i tilsetjingssaka skal denne behandlast av overordna nivå, jf. forvaltningslova kap II om ugildhet. 4. Likestilling og forbod mot diskriminering Hordaland fylkeskommune som arbeidsgjevar har eit ansvar for at rekruttering skjer i samsvar med regelverket i likestillingslova 4 og i diskrimineringslova 7 11, jf óg arbeidsmiljølova kap 13: Vern mot diskriminering. 5. Søkjarar med redusert funksjonsevne Hordaland fylkeskommune har forplikta seg til særskilt å vurdere søkjarar med redusert funksjonsevne i høve ledige stillingar, jf styringsdokumentet «Mål og tiltak for IA-arbeidet i HFK ». Prosedyre ved rekruttering Godkjend av: fylkesdirektør økonomi og organisasjon Type dokument:prosedyre Godkjend dato: 19. april 2016 Utarbeidd av: ØKONOMI - OG ORGANISASJONSAVDELINGA Gjeld frå:19. april 2016 Revidert dato: Arkivsak:2016/ Side 1 av 3 43

44 Side 2/3 6. Søknadsfrist Ledige stillingar skal som hovudregel lysast ut med ein søknadsfrist på minst 2 veker frå lysingsdato. Søknader som kjem inn etter søknadsfristen kan likevel bli vurderte. Det er opp til den som har tilsetjingsmynde å avgjere dette. 7. Ny utlysing Ei stilling kan lysast ut på ny dersom det ikkje har meldt seg kvalifiserte søkjarar, eller ein ønskjer eit breiare søkjargrunnlag. Den som har tilsetjingsmynde tek avgjerd om ny utlysing etter drøfting med aktuelle tillitsvalde. 8. Ikkje plikt til å tilsetje Sjølv om ei stilling har vore lyst ledig, er det inga plikt til å tilsetje i stillinga. Dersom det i utlysingsperioden kjem fram opplysningar som gjer at stillinga skal avviklast, omgjerast eller haldast vakant, vert det ikkje tilsett i stillinga. 9. Søkjarliste Når søknadsfristen er ute, syter linjeleiar for at det vert henta fram naudsynt dokumentasjon frå den elektroniske rekrutteringsmodulen: mellom anna offentleg søkjarliste og utvida søkjarliste. Søkjarane har rett til innsyn i den utvida søkjarlista dersom dei ber om dette. Utvida søkjarlista er ikkje offentleg, men skal leverast til aktuelle tillitsvalde. 10.Intervju Intervju skal som hovudregel nyttast ved tilsetjing på alle nivå. Ver spesielt merksam på det generelle diskrimineringsvernet i arbeidsmiljølova kap 13; eit døme: å unnlate å kalle inn til intervju på grunn av høg alder kan vere i strid med dette vernet. Dersom det er søkjarar med innvandrarbakgrunn og/eller søkjarar med opplyst redusert funksjonsevne skal den/dei best kvalifiserte kallast inn til intervju dersom vedkomande fyller kvalifikasjonskrava for stillinga. Linjeleiar, eller den han/ho gir fullmakt, er ansvarleg for gjennomføringa av intervjuet. Innkalling til intervjuet skal skje i god tid (normalt 5 dagar i forkant). Ved tilsetjing i leiarstillingar knytt til lønskapitel og skal ein, evt to representantar for arbeidstakarorganisasjonane ha høve til å delta under intervjuet. 11.Originalattestar/ offentleg godkjenning Attestar og offentlege godkjenningar / autorisasjonar som er aktuelle for stillinga skal leggjast fram i original i samband med intervjuet. Utanlandske arbeidstakarar må dokumentera arbeids- og opphaldsløyve og eventuell NOKUT-godkjenning av kompetanse. For stillingar der det er krav om legeattest/politiattest skal slike attestar leggjast fram før tilsetjing. 12.Innstilling Etter intervjurunden vert det skrive eit notat, «delegert saksframlegg», der det går fram kva moment ein legg vekt på i prioriteringa mellom kandidatane. Det må vere klår samanheng mellom utlysingsteksten og moment ein legg vekt på. Notatet er unnateke offentleggjøring. Aktuelle arbeidstakarorganisasjonar har høve til å gje skriftleg uttale i saka før ein konkluderer med ei innstilling. Sjølve innstillinga med prioritert rekkefølgje på kandidatar er offentleg. Dersom ein er usikker på rekkefølgja er det tilstrekkeleg å innstille ein kandidat og skrive at ein vil kome attende til vidare rangering dersom kandidat nr 1 takkar nei til tilbodet om tilsetjing. Prosedyre ved rekruttering Type dokument: prosedyre Utarbeidd av: Økonomi- og org.avdelinga Godkjend av: Godkjend dato:19. april 2016 Gjeld frå:19. april 2016 Revidert dato: Arkivsak: 2016/ Side 2 av 3 44

45 Side 3/3 Kvalifikasjonsprinsippet skal leggjast til grunn, dvs. formal- og realkompetanse samt skikkethet for stillinga. Står mann og kvinne likt, vert kvinnelege søkjarar føretrekt der dette kjønnet er underrepresentert. 13.Melding om tilsetjing Tilsetjing skal vere skriftleg. Standard tilsetjingsbrev og arbeidsavtale for Hordaland fylkeskommune skal leggjast til grunn for utforming av tilsetjingsdokumenta. I tilsetjingsbrevet skal prøvetid inngå som fast vilkår ved tilsetjing i ny stilling i fylkeskommunen. Dei hovudtillitsvalde skal få melding om tilsetjinga så snart aksept ligg føre. 14.Avslutning av tilsetjingssaka Linjeleiar må sjå til at sjølve tilsetjingssaka vert avslutta i rekrutteringsmodulen når den tilsette har takka ja til stillinga. Dei andre søkjarane må få melding om at det er tilsett i stillinga innan rimeleg tid. Alle relevante dokument i saka må arkiverast. 15.Prøvetid Alle nytilsetjingar vert gjort med ei prøvetid på 6 månader. 16. Åremålstilsetjing Fylkestinget kan gjere vedtak om at det skal tilsetjast på åremål i leiande administrative stillingar jfr. kommunelova. Åremålstilsetjingar skal vere på minst 6 år. Åremålskontrakten kan fornyast for ein periode etter ei konkret vurdering. 17.Klage i tilsetjingssaker Forvaltningslova sine reglar om klage gjeld ikkje i tilsettingssaker. Det er likevel høve til å sende klage til sivilombodsmannen. Her vil sivilombodsmannen ha rett til innsyn i alle dokument i tilsetjingssaka. Den ansvarlege for tilsetjingssaka må difor ha god orden i dokumenta som følgjer saka og arkivere dei forskriftsmessig. Prosedyre ved rekruttering Type dokument: prosedyre Utarbeidd av: Økonomi- og org.avdelinga Godkjend av: Godkjend dato:19. april 2016 Gjeld frå:19. april 2016 Revidert dato: Arkivsak: 2016/ Side 3 av 3 45

46 Rutine for varsling i Hordaland fylkeskommune 1. Innleiing 1.1. Føremål I Hordaland fylkeskommune er det ønskjeleg at tilsette seier frå dersom dei får kjennskap til kritikkverdige tilhøve i fylkeskommunen. Desse rutinane skal legge til rette for varsling, og gjev køyrereglar for intern handtering av varslingssituasjonar. Rutinane skal sikre ein låg terskel for å varsle, som er ein føresetnad for ein open organisasjonskultur. Dei skal og bidra til å førebyggje og handtere konflikt. Arbeidsmiljølova sine reglar gjev arbeidstakar rett til å varsle om kritikkverdige tilhøve i eiga verksemd, og gjev arbeidstakarar som varslar vern mot gjengjelding i form av negative reaksjonar som følgje av varslinga, jf. arbeidsmiljøloven 2-4 og 2-5. I enkelte tilfelle føreligg det òg ei varslingsplikt, i medhald av arbeidsmiljøloven 2-3, lojalitetsplikta til arbeidstakar og i einskilde særlover (til dømes innan helse- og opplæringssektorane). Varslingsrutinane kjem som eit tillegg til annan tenestemessig kommunikasjon og avviksrapportering. Rutinane er rettleiande og fylkeskommunen vil tilpasse handtering til kvar konkrete situasjon og sak. Varslingsrutinar i Hordaland fylkeskommune er revidert med grunnlag i erfaringar frå ålmen rettspraksis og frå eigne erfaringar. 1.2 Definisjonar Det vert rekna som varsling når ein arbeidstakar seier frå om kritikkverdige tilhøve i verksemda, òg kalla whistleblowing. Med kritikkverdige tilhøve meiner ein noko som er i strid med lover og reglar, fylkeskommunen sine retningsliner eller kva som allment vert oppfatta som forsvarleg og etisk akseptabelt. Døme på kritikkverdige tilhøve er: Tilhøve som fører med seg fare for liv og helse Mobbing, diskriminering og trakassering Korrupsjon Underslag, tjuveri eller økonomisk svik Brot på teieplikta, personvern eller tryggingsrutinar Maktmisbruk Kva som elles vert rekna som eit kritikkverdig tilhøve, skal tolkast i lys av kva det er knytta samfunnsinteresse til, altså at det må gjelde noko fylkeskommunen skal, og venteleg kan gjera noko med. Varselet bør vere tilstrekkeleg konkret til at fylkeskommunen kan forstå at det er tale om eit varsel og kva ein varslar om. Vanleg tenestemessig kommunikasjon er ikkje å rekne som varsling. I fylkeskommunen skal ein søkje å løyse saker på lågast mogleg nivå. Viss ei sak blir handsama på rett nivå, skal ein normalt vente på konklusjonen frå denne handsaminga. Tilhøve som berre gjeld den tilsette si eiga tilsetjing, t.d. eiga løn, individuell personalmessig oppfølging eller eigen kommunikasjon med leiar, gjev heller ikkje grunnlag for varsling. Viss det er snakk om meir generelle problem som òg gjeld andre, vil ytringa likevel kunne vere varsling. Politiske eller moralske ytringar er som regel heller ikkje varsling. Rutine for varsling i HFK Type dokument: Rutine Utarbeidd av: ORGANISASJONSAVDELINGA Godkjend av: Fylkesutvalet Godkjend dato: 26. mars 2015 Gjeld frå: 26. mars 2015 Revidert dato: - Arkivsak:2014/ Side 1 av 5 46

47 Side 2/5 2. Varslingsvegar i fylkeskommunen 2.1. Generelt Varsling skal som hovudregel skje internt i verksemda (til dømes til eigen leiar eller Varslingsutvalet), eventuelt til aktuelle tilsynsstyresmakter Rutinar for intern varsling a) Arbeidstakar skal som hovudregel ta opp eit kritikkverdig tilhøve med næraste leiar på tenestestaden. b) Fører ikkje dette fram kan ein kontakte verneombod eller tillitsvald. c) Dersom dette ikkje fører fram eller saka ikkje vert følgd opp, eller saka gjeld næraste leiar, kan ein varsle overordna leiar. d) Dersom varsling etter desse punkt ikkje blir følgd opp kan ein sende saka til Varslingsutvalet. e) Utan omsyn til hovudreglane over: Dersom varslaren opplever det som vanskeleg å varsle linjeveg kan saka sendast direkte til Varslingsutvalet Nærmare om korleis ein varslar Varsling kan gjerast på den måten varslaren sjølv ynskjer, anten munnleg eller skriftleg, ved brev eller e- post. Hugs at e-post kan kome bort og at sensitiv personinformasjon ikkje er like trygt der. Ved munnleg varsling kan arbeidstakar ha med seg tillitsvald eller annan tillitsperson, eller verneombod. Fylkeskommunen har utarbeidd skjema for internvarsling som er tilgjengeleg på intranettet under kvalitetssystemet. Det er ikkje krav om å bruke dette skjemaet, men det kan nyttast dersom det er til hjelp. Varsling kan gjerast anonymt, men normalt vil det sikre betre saksgang og resultat for alle involverte dersom varslaren er kjend for den som vert varsla. Sjå i avsnittet nedanfor om anonym varsling. Varslinga bør innehalde: a) Fullt namn og tenestestad for den som varslar, om varslaren ikkje vel å vere anonym b) Dato for rapportering c) Konkret kva ein har observert, dato og klokkeslett, og stad. d) Eventuell kjennskap til tidlegare saker. e) Eventuelle namn på andre du meiner kan bidra, eller annan informasjon til hjelp ved undersøkingar. Varselet skal gjere dei overordna og fylkeskommunen i stand til å forstå at det er tale om eit varsel, og gje grunnlag for å undersøke saka. Det er difor viktig at ein er så spesifikk og presis som mogleg når ein varslar. Arbeidstakar må vere i god tru om dei tilhøva han varslar om. Dersom du som varslar treng rådgiving i saka kan du kontakte fylkeskommunen si bedriftshelseteneste, tillitsvalde eller verneombod Ekstern varsling a) Tilsette har alltid rett til å varsle eksternt til tilsyns- og kontrollmyndigheiter som Arbeidstilsynet, Datatilsynet, Politiet, Helsetilsynet og liknande instansar, jfr. arbeidsmiljølova 2-4(2), andre punktum. b) Varsling til offentlegheita føreset at det er varsla forsvarleg, jfr. arbeidsmiljølova 2-4(1).Ved vurderinga av om vilkåret i lova er oppfylt, bør arbeidstakar først ha forsøkt å varsle internt, eventuelt til offentlege myndigheiter. Arbeidstakar må vere i god tru om dei tilhøva han varslar om. c) Dersom arbeidstakar ynskjer å varsle ålmenta gjennom media må fleire vilkår vere oppfylt for at arbeidstakar skal ha vern mot gjengjelding etter arbeidsmiljølova: a. Ein må ha varsla anten internt eller til tilsynsmyndigheiter først, då ein skal ha gjeve arbeidsgjevar moglegheit til å ordne opp i tilhøva. Rutine for varsling i HFK Rutine Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av:fylkesutvalet Godkjend dato: 26. mars 2015 Gjeld frå: 26. mars 2015 Revidert dato: - Arkivsak: 2014/ Side 2 av 5 47

48 Side 3/5 b. Føremålet med offentleggjeringa skal vere å rette opp i tilhøva, ikkje offentleggjeringa i seg sjølv. Ein bør ta omsyn til alle involverte når ein varslar ålmenta. c. Fråsegnene må vere haldbare med tanke på det faktiske grunnlaget, og arbeidstakar må vere i god tru om opplysningane. Arbeidstakar må ha gjort ein forsvarleg og samvitsfull jobb for å kome fram til riktige fakta. Dette vil vere tilstrekkelig sjølv om informasjonen ikkje er heilt korrekt, så lenge ein har vist naudsynt aktsemd. 3. Handtering av varsel og sakshandsaming 3.1. Mottak av varsel Når ein leiar eller tilsett i fylkeskommunen blir kontakta av ein person som ynskjer å varsle munnleg skal vedkommande teikne ned fullstendige opplysningar i tråd med 5-punktslista under avsnittet «nærare om korleis ein varslar», i tillegg til sitt eige namn og varslingssituasjonen. Dersom det er tale om eit skriftleg varsel må mottakaren i naudsynt grad supplere med dei opplysningane som manglar. Samtidig bør leiaren vurdere og klargjere om det er tale om ei varslingssak eller om saka skal handterast med allmenn tenestleg oppfølging. Den tilsette skal, om det er tenleg, spørjast om dette. Den som har varsla attesterer på at dokumentasjonen gir uttrykk for det som er varsla på ein riktig måte, med mindre det gjeld anonym varsling. Eit mottatt varsel skal sakhandsamast i tråd med reglane i forvaltningslova og retningslinene her Sakshandsaming av varslarsaker I den vidare saksgang skal dette gjelde som rettleiande rutinar: a) Den som tek i mot varselet vurderer om det er grunnlag for å undersøkje dei påståtte kritikkverdige tilhøva. Det skal i eit slikt tilfelle opprettast ei eiga sak i fylkeskommunen sitt arkivsystem, og saka skal handterast i tråd med arkivlova. Namnet på saka skal ikkje røpe personopplysningar, og dokumenta skal vere unntatt offentleggjering der det er grunnlag for det. Både elektronisk og fysisk arkiv skal ha tilgangsavgrensingar. Dersom saka vert lagt vekk utan ytterlegare undersøkingar, må avgjerda om dette kunne dokumenterast i ettertid. b) Varslaren skal snarast råd få melding om at varselet er motteke. Snarast mogleg deretter skal det opplysast om saksgangen og når det kan ventast å liggje føre eit resultat. Varslaren må få ny melding dersom sakshandsaminga trekkjer ut i tid, og særleg om det tek meir enn tre månadar å handsame saka. c) Ved mottak av varsel bør leiar fyrst undersøkje om påstandane i varselet kan vere riktige. Ved behov for ekstern bistand skal ein følgje fylkeskommunens retningsliner for dette. Om påstandane er uriktige bør leiar vurdere å unnlate å seie ifrå til dei varselet gjeld, av omsyn til arbeidsmiljøet. Sakshandsaminga og avgjerda må kunne dokumenterast i ettertid. Dersom det er aktuelt å opplyse om varslaren sitt namn, må samtykke innhentast frå varslaren. Namnet skal dessutan berre gjerast kjent for dei det er naudsynt å involvere. d) Dersom leiaren går vidare med saka skal den det er varsla om, som hovudregel snarast mogleg verte underretta om at det er motteke varsel, kva opplysningar som er gitt, og korleis den vidare saksgangen vert. Unntak kan gjerast i særlege tilfelle av omsyn til vidare etterrøkingar. Den tilsette bør om mogleg få førehandsvarsel, tilbod om bistand frå tillitsvalt og anna nødvendig oppfølging. e) Leiaren kan be om bistand frå fylkesdirektør organisasjon i fylkesadministrasjonen, og eventuelt be om at saka vert handtert der. Fylkesdirektør organisasjon kan òg hente inn naudsynt ekstern bistand. Om det er tenleg kan Varslingsutvalet overta saka. Rutine for varsling i HFK Rutine Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av:fylkesutvalet Godkjend dato: 26. mars 2015 Gjeld frå: 26. mars 2015 Revidert dato: - Arkivsak: 2014/ Side 3 av 5 48

49 Side 4/5 f) Leiaren skal avgjere korleis varselet skal følgjast opp og avgjerda må kunne dokumenterast i ettertid. Oppfølging og avslutning av saka skal prioriterast. Leiaren tek sjølv avgjerd om å avslutte saka. Leiaren skal alltid informere varslingsutvalet om saka. g) Dersom ein ser at saka vil krevje at det vert treft enkeltvedtak, eksempel til dømes fordi det har skjedd tenesteforsømming, skal det registrerast som eiga sak for å sikre at sakshandsamingsreglane for slike saker vert følgde. h) Varslaren skal orienterast skriftlig om utfallet av varslinga, òg der saka er lagt vekk utan vidare etterrøkingar. Det må òg orienterast om kven som kjenner identiteten til varslaren, og på kva nivå saka vart handsama. Utover dette, har ikkje varslaren krav på nærare innsyn i sakshandsaminga eller kva vurderingar som vert gjort i saka. i) Leiaren sender informasjon til varslingsutvalet og til fylkesdirektør organisasjon om saka og utfallet av denne. Saka vert deretter avslutta i arkivssystemet Særleg om anonym varsling Ein varslar kan vere anonym, det vil seie at varslaren sin identitet ikkje blir gjort kjend for nokon, heller ikkje for den som tek i mot varselet. Eit anonymt varsel, der fylkeskommunen ikkje kan gå attende og spørje varslaren om kva som var meint, bør vere fullstendig og nøyaktig for å gi best mogleg grunnlag for undersøkingar. Anonym varsling skjer normalt skriftleg. Dersom ein tilsett tek i mot eit munnleg varsel over telefon skal varselet etter beste evne nedteiknast og sendast varslingsutvalet. Anonym varsling kan gjere det vanskeleg for fylkeskommunen å handsame saka. Anonym varsling kan og skape mistru og svekke tilliten på arbeidsplassen. Anonym varsling bør derfor ikkje nyttast om ein har andre alternativ. Eit varsel skal uansett behandlast under streng konfidensialitet etter personopplysningslova. Konfidensialitet inneber at mottakar av varselet pliktar å handsame eitt mottatt varsel så langt som mogleg utan å røpe varslaren sin identitet til andre enn dei med lovleg tilgang. Plikta til konfidensialitet gjeld ikkje lenger enn til det punktet der andre sine rettar slår igjennom, til dømes der plikta til å utlevere informasjon til politiet eller andre offentlege myndigheiter går framfor, til dømes ved anmelding og straffeforfølging. 4. Innsyn og personopplysningar Spørsmål om innsyn i dokumenta i saka vert regulert av forvaltningslova, offentleglova, personopplysningslova og i særlege høve av særlover. I fall varselet berre gjeld ein person har vedkomande rett på innsyn i sakdokumenta i tråd med reglene i forvaltningslova 18 og 19, og personopplysningslova 18. Han eller ho skal få gjere seg kjend med skuldingane og kva opplysningar som er gjeve om tilhøvet, for å leggje til rette for kontradiksjon. Opplysningar om kritikkverdige tilhøve som er knytt til namngjevne personar skal handsamast i samsvar med personopplysningslova. Utlevering av personopplysningar skal som regel ikkje skje, og opplysningar som kjem inn i ei varslingssak vil ikkje bli brukt i andre saker enn føremålet opphavleg var. 5. Rettsvern ved varsling Arbeidstakar som varslar skal vernast mot ulovleg gjengjelding, jfr. arbeidsmiljølova 2-5 jfr Ulovlege gjengjeldingshandlingar omfattar både formelle og uformelle, negative reaksjonar som følgjer av varselet. Å utøve gjengjeldingshandlingar ovanfor ein arbeidstakar som har varsla, er forbode og vil bli arbeidsrettsleg sanksjonert. Rutine for varsling i HFK Rutine Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av:fylkesutvalet Godkjend dato: 26. mars 2015 Gjeld frå: 26. mars 2015 Revidert dato: - Arkivsak: 2014/ Side 4 av 5 49

50 Side 5/5 6. Varslingsutvalet Varslingsutvalet er det øvste organet for handsaming av varsling i Hordaland fylkeskommune. Varslingsutvalet skal handtere saker som gjeld fleire einingar i Fylkeskommunen, saker som involverer leiinga i fylkesadministrasjonen og enkeltsaker som vert sendt Varslingsutvalet. Varslingsutvalet kan òg ta opp generelle spørsmål, og har hovudansvaret for at varslingsrutinane er kjent og vert følgd i Fylkeskommunen. Dei vanlege sakshandsamingsreglane i avsnittet «sakshandsaming av varslingssaker» gjeld når utvalet handsamar enkeltsaker. Fylkesrådmannen oppnemner representantar til utvalet etter drøfting med dei tillitsvalte. Utvalet vert oppnemnd med funksjonstid på 3 år. Utvalet skal møte når det vert meld saker som skal handterast på øvste nivå, og seinast innan 14 dagar etter at saka er meld. Dersom det er saker som hastar har leiaren mynde til å bestemme at ei sak anten skal handsamast, eller ikkje handsamast, i varslingsutvalet. Utover dette har utvalet eit fast møte i året for å drøfte om rutinar og system fungerer etter intensjonen. Det skal førast referat frå møta i utvalet. Fylkesdirektør organisasjon skal til ei kvar tid vere informert om saker som er meldt til handsaming i utvalet. Samansetjing av varslingsutvalet pr februar 2015: Seniorrådgjevar Bjørn Erik Linde leiar Seniorrådgjevar Stian Skår Ludvigsen Spesialrådgjevar Adeline Landro Lektor med till. I Sjur Inge Veim Sekretær: seniorrådgjevar Hanne Seljeseter Adresse: Varslingsutvalet, Hordaland fylkeskommune, Postboks 7900, 5020 Bergen. 7. Administrasjon, rapportering og evaluering Fylkesdirektør organisasjon har ansvar for at varslingsrutinen vert gjort kjend for alle tilsette gjennom aktiv formidling gjennom for eksempel: Intranett, brosjyre, plakatar o.a. Det skal jamleg gjennomførast kurs for ulike grupper tilsette i høve til deira særskilte roller og behov: tilsette, leiarar og verneombod. Utforming av kursopplegg bør skje i samarbeid med dei tillitsvalte. Det skal årleg rapporterast til fylkesutvalet og kontrollutvalet om mellom anna følgjande: a) Talet på saker som er mottatt etter varslingsrutinen. b) Kva for forhold det har blitt varslet om. c) Korleis saker om varsling har blitt handsama (ex: Bruk av ekstern gransking m.v.) d) Eventuelle eksterne varslingar til offentlige myndigheiter og/eller offentlegheit. Om erfaringane tilseier revidering av rutinane, skal forslag til endringar leggjast fram i årsrapporten. Rutine for varsling i HFK Rutine Utarbeidd av: Organisasjonsavdelinga Godkjend av:fylkesutvalet Godkjend dato: 26. mars 2015 Gjeld frå: 26. mars 2015 Revidert dato: - Arkivsak: 2014/ Side 5 av 5 50

51 51

52 52

53 53

54 54

55 Systematisk arbeid med psykososialt skolemiljø opplæringsloven 9a-4 0g 9a-3, første ledd Dokumenttype: Godkjend av: Gjeld frå: Tal sider: 2 Prosedyre Seksjonsleiar Marianne Haaland Utarbeidd av: Godkjend dato: Revidert dato: Arkivsak: Pedagogisk seksjon Føremål Føremålet er å sikre at skolane arbeider aktivt og systematisk med tiltak som kan verke førebyggjande og fremje eit godt psykososialt miljø, jf. Opplæringslova 9a-4, samt 9a-3, første ledd. 9a-4. Systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane (internkontroll) Skolen skal aktivt drive eit kontinuerleg og systematisk arbeid for å fremje helsa, miljøet og tryggleiken til elevane, slik at krava i eller i medhald av dette kapitlet blir oppfylte. Skoleleiinga har ansvaret for den daglege gjennomføringa av dette. Arbeidet skal gjelde det fysiske så vel som det psykososiale miljøet. 2. Omfang Rutinane omfattar elevane ved dei vidaregåande skolane i Hordaland. Oppfyllinga av eleven sin rett til eit godt psykososialt miljø skjer på skolen, medan skoleeigar er den øvste ansvarlege. Hordaland fylkeskommune har som skoleeigar det overordna ansvaret og skal sjå til at leiinga ved kvar skole etterlever krava og pliktene etter opplæringslova kap. 9A. 3. Gjennomføring Det systematiske arbeidet med det psykososiale skolemiljøet skal gjennomførast med kartlegging, utarbeiding og oppfølging av mål og planar, iverksetting av tiltak og evaluering. Skolen skal også følgje opp og iverksette tiltak ved tilfelle av krenkjande atferd, jf. rutine for enkeltvedtak. Leiinga, tilsette, elevar og føresette skal vere involverte i arbeidet. Rektor skal sjå til at Regelverket vert følgt, jf. opplæringslova kap 9A, og at arbeidet vert gjennomført aktivt, systematisk og planmessig for å nå mål og førebyggje problem. Skolen har konkrete mål for skolemiljøet og skolemiljøarbeidet. Mål, tiltak og rutinar skal evaluerast årleg. Skolen har rutinar for å følgje med på skolemiljøet og den enkelte eleven si oppleving av det, medrekna rutinar for å avdekke og handtere problem når dei dukkar opp. Skolen har skriftleg dokumentasjon på system for internkontroll og kontrollerer at rutinar vert etterlevd. Skolemiljøutvalet skal Medverke til at skolen, tilsette, elevar og føresette tek aktivt del i arbeidet for å skape eit godt skolemiljø. Kunne uttale seg og kome med framlegg i saker som gjeld skolemiljøet for elevane. Alle tilsette er omfatta av handlingsplikta etter kap. 9A. Tilsette har plikt til å Ha føre-var- haldning til eventuelle situasjonar og utfordringar som kan oppstå i skolekvardagen og som kan ha negativ verknad på elevane sitt psykososiale skolemiljø. Undersøke, varsle og gripe inn ved kjennskap til eller mistanke om krenkjande ord eller handlingar, mobbing, diskriminering, vald eller rasisme. Elevrådet skal Fremje fellesinteressene til elevane på skolen og arbeide for å skape eit godt lærings- og skolemiljø. 1 55

56 Systematisk arbeid med psykososialt skolemiljø opplæringsloven 9a-4 0g 9a-3, første ledd Dokumenttype: Godkjend av: Gjeld frå: Tal sider: 2 Prosedyre Seksjonsleiar Marianne Haaland Utarbeidd av: Godkjend dato: Revidert dato: Arkivsak: Pedagogisk seksjon Kunne uttale seg og kome med framlegg i saker som gjeld skolemiljøet for elevane. Elevane har plikt til å Etterleve forskrift om felles ordens- og åtferdsreglement ved dei vidaregåande skolane i Hordaland fylkeskommune og skolen sitt eige reglement. Medverke til eit godt skole- og læringsmiljø. Melde frå om tilhøve som kan verke negativt inn på skolemiljøet. 4. Rapportering Skolane skal ha skriftlege planar og rutinar, samt møtereferat frå skolemiljøutvalet. Relevante resultat frå Elevundersøkinga og Undervisningsevalueringa vert vurdert i samband med skolen sin tilstandsrapport, jf. system for verksemdsbasert vurdering og oppfølging av dei vidaregåande skolane. 5. Skjema og vedlegg Mal for handlingsplan for systematisk arbeid med det psykososiale miljøet (årshjul) Mal for organisering 2 56

57 Kommunikasjonsseksjonen - Øk - og org avd Arkivnr: 2014/ Saksbehandlar: Andreas Skretting Jansen Saksframlegg Saksgang Høyring - "Regional transportplan Hordaland " Samandrag Forslag til innstilling/vedtak/avgjerd "[Klikk her for å skrive]" Rune Haugsdal fylkesrådmann Janne Værnø kommunikasjonsdirektør Saksframlegget er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Vedlegg 1 Høyringsbrev - "Regional transportplan Hordaland " 2 Høyringsdokument - "Regional transportplan Hordaland " Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 Kommunikasjonsseksjonen - Øk - og PB 7900 org avd 5020 Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Org.nr. NO mva. Kontonr

58 Side 2/2 Fylkesrådmannen, Her startar saksutgreiinga 58

59 SAMFERDSELSAVDELINGA Transportplanseksjonen - SAMF AVD Sjå adresseliste Dato: Vår ref.: 2015/ Saksbehandlar: marerik Dykkar ref.: Regional transportplan Hordaland Høyring av planforslag Planforslag til Regional transportplan Hordaland (RTP) er no på høyring, jamfør vedtak i fylkesutvalet 23. februar Vi inviterer kommunar, statlege etatar, organisasjonar og andre interesserte til å komme med innspel til utvikling av transportsektoren i Hordaland. Høyringa er open for alle. Innhald Regional transportplan Hordaland er ei rullering av Regional transportplan Hordaland og er ein langsiktig regional strategiplan for utvikling av transportsektoren i Hordaland. Planen inneheld mål til alle relevante delar av transportsystemet, samt strategiar, overordna prioriteringar og tiltak som viser korleis måla skal følgjast opp. Planen legg grunnlag for fylkeskommunen sine prioriteringar gjennom handlingsprogram og budsjettvedtak, samstundes som den skal gje innspel og føringar til prosessar som gjeld Hordaland, men som ligg utanfor fylkeskommunen sitt direkte ansvarsområde. Handlingsprogram for RTP omhandlar aktuelle utgreiings- og utviklingsoppgåver, omtalt om tiltak, og er vedlegg i planforslaget. I tillegg vert det utarbeida eit eige investeringsprogram for fylkesvegnettet, som skal på høyring hausten Prioritering av konkrete prosjekt, basert på føringar i RTP, vert presentert i investeringsprogram for fylkesvegnettet. Om tilhøve til Regional areal- og transportplan for Bergensområdet Regional areal- og transportplan for Bergensområdet (RATP) er sendt ut på ei avgrensa høyring i perioden 20. februar til 1. april Informasjon om planarbeidet er tilgjengeleg på våre heimesider: Kap. 7 i RTP, Transport i Bergensområdet, og kap. 4.3 i RATP, Regionalt transportsystem, er utarbeida som eit felles kapittel for desse to planane. Eventuelle endringar, som følgje av høyringa, skal koordinerast fram mot endeleg vedtak av begge planane i fylkestinget i juni Særskilte tema og spørsmål i høyringa Med endring i opplegg for og utforming av handlingsprogram og investeringsprogram, vert det lagt opp til eit skilje mellom strategiske diskusjonar og prioritering av konkrete prosjekt. Planforslaget er i all hovudsak eit overordna strategisk dokument. Fylkeskommunen ønskjer i særleg grad innspel på mål, strategiar, overordna prioriteringar og tiltak. Praktisk informasjon På våre heimesider, er det oppretta ei eiga høyringsside med informasjon om planforslaget og dei ulike måtane ein kan sende høyringsinnspel på. Her er det òg mogleg å laste ned elektronisk versjon av planforslaget. Me ber høyringspartane om å sende høyringsinnspel elektronisk på e- post til hfk@hfk.no. Alle høyringsinnspel må merkast 2015/ Hordaland fylkeskommune SAMFERDSELSAVDELINGA Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr

60 Side 2/2 Nettsida; inneheld bakgrunnsstoff og informasjon. Høyringsfrist er 7. april 2017, med sikte på endeleg vedtak av planen i fylkestinget i juni Kontaktperson: Marte Hagen Eriksrud, tlf , Marte.Eriksrud@hfk.no. Thorbjørn Aarethun Leiar Marte Hagen Eriksrud Rådgjevar Brevet er godkjent elektronisk og har derfor inga underskrift. Vedlegg 1 Adresseliste Hordaland fylkeskommune Agnes Mowinckels gate 5 PB Bergen Tlf: e-post: hfk@hfk.no Foretaksnr. NO mva. Kontonr. [xxxx xx xxxxxx] 60

61 Februar 2017 Regional transportplan Hordaland Planforslag 61

62 62

63 Forord 3 63

64 Regional transportplan Hordaland Innhald FORORD INNLEIING NASJONALE OG REGIONALE FØRINGAR VERKNAD AV PLANEN MEDVERKNAD ORGANISERING MÅL OG STRATEGIAR MÅL STRATEGIAR KORLEIS NÅ MÅLA UTVIKLINGSTREKK OG UTFORDRINGAR TRANSPORTSYSTEMET I HORDALAND GENERELLE UTVIKLINGSTREKK ØKONOMISKE RAMMER OG OVERORDNA PRIORITERINGAR I PERIODEN FYLKESKOMMUNALE MIDLAR STATLEGE TILSKOT FYLKESVEGNETTET MÅL STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV FYLKESVEGNETTET TILTAK KOLLEKTIVTRANSPORT UTANOM BERGENSOMRÅDET OG ANNA OFFENTLEG TRANSPORT MÅL KOLLEKTIVSTRATEGI FOR HORDALAND STRATEGIAR TILTAK

65 Regional transportplan Hordaland TRANSPORT I BERGENSOMRÅDET MÅL OM BERGENSOMRÅDET NULLVEKST I PERSONBIL-TRANSPORTEN STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV TRANSPORTSYSTEMET I BERGENSOMRÅDET VIDARE ARBEID OG PROSESSAR TILTAK REGIONSENTER MÅL REGIONSENTER I HORDALAND STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV REGIONSENTER SOM TRAFIKALE KNUTEPUNKT VIDARE ARBEID OG PROSESSAR TILTAK STATLEGE ANSVARSOMRÅDE MÅL REGIONALE UTFORDRINGAR OG BEHOV KNYTT TIL STATLEG TRANSPORTPOLITIKK FYLKESKOMMUNEN SI ROLLE INN MOT DET STATLEGE TRANSPORTANSVARET STORD LUFTHAMN SØRSTOKKEN TILTAK VEDLEGG HANDLINGSPROGRAM Vedlegg Handlingsprogram

66 Regional transportplan Hordaland

67 1 Innleiing Regional transportplan Hordaland (RTP) er ei rullering av Regional transportplan Hordaland Regional transportplan Hordaland er ein langsiktig regional strategiplan for utvikling av transportsektoren i Hordaland. Planen inneheld mål for alle relevante delar av transportsystemet, samt strategiar og tiltak som viser korleis måla skal følgjast opp. Planen legg grunnlag for fylkeskommunen sine prioriteringar i handlingsprogram og budsjettvedtak, samstundes som den skal gje innspel og føringar til prosessar som gjeld Hordaland, men som ligg utanfor fylkeskommunen sitt direkte ansvarsområde. Planen har eit tidsperspektiv på 12 år. Behovet for revisjon av planen blir vurdert kvart 4. år i regional planstrategi. 67

68 Regional transportplan Hordaland NASJONALE OG REGIONALE FØRINGAR Regional transportplan legg til grunn målsettingar knytt til transport, formulert i ulike nasjonale og regionale styringsdokument Nasjonale føringar for planarbeidet Nasjonale føringar for planarbeidet er i hovudsak nedfelt i ulike politiske styringsdokument. Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging (12. juni 2015) Statleg planretningsline for samordna bustad-, areal- og transportplanlegging Rikspolitiske retningsliner for å styrke barn og unges interesser i planlegging Grunnlagsdokument Nasjonal transportplan Klimaforliket 2012 og Parisavtalen Nasjonal sykkelstrategi Nasjonal gåstrategi Nasjonal hamnestrategi WHO helseplattform I arbeidet med Regional transportplan Hordaland er det lagt særleg vekt på å følge opp Nasjonale forventningar til kommunal og regional planlegging, som vedtatt ved kongeleg resolusjon 12. juni Dei nasjonale forventingane er delt i tre hovudpunkt: Gode og effektive planprosessar Berekraftig areal- og samfunnsutvikling Attraktive og klimavennlege by- og tettstadsområde KVU Voss - Arna (konseptvalutgreiing for transportløysing veg/bane) KVU for nytt logistikknutepunkt i Bergensregionen KVU Voss - Gol Utredning om forbindelser mellom Østlandet og Vestlandet Regionale føringar for planarbeidet Regionale føringar for planarbeidet er i hovudsak nedfelt i Regional planstrategi «Utviklingsplan for Hordaland» og vedtekne regionale planar. Regionalpolitiske rammer for RTP Regional planstrategi for Hordaland Regional transportplan for Hordaland Klimaplan for Hordaland Regional plan for Hardangervidda Regional plan for attraktive senter senterstruktur, tenester og handel Regional plan for areal og transport på Haugalandet Regional plan for folkehelse fleire gode leveår for alle Regional plan for vassregion Hordaland Regional areal- og transportplan for Bergensområdet (ikkje vedtatt) I arbeidet med Regional transportplan Hordaland er det lagt særleg vekt på å følge opp Regional planstrategi Klimaplan for Hordaland regional klima- og energiplan Regional plan for folkehelse fleire gode leveår for alle Regional plan for attraktive senter senterstruktur, tenester og handel Paris-avtalen og Noreg sine forpliktingar EU-kommisjonen har indikert at Noreg skal redusere utsleppa frå ikkje-kvotepliktig sektor med 40 % frå 2005 til Det svarar til over 11 mill. tonn CO2-ekvivalentar. Jamfør Miljødirektoratet kan ein kutte over 9 mill. av desse i transportsektoren i Noreg. I tillegg legg planarbeidet til grunn følgjande konseptvalutgreiingar (KVU): KVU for transportsystemet i Bergensområdet KVU for E 39 Aksdal Bergen Mål i regional planstrategi Langsiktig mål - Hordaland skal vere berekraftig, attraktivt og nyskapande Hovudmål - Hordaland skal ha: Høg sysselsetjing Eit inkluderande samfunn Ei klima- og miljøvenleg utvikling Samarbeid i ein sterk Vestlandsregion Fylkeskommunen har eit lovfesta ansvar for folkehelse (Lov om folkehelsearbeid) og har følgt opp dette ansvaret gjennom Regional plan for folkehelse fleire gode leveår for alle. Tema i planen er relevant for mange 8 68

69 Regional transportplan Hordaland delar av samferdsleområdet, som til dømes; universell utforming, tilrettelegging for auka bruk av sykkel og gange, meir helsefremjande samfunnsplanlegging og auka medverknad. Klimaplan for Hordaland har eit mål om å redusere utslepp av klimagassar med 30 % frå 1991 til For å redusere utslepp frå transportsektoren er det fastsett fire strategiar; klimavenleg utbyggingsmønster, fremje sykkel, gange og kollektiv, avgrense biltrafikken og overgang til låg- og nullutsleppsteknologi. Regional planstrategi slår fast behovet for å revidere Klimaplan for Hordaland grunna auka ambisjonsnivå nasjonalt og internasjonalt, til dømes gjennom Parisavtalen. 1.2 VERKNAD AV PLANEN Regional transportplan Hordaland er ein regional plan etter plan- og bygningslova 8-1. Regional transportplan skal utarbeide mål, strategiar og tiltak for ulike plantema innanfor transport i fylket. Når planen er vedteken legg den, jamfør 8-2, rammer for regionale etatar, staten og kommunane si verksemd og planlegging. Planen er eit grunnlag for å reise motsegn til kommunale planforslag for dei styresmakter som vert råka og har motsegnsrett. Motsegn skal berre nyttast når kommunale arealplanar er i strid med viktige nasjonale og regionale interesser, og skal alltid vurderast heilskapleg, med ei konkret grunngjeving. Regional transportplan Hordaland legg føringar for utarbeiding og rullering av temaplanar og strategiar på samferdselsområdet. På same tid er føringar frå desse temaplanane og strategiane lagt til grunn for utarbeiding av den regionale planen. Følgjande fylkeskommunale temaplanar og strategiar på samferdselsområdet er lagt til grunn i RTP: Kollektivstrategi for Hordaland Strategi for drift og vedlikehald av fylkesvegnettet Strategi for innfartsparkering 1 Det vil seie at ein skal kutte av over tonn CO2-ekvivalentar (2015). 9 69

70 Regional transportplan Hordaland Handlingsprogram Plan- og bygningslova, 8-1, set krav om at det, som del av regional plan, skal utarbeidast eit handlingsprogram for gjennomføring av planen. Handlingsprogrammet til Regional transportplan Hordaland omhandlar aktuelle utgreiings- og utviklingsoppgåver, omtalt som tiltak. I tillegg til handlingsprogrammet til RTP vert følgjande oppfølgingsdokument, innanfor samferdselsområdet, utarbeida: Investeringsprogram for Fylkesvegnettet Handlingsprogram for Kollektivstrategi for Hordaland ORGANISERING Planarbeidet har hatt ei administrativ prosjektgruppe beståande av Hordaland fylkeskommune, samferdselsetatane, regionråda i fylket, samt Bergen kommune. Hordaland fylkeskommune og Statens vegvesen har vore sekretariat for planarbeidet. Det har vore temagrupper for kvart plantema med deltaking frå ulike avdelingar i fylkeskommunen og Statens vegvesen. Temagruppa har vore utvida med andre ressurspersonar ved behov. Investeringsprogram for Fylkesvegnettet Investeringsprogrammet skal primært vise prioritering av investeringstiltak på fylkesvegnettet i perioden For å sikre god styring med kva planar som vert starta opp, er det i tillegg behov for føringar på kva prosjekt som skal planleggast med tanke på realisering etter første fireårsperiode. Investeringsprogrammet skal ha tett kopling med årlege budsjett og fireårig økonomiplan. Investeringsprogrammet skal inkludere og erstatte dei årlege plan- og byggeprogramma og handlingsplan for trafikksikring. Programmet skal rullerast kvart år, slik at ein ikkje mister fleksibiliteten i forhold til endringar ved budsjett og vedtak. Investeringsprogrammet skal på høyring hausten 2017, med sikte på endeleg vedtak i fylkestinget i desember Konsekvensvurdering Regional transportplan fell ikkje inn under regionale planar med retningsliner eller rammer for framtidig utbygging og utløyser difor ikkje krav om konsekvensutgreiing etter pbl. 4-2 og 8-3. I den grad RTP omtalar framtidig utbygging, vil det vere knytt til anna plan- og utgreiingsarbeid. Konsekvensvurdering vil bli tatt omsyn til i den vidare planprosessen for konkrete prosjekt, der KU-plikta gjeld. 1.3 MEDVERKNAD Planprogrammet skildrar opplegg for medverknad i utarbeiding av planforslaget. Behov for å sikre dialog med kommunane i fylket har vore vektlagt. Det er mellom anna gjennomført dialog med alle kommunane i fylket, med regionvise møter, som ein sentral del av utarbeiding av planforslaget. 2 Handlingsprogram for Kollektivstrategien er knytt opp til oppfølging av Kollektivstrategi for Hordaland Utvikling fram mot

71 2 Mål og strategiar Regional transportplan Hordaland har eit overordna mål. I tillegg har kvart plantema eigne hovudmål og delmål. Innanfor det enkelte plantema vert det formulert strategiar og tiltak som viser korleis ein skal nå måla. Mål som er henta frå andre plandokument er merka med den aktuelle planen i parentes. Delmål, strategiar og tiltak til hovudmål om lågutsleppssamfunnet, er integrert i dei fem andre plantema. 71

72 Regional transportplan Hordaland MÅL Overordna mål for Regional transportplan Hordaland : Hordaland skal ha eit sikkert transportsystem som ivaretek mobilitetsbehov og bidreg til omstilling til lågutsleppssamfunnet. Fylkesvegnettet Hordaland skal ha eit trafikksikkert og framkomeleg fylkesvegnett. Vedlikehaldet av dagens fylkesvegnett skal styrkast med mål om å stoppe veksten i forfallet. Transport i Bergensområdet Bergensområdet skal ha eit effektivt transportsystem som gir miljøvennleg og trygg transport, god mobilitet og tilgjenge til viktige reisemål. Veksten i persontransporten skal takast med kollektiv, sykkel og gange (Regional areal- og transportplan for Bergensområdet). Kollektivtransport utanom Bergensområdet Kollektivtransporten skal gje eit samanhengande grunntilbod med ein hovudstruktur som bind fylket saman. Regionsenter Regionsenter skal vere tilrettelagt for effektiv og miljøvennleg transport i, til og frå sentrum. (Regional plan for attraktive senter i Hordaland). Statlege ansvarsområde Hordaland fylkeskommune skal fremje regionale interesser innan samferdselsområdet. Lågutsleppssamfunnet Overgang til låg- og nullutsleppsteknologi. 2.2 STRATEGIAR KORLEIS NÅ MÅLA Strategiane er utforma for å bidra til å nå mål i planen og legg føringar for fordeling av dei økonomiske rammene på samferdselsområdet. Strategiane skal ligge til grunn for prioritering av prosjekt i Investeringsprogram for Fylkesvegnettet og Handlingsprogram for Kollektivstrategien Strategiane er presentert og nærare gjort greie for under det einskilde plantema. I Investeringsprogram for fylkesvegnettet så blir prinsippa for porteføljestyring lagt til grunn. Porteføljestyring skal bidra til at samla ressursinnsats og prioritering av tiltak er mest mogleg i samsvar med mål og strategiar i RTP. Prinsippa for porteføljestyring er: Bidra til måloppnåing i Regional transportplan Hordaland Finansiering og disponible midlar Samfunnsøkonomisk lønnsemd Planstatus Kapasitet på planlegging og gjennomføring Om ein er i stand til å nå måla er avhengig av dei økonomiske rammene i planperioden og politiske prioriteringar. Strategiar for utvikling av fylkesvegnettet Vere tydeleg på standardval i tidleg fase av nye vegprosjekt. Legge nøktern standard til grunn ved utbetring av eksisterande vegar og punkttiltak. Prioritere vedlikehald og utbetring på fylkesvegnettet, framfor nye større vegprosjekt. Auke innsatsen på vedlikehaldssida gjennom å auke rammene til standardhevingsmidlane. Utføre gjennomgåande strekningsvise standardhevingstiltak med vedlikehaldskarakter, kombinert med nye investeringstiltak på det overordna fylkesvegnettet. Utføre punktutbetring og mindre strekningsutbetring på det øvrige fylkesvegnettet. For å møte noverande og kommande klima- og miljøutfordringar, og for å gjere vegen trygg å ferdast på, må det løyvast midlar til å utbetra og sikre vegkroppen. Dette inneber ei prioritering av tiltak på drenering, reinsk og grøfter. Prioritere trygge skulevegar, og særlege trafikksikringstiltak, slik som «Hjertesone» rundt skulane. Legge til rette for auka gange og sykling

73 Regional transportplan Hordaland Strategiar for kollektivtransport utanom Bergensområdet og anna offentleg transport Utvikling av tilbodet og kollektivnettet skal byggje på prinsippa i Kollektivstrategi for Hordaland. Ved planlegging og nybygging av ny veginfrastruktur, skal det takast omsyn til kollektivtransporten. Terminalar, knutepunkt og byttepunkt skal oppgraderast i samsvar med behov og standardkrav. Haldeplassar med stort trafikkgrunnlag, og som er ein del av hovudstrukturen for kollektivnettet i Hordaland, skal prioriterast for oppgradering. Einskilde haldeplassar med mindre trafikk, men med utfordringar i høve til trafikktryggleik, særleg i samband med skuletransport, kan oppgraderast til ein enklare standard. Fylkeskommunen skal ha ei leiande rolle i utviklinga av kollektivinfrastrukturen i fylket, og ha ei offensiv haldning for å få gjennomført og realisert naudsynt oppgradering av terminalar i heile fylket sjølv om dei ikkje ligg til fylkesveg. Framtidige bompengepakkar i fylket skal sette av eigne midlar til kollektivinfrastruktur, og kartlegging av behov skal gjennomførast i planfasen. Lågutsleppsteknologi - stille miljøkrav i anbod (kollektivtrafikk, inkludert buss og båt, samt drosje). Strategiar for transportsystemet i Bergensområdet Nullvekst i personbiltransporten: Innanfor tiltaksområde for nullvekst kan det vere nødvendig å opne for ulike verkemiddel på ulike områder. Samordna areal- og transportplanlegging - Styrke samarbeidet med Bergen kommune og regionsenterkommunane i Bergensområdet - Bidra til ei arealutvikling, med eit klima- og helsevenleg utbyggingsmønster, som fremjar fleire korte reiser med sykkel og gange. Arealutviklinga må skje i tilknyting til stamlinene i kollektivsystemet. - Frigjere sentrale terminalområde til byutvikling. Styrke miljøvennlege transportformer - Full utbygging av bybane til alle bydelar - Etablere kollektivprioritering på vegsamband som har ein viktig funksjon i hovudstrukturen for kollektivsystemet - Følgje opp Strategi for innfartsparkering fram mot Etablere hovudnett for sykkel. Prioritere hovudruter og ruter knytt til skule og tilbod for barn og unge. - Fokus på effektivt og attraktivt gangnett. - Vurdere vidare utvikling av bybåtsambanda gjennom ein strategi for kollektivtrafikk på sjø Redusere sårbarheita i transportsystemet: - Etablere ringvegsystem og regionale samband - Utbetring av hovudinnfartsårer til Bergen sentrum med eigen prioritering av kollektivtransport. - Utbygging av eit ringvegsystem som leier gjennomgangstrafikken utanom Bergen sentrum Avgrense personbiltransporten - Restriktive tiltak som til dømes tids- og miljødifferensiering av bompengesystemet. Satsing på lågutsleppsteknologi - Auke delen av låg- og nullutsleppskøyretøy - Stille miljøkrav i anbod (kollektivtrafikk inkludert buss og båt, samt drosje) - Tilby klimavenlege drivstoffløysingar for alle køyretøygrupper 13 73

74 Regional transportplan Hordaland Strategiar for utvikling av regionsenter som trafikale knutepunkt Styrke samarbeidet med regionsenterkommunane i fylket gjennom Forum for regionsenterkommunar Koordinere fylkeskommunale ansvarsområde inn mot regionsentra i fylket, til dømes gjennom etablering av Forum for regionsenterkommunar og Regionsenterringen. Hovudlinje for kollektivtransport mellom regionsentera i fylket Knutepunkt som sikrar enkle byte mellom ulike transportmiddel, inkludert innfartsparkering for regionsentra i Bergensområdet. Etablere hovudnett for sykkel. Prioritere hovudruter og ruter knytt til skule og tilbod for barn og unge. Prioritere skulevegar for å sikre mjuke trafikantar Invitere alle regionsentra til å inngå sykkelbyavtale Overordna vegsystem skal ikkje vere til hinder for mjuke trafikantar, og internt vegsystem skal prioritere dei mjuke trafikantane Energiforsyning for låg- og nullutsleppskøyretøy Strategiar for fylkeskommunen si rolle inn mot det statlege transportansvaret Arbeide aktivt inn mot sentrale styresmakter for å få realisert viktige nasjonale og regionale prosjekt i Hordaland. Utvikle dialog med viktige aktørar. Ta ein sterkare posisjon i utvikling av Hordaland og Vestlandet

75 3 Utviklingstrekk og utfordringar 75

76 Regional transportplan Hordaland TRANSPORTSYSTEMET I HORDALAND V I K G U L E N Sløvåg Leirvåg Fedje A U S T R H E I M Sævrøy Mongstad 568 Årås F E D J E 57 M A S F J O R D E N Duesund E39 Mo Masfjordnes M O D A L E N 13 E16 A U R L A N D R A D Ø Y L I N D Å S Kollsnes Rong Sture Ø Y - G A R D E N 565 Manger 555 Skogsvåg M E L A N D 564 Frekhaug 562 A S K Ø Y S U N D Klokkarvik O S Halhjem Hufthamar Storebø A U S T E V O L L 546 B Ø M L O Husavik Svortland Fitjar E39 F I T J A R 545 Jektevik Hjellestad Krokeide Sandvikvåg E39 Knarvik 567 O S T E R Ø Y Lonevåg Breistein Åsane Indre Arna 7 B E R G E N Tysse Rådal E39 S T O R D Leirvik Valestrand V A K S D A L S A M N A N G E R Våge 49 T Y S N E S Hatvik 48 Venjaneset Osøyro Uggdalseidet Hodnanes E F U S A Sunde Ranavik Skjersholmane Fjelberg Eikelandsosen 549 Sydnes 48 Utåker Gj.hamn 49 Husnes Dale 7 49 Skånevik Varaldsøy Matre Årsnes Langevåg Kleppestø 561 F J E L L Straume Tørvikbygd 551 E16 K V A M V O S S Jondal J O N D A L K V I N N H E R A D Rosendal Norheimsund S A U D A Vossevangen 7 E Kvanndal G R A N V I N Granvin Utne Odda U L V I K U L L E N S V A N G O D D A /13 Kinsarvik Ulvik 7 Eidfjord E I D F J O R D E134 km Sveio H A U G E S U N D P.nr , jan 2017, Asplan Viak Buavåg S V E I O E39 T Y S V Æ R Figur 1 Transportsystemet i Hordaland i Utbjoa E134 Etne V I N D A F J O R D E T N E S U L D A L TRANSPORTSYSTEMET I HORDALAND Riksveg/Europaveg Overordna fylkesveg i Hordaland Øvrige fylkesvegar 13 Båtrute Jernbane Ferje, overordna fylkesveg Ferje, øvrig fylkesvegnett Ferje, riksvegsamband Ferje, kommersielt samband Regionsenter Kommunesenter B Y K 16 76

77 Regional transportplan Hordaland Vegnettet Stort etterslep på fylkesvegnettet Fylkesvegnettet i Hordaland har fleire funksjonar og bind saman lokalsentra, kommunesentra og regionsentra. Årsdøgntrafikken (ÅDT) på fylkesvegnettet varierer frå 50 på sidevegnettet til over på dei mest trafikkerte strekningane kring Bergen. Dei høgtrafikkerte fylkesvegstrekningane finn ein i hovudsak i Bergensområdet, og kring regionsentra Osøyro, Leirvik, Straume og Knarvik. Standarden på vegnettet varierer sterkt, frå gode, tofelts/ firefelts vegar med god framkomst til smale og svinga vegar med redusert framkomst. Mykje av fylkesvegnettet er gamalt og ikkje bygd for dagens transportbehov, noko som inneber at fylkeskommunen har store utfordringar på drift- og vedlikehaldssida. Det samla behovet for å ta att vedlikehaldsetterslepet på fylkesvegane, inkludert naudsynt oppgradering, er berekna til 7,3 mrd. kroner 3. Det er omfattande behov for vedlikehald av bruer, tunnelar, kaiar, samt rassikring. Forfallet har ein negativ påverknad både på trafikktryggleik og framkomst. Med vedteken økonomiplan for perioden , vil vedlikehaldsetterslepet auke dei neste åra. Vegnettet er delt inn i ulike bruksklassar som definerer grad av restriksjonar i høve til vekt/akseltrykk. På ein del av fylkesvegnettet er det restriksjonar på vognlengde. Den strengaste restriksjonen er maks 12,4 meter. I tillegg er det i nokre tunnelar høgdeavgrensingar, samt at vegbreidde og kurvatur kan skape hindringar. Dette har stor innverknad på mellom anna delar av næringstrafikken. I tillegg har fylkesvegnettet mange og store standardsprang, som er svært uheldig med tanke på trafikktryggleik og rasfare Klimavenlege ferjer gir høgare kostnader I Hordaland er det 19 ferjesamband og fylkeskommunen har ansvar for drift av 17 av desse. I tillegg er det 1 riksvegsamband og 1 samband som vert drive utan tilskot. Ferjesambanda er ein viktig del av vegnettet i fylket. Fylkeskommunen har i dag sju ferjekontraktar, som alle utgår i perioden 2018 til Med nye ferjeanbod er det sett krav til 55 % reduksjon av klimagassutslepp og 25 % energieffektivisering. Det er forventa at dei nye ferjekontraktane vil gje høgare kostnader for fylket i åra framover. Utfordringa vert å realisere miljøambisjonane og samstundes kunne oppretthalde eit godt tilbod, tilpassa trafikkgrunnlaget for dei ulike sambanda Riksvegane er viktige for næringslivet Reduserte avstandskostnader og auka pålitelegheit er viktig for både godstransporten og for konkurransekrafta til norsk næringsliv. Riksvegane er spesielt viktige for næringslivet og i transportkorridoren aust vest (E134, E16, Rv7 og Rv52) er det enno ein utfordrande situasjon, med omsyn til ras og vinterregularitet. I retning nord sør er det dei mange fjordkryssingane som gir store tidskostnader Eit sårbart transportsystem Vegnettet i Bergensområdet har særskilte utfordringar i høve til resten av fylket. Fleire av fylkesvegane i det sentrale Bergensområdet er høgtrafikkerte, og har kapasitetsproblem. Her er det andre krav til vegstandard, og utbetringar vert spesielt kostnadskrevjande. Rundt Bergen er vegsystemet sårbart med mange bruer og tunnelar på innfartsårene. Her er det fleire høgtrafikkerte samband, med manglande kapasitet, som til dømes Sotrasambandet og Åsane Nordhordland. Store delar av den sentrumsretta trafikken og gjennomgangstrafikken går gjennom krysset på Nygårdstangen, som er eit svært viktig og sårbart trafikknutepunkt. Sjølv små hendingar på vegen utløyser store trafikale problem, mellom anna på grunn av manglande omkøyringsalternativ. Laguneområdet Storavatnet- Kolltveit Askøybrua Hagelsundbrua Nordhordlandsbrua Åsane sentrale deler Ytre Sandviken Puddfjordsbroen Nygårdstangen Hop-Nesttun Fløyfjellstunnelen Osterøybrua km 0 2,5 5 Spesielt sårbart vegsystem, der det ofte oppstår kø i dagens situasjon E16 mot Voss Spesielt sårbar infrastruktur ved alvorlege hendingar, gir store konsekvensar ved stenging Figur 2 Sårbart vegnett i Bergensområdet 3 Strategi for drift og vedlikehald av fylkesvegnettet, vedtatt av fylkestinget desember

78 Regional transportplan Hordaland Særleg utsette strekningar er E16/E39 med Fløyfjellstunnelen, E39 Åsane Nordhordlandsbrua og Rv 555 Storavatnet Kolltveit. I tillegg er det store utfordringar knytt til ras og skred langs E16 austover. Naudsynt beredskap i høve til kritisk infrastruktur er viktig og hendingar kan få store konsekvensar. Ved langvarig stenging av bruene til Sotra, Askøy Nordhordland eller Osterøy, vil ferje/båt vere einaste alternativ, samstundes som store trafikkmengder gjer dette utfordrande. Ved ei lengre stenging av Fløyfjellstunnelen (til dømes som følgje av brann) vil det på hovudårene mellom nord og vest, vere ingen eller få høve til omkøyring Kollektivtransport Hordaland fylkeskommune har eit overordna ansvar for kollektivtilbodet i heile fylket med buss, snøgg- og lokalbåtsamband og ferjer. I Bergen har fylkeskommunen også ansvar for Bybanen. NSB har ansvaret for persontransport med jernbanen. I tillegg til sjølve rutetilbodet, har fylkeskommunen også ansvar for infrastrukturen i samband med terminalar og haldeplassar langs fylkesvegane og på fylkeskaiar. Behovet for opprusting av infrastrukturen er stor. Av alle kollektivreiser i Hordaland står bussen for 80 %, Bybanen for 18 % og båt totalt for 2 %. Omlag 90 % av kollektivreisene i fylket, skjer i dag i Bergensområdet. Det er også her behovet for kollektive trafikkløysingar er størst, med utfordringar knytt til miljø og areal. Ei sentral utfordring er korleis ein skal sikre framkomst for kollektivtrafikken i sentrale delar av Bergensområdet. Skyss eiga eining, under samferdselsavdelinga, som har ansvaret for kollektivtransporten. Kollektivtrafikken er finansiert med offentlege midlar og billettinntekter. Som eigar av kollektivtrafikken har fylkeskommunen ansvar for å utnytte desse ressursane godt og gjere riktige prioriteringar. Det er ei stor utfordring å sikre tilstrekkeleg finansiering av investeringar og drift innan kollektivtransporten Jernbane Etter ein lengre periode med lågt investeringsnivå på jernbana, har satsinga på vedlikehald, fornying og investering i jernbanenettet hatt ein monaleg auke sidan Bergensbanen er den mest rasutsette jernbanestrekninga i Norge. For dei rasutsette strekningane på Vossebanen er det berre større omlegging av infrastrukturen, med ny trasé i tunnel, som vil gi tilstrekkeleg samfunnstryggleik. Vossebanen er i dag ei enkeltspora strekning med få og korte kryssingspor. Manglande kapasitet på strekninga set grenser for både person- og godstrafikk. Målet om auka kapasitet på jernbane for å kunne overføre meir gods frå veg til bane, må møtast både med kortsiktige tiltak for å auke streknings- og terminalkapasiteten, og langsiktige tiltak for å bygge ein robust, føreseieleg og kapasitetssterk infrastruktur. I grunnlagsdokumentet til Nasjonal transportplan (NTP) er det gjort framlegg om omfattande utbetringar på Bergensbanen. Dobbeltsporet mellom Bergen Arna er under bygging og vil vere i drift frå Tiltaket gjev auka kapasitet mellom Bergen og Arna og opnar for ei dobling av frekvens for persontrafikken, samt betre kapasitet for godstransporten. Det er sett av planmiddel til ny trase mellom Arna og Stanghelle, eit prosjekt der ny E16 og ny dobbeltspora jernbane vert planlagt i fellesskap. Bygging av Ringeriksbanen ligg inne i bunden ramme, med ferdigstilling i 2024, og det vil truleg kome planmiddel til strekninga Stanghelle Voss. Skyss organiserer nesten all kollektivtransport i fylket, etter dei budsjett som politikarane vedtek. Skyss har ansvar for å setje i verk strategiar og tiltak for å nå dei politiske måla for kollektivtrafikken i Hordaland og skal bidra til å forbetre og vidareutvikle kollektivtilbodet i fylket. Skyss har ansvar for å planlegge, kjøpe og marknadsføre kollektivtransporttenester for buss, bybane, båt og ferje. Skyss administrerer følgjande kontraktar: Elleve busskontraktar, med produksjon som krev om lag 770 bussar. Ein kontrakt for køyring av Bybanen, med 20 bybanevogner. Seks ferjekontraktar med 17 ferjesamband Seks båtkontraktar med åtte snøgg- og lokalbåtsamband. Drosjekontraktar for individuelt tilrettelagt skuleskyss. Skuleskyss er lovpålagd gjennom Opplæringslova 4 7. I områder der trafikkgrunnlaget er lite, er skuleskyss i stor grad dimensjonerande for kollektivtilbodet. Jernbanereforma Jernbanereforma vart iverksett frå Reforma skal legge til rette for effektivitet, sikkerheit og konkurranseutsetting innan jernbanesektoren. Eit hovudgrep er oppretting av eit Jernbanedirektorat og eit infrastrukturføretak. Direktoratet skal ha ein sentral posisjon i styring og koordinering av sektoren, ved å vera kjøpar av infrastrukturtenester og utbyggingstenester, kjøpar av persontogtransport, langsiktig planlegger, koordinator mot andre forvaltningsnivå og premissgivar for sektorens generelle innretning. Direktoratet skal vera ein pådrivar for koordinering mot øvrig kollektivtransport og sykkel og gange. Infrastrukturføretaket skal ivareta operative oppgåver og ha eit heilskapleg ansvar for jernbane-infrastrukturen. 4 Lov om grunnskulen og den vidaregåande opplæringa 18 78

79 Regional transportplan Hordaland Sykkel og gange Hordaland fylkeskommune har ansvaret for gang- og sykkelvegnettet tilhøyrande fylkesvegane. Manglande infrastruktur som sikrar tilhøve til dei som går og syklar, er ei stor utfordring. Per 2016 har fylkeskommunen ansvar for om lag 210 km med gang- og sykkelveg. På det overordna fylkesvegnettet er tilbodet til gåande og syklande kartlagt i dei strekningsvise utgreiingane (sjå omtale i kap ). Kartlegginga viser at behovet for gang- og sykkelvegar er stort. Det er likevel viktig å merke seg at det ikkje er behov for eit gjennomgåande gang- og sykkeltilbod på alle enkelstrekningar, grunna låge trafikktal. Kartleggingar av viktige kollektivknutepunkt (omtalt i kap ) viser at tilrettelegging for gåande og syklande ved slike knutepunkt generelt er for dårleg. Den siste store kartlegginga av gang- og sykkeltilbod for heile fylket vart gjort av Statens vegvesen i Med mål om vekst i dei miljøvennlege transportformene er behovet for ei forsterka satsing på tilrettelegging for sykkel og gange stor Luftfart Bergen lufthamn Flesland er innfallsport til regionen både nasjonalt og internasjonalt, og er avgjerande for næringslivet i regionen. Lufthamna har omfattande innog utlandstrafikk. I 2015 reiste ca. 6 mill. passasjerar over lufthamna. Utviklinga innan reiseliv, næringsliv, kultur og idrett, samt helsesektoren og auka innvandring, er med å bidra til behovet for eit godt rutetilbod med fly inn og ut av regionen. Det er omlag tilsette på lufthamna og den er dermed ein av regionens største arbeidsplassar. I 2017 opnar den nye terminalen med ein kapasitet på 10 mill. passasjerar årleg. Jamfør referansescenario for flyplassen vil årleg passasjertal i 2030 vere på 8,2 mill. passasjerar. Behovet for ein rullebane 2 er forventa å vere aktuell frå ca Bergen lufthamn Flesland har mål om at delen av reiser med kollektivtransport til og frå lufthamna skal vere på 40 % i I 2017 opnar Bybanen til flyplassen i samband med opning av ny terminal. I tillegg spelar flybussen framleis ei viktig rolle

80 Regional transportplan Hordaland Stord lufthamn Sørstokken har ein lokal verdi for næringslivet på Stord og delar av Sunnhordland. I tillegg vert flyplassen nytta av fly og helikopter ved søk- og redningsaksjonar, samt ambulanseflygingar. Gjeldande avtale mellom lufthamnselskapet og Samferdselsdepartementet om økonomiske kompensasjon for drift av lufthamna, gjeld for perioden 2016 til Sjøtransport og farleier Sjøtransport er særleg eigna til å frakte store godsmengder over lange avstandar der tidsfaktoren ikkje er kritisk. Viktig infrastruktur er farleier og hamner. Gjennom «Sjøsikkerhetsanalysen», har Kystverket identifisert risikoutsette områder langs kysten. På Vestlandet er særleg tronge farvatn og lange strekk innaskjers trekt fram som krevjande og utfordrande. I tillegg til fysiske avgrensingar i farleia kan straum og vêrforhold gjere at manøvreringsmogelegheitene kan verte reduserte. Dette saman med stor konsentrasjon av skipstrafikk gjer at risikoen for ulykker aukar. Trafikken er særleg knytt til fiskeri, passasjer og petroleumsrelatert verksemd. Kystverket har og fokus på fiskerihamnene. I Hordaland er det særleg behov for utbygging av ei felles fiskerihamn på Bømlo, som er ein viktig fiskeri- og havbrukskommune. Ein stor del av havfiskeflåten i Noreg er også heimehøyrande her, utan at det i dag finst ei felles hamn for landliggje, bunkring, ising, vassforsyning og vedlikehaldstenester. I Hordaland er det elles mange aktive fiskerihamner. Tre hamner på Austevoll har spesielt viktige roller: Storebø fiskemottak, Torangsvåg liggjehamn og Austevoll fiskerihamn på Salthella. Båt er og aktuelt til persontransport. Fleire stader er det i dag etablerte båtruter, til dømes mellom Bergen, Askøy, Lindås og Meland. lokalisering av godsterminal for jernbane og regional hamn. Utgreiinga tilrår ei delt løysing, der jernbaneterminal og hamn vert lokalisert uavhengig av kvarandre. Lokalisering av næringsområde, og særleg av dei store godsdistributørane, har store konsekvensar for volum og kapasitet på vegnettet. Næringstrafikken står for om lag 70 % av utslepp av NOX og nesten 50 % av utslepp av CO2 i Bergensområdet, og det er derfor viktig at lastekapasiteten utnyttast godt og at det vert nytta kjøretøy med låge eller ingen utslepp Nedgang i talet på omkomne og alvorleg skadde på vegnettet i Hordaland Nullvisjonen om ingen omkomne eller hardt skadde i trafikken ligg fast, og er utgangspunktet for alt trafikksikringsarbeid. Nullvisjonen inneber at tiltak må setjast i verk der det er størst sjanse for at ulukker med alvorlege utfall skjer. Trafikkulukker er eit samfunnsproblem som har store ringverknader økonomisk, materielt og gjennom tapt verdiskapning. For å kunne klare å redusere talet på trafikkulukker må tiltak utførast over eit breitt spekter, og av mange ulike aktørar. Talet på omkomne og alvorleg skadde har gått ned i Hordaland dei siste åra. Betre vegar, betre og tryggare bilar, samt bruk av bilbelte, er ein stor del av forklaringa på at talet på omkomne går ned. Det er ein tendens at i ulukker der folk tidlegare omkom, vert dei no hardt skadd. Det er difor viktig å følgje med på utviklinga i tala for hardt skadde Godsterminalar i Bergen Effektiv godshamn og jernbaneterminal i Bergensområdet er nødvendig for å sikre konkurransekraft for vidare vekst. Vidare er eit fungerande transportsystem viktig for næringslivet sin konkurranseevne og for Bergensområdet sin attraktivitet som næringsregion. Riksvegar og overordna fylkesvegar er sentrale i den samanheng. Det er ein nasjonal målsetjing å få overført gods frå veg til sjø og bane. Dette krev mellom anna gode terminalløysingar og utbetring av Bergensbana. Godsterminalen på Nygårdstangen vil på sikt ha avgrensa areal og kapasitet til å møte den forventa veksten i godstransport på jernbane. I tillegg bandlegg jernbaneterminalen sentrale areal for byutvikling i Bergen. Tilsvarande situasjon gjeld for dagens hamn på Dokken. Jernbaneverket har gjennomført eit KVU-arbeid som ser på framtidig Ulukkesbarometeret 2015 Ulukkesmønster for dei alvorlege ulukkene (omkomne og hardt skadde): Store geografiske variasjonar. Dei fleste ulukkene skjer i Bergen. Møte- og utforkøyringsulukkene er mest dominerande. I tillegg kjem ulukkene med gåande og syklande. Sett under eitt skjer dei alvorlege møteulukkene hovudsakleg på riks- og fylkesvegar med høg ÅDT. Utforkøyringsulukkene dominerer på fylkesvegnettet, medan dei alvorlege ulukkene med mjuke trafikantar skjer på vegar med låg fart og lågare ÅDT. Fordelt på vegkategori har både fylkes- og riksvegane ein nedgang i ulukker frå 2000, men dei siste åra har det vore ei auke i talet på ulukker på fylkesvegnettet. Menn dominerer ulukkesbiletet

81 Regional transportplan Hordaland Målkurve for Hordaland Registrert antall drepte og hardt skadde Målkurve Riksveg Fylkesveg Kommunal veg Figur 3 Målkurve for Hordaland I Nasjonal transportplan (NTP) ( ) er det sett ei målsetjing om at «antall personer som blir drept eller hardt skadde i vegtrafikken skal i 2024 ikke overstige 500». For Hordaland inneber denne målkurva ein reduksjon i tal drepne og hardt skadde i 2024, med om lag 45 % samanlikna med Dette er krevjande og ambisiøse målsetjingar. Figur 3 viser ei kurve for den ønska utviklinga i talet på drepne og hardt skadde fram til Endra reisevanar Reisevaneundersøkinga (RVU) Bergensområdet 2008 og 2013 viser ein positiv trend for reisemiddelfordelinga. Tendensen er at fleire turar vert gjort til fots og med kollektivtransport, og færre reiser skjer med bil. Utviklinga på sykkel har derimot vore negativ, og berre 3 % av reisene skjer med sykkel. Dette er den lågaste sykkelandelen av alle storbyområda i landet. Det er stor skilnad i utviklinga i reisevanar mellom sentrale og meir perifere deler av Bergensområdet. For arbeidsreiser i Bergensområdet er delen av reiser med kollektivtransport 24 %. For arbeidsreiser til Bergen sentrum er heile 49 % av alle reiser gjennomført med kollektivtransport. Privatbilen vert brukt av berre 38 % av arbeidsreiser til Bergen sentrum. 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % RVU 2000 RVU 2008 RVU 2013 Figur 4 Endring i reisevaner i Bergensområdet (RVU Bergensområdet 2013) Annet Kollektivt Bilpassasjer Bilførar Sykkel Til fots 5 Tabellen er brote ned på fylkesnivå, jf. Nasjonal tiltaksplan for trafikksikkerhet på veg

82 Regional transportplan Hordaland ,5 Vegtrafikkindeks 2 1,5 1 0,5 0-0, Heile Norge Riksveg Heile Norge Fylkesveg Hordaland Figur 5: Utviklinga i vegtrafikkindeks for Hordaland og for heile Noreg Sidan 2010 har det vore ein generell vekst i vegtrafikken, men veksten har vore mindre i Hordaland enn landsgjennomsnittet. Dei siste par åra har veksten minka, og figur 5 viser ein liten reduksjon i vegtrafikken i Hordaland frå 2010 til Noko av årsaka til reduksjonen kan vere færre arbeids- og tenestereiser som følge av redusert aktivitet i oljebransjen og andre næringar. Ei anna årsak er endring i reisemiddelfordelinga Fleire reiser kollektivt i Hordaland Passasjerstatistikken 7 for 2015 viser at talet på kollektivreisande i Hordaland framleis aukar. Det var til saman totalt om lag 54,3 millionar påstigande på buss, båt og bane i Dette gir om lag 3 % vekst frå Den prosentvise veksten frå 2014 til 2015 er tilnærma lik i Bergensområdet som i Hordaland utanom Bergensområdet. Bybanen hadde den største prosentvise veksten (6 %) av alle kollektivlinjer i 2015, og står no for 21 % av kollektivreisene i Bergensområdet Lågare andel syklistar og gåande enn resten av landet Den siste nasjonale reisevaneundersøkinga viser at sykkelreisene utgjer ein vesentleg mindre del av alle reiser enn målsetjinga i NTP, som er på 8 %. På landsbasis er sykkelandelen 4,5 %, i Bergen kommune 3,4 % og for Bergensområdet er andelen berre 2,8 %. Sidan 2008 har det vore ein fallande trend i Bergensområdet Tidsdifferensierte bompengar har god effekt på trafikksituasjonen Tidsdifferensierte bompengetakstar vart innført i Bergen 1. februar På same tid vart kapasiteten i kollektivsystemet styrka med 300 ekstra daglege avgangar. Som figur 6 viser, så har tiltaket gjeve ein jamnare fordeling av trafikken, særleg i ettermiddagsrushet. I tillegg er det ein total nedgang i trafikken på 4 %. Effekten er synleg gjennom betre framkome og meir flyt i trafikken i og rundt Bergen i rushtida. Neste reisevaneundersøking vil gi informasjon om korleis disse reisene har fordelt seg på ulike reisemiddel. I tillegg skal innføring av tiltaket evaluerast. Tidsdifferensierte bompengetakstar Rushtid kl. 06:30 09:00 og kl. 14:30 16:30. Takst for lette køyretøy: 25 kr utanom rushtid og 45 kr i rush. Takst for tunge køyretøy: 38 kr utanom rushtid og 90 kr i rush. 6 Tall til og med oktober Årsrapport 2015 Kollektivstrategi for Hordaland 8 Stortinget vedtok gjennom Prop. 1 S ( ) å innføre tidsdifferensierte bompengetakstar i bomringen i Bergen

83 Trafikk gjennom bomstasjoner Bergen februar 2015 / 2016 Regional transportplan Hordaland Antall bompasseringer pr. 1 5 min :00 01:00 02:00 03:00 04:00 05:00 06:00 07:00 08:00 09:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:00 21:00 22:00 23:00 Snitt februar 2015 Snitt februar 2016 Figur 6 Trafikk gjennom bomringen i Bergen, før og etter innføring av tidsdifferensierte bompengetakstar. Utfordringa med tidsdifferensierte bompengetakstar er at det vert lågare inntekter til bompengeselskapet enn det som er budsjettert i Bergensprogrammet. Fleire andre tiltak som har innverknad for trafikksituasjonen er gjennomført i perioden april 2015 til april 2016, mellom anna opninga av Ringveg vest 2.byggetrinn og opning av sambruksfelt i Fjøsangervegen Køyretøy bruker fossil energi som slepp ut klimagassar Transportsektoren er den største kjelda for CO2-utslepp i Noreg i dag (31 %). Utsleppa kjem frå forbrenning av fossilt drivstoff. Basert på salet av petroleumsprodukt var klimagassutsleppa frå transportsektoren i Hordaland i 2015 som følgjer: Nye drivstoffteknologiar kan redusere utsleppa frå transportsektoren Overgangen til nye drivstoffteknologiar kan gje stor reduksjon i utslepp frå transportsektoren 9. Ein tiltaksanalyse frå Miljødirektoratet (Lavutslippsutredningen, M-386/2015) viser at tiltaka med størst potensial for å redusere utsleppa av klimagassar frå transportsektoren, er overgang til nullutsleppsteknologi og alternative drivstoff. Det omfattar at nye privatbilar, lette varebilar og bybussar skal vere 100 % nullutslepp frå 2025 og store delar av tunge varebilar, langdistansebussar og lastebilar frå I mellomtida skal ein nytte så mykje biodrivstoff som mogleg. Vegtrafikken: 0,85 mill. tonn CO2-ekv. Sjøfart: 0,45 mill. tonn CO2-ekv. Luftfart: 0,3 mill. tonn CO2-ekv. Nullvekstmålet inneber at køyringa med personbil ikkje veks i tråd med folkeveksten, men vert halde stabilt. Klimagassutsleppa vert då redusert med opptil 0,1 mill. tonn CO2 i høve referansebana, og vil ikkje gje ein monaleg reduksjon i høve til utslepp i dag. 9 Kjelde: Grunnlag for klimastrategi (transportetatane og Avinor, februar 2016). Rapporten er ein av sju vedleggsrapportar til grunnlagsdokumentet med Nasjonal Transportplan (NTP)

84 Regional transportplan Hordaland Samansettinga av køyretøy og drivstoff i køyretøyparken i Hordaland Personbilar utgjorde om lag 86 % av alle bilane i Hordaland % var små godsbilar, resten bussar og store godsbilar. I 2015 var over 5 % av personbilane i Hordaland nullutsleppskøyretøy, medan 12 % av bussane kunne ta i bruk biogass. Figur 7 viser samansettinga av køyretøy og drivstoff i køyretøyparken i Hordaland. Låg- og nullutsleppsteknologi reduserer også lokale utslepp og bidreg til betre luftkvalitet. Teknologien bidreg derimot ikkje til å løyse arealknappheit og dårleg framkomst. Drivstoff i køyretøyparken i Hordaland 2015 etter framdrift (kjelde: SSB 07849) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 Personbilar Bussar Varebilar Lastebilar Bensin Diesel Parafin Gass El. Annet drivstoff Figur 7 Drivstoff i køyretøyparken i Hordaland 2015 Talet på el-bilar i Noreg har auka raskt. Ved utgangen av 2016 var det om lag elbiler i Noreg, og av desse i Hordaland. Sidan 2011 har delen dieselbilar i personbilsalet gått frå over 70 til 20 %, medan delen elbilar har gått frå 1 til 30 %. Hordaland hadde den høgste delen elbilar i salet i Noreg. 7 % av personbilparken i fylket er elektrisk. Utslepp frå luftfarten står bak omlag 5 % av dei nasjonale utsleppa i Noreg, om ein inkluderer internasjonal flytrafikk. Gjennom internasjonalt bransjesamarbeid er det fastsett mål om halvering av dei globale utsleppa frå luftfart samanlikna med Aktuelle tiltak er fornying av flyflåten, endra ruteføring med tilpassing av inn- og utflyging og innføring av nye drivstoff Lade- og fylleinfrastruktur Ved sida av kjøps- og bruksinsentiva er lade- og fylleinfrastrukturen avgjerande for bileigarar sitt val av køyretøyteknologi. Hurtigladeinfrastrukturen for Hordaland omfattar meir enn 40 stasjonar som er kompatible med alle køyretøy som kan hurtiglade (kring 50 kw effekt). Stasjonane vert bygd, eigd og drifta privat. Hordaland fylkeskommune og Enova (tidlegare Transnova), har gitt tilskot til utbygginga. I 2017 vert det etablert to hydrogenfyllestasjonar for fylling av hydrogen (700 bar trykk) i Bergensområdet. Stasjonane har fått tilskot av fylkeskommunen og Enova. Både hurtiglade- og hydrogenfyllestasjonane er tilrettelagt for lette køyretøy. Det finst ikkje eigen fyllestasjon for hydrogen, biodrivstoff eller biogass retta mot tyngre køyretøy i Hordaland. Gassog biodrivstoffleverandørar leverer til private tankanlegg i heile fylket. Bilsalet i Hordaland etter framdrift (samanstilling ved HFK basert på OFV) 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0 % Annet Elektrisitet Plug-in hybrid Hybrid Diesel Bensin Figur 8 Endring i personbilsalet i Hordaland frå 2010 til

85 Regional transportplan Hordaland GENERELLE UTVIKLINGSTREKK Vekst i folketal og lokalisering av bustader og arbeidsplassar påverkar etterspurnad etter transport Sidan 2012 har folketalet i Hordaland auka med 5,3 %, og fylket har no over innbyggjarar. Den sterkaste veksten har, som tidlegare, vore i ytre strok av Hordaland, særleg i og rundt Bergen, medan det i indre strok har vore stagnasjon. Hordaland vil framleis vere eit fylke med store kontrastar mellom det folkerike Bergensområdet, med Bergen som sentrum, og resten av fylket. Dette biletet ser ut til å forsterke seg i tida fram mot Figur 9 viser forventa vekst/reduksjon i kvar kommune fram mot Figur 9 Prognose for folketalsutvikling fram mot Grøne sirklar er vekst, og raude siklar er nedgang

86 Regional transportplan Hordaland Bergensområdet eit felles bu- og arbeidsmarknadsområde i vekst Avstanden mellom bustad og arbeidsplass er ein sentral faktor bak transportetterspurnaden, og i Hordaland er det i Bergensområdet at dei store transportvoluma vert genererte. Den største reelle veksten i folketal, fram mot 2040, kjem i Bergen kommune (ca. 60 % av veksten i Bergensområdet). Den prosentvis største veksten kjem i kommunane i vest. Vekst i omlandskommunane skaper auka etterspurnad etter transport på innfartsårene til Bergen og sentrale områder. Analysar gjennomført i samband med Regional areal- og transportplan for Bergensområdet viser at medan berre 20 til 30 % av bustadveksten i regionsenterkommunane Lindås, Askøy, Fjell og Os skjer nær sentra, er det tilsvarande talet for Bergen 42 % 10. Ei slik utvikling gjev ein auke i etterspurnad etter transport som i stor grad vert dekka av privatbilen. For å nå mål om nullvekst i personbiltransporten og mål knytt til folkehelse og miljø, er det viktig å legge til rette for ei endring i arealpolitikken, med større del av veksten nær eksisterande sentra. Figur 10 gir ei framstilling av pendlingsmønsteret i Bergensområdet i Størst pendling er det naturlegvis til og frå Bergen, med ei nettopendling til Bergen kommune på bortimot arbeidstakarar. Det er regionsenterkommunane Askøy, Fjell, Os og Lindås som bidreg mest til dette. Fjell og til dels Lindås har òg ein betydeleg pendling til kommunen. Den ujamne arbeidsplassdekninga og pendlingsmønsteret utfordrar veg- og kollektivkapasiteten i det sentrale Bergensområdet Eit våtare og varmare klima aukar risiko for flaum- og rasfare på veg- og jernbanenettet Hordaland vil verte råka av eit varmare og våtare klima med meir ekstremver i framtida. Klimaprofil for Hordaland, utarbeidd av Norsk klimaservicesenter i august 2016, syner at det er venta at årstemperaturen i Hordaland vil auke med omlag 4 0 C fram mot år 2100, og at årsnedbøren vil auke med 15 % samanlikna med perioden Klimaendringar vil medføre auka risiko for 1201 Bergen Askøy Fjell Os Lindås Meland Sund Osterøy Radøy Øygarden Vaksdal Samnanger Utpendling 2015 Innpendling 2015 Figur 10 Inn- og utpendling i 2015 for kommunane i bergensområdet. 10 Analysen inkluderer ikkje viktige fortettingsområde for Bergen kommune, som areal rundt bybanestopp. Det er difor grunn til å tru at dei reelle tala for Bergen kommune er høgare enn det analysen klarer å fange opp

87 Regional transportplan Hordaland flaum- og rasfare og vil gje nye utfordringar for vedlikehaldstiltak og rassikring både langs riks- og fylkesvegnettet samt Bergensbana. Det er dei indre delane av Hordaland som er særleg utsett for naturfarar, som flaum og skred. Mellom 2000 og 2015 er det Hardanger, delar av Sunnhordland, nordlege delar av Voss kommune, samt Osterfjordområdet, som har hatt den største tettleiken av registrerte skredhendingar Spreidd næringsliv med høge krav til transportsystemet I 2015 var Hordaland fylket med størst fastlandseksport 11, med ein samla eksport på 63 milliardar kroner. Til samanlikning var fastlandseksporten frå Møre og Romsdal, med nest størst fastlandseksport, på 38 milliardar. Fylket har mange verksemder innan næringar som genererer transport av varer, som til dømes jordbruk, skogbruk, maritime næring, industri, råolje og naturgass. Mange av desse næringane har ein desentralisert lokaliseringsstruktur, noko som set særlege krav til transportsystemet. Transporten utgjer ofte ein vesentleg del av produksjonskostnadene. Sidan mange av dei transportintensive næringane ligg spreidd i fylket, er god framkomst og høg regularitet svært viktig for konkurransekrafta til desse brukarane av transportsystemet Transportmåtar og trendar Tilrettelegging av ulike reisemåtar har endra seg, og dei reisande står i dag overfor fleire val. Betre kollektivtilbod, restriksjonar på bruk av privatbil, ny teknologi (ITS 12 ) og framvekst av delekultur gjer det mogleg å velje bort privatbilen i sentrumsområde. Denne utviklinga gir utfordringar knytt til lovverk og private tilbod om transporttenester, på same tid som det legg til rette for ei ønska utvikling med meir effektiv utnytting av kapasiteten i transportsystemet. EU har stilt krav til raskare implementering av ITS, og dette er følgt opp i grunnlagsdokumentet til NTP I sum representerer utviklinga ei større uvisse, enn tidlegare, knytt til framtidig transportbehov og kva ein skal planleggja for. Det vil truleg skje store endringar i planperioden og det vil vere nødvendig å ha god og tilstrekkeleg kunnskap om teknologiutvikling og rammevilkår, for å legge til rette for riktig virkemiddelbruk i utviklinga av transportsystemet Samspel mellom dei miljøvennlige transportmidlane Det er store variasjonar i marknadsgrunnlaget for kollektivtransport, sykling og gange i Bergensområdet. I områder kor kollektivtransporten står for ein stor del av 11 SSB (2016): Tabell 13: Fastlandseksport etter produksjonsfylke. 12 Intelligente Transport System 27 87

88 Regional transportplan Hordaland Figur 11: Prinsipp for samanhengen mellom ulike områder og kapasiteten til ulike transportformer. Figuren er henta frå Ruter sitt strategidokument M marknadsgrunnlaget, og personbilen står for en liten del, er det og mange som syklar og går. For å sikre at veksten i persontransporten i Bergensområdet skal takast med kollektiv, sykkel og gange er det viktig å få til eit godt samspel mellom dei miljøvennlige transportmidlane. Eit godt samspel vil og vere viktig å få til i regionsentera i fylket. Kunnskap om korleis kombinasjonen av kollektivtrafikk, sykkel og gange på best mogleg måte kan bidra til å erstatte bilreiser er viktig. Det å få fleire til å gå og sykle er godt for folkehelsa, lokalmiljøet, klima, privat og offentleg økonomi. I tillegg er det viktig å sikre ei avlasting av kollektivtrafikken i dei områda som er mest pressa på kapasitet. Figur 11 viser prinsipp for samanhengen mellom ulike områder og de ulike transportformene sin kapasitet. Strategidokumentet slår fast at dei transportmidla med størst kapasitet må utnyttast best mogleg og at kollektivtrafikktilbodet må utviklast slik at det blir enklare for fleire å la bilen stå. Dette inneberer eit godt samspel med sykkel og gode gangforbindelsar i dei tette byområda Høg lokal luftforureining i Bergen I Bergen er risikoen for høg luftforureining stor i vinterperiodar med klårt vêr og lite vind. Vegtrafikken er ein hovudkjelde for luftforureininga, der eksos og asfaltstøv bidreg til dårlegare luftkvalitet. Andre kjelder er vedfyring frå bustader, samt industri. Veret er ein avgjerande faktor for luftkvaliteten. Figur 12 viser tal på overskridingar av grenseverdiar for svevestøv og nitrogendioksid i Bergen i perioden I perioden 2009 til 2014 var det mellom 1000 og 2000 personar som vart eksponerte for NO2 konsentrasjonar over det lovlege årsgjennomsnittet. Frå 2016 er grenseverdien for tal på overskridingar sette ned frå 35 til

89 Regional transportplan Hordaland Støy På vestlandet er 8 % av den arbeidande befolkninga plaga av støy når dei er inne i bustaden sin (SSB). Dette er eit prosentpoeng høgare enn landsgjennomsnittet. Støy frå veg er den klart største årsaka og det er særleg i tettbygde strøk at det er eit problem. I Bergen er det rekna ut at 51 % av innbyggjarane ( personar) er utsette for vegtrafikk over 55 db utanfor sin bustad. Kvart femte år vert støynivået langs riks-, fylkes- og kommunale vegar målt. I Hordaland var det bygg med støyfølsam bruk som hadde mellom 35 og 42 db. Etter krav i byggteknisk forskrift skal støynivået innandørs ikkje vere høgare enn 30dB. Kravet er forskriftfesta etter forureiningslova om tiltak for eksisterande bygg med støyfølsamt føremål, der støynivået er over 42 db 14. Innan 2018 vil Statens vegvesen utarbeide ein handlingsplan mot støy Dagar med overskridingar av svevestøv (Bergen) Tidligere grenseverdi (35) Grenseverdi (2016-) Nasjonalt mål (7) Dagar med overskridingar av svevestøv (Bergen) Nasjonalt mål (8 timar) Figur 12 Luftforureining i Bergen mellom 2004 og Til venstre: Tal dagar med overskridingar av svevstøvnivået. Til høgre: Overskriding av nitrogendioksid, tal timar (Aud- rapport 16-2 og miljostatus.no) 14 Folkehelsa i Hordaland 2015 ei kunnskapsoversikt, Hordaland Fylkeskommune

90 Regional transportplan Hordaland

91 4 Økonomiske rammer og overordna prioriteringar i perioden Dette kapitlet presenterer dei overordna økonomiske rammene innanfor fylkeskommunen sitt ansvarsområde i samferdselssektoren, og økonomiske bindingar for første fireårsperioden av planperioden, Vidare gir kapittelet ein omtale av eksisterande og andre aktuelle finansieringskjelder for tiltak på samferdselsområdet. 91

92 Regional transportplan Hordaland FYLKESKOMMUNALE MIDLAR Dei fylkeskommunale midlane til oppfølging av Regional transportplan er nedfelt i økonomiplanen for Dette er rammer for fylkeskommunen sine eigne midlar fordelt på investeringstiltak og tiltak på drift og vedlikehald. Tabell, figur 13, syner dei samla rammene til investeringstiltak på fylkesvegnettet og det som er definert som prosjektbindingar og hovudprioriteringar i Investeringsprogram for Fylkesvegnettet For å bidra til å nå målet om nullvekst i personbiltrafikken i Bergensområdet er det nødvendig å vidareføre dagens nivå på det fylkeskommunale tilskotet inn i arbeidet med byvekstavtale. Det er mellom anna viktig for å sikre vidare utbygging av Bybanen. Det er nødvendig å oppfylle fylkeskommunen sine forpliktingar i pågåande bompengepakkar utanom Bergen, samt gjennomføring av igangsatte prosjekt. Det fylkeskommunale bidraget til Nordhordlandspakken kjem etter Det same vil gjelde for eventuelt andre nye bompengepakkar. Refusjon av kommunale forskotteringar til tidlegare gjennomførte fylkesvegprosjekt er og lagt inn som binding, tilsvarande det som er lagt opp til i økonomiplanen for Det er lagt til grunn at den økonomiske ramma til drift- og vedlikehald i 2017, på om lag 500 mill. kr, vil bli vidareført i perioden , slik det er fastsett i budsjett og økonomiplanen Av denne ramma går om lag 425 mill. kr til drift og 75 mill. kr til vedlikehaldstiltak. I samsvar med overordna mål for fylkesvegnettet er midlar til standardhevingstiltak lagt inn som prioritering i perioden , mellom anna for å oppfylle krava i Tunnelsikkerheitsforskrifta. Det er lagt inn 100 mill. kr som årleg auka på desse midlane i høve til økonomiplanen Standardhevingstiltaka vil i det vidare arbeidet med Investeringsprogram for Fylkesvegnettet bli fordelt på tunneloppgradering, bruvedlikehald, opprusting av ferjekaiar, strekningsvis standardheving på det overordna fylkesvegnettet og punktvis standardheving på det øvrige fylkesvegnettet. Det er berekna at det samla behovet til drifts- og vedlikehaldstiltak for å stoppe det årlege forfallet på fylkesvegnettet, er på om lag 1000 mill. kr. For å ta att vedlikehaldsetterslepet på 7,3 mrd.kr må det løyvast midlar utover det som er nødvendig for å unngå ytterlegare vekst i forfallet. Samla sett, både for å stoppe veksten i forfallet og ta att vedlikehaldsetterslepet på fylkesvegnettet, vil det vere nødvendig med vekst i dei økonomiske rammene i form av Tal i 1000 kr Prosjekt Sum: Bergensprogrammet HFK-andel i Bergensprogrammet Strekningsvise prosjekt utanom Bergensprogrammet - Fv. 546 Austevollbrua Fv. 541 Bømlopakken Fv. 545 Stord vestside Askøypakken Tilskot Kvinnherad Kollektivterminal på Voss Fv 218 Horsøy Fv 161 Åsen Helleskaret Refusjonar Standardhevingstiltak Sum binding HFK- investeringsramme Restmidlar til disp Figur 13 Samla rammer til investeringstiltak på fylkesvegnettet

93 Regional transportplan Hordaland auka statlege inntektsoverføringar, eller gjennom eit eige statleg program til dette formålet. Dei udisponerte midlane innanfor den samla økonomiske ramma, vil bli fordelt i Investeringsprogram for Fylkesvegnettet til ulike programområder utanom Bergen som gang- og sykkeltiltak, terminalar og haldeplassar. Utanom bompengepakkane er det ikkje rom for å sette i gang større nye enkeltståande investeringsprosjekt på fylkesvegnettet fullfinansiert med fylkeskommunale midlar i perioden STATLEGE TILSKOT Fylkeskommunane mottar statlege tilskot på fleire områder. Hordaland fylkeskommune vil søke å påverke at desse tilskota til ei kvar tid vert så store som mogleg Rassikring Fylkeskommunane får i dag øyremerka statleg tilskot til rassikring av fylkesvegnettet. For perioden har fylkeskommunen fått tildelt ei ramme på 308 mill. kr (2014 kr) til dette formålet. Nye økonomiske rammer for dette tilskotet for perioden vert fastlagt i Nasjonal transportplan Innanfor dei nye økonomiske rammene til rassikring for perioden , vil det bli lagt opp til å ferdigstille prosjektet Oddaneset i Vaksdal kommune, oppstart av Furubergfossen bru i Kvinnherad kommune, samt tiltak på Fv. 7, Tokagjelet, i Kvam kommune. Endeleg opplegg for prioritering av rassikringstiltak i perioden vil bli føreslått og fastlagt i Investeringsprogram for fylkesvegnettet Ferjeavløysingsmidlar Regjeringa har i samband med framlegging av kommuneøkonomiproposisjonen for 2017 fastsett retningslinjer for alternativ bruk av ferjetilskot for fylkesvegar. Samferdselsdepartementet avgjer kva prosjekt som skal omfattast av ordninga, på bakgrunn av tilråding frå Statens vegvesen. Ferjeavløysingsmidlane blir berekna på bakgrunn av tap innanfor inntektssystemet når eit ferjesamband blir avløyst av ei bru eller ein tunnel. I dag er det lagt inn årleg ca. 19 mill. kr per ferjesamband i inntektssystemet til fylkeskommunane. Det berekna beløpet blir justert for årleg auke i drifts- og vedlikehaldsbehovet til fylkesveg i inntektssystemet, ved å bygge ei ny bru eller tunnel. Det berekna beløpet ligg fast i inntil 40 år, men fylkeskommunen skal i sum ikkje få meir i kompensasjon enn kostnaden ved prosjektet som erstattar det nedlagde ferjesambandet. I ferjesamband der fylkeskommunen har mindre årlege ferjekostnader enn 19 mill. kr, vil dei faktiske ferjekostnadene bli lagt til grunn for å berekne finansiering som ferjeavløysingsprosjekt. Slik differanse mellom dei faktiske 33 93

94 Regional transportplan Hordaland kostnadene og det som fylkeskommunen får tilført gjennom inntektssystemet, vert nytta til finansiering av anna fylkeskommunal verksemd, og vil derfor ikkje utgjere innsparte midlar gjennom eit ferjeavløysingsprosjekt. Dersom dei reelt innsparte ferjekostnadene ikkje er tilstrekkeleg til å finansiere aktuelle ferjeavløysingsprosjekt, vil det vere nødvendig å vurdere lokal delfinansiering gjennom kommunale tilskot og bompengefinansiering, samt fylkeskommunale investeringsmidlar for å få fullfinansiert prosjekta. Fylkestinget har tidlegare vedteke å vurdere realisering av Masfjordsambandet som eit ferjeavløysingsprosjekt i ei eiga politisk sak Belønningsmidlar for betre kollektivtransport og mindre bilbruk Føremålet med den statlege belønningsordninga for betre kollektivtransport og mindre bilbruk i byområda, er å stimulere til betre framkomst, miljø og helse, ved å dempe veksten i behovet for motorisert transport og auke talet på kollektivreiser, framfor reiser med privatbil. Hordaland fylkeskommune har, saman med Bergen kommune, inngått ei fireårig avtale med samferdselsdepartementet for perioden , med ei samla ramme på 724 mill. kr. Det er lagt opp til at midlar gjennom belønningsavtalar vil inngå i finansieringsopplegget for byvekstavtalar, når det enkelte byområdet har ei slik avtale på plass Tilskotsordning for auka bruk av sykkel Stortinget vedtok i 2014 å innføre ei tilskotsordning med formål å bidra til raskare gjennomføring av tiltak som aukar framkomsten for gåande og syklande. Alle kommunar og fylkeskommunar kan i utgangspunktet søke, men byar som har inngått sykkelbyavtale med Statens vegvesen, vert prioritert. Stord kommune og Bergen kommune har i dag slik sykkelbyavtale med Statens vegvesen. For 2016 vart det løyvd 162,5 millionar til 42 kommunar og fylkeskommunar. Med grunnlag i søknad frå fylkeskommunen vart det i 2015 og 2016 tildelt til saman 22 mill.kr til tiltak for auka sykkelbruk i Bergen og Stord. I tillegg har kommunane Voss og Bømlo søkt om tilskot og fått tildelt tilsaman 10,7 mill.kr Byvekstavtale Fylkeskommunen skal inngå avtale med Bergen kommune og Staten om verkemiddelbruk og finansiering for å nå målet om nullvekst i personbiltrafikken i Bergen. Statleg delfinansiering innanfor denne avtaleordninga må, saman med andre finansieringskjelder, settast av til mellom anna å sikre vidareføring av bybaneutbygginga i Bergen. Det vert lagt opp til å vidareføre dagens nivå på det fylkeskommunale bidraget til Bergensprogrammet inn i finansieringsopplegget til byvekstavtalen og til eventuelle utbetringstiltak på fylkesvegnettet i Bergen, som ikkje inngår i avtalen. Nærmare avklaringar av fordeling av det fylkeskommunale bidraget vil bli gjort i forhandlingane om byvekstavtale og i Investeringsprogrammet for Fylkesvegnettet Tilskot til null- og lågutsleppsteknologi Enova er ein statleg aktør som støtter energi- og klimatiltak. Innanfor transportsektoren støtter Enova ulike tiltak for produksjon av biodrivstoff, forsyning av fornybar energi (ladeinfrastruktur og landstrøm) og energieffektiviseringstiltak. Dei støtter utprøving av ny energi- og klimateknologi i transport, til dømes nye ladeløysingar. Det finst eit eige program for støtte til infrastruktur for kommunale og fylkeskommunale transporttenester. I 2016 løyvde Enova til saman 280 mill. kr til ladeinfrastruktur på kai for ferjer i Hordaland. Som regel er stønaden avgrensa til maksimalt 40 % av kostnaden og på vilkår at tilskotet er utløysande. Miljødirektoratet løyver midlar til klimatiltak i kommunar og fylkeskommunar. Ordninga «Klimasats» omfatta 100 mill.kr i 2016 og 150 mill.kr i 2017 til både erfaringsnettverk, forprosjekt og gjennomføring i ulike sektorar. Maksimal stønadssum er 7,5 mill. kroner, 50 % av totalkostnaden eller 75 % av meirkostnaden ved innkjøp. NOx-fondet er basert på ein avtale mellom Staten og næringslivet. Næringslivet får fritak for NOx-avgift mot forplikting om å innfri utsleppsreduksjonar gjennom eit privatrettsleg støttefond. Fondet har løyvd tilskot på til saman kr. 5,5 mrd. sidan opprettinga i Fondet bidreg med over 21 mill. kr til batteritiltak på ferjer i dei nye ferjeanboda. Avtalen om fondet frå 2018 vert ferdigstilt våren Stortinget har vedteke eit CO2-fond etter modell frå NOx-fondet. Innan 2020 skal medlemsbedriftar i fondet få fritak frå CO2-avgifta. Medlemsbidraga skal finansiere kutt av klimagassar og naudsynt infrastruktur for lading og 34 94

95 Regional transportplan Hordaland fylling. Regjeringa kjem tilbake med innretting og etableringsplan for fondet i revidert nasjonalbudsjett fylkesvegnettet. I første rekke vil det vere aktuelt å vurdere følgjande nye bompengepakkar: Bompengefinansiering på fylkesvegnettet Hordaland har eit betydeleg omfang av bompengeinnkreving til enkeltprosjekt eller vegpakkar både på riksvegnettet og fylkesvegnettet. Dei fleste større fylkesvegprosjekt i Hordaland vert finansiert med bompengar. Dei økonomiske rammene til fylkeskommunen tilseier at bompengar framleis vil vere ei viktig finansieringskjelde for å realisere større investeringar på fylkesvegnettet fram i tid. Fleire av bompengeprosjekta/pakkane inneheld fylkeskommunal delfinansiering til investeringstiltak på fylkesvegar, og er dermed bindingar for fylkeskommunale midlar i åra framover, i samsvar med vedtak i fylkestinget og St.prp om godkjenning av innkreving av bompengar. I tillegg til vidareføring av bomringen i Bergen, vil det vere aktuelt å gå inn i nye bompengeprosjekt/pakkar for å bidra til realisering av viktige investeringsstiltak på Askøypakken (22,50) Austevoll bruselskap (68,-) Nordhordlandspakken Bomringen i Bergen (19/45,-) Svegatjørn- Rådal Kvammapakken (43,-) Jondals tunnelen (100,-) Årsnes ferjekai (24,-) Vossapakken (43,-) Hardangerbrua (150,-) Stordpakken Kvinnheradspakken Kvammapakken vidareføring Askøypakken vidareføring Det vil og vere aktuelt å vurdere bompengepotensialet for lokal delfinansiering av fleire tiltak på fylkesvegnettet. Aktuelle døme kan vere bompengepakke på Osterøy og Austevoll. Med betydeleg vekst i trafikken gjennom Jondalstunnelen vil det vere aktuelt å vurdere vidare bompengefinansiering for omlegging/utbetring av vegstrekninga Austrepollen Nordrepollen. I dei nye bompengepakkane vil det vere aktuelt å stille krav til standardhevingstiltak, infrastruktur for kollektivtransporten, samt gang- og sykkeltiltak, som vilkår for fylkeskommunal medfinansiering Forskotering Forskotering inneber at kommunar eller private verksemder låner midlar ut til tiltak på fylkesveg. Forskotering vert tilbakebetalt utan kompensasjon for renter og prisauke, og er eit rentefritt lån for fylkeskommunen. På den andre sida betyr forskoteringar, at kommunar og private som har evne og vilje til finansiering, kan «snike i køen» og får betre infrastruktur enn andre. Det er òg ein risiko for at fylkeskommunen, ved å nytte forskoteringar, finansierer prosjekt som vegfagleg ikkje ville blitt tilrådd innanfor gjeldande planrammer. Forskotering som finansieringskjelde vert særleg aktuelt når reguleringsplanar for private utbyggingsprosjekt får rekkefølgjekrav om utbetringar på fylkesvegnettet. For å sikre lik handsaming av slike saker har fylkestinget vedteke ei prinsippsak som slår fast at rekkjefølgjekrav for private utbyggarar på fylkesveg, primært er eit krav som utbyggjarane må oppfylle utan fylkeskommunal løyving. Forskottering er berre aktuelt når tiltaket, ut frå ei overordna og heilskapleg prioritering, og uavhengig av utbygginga, ville ha medført utbetring/bygging i løpet av år. Det er sett ei grense på 15 mill. kr til forskotering. Bømlopakken (80,-) Halsnøy sambandet (100,-) E134 Åkrafjorden (43,-) Bømlopakken (24,-) Bompengeprosjekt i Hordaland Eksisterande innkreving Vedtatt framtidig innkreving km Figur 14 Bompengeprosjekt i Hordaland

96 Regional transportplan Hordaland

97 5 Fylkesvegnettet Dette kapittelet skildrar dagens fylkesvegnett og korleis ein skal nå mål for fylkesvegnettet. Fylkesvegnettet omfattar fylkesvegar, ferjesamband og gang- og sykkelvegar. I tillegg inneheld kapittelet omtale av trafikksikring, rassikring, transportberedskap og omkøyringsvegar, samt fylle- og ladeinfrastruktur. Som tydeleg og aktiv vegeigar er det nødvendig å prioritere og styre kva prosjekt som vert planlagt og som skal realiserast innanfor dei samla ressursane for vegområdet. Eit bevisst og avklart forhold til standardval, er viktig. Gjennom sams vegadministrasjon er Statens vegvesen underlagt fylkeskommunen i saker som gjeld fylkesvegnettet, og med det har også Statens vegvesen det utøvande ansvaret for investeringar, drift og vedlikehald på fylkesvegane. 97

98 Regional transportplan Hordaland MÅL Hovudmål Hordaland skal ha eit trafikksikkert og framkomeleg fylkesvegnett. Vedlikehaldet av dagens fylkesvegnett skal styrkast med mål om å stoppe veksten i forfallet. Delmål Drifts- og vedlikehaldsarbeidet skal organiserast og utførast på ein måte som gjev liten økonomisk risiko og har god kvalitet. Det overordna fylkesvegnett skal ha samanhengande god standard, minst tilsvarande utbetringsstandard. Det øvrige fylkesvegnett skal utbetrast ved å sikre særleg utsette punkt. Nullvisjon eit transportsystem som ikkje fører til døde eller hardt skadde. Redusere klimagassutslepp frå bygging, drift og vedlikehald. Strategiar for utvikling av fylkesvegnettet Vere tydeleg på standardval i tidleg fase av nye vegprosjekt. Legge nøktern standard til grunn ved utbetring av eksisterande vegar og punkttiltak. Prioritere vedlikehald og utbetring på fylkesvegnettet, framfor nye større vegprosjekt. Auke innsatsen på vedlikehaldssida gjennom å auke rammene til standardhevingsmidlane. Utføre gjennomgåande strekningsvise standardhevingstiltak med vedlikehaldskarakter, kombinert med nye investeringstiltak på det overordna fylkesvegnettet. Utføre punktutbetring og mindre strekningsutbetring på det øvrige fylkesvegnettet. For å møte noverande og kommande klima- og miljøutfordringar, og for å gjere vegen trygg å ferdast på, må det løyvast midlar til å utbetra og sikre vegkroppen. Dette inneber ei prioritering av tiltak på drenering, reinsk og grøfter. Prioritere trygge skulevegar, og særlege trafikksikringstiltak, slik som «Hjertesone» rundt skulane. Legge til rette for auka gange og sykling Todeling av fylkesvegnettet RTP etablerte ei todeling av fylkesvegnettet, med eit overordna og eit øvrig fylkesvegnett. Todelinga er eit nyttig styringsverkty i høve til prioriteringar på fylkesvegnettet og ligg fast Definisjon av overordna vegnett 5.2 STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV FYLKESVEGNETTET Manglande ressursar til drift og vedlikehald, har over tid, medverka til det store forfallet på fylkesvegnettet i Hordaland. Konsekvensane av forfallet på vegnettet er samansette, men forfallet har ein klar negativ påverknad både på trafikktryggleiken og framkomsten på fylkesvegnettet. Den dårlege standarden på vegnettet, kombinert med auka risiko for flaum og rasfare, gjer at behovet for å auke innsatsen for å ta vare på det eksisterande vegnettet er stort. I arbeidet med RTP har ein lagt til grunn 5 kriterium for å definere det overordna fylkesvegnettet: Kriterium 1: Viktige bindeledd i senterstrukturen Kriterium 2: Diagonale bindeledd Kriterium 3: Strekningar som er viktige av beredskapsomsyn Kriterium 4: Strekningar som er viktige av næringsomsyn Kriterium 5: Strekningar som er viktige på grunn av høg trafikkbelastning 38 98

99 Regional transportplan Hordaland Figur 15 viser at det er omlag like mange kilometer med øvrige fylkesvegar, som det er kilometer overordna fylkesveg og riksveg, samla sett Gjennomgåande strekningsvise standardhevingstiltak på det overordna fylkesvegnettet For det overordna vegnettet er det gjennomført strekningsvise utgreiingar med vegfaglege tilrådingar for aktuell utbetringsstandard og prioritering av prosjekt. Utgreiingane er detaljerte, og viser tydeleg kva utfordringar som er på strekninga. Det er ein fellesnemnar at tilstanden på vegstrekningane er varierande, og utfordringane langs strekningane er ulike. Dei strekningsvise utgreiingane gjev eit grunnlag for å vurdere standard og aktuelle tiltak ved vedlikehald eller investering. Kilometer Kriterium 5 Dei strekningsvise utgreiingane skal liggje til grunn for prioritering av planlegging, investeringstiltak, standardheving og vedlikehald på det overordna fylkesvegnettet. Målet er å auke standarden på det overordna fylkesvegnettet. Dette vil bli konkretisert i Investeringsprogram for fylkesvegnettet Riksvegar (er også definert som overordna) Kriterium 1-4 Overordna fylkesvegar Øvrige fylkesvegar Figur 15 Fordeling av vegnett. Hordaland har om lag 760 km riksveg, 840 km overordna fylkesvegar, og 2100 km øvrige fylkesvegar. Dei strekningsvise utgreiingane på overordna fylkesvegnett 1. Ulvik Trengereid 2. Odda Tysse, med arm til Norheimsund og Osøyro 3. Odda Svortland (Rubbestadneset) 4. Sveio Bergen (Rådal) 5. Bergensområdet (utanom Bergen kommune) 6. Nordhordland 39 99

100 Regional transportplan Hordaland G U L E N 57 V I K 601 A U S T R H E I M Sævrøy 568 Årås F E D J E Mongstad 57 M A S F J O R D E N Masfjordnes E39 Mo M O D A L E N 13 E16 A U R A D Ø Y 565 L I N D Å S Sture Manger E16 V O S S 561 M E L A N D 57 V A K S D A L Ø Y G A R D E N 564 E Dale Kollsnes Rong Knarvik Lonevåg 562 Frekhaug O S T E R Ø Y A S K Ø Y Hanøytangen Florvåg Åsane Ågotnes E16 Trengereid Kleppestø Indre Arna B E R G E N F J E L L Tysse 7 Straume S A M N A N G E R K V A M Norheimsund 13 Kvanndal 7 Utne 572 G R A N V I N 7/13 13 Kinsarvik U L V I K 7 E I D F J O R D 555 Rådal Skogsvåg Hjellestad S U N D Klokkarvik E39 O S Osøyro 48 Eikelandsosen F U S A 549 Venjaneset J O N D A L 550 U L L E N S V A N G Halhjem Storebø A U S T E V O L L 546 Rabben/ Salthella Husavik Sandvikvåg Våge 49 T Y S N E S Uggdalseidet Gj.hamn Varaldsøy 551 Årsnes K V I N N H E R A D Rosendal 13 O D D A F I T J A R Fitjar 545 E E134 Husnes Rubbestadneset S T O R D Ranavik U T S I R A Svortland Leirvik B Ø M L O E39 Langevåg Buavåg S V E I O 47 Sveio 513 H A U G E S U N D E134 Haugesund 515 E39 T Y S V Æ R 543 E134 V I N D A F J O R D Utåker 48 Skånevik Etne E T N E S A U D A Klassifisering av fylkesvegar: OVERORDNA FYLKESVEGNETT Riksvegnettet (desse vegane er alt definert med overordna funksjonar, og blir ikkje klassifiserte her) Overordna vegar på fylkesvegnettet. Dette er vegar med høg funksjonsklasse eller høg trafikkbelastning, dvs. dei oppfyller følgjande kriterium: 1 - Viktige bindeledd i mellom kommunesentra, regionsentra, bydelssenter og landsdelssenter/by 2 - Fylkesvegar som er diagonale bindeledd på tvers av fylket 3 - S Viktige U L D A omkøyringar L ved evt. stenging av riksvegar B Y K 4 - Strekning med svært viktig rolle for næringslivet 5 - Høgtrafikkerte samlevegar. (Dette er sekundærvegnett med ÅDT høgare enn 4000) Øvrige fylkesvegar km P.nr jan ØS E134 Figur 16 Kart over klassifisering av vegnettet i Hordaland

101 Regional transportplan Hordaland Lonevåg Frekhaug O S T E R Ø Y A R D E N Davanger A S K Ø Y Mjølkeråen Ulset Hanøytangen Ravnanger Haugland Erdal Tertnes Eidsvåg Åsane Flaktveit Garnes Horsøy Florvåg Ågotnes Strusshamn Kleppestø Indre Arna Trengereid S A M N A N G E R F J E L L Godvik Kjøkkelvik B E R G E N Tysse Straume Loddefjord Fyllingsdalen Landås Skogsvågen Haakonsvern Søreide Flesland Hjellestad Kråkenes Stend Lagunen Rådal Nesttun Klassifisering av fylkesvegar: OVERORDNA FYLKESVEGNETT Riksvegnettet (desse vegane er alt definert med overordna funksjonar, og blir ikkje klassifiserte her) Overordna fylkesvegar, definert av kriterium 1-4 (høg funksjonsklasse) Overordna fylkesvegar, definert av kriterium 5 (sekundærvegnett med høg trafikkbelastning) Eide Øvrige fylkesvegar S U N D Krokeide Søfteland O S km 0 0, P.nr jan ØS Eikeland Figur 17 Kart over klassifisering av vegnettet utsnitt Bergen Punktutbetring og mindre strekningsutbetring på det øvrige fylkesvegnettet Det er gjennomført ei kartlegging av det øvrige fylkesvegnettet. Denne kartlegginga har fokus på følgjande tema: Vegbreidde Ulukker Trafikk (ÅDT) Fart Tilbod til mjuke trafikantar Punktutbetring på øvrig fylkesvegnett i Bergsdalen I 2016 er det brukt i underkant av 6 mill. kr av standardhevingsmidlane på to delstrekningar på fylkesveg 314 i Bergsdalen. Dette er ein øvrig fylkesveg med lite trafikk. For midlane er det gjort punktvise utbetringar som kantforsterkning, drenering, rekkverk og ny asfalt på deler av strekninga. Dei to delstrekningane er: Fosse Øye (ca. 2 km) og Holeberg Grønestad (ca. 2 km). Ved bruk av forholdsvis små ressursar, har ein fått gjort tiltak som har løfta standarden på vegstrekningane. Kartlegging av det øvrige fylkesvegnettet har identifisert utbetringspunkt som kan fungere som ein prosjektbank for standardhevingstiltak Omklassifisering av fylkesvegar Føremålet med inndelinga av fylkesvegnettet i nivå, er å ha eit retningsgjevande verkty for utvikling av eit tenleg og funksjonsdyktig vegnett i Hordaland. For nokre av fylkesvegane kan det vere nyttig med ein gjennomgang av vegen sin funksjon og rolle i eit samla vegnett. Dette kan vere særleg aktuelt på det øvrige fylkesvegnettet, der det kan vere aktuelt å omklassifisere frå fylkesveg til kommunal veg. Det er i hovudsak tre kriteria ved vurdering av funksjonsklassar for vegnettet: Vegnormalen si inndeling i vegkategoriar. Årsdøgntrafikk (ÅDT) vegen si trafikkmengde for plassering i ÅDT-grupper

102 Regional transportplan Hordaland Driftsbehovet i 2017 opp mot for å stoppe forfallet 2029 Vedlikeholdshovet i 2017 opp med for å stoppe forfallet 2029 Hovudmålet i Strategi for drift og vedlikehald er å stoppe veksten i forfallet, og å prioritere vedlikehald framfor nybygg. Vegen sin trafikale funksjon tilknyting til riksvegnettet i regionale sentra, kommunesenter og andre trafikale knutepunkt, til dømes knutepunkt for kollektivtransport. Det vil alltid vere grunnlag for å vurdere kva funksjonsklasse ein veg skal ha. Ikkje minst er dette aktuelt der ny veg erstattar gamal veg. I slike tilfelle må klassifiseringa avgjerast i planfasen på prosjekta. Kommunesamanslåing kan og gi grunnlag for ny vurdering av funksjonsklasse. Vurderinga av omklassifisering av fylkesvegar vil vere eit tiltak i Investeringsprogram for fylkesvegnettet Ta i bruk fleksibilitet i vegnormalane Samferdselsdepartementet har vedteke forskrift til veglova 13 om anlegg av offentleg veg. Statens vegvesen, ved Vegdirektoratet, har utarbeidd vegnormalar med heimel i forskrift til veglova 13, og kan fastsetja utfyllande retningslinjer innanfor ramma av forskriftene. Det er Vegdirektoratet som har mynde til å fråvika normalane for riksveg, fylkeskommunen for fylkesvegar og kommunane for kommunale vegar. Vegnormalane omtalar mellom anna standarden på vegen, jf. handbok N100 Veg- og gateutforming. Standardkrav er til dømes knytt til vegbreidde, tilrådd fart, krav til midtdelar eller rumlefelt, og standard på gang- og sykkeltilbodet. Det gjeld ulike standardkrav for nye vegar og for utbetring av eksisterande vegar. Fylkeskommunen ønskjer å vere tydeleg på standardval og fastsetjing av dimensjoneringsklasse i tidleg fase av nye vegprosjekt. I vegnormalane er det noko mindre krav til standard ved utbetring av eksisterande vegar i forhold til nybygging. Den såkalla utbetringsstandarden i vegnormalane er utarbeidd med tanke på at eksisterande vegar skal kunne utbetrast til brukbar standard utan at full vegnormalstandard vert lagt til grunn. Omsynet til tryggleik er likevel ivareteke. Utbetringsstandarden gjer at det er mogeleg å nyttiggjera seg av deler av den vegkapitalen som er lagt ned tidlegare. Hordaland fylkeskommune ser på dette som ei god løysing dersom dette er med å gje tilfredsstillande standard, til ein redusert kostnad, i forhold til å byggja nytt. Det er viktig å presisere at punktutbetring kan gjennomførast utan at krava i vegnormalane vert gjort gjeldande. Dette inneber at det er stor fleksibilitet i utforminga, og fylkeskommunen ønskjer i større grad enn i dag å utnytte denne fleksibiliteten. Dette gjeld spesielt mindre tiltak utanfor byar og tettstader for gåande og syklande, samt utbetring av haldeplassar for buss Prioritere drift og vedlikehald framfor nybygg For å sikre mest mogleg effektiv ressursbruk i utviklinga av fylkesvegnettet slo Regional transportplan Hordaland (RTP) fast at vedlikehald skal prioriterast høgare enn nyinvesteringar. Det betyr at vedlikehald og utbetring skal prioriterast framfor nybygging. I Strategi for drift og vedlikehald for fylkesvegnettet fram mot 2029 vert dette prinsippet også lagt til grunn. RTP vidarefører og forsterkar denne prioriteringa. Mange av dei større infrastrukturtiltaka på fylkesvegnettet i Hordaland er rundt 20 år gamle. Dette gjeld mellom anna fleire store bruer og tunellar 16. I dei kommande åra er det viktig å sikre nok vedlikehaldsmidlar til å ivareta desse 16 Askøybrua, Osterøybrua, Trekantsambandet og Folgefonntunnelen

103 investeringane. Fylkeskommunen må og sikre at ein tek vare på den eksisterande vegkapitalen. Eit anna moment er at nybygg, slik som tunnelar, krev vesentleg meir midlar til drift og vedlikehald, enn eksisterande veg. Kartlegginga som er gjort av fylkesvegnettet i 2016 viser eit samla vedlikehaldsetterslep på 7,3 mrd. kr. Etterslepet fordeler seg på sju ulike kategoriar. Generelt er forfallet rekna som kostnaden ved å bringe objektet frå sin noverande tilstand, som ikkje tilfredsstillar krava i Statens vegvesen sin Handbok R610 «Standard for drift og vedlikehald av riksveger», til ein tilstand der objektet oppfyller sin tiltenkte funksjon over ei normal levetid. For å stoppe forfallet på drift og vedlikehald innan 2029 må ein auka ramma som ligg i 2017-budsjettet med 42 % på drift og 54 % på vedlikehald (inkludert standardheving), for å bringe vegobjekta frå sin noverande tilstand, til dei oppfyller sine tiltenkte funksjoner over ei normal levetid. Vegobjekt Lange fylkesvegtunnelar med høg ÅDT Forfall Andre fylkesvegtunnelar Fylkesvegbruer Fylkevegkaiar Vegkropp fylkesveg Dekke Vegutstyr Avvatning, drenering og vassgjennomløp Sum Tabell frå Strategi for drift og vedlikehald av fylkesvegnettet, 2016 Strategi for drift og vedlikehald av fylkesvegane i Hordaland fram mot 2029 Strategi for drift og vedlikehald av fylkesvegane i Hordaland fram mot 2029, vedtatt desember 2016, peikar ut retninga for korleis fylkeskommunen skal prioritere og satse på drift og vedlikehald av fylkesvegnettet med bakgrunn i dei store utfordringane som er på fylkesvegane i dag. Dei viktigaste føringane er å klare å stoppe veksten i forfallet, og å prioritere vedlikehald og utbetring framfor nybygg. Det er valt tre overordna mål med tilhøyrande strategipunkt: Overordna mål 1 Ein skal styrke vedlikehaldet av dagens fylkesvegnett gjennom å sikre nok midlar til forsvarleg drift og vedlikehald av vegnettet. Prioritere vedlikehald og utbetring framfor nybygging for å stoppe veksten i forfallet. Auke rammene til vedlikehald. På det overordna fylkesvegnettet skal det utførast gjennomgåande strekningsvise standardhevingstiltak med vedlikehaldskarakter, kombinert med nye investeringsprosjekt. På det øvrige fylkesvegnettet skal det utførast punktutbetring og mindre strekningsutbetring. Standardhevingsmidlane skal i all hovudsak nyttast til tunnel, bruer og vegkropp; drenering, reinsk og grøfter. Sikre at vedlikehaldstiltaka vert sett inn i rett tid for å redusere forfallet. Følgje Statens vegvesen sine handbøker med utgangspunkt i krava i HB R610. Overordna mål 2 Ein skal sikre at nivået på drift- og vedlikehaldsarbeidet er tilpassa endringar i klima. Eiga løyving som går til oppryddingsarbeid etter ekstrem ver og andre uføresette hendingar. For å møte noverande og kommande klima- og miljøutfordringar må det løyvast midlar til å utbetre og sikre vegkroppen. Dette inneber ei prioritering av tiltak på drenering, reinsk og grøfter. Prioritere mjuke trafikantar i bergensområdet gjennom høg kvalitet på vintervedlikehald av gang- og sykkelvegar. Det skal vere tydeleg, offentleg informasjon om kvaliteten på vintervedlikehaldet på sykkelstrekningane i Bergen. Sikre at kollektivknutepunkt og -haldeplassar i bergensområdet held ein høg standard gjennom tett oppfølging av drift og vedlikehald. Prioritere vintervedlikehald på viktige kollektivtrasear. Overordna mål 3 Ein skal sikre god kontrakt- og økonomistyring, og god kvalitet i leveransane. Rapporteringsrutinane på økonomi, kvalitet og avvik må vidareutviklast. Tydeleg vegeigar som sikrar god kontrakt- og økonomistyring, og eit oversiktleg kontraktsregime. God kvalitet på leveransane. Høg grad av kostnadseffektivitet i kontraktane. Sikre nok ressursar for å utføre oppgåvene. 103

104 Regional transportplan Hordaland Drift og vedlikehald av fylkesvegnettet Det er i dag åtte driftskontraktar og fem fagkontraktar på fylkesvegnettet i Hordaland. Kontraktane er organisert slik at både riks- og fylkesvegane inngår i same kontrakt. Driftskontraktane er komplekse og omfattande, og det set store krav til bransjen både i tilbodsprosessen og undervegs i driftsfasen. Kvaliteten og nivået på drifta skal følgje krava i Handbok R610. Innsatsen på vedlikehaldsarbeidet følgjer todelinga av fylkesvegnettet. På det overordna fylkesvegnettet skal det utførast gjennomgåande strekningsvise standardhevingstiltak med vedlikehaldskarakter, kombinert med nye investeringsprosjekt. På det øvrige fylkesvegnettet skal det utførast punktutbetring og mindre strekningsutbetring. Dei omfattande krava i Tunnelsikkerhetsforskriften må følgjast opp innan 2025, og bind med det opp store delar av midlane til vedlikehald og standardheving Tunnelar, bruer og vegkropp Hordaland har 125 fylkesvegtunnelar, og mange av desse har behov for utbetringar. Tunnelsikkerhetsforskriften pålegg fylkeskommunen omfattande utbetringar av fylkesvegtunnelane fram til I tillegg kjem drift og vedlikehald av alle dei tunnelane som ikkje fell innunder Tunnelsikkerhetsforskriften. Tunnelsikkerhetsforskriften Forskrift om minimum sikkerhetskrav til visse tunneler på fylkesvegnettet og kommunalt vegnett i Oslo (FOR ), kalla Tunnelsikkerhetsforskriften, omhandlar krav om oppgradering av tunnelar på over 500 meter og med ein gjennomsnittleg årsdøgntrafikk (ÅDT) på 300 køyretøy eller meir. Føresegna har som mål å sikre lågaste tillate tryggleiksnivå for trafikantar ved krav til førebygging av kritiske hendingar som kan setje menneskeliv, miljø og tunnelanlegg i fare, og syte for vern ved ulukker. Etter søknad har Hordaland fylkeskommune fått utsett iverksetting til innan Det er 1134 fylkesvegbruer i Hordaland, inkludert vegbru, gang- og sykkelvegbru og bru i vegfylling. Det er eit stort forfall på fylkesvegbruene, og totalt vil det koste 1,7 mrd. kroner (2016) å utbetre alle bruobjekta med registrert skade. Vegkroppen, det vil seie vegfundament, omfattar køyrebane inkludert fundament, skulder, rekkverk, kantstein, veglysanlegg samt underbygging og vegskråningar. I gjennomgangen er forfallet kategorisert i vegkroppen med sideanlegg og vegutstyr, med kvar sine kostnadstal. Samla forfall på vegkropp med sideanlegg og vegutstyr for alle dei åtte kontraktane er på 1,5 mrd kr. Ettersom det er tunnel, bruer og vegkropp som samla sett har dei største utfordringane og det er knytt svært store kostnader til, så skal det utarbeidast gjennomføringsprogram for desse tre elementa. For fylkesvegtunnelane må ein fyrst og fremst følgje opp krava som ligg i Tunnelsikkerhetsforskriften, medan ein på brusida må kome attende til ein konkret tiltaksplan for kva som skal gjennomførast. I det allereie etablerte dekkeleggingsprogrammet (asfaltprogrammet) bør ein sjå korvidt ein kan utvide dette til også å omfatte vegkroppen. Dette inneber at ein får eit samla dekke- og forsterkningsprogram Rassikring Hordaland er eit skredutsett fylke, og det er mange rasutsette punkt og strekningar på fylkesvegnettet. Ras har fleire dimensjonar, i fyrste omgang risikoen for tap eller skade av trafikantar og materielle verdiar, men også risikoen for brot på viktige vegsamband, redusert framkomst og isolering av samfunn. Med bakgrunn i klimaendringane er det ein aukande risiko for ras. Ras på vegnettet i Hordaland Kvart år vert det registrert gjennomsnittleg om lag 150 ras på riks- og fylkesvegane i Hordaland. Statens vegvesen reknar med at om lag 2/3 av skreda som treff vegane ikkje vert registrert. Rv 13 er i særstilling den vegen med flest registerte ras i Hordaland. Fylkesvegar med flest registerte ras i perioden er Fv 7, så følgjer Fv 550, Fv 48, Fv 572 og Fv 49. Om lag 1/3 av dei registerte skreda fører til heilt eller delvis stengt veg

105 Regional transportplan Hordaland Behovslister for rassikring blir utarbeidd etter ein felles nasjonal metodikk for riks- og fylkesvegar 17. Det er ut frå ulike kriterium rekna ut ein skredfaktor for kvart rasutsett punkt/strekning. Skredfaktor høgare enn 3,5 vert vurdert som høg, mellom 2,5 og 3,5 som middels, og under 2,5 som låg. Hordaland har 44 punkt/strekningar med høg prioriteringsfaktor. Dei ulike faktorane er: Årsdøgntrafikk. Skredfarefaktor (basert på skredfrekvens * skredbreidde, der skredbreidde er lengde berørt veg). Omkøyringsfaktor (basert på omkøyringsvegens lengde i timar). Stengingsfaktor (basert på tal gonger vegen er stengt på grunn av skred). Skredfarestengingsfaktor (basert på tal døgn vegen er stengt på grunn av skredfare). Naboskredfaktor (basert på fare for nye skred i område kor trafikken vert påverka (ventar/ oppheld seg) etter at eitt skred har gått). Basert på nivået på mottatte statlege skredsikringsmidlar for periodane og , er det mange år fram i tid før tiltaka på sjølv dei høgast prioriterte punkta i Hordaland er finansiert. I 2017 vil fylkestinget handsame sak om prioritering av planleggingsprosjekt innan rassikring, og mindre rassikringstiltak som kan gjennomførast utan reguleringsplan. Fv. 7 Tokagjelet, Kvam Strekninga frå Kvamskogen til Steinsdalen gjennom Tokagjelet er rasutsett på fleire punkt. I tillegg er veg- og tunellstandarden dårleg og langt under dagens standard. Statens vegvesen har i juli 2016 levert eit forprosjekt med utgreiing av ulike alternativ for å rassikra og utbetra denne strekninga. I 2017 vert det lagt opp til å starta opp arbeidet med kommunedelplan Trafikksikring Fylkeskommunen har etter Vegtrafikklova 40a eit ansvar for å tilrå og samordna tiltak for å fremje trafikktryggleiken i fylket. Eit ledd i det arbeidet er Fylkestrafikksikringsutvalet i Hordaland (FTU), som er eit politisk utval, som skal fremje trafikktryggleiken, og følgje opp regionale og nasjonale planar. Folkehelselova legg til grunn at alle kommunar skal utarbeide ei kunnskapsoversikt som skildrar lokal folkehelsestatus, inkludert oversikt over skader og ulykker. Kommunane har ansvar for utarbeiding av kommunale trafikksikringsplanar. Planane skal vere heilskaplege og gje innspel om tiltak på riks- og fylkesvegnettet. Fylkeskommunen legg vekt på at planane omfattar gode tiltak på det haldningsskapande og organisatoriske feltet, som mellom anna kan forankrast gjennom arbeidet med Trafikksikker kommune. Trafikksikker kommune Trafikksikker kommune byggjer på Trygg Trafikk si godkjenningsordning som kvalitetssikrar kommunen sitt trafikksikringsarbeid. Arbeidet skal vere systematisk og tverrsektorelt, og ha forankring i den administrative og politiske leiinga i kommunen. At ein blir godkjend som ein Trafikksikker kommune er eit kvalitetsstempel for godt, målbevisst og samordna arbeid med trafikktryggleik. I tillegg til tiltak retta inn mot møte- og utforkøyringsulukker, så er det stort behov for å auke satsinga på trafikksikringstiltak for mjuke trafikantar. Trygge skulevegar er eit viktig område innanfor trafikksikringsarbeidet. Dette må sjåast i samanheng med ei styrking av gang- og sykkeltiltak i regionsentra. I Investeringsprogram for fylkesvegnettet vil omhandle ulike tiltak for å betre trafikktryggleiken. «Hjertesone» «Hjertesone» er ein felles dugnad, som mellom anna er lansert av Helsedirektoratet og Trygg Trafikk. Føremålet er å skape sikrare skulevegar, betre helse og styrke miljøet i by og bygd. Gjennom «Hjertesone» vert elevane oppmoda om å sykle eller gå, medan skulane vert oppmoda om å sikre bilfrie sonar rundt skulen. Det bilfrie området kan anten vere fysisk stengt for trafikk eller at det gjennom foreldresamarbeid vert avtalt sikre stoppestader utanfor sona. I oktober 2016 gjorde bystyret i Bergen kommune vedtak om at alle skular i Bergen i løpet av valperioden skal ha ein såkalla «Hjertesone» rundt sin skule. Tokagjelet. Foto: Skjalg Ekeland. Hordaland fylkeskommune er positiv til Bergen kommune sitt vedtak om innføring av «Hjertesone», og vurderer det som eit aktuelt tiltak og i andre kommunar. 17 Behovslistene vert utarbeida av regionvegkontora. Det er utarbeida lister i 2011, 2014 og

106 Regional transportplan Hordaland Auka satsing på gange og sykkel For å fremme meir sykkel og gange, ønskjer fylkeskommunen å ta eit sterkare grep om utbygging av gang- og sykkeltilbodet i fylket. I Bergen er det eit sterkt fokus på gang- og sykkeltiltak, og arbeidet vert gjennomført i samsvar med «Sykkelstrategi for Bergen» og «Gåbyen Bergen». I resten av fylket er det nye vegprosjekt som står for størstedelen av bygginga av gang- og sykkelvegar. I prosjekt som i utgangspunktet er kollektiv- og trafikksikringstiltak vert det òg lagt betre til rette for gåande og syklande. Statens vegvesen er ansvarleg for å utarbeide ei liste over behov for utbygging av gang- og sykkelvegnettet, som er innspel til Investeringsprogram for fylkesvegnettet. Lista har fokus på: Samanhengande sykkelvegnett i tettstader. Tiltak som skal inngå i overordna sykkelruter. Behovsvurdering i kommunale trafikksikringsplanar. For å sikre tryggleiken for både gåande og syklande vil det i nokre tilfelle vere grunnlag for å vurdere å skilje gåande og syklande. Dette gjeld særleg i byområda og i store regionsenter, der gang- og sykkeltraseane vert mykje brukt. Utanfor byar og tettstader kan det vere aktuelt med brei vegskulder i staden for adskilt gang/sykkelveg Drift av ferjesamband Fylkeskommunen har ansvar for drift av 17 ferjesamband i fylket som vist i kart over transportsystemet, figur 1. Dagens ferjekontraktar i Hordaland går ut i perioden Det er difor gjennomført ein omfattande prosess med å førebu og få på plass nye anbod for fylkesvegferjene. Dei nye kontraktane vil gjelde fram til 2028 og Strategiar og mål for ferjedrifta i Regional transportplan er basert på vegvala som vart teke i politisk handsaming i framkant av anbodsprosessen 18. Krav og føringar for anbod om drift av ferjesamband i Hordaland Strenge miljøkrav; reduksjon i samsvar med 2-gradersmålet Inga alderskrav er stilt; då ein vurdere at krava til reduksjon i utslepp vil gje tilfredsstillande fornying av ferjene Universell utforming; ferjene skal bli utforma etter same krav og tilråding som gjeld for andre ledd i transportsystemet (til dømes kollektivsystemet), og i tråd med Statens vegvesen sine handbøker og rettleiarar. For nye fartøy er krav til universell utforming like for alle samband. For ferjer som ikkje er nybygg er krava noko ulike for samband med kryssingstid over og under 20 minutt. Driftssikkerheit; Ved avvikssituasjonar skal konsekvensane for kundane bli så små som mogleg. I kontraktane er det lagt inn ulike mekanismar for å auke driftsstabiliteten på sambanda moglegheit for bonus og til dels kraftige trekk i økonomisk vederlag. I samband som er spesielt utsett for uvér er det stilt særskilde krav for å betre driftssikkerheita. Rutetilbodet for fylkesvegferjene har utgangspunkt i delmål om ferjedrifta frå RTP ; «Frekvens og opningstid skal tilpassast trafikkgrunnlaget». I vurdering 18 Nye ferjeanbod i Hordaland strategiske vegval, vedtak i fylkesutvalet

107 Regional transportplan Hordaland av behovet for samla kapasitet i kvart samband (rutetilbod og kapasitet på ferja) legg ein i hovudsak til grunn dimensjonering etter «normalbehovet». Dette er ei avveging mellom å dimensjonere for å ta unna toppane av trafikken, utan attståande bilar, eller å køyre eit fleirtal av avgangane med overkapasitet. Det er vurdert slik at dei økonomiske rammene tilseier at ein bør tåle attståande bilar på enkelte avgangar, til dømes i dei største utfartshelgene. Dersom det skjer større endringar i infrastruktur og reisemønster som gjer at enkeltsamband viser seg å ikkje ha rett kapasitet, vil ein måtte vurdere det enkelte tilfelle. Grunnprinsipp i utvikling av kollektivnettet frå Kollektivstrategi for Hordaland slår fast at ein skal arbeide for gode byttemoglegheiter mellom til dømes ferje og buss. Tilpassing av avgangstider for å sikre byttemoglegheit til buss og avgangstider på andre samband, vil bli planlagt, så langt som råd er, innanfor praktiske og økonomiske rammer. Det er vurdert at fylkeskommunen si rolle i ferjedrifta inneber ansvar for transportfunksjonen. Ein legg opp til at eventuelle servicefunksjonar på ferjene vil kome der det er marknadsgrunnlag for slike tilbod utan offentlege tilskot. Høgare fart for å korte ned overfartstid medfører betydeleg større utslepp, i tillegg til auka kostnader. Med tydelege politiske føringar om reduksjon i utsleppa frå ferjene er ikkje høgare fart prioritert for ferjesambanda Infrastruktur for ferjene I ferjeanboda er det lagt til grunn eit prinsipp for infrastruktur der operatør har ansvar for kjøp, installasjon, drift og vedlikehald av landbasert utstyr og installasjonar relevant for den aktuelle framdriftsteknologien. Kostnadene for kjøp og installasjon av infrastrukturen skal dekkast av oppdragsgjevar, det same gjeld for kostnadene for naudsynt nettoppgradering på kaiane. Det er eit vilkår for støtte frå Enova at Skyss har det formelle eigedomsansvaret for den aktuelle infrastrukturen, og at fylkeskommunen er formell søkjer om utvida nettkapasitet. Operatørane sine eventuelle kostnader knytt til infrastruktur for brikkelesingsutstyr for autopass på kai, samt eventuelle ombyggingskostnader for kaiane skal dekkast av Hordaland fylkeskommune ved ein eingongsutbetaling ved driftsoppstart. Dette vil bli nærare omtalt i Investeringsprogram for fylkesvegnettet Universell utforming av fylkeskommunale ferjekaiar Det vart i 2016 gjort eit kartleggingsarbeid av universell utforming av fylkeskommunale ferjekaiar. Målet med kartlegginga var å få oversikt over standard, og korleis det er tilrettelagt for brukarar med nedsett funksjonsevne på fylkeskommunale ferjekaiar. Oppsummert kan ein seie at kaiane er tilrettelagt for bilistar, ikkje gåande og syklande, og det er store variasjonar i standard. Dette verte følgt opp i Investeringsprogram for fylkesvegnettet Transportberedskap og omkøyringsvegar Transportberedskap Fylkeskommunen har ansvar for den sivile transportberedskapen i fylket etter forskrifta om sivil transportberedskap, som er heimla i yrkestransportlova ( 37). Fylkeskommunen har som eigar av fylkesvegane og som kollektivtrafikkansvarleg beredskapsansvar òg for desse. Ut frå forskrifta om sivil transportberedskap har fylkeskommunen ansvar for å leggja til rette for ein nødvendig og regionalt tilpassa transportberedskap i fylket ved ekstraordinære hendingar, og ha kontakt med transportnæringa og andre beredskapsaktørar som Fylkesmannen, Politiet og Forsvaret. Fylkeskommunen er ingen operativ fyrstelinjeinstans, men utøvinga av ansvaret skjer gjennom kartlegging av risiko og sårbarheit og nettverksarbeid jf. Transportberedskap Hordaland Transport ROS. Det er den einskilde verksemda, som kan få eit transportbehov i ein krisesituasjon, som må syte for eigen transportberedskap. Beredskapsarbeidet på fylkesvegane handterer Statens vegvesen på vegne av fylkeskommunen gjennom sams vegadministrasjon. Statens vegvesen gjennomfører risikoanalysar og utarbeider beredskapsplanar, mellom anna planar for omkøyring. Det konkrete arbeidet vert gjort gjennom veg- og trafikkmeldingstenesta og i driftskontraktar med entreprenørar. Som ei oppfølging av dette beredskapsansvaret har fylkeskommunen og Statens vegvesen, i samarbeid med dei aktuelle kommunane, utarbeidd ein strategisk beredskapsanalyse for bruene kring Bergen, i tilfelle varige stengingar. Denne vert no følgt opp av konkrete beredskapsplanar for Sotra- og Askøybrua. Kommunane har eit vesentleg beredskapsansvar for verksemder og personar innafor sitt geografiske område, i tillegg til kommunale tenester jf. Sivilbeskyttelseslova av 2010 og forskrift om kommunal beredskapsplikt frå Dette gjer kommunane til viktige samarbeidspartnarar for fylkeskommunen i utøvinga av ansvaret innafor transportsektoren

108 Regional transportplan Hordaland Omkøyringsvegar Fleire fylkesvegstrekningar vert nytta som omkøyringsvegar ved stengingar av riksvegnettet. Stengingar kan vere planlagde som følgje av vegarbeid, eller dei kan vere uføresette som følgje av ulukker, ras, flaum etc. Følgande strekningar vert nytta som omkøyringsvegar, og av desse er det fylkesveg 7 som er mest nytta: Det gjeld og gamle bruer og tunnelar. Mange tunnelar har fri høgde på maks 4 m og fleire har knapp kurvatur. Mange bruer er smalare enn 6 meter. Det er ingen spesielle vektbegrensingar på strekningane, men mange stadar er vegdekket og vegfundamentet svakt og får fort skader ved tung trafikkbelastning Beredskapssamband E-veg E16 E13 E39 Omkøyringsveg Fv. 7/49 gjennom Hardanger Fv. 314 over Hamlagrø Fv. 569 via Modalen Fv. 7/137 gjennom Hardanger via Osøyro Fv. 572 via Ulvik Fv. 7. Kinsarvik Kvandal Granvin Fv. 550 via Utne fv. 7 Kvandal/Kinsarvik Fv. 551/48 odda Husnes Fv. 57 via Sløvåg Leirvåg Fv. 379/570 via Masfjordnes Duesund Fv 546 Fanahammeren Ulven Fv. 552 via Osøyro Fv. 545 gjennom Fitjar/Stord Primær- og spesialisthelsetenesta kan ved akutt behov kjøpe ekstra avgangar når som helst i døgnet på sambanda Fedje Sævrøy, Hatvik Venjaneset, Hodnanes Jektevik Nordhuglo, Gjermundshamn Årsnes Varaldsøy og Masfjordnes Duesund Redusere klimagassutslepp frå bygging, drift og vedlikehald Bygging, drift og vedlikehald av vegnettet fører til klimagassutslepp; frå anleggsmaskiner, transport og materialproduksjonen. Det er vedteke å ta i bruk klimabudsjett i samband med utbyggingsprosjekt i vegsektoren. I grunnlagsdokumentet for NTP er dette eit av satsingsområda for Klimastrategien. Døme er fossilfritt drivstoff og elektrifisering, men og lokal massebalanse og miljøkrav til karbonintensive materialar for å redusere klimafotavtrykket over heile livssyklusen. 5.3 TILTAK E134 Fv. 542/5417/6/47 Lonkjøsvikjo Langevåg Sveio Fv. 551/48/44 Odda Stord Trafikktryggleiken går ned på fylkesvegane som ikkje er dimensjonert for den auka trafikken. Tilbod til gåande og syklande er mangelfulle i mange tettstader langs strekningane. Veggeometrien fører mellom anna med seg at det over lange strekningar manglar høve til forbikøyring. Dette påverkar både framkomsten og trafikktryggleiken. Tiltak 5.1: Gjennomgang av behovlister på rassikring. Tiltak 5.2: Etablere eit program for trygg skuleveg. Tiltak 5.3: Klima- og miljøbudsjett for alle store utbyggingsprosjekt i vegsektoren Tiltak 5.4: Gjennomgang av standard i forkant av nye driftskontraktar. Tiltak 5.6: Reiseliv og tiltak på fylkesvegnettet

109 6 Kollektivtransport utanom Bergensområdet og anna offentleg transport Dette kapittelet omhandlar kollektivtransport utanom Bergensområdet med vekt på rutetilbod, hovudstruktur for linjenettet og infrastruktur (sjå kap for avgrensing av Bergensområdet.) Kollektivtransport er i tillegg tema i kapittel 7, Transport i Bergensområdet og kapittel 8, Regionsenter. Følgjande tema, som gjeld for heile Hordaland, er og omtalt; skuleskyss og alternativ ruteproduksjon, drosje og transportordninga for funksjonshemma (TT-ordninga). 109

110 Regional transportplan Hordaland MÅL Hovudmål Kollektivtransporten skal gje eit samanhengande grunntilbod med ein hovudstruktur som bind fylket saman. Kollektivstrategi for Hordaland Utvikling fram mot 2030 Kollektivstrategi for Hordaland, vedtatt juni 2014, peikar ut retning for korleis ein kan nå felles nasjonale og regionale mål for kollektivtrafikken. Det er valt fire strategiske grep som gir tydelege føringar for kva som skal til for å nå overordna mål om å ta veksten i persontransporten med miljøvenlege transportformer i byområda og sikre mobilitetsbehov for innbyggjarane i fylket: Delmål Det samla kollektivtilbodet i Hordaland skal sikre eit rimelig nivå av mobilitet gjennom gode korrespondansar og omstigingsmoglegheiter i utvalde knutepunkt. Viktige knutepunkt og terminalar skal vera universelt utforma og framstå som effektive og attraktive for dei reisande. Innfasing av fornybar energi i kollektivtransporten. 1. Utvikle det beste tilbodet der flest reiser som handlar om å styrke kollektivtilbodet for dei store reisestraumane vidareutvikle stamlinjene i Bergen og utvikle regionale stamlinjer i Bergensområdet knyte regionane i fylket saman i eit hovudlinjenett og tilby eit samanhengande grunntilbod i heile fylket samordne offentleg transport i tynt befolka område utvikle eit enklare og meir effektivt linjenett 2. Tilby enklare reiser som handlar om å gjere det enkelt å finne relevant informasjon om reisa gjere det enkelt å velje rett billett og å betale for denne auke kunnskapen om kollektivreiser gjere kollektivtrafikken synleg i det offentlege rom gjere kvaliteten på knutepunkt og haldeplassar betre 6.2 KOLLEKTIVSTRATEGI FOR HORDALAND Regional transportplan peikte på behovet for utforming av ein Kollektivstrategi for Hordaland. Fylkestinget slutta seg til strategien i juni 2014 (sak 30/2014) og omtalen av kollektivtransport i denne planen bygger på Kollektivstrategi for Hordaland. 3. Tilby effektive reiser som handlar om å minimere stoppetid på haldeplass infrastrukturtiltak som får bussen fram restriktive tiltak for biltrafikken kollektivorientert byutvikling 4. Sørge for miljøvenleg drift som handlar om å sikre låge utslepp frå busstrafikken redusere miljøbelastning frå båt- og ferjetrafikken vere pådrivar for forsking og fagleg utvikling

111 Regional transportplan Hordaland STRATEGIAR Kollektivtransporten spelar ulike roller i ulike delar av fylket. I område med eit stort trafikkgrunnlag er det viktig å legge til rett for eit kollektivtilbod som er attraktivt, oversiktleg og heilskapleg, med enkle byter, god korrespondanse og god informasjon til dei reisande (sjå omtale i kap. 7). Utanfor Bergensområdet skal kollektivtrafikken oppretthalde eit rimeleg nivå av mobilitet og reisealternativ for den delen av befolkninga som ikkje kan eller ønskjer å bruke bil, og gje desse moglegheit til å nå til dømes skule og regionsenter. Tilbodet utanom Bergensområdet skal stø opp under senterstrukturen og regionsentra si rolle, med ein føreseieleg hovudstruktur for kollektivnettet. Omtalen av kollektivtransport gjeld primært for den delen av kollektivtransporten som Hordaland fylkeskommune har ansvaret for. Strategiar for kollektivtransport utanom Bergensområdet og anna offentleg transport Utvikling av tilbodet og kollektivnettet skal byggje på prinsippa i Kollektivstrategi for Hordaland. Ved planlegging og nybygging av ny veginfrastruktur, skal det takast omsyn til kollektivtransporten. Terminalar, knutepunkt og byttepunkt skal oppgraderast i samsvar med behov og standardkrav. Haldeplassar med stort trafikkgrunnlag, og som er ein del av hovudstrukturen for kollektivnettet i Hordaland, skal prioriterast for oppgradering. Einskilde haldeplassar med mindre trafikk, men med utfordringar i høve til trafikktryggleik, særleg i samband med skuletransport, kan oppgraderast til ein enklare standard. Fylkeskommunen skal ha ei leiande rolle i utviklinga av kollektivinfrastrukturen i fylket, og ha ei offensiv haldning for å få gjennomført og realisert naudsynt oppgradering av terminalar i heile fylket sjølv om dei ikkje ligg til fylkesveg. Framtidige bompengepakkar i fylket skal sette av eigne midlar til kollektivinfrastruktur, og kartlegging av behov skal gjennomførast i planfasen. Lågutsleppsteknologi stille miljøkrav i anbod (kollektivtrafikk inkludert buss og båt, samt drosje) Rutetilbod Skuleskyss er lovpålagd i Opplæringslova I områder der trafikkgrunnlaget er lågt, er skuleskyss i stor grad dimensjonerande for kollektivtilbodet. For å sikre effektiv utnytting av tilgjengelege midlar og sikre flest mogleg eit grunntilbod, skal skuleskyssen så langt som mogleg, inngå i det ordinære kollektivtilbodet. 19 Lov om grunnskolen og den vidaregåande opplæringa

112 Regional transportplan Hordaland Trafikkgrunnlaget er førande for rutetilbodet i det enkelte område. I område med lågt folketal og spreidd busetnad vil grunntilbodet vere skuleruter. Område med noko større trafikkgrunnlag vil også ha eit tilbod retta mot arbeidsreisande, samt eit minimumstilbod på dagtid. Tilbodet som skal dekke strekningar mellom regionsenter vil også dekke lokale reiser langs strekninga, og såleis inngå som del av det lokale kollektivtilbodet. I tillegg til kollektivtilbodet som fylkeskommunen har ansvar for, er det fleire tilbydarar av kollektivtransport i fylket tog, kommersielle bussar, enkelte ferjesamband og drosjer. Ambisjonen er at kollektivtransporten vert opplevd som eitt samla tilbod, uavhengig av transportmiddel og tilbydar. Så langt som råd skal tilbodet leggje opp til korrespondansar og godt tilrettelagde omstigingsmoglegheiter, som gir flest mogleg reisemoglegheiter med kollektivtransport. Kvifor er korrespondanse så krevjande å få til? Prinsippet om at rutetilbodet med buss, tog, bane, båt og ferje skal korrespondere best mogleg er ikkje alltid mogleg å oppnå. Tilbodet vil ofte måtte tilpassast forhold som ein ikkje styrer direkte gjennom ruteplanlegging. Det er som regel eit spørsmål om effektiv utnytting av kollektivressursane, der ein må velje nokre korrespondansepunkt, tider og retningar, ut frå etterspurnad og reisebehov. Ulike tilbydarar av kollektivtransport gir og utfordingar, der eigne omsyn for rutetilbodet ikkje nødvendigvis gir godt grunnlag for korrespondansar i det samla kollektivnettet. I nokre tilfelle vil det og vere utfordringar med dårleg framkomst og forseinkingar. All kollektivtrafikk i regi av fylkeskommunen er anbodsutsett. Dei komande åra vil det bli gjennomført ei rekkje store anbodskonkurransar. Større endringar i rutetilbodet eller materiell vil i hovudsak vere knytt til nye anbod. Som grunnlag for detaljering av rutetilbodet og identifisering av behov for infrastrukturtiltak, utarbeidar Skyss trafikkplanar som ligg til grunn for utlysing av anbod. Døme på vedtekne trafikkplanar er Trafikkplan Sunnhordland (2015) og Trafikkplan Nordhordland (2016). Takst- og sonestruktur Sonestrukturen i Hordaland, utanom sone Bergen, er i dag basert på avstandstakst, der en betaler meir jo lengre ein reiser. Dette er ein rettferdig og velprøvd modell som sikrar inntekter. Samstundes er det i dagens modell store forskjellar mellom reisande i sone Bergen, og reisande i resten av fylket. Ei politisk styringsgruppe la våren 2016 fram eit notat med ei tilråding om sju takstsoner i Hordaland. Fylkestinget vedtok i desember 2016 å redusere talet på takstsoner for kollektivtrafikken i fylket frå 470 til 7. Reduksjonen skal gi dei reisande i hele fylket billigare reiser og eit enklare billettsystem. Fylkestinget skal i mars 2017 handsame sak om implementering av ny sonestruktur. Nytt takstsonesystem skal tre i kraft i Skuleskyss og alternativ ruteproduksjon Fylkeskommunen organiserer skuleskyss for elevar i grunnskulen og vidaregåande skule. Utanfor Bergensområdet er skuleskyss ein vesentleg del av kollektivtilbodet

113 Regional transportplan Hordaland Der det ikkje er grunnlag for ordinær rutegåande transport vil ein vurdere fleksible løysingar som til dømes bestillingstransport. Erfaringar frå eige fylke, og andre delar av landet, viser at det er knytt fagleg usikkerheit om kva som er gode løysingar for bestillingstransport. Dette gir grunn for nærare utgreiingar for å sjå på potensiale som ligg i betre samordning mellom ulike offentlege transporttilbod, som skuleskyss, pasientreiser og TT-ordninga. Vidare arbeid med aktuelle utgreiingar blir følgt opp gjennom Handlingsprogram for Kollektivstrategien. Skuleskyss Om lag elevar i Hordaland har i dag rett på skuleskyss om lag grunnskulelevar og over 3000 elevar på vidaregåande skule. Ein elev har rett på fri skuleskyss basert på avstand frå heim til skulen, nedsett funksjonsevne eller medisinske behov for skuleskyss, samt særleg farleg eller vanskeleg skuleveg. Utviklinga dei seinare åra er at talet på elevar med rett på skuleskyss aukar. Delen av elevar med individuelt tilrettelagt skuleskyss som følgje av medisinske årsaker eller farleg skuleveg aukar. Nedlegging og samanslåing av skular gir og fleire elevar med rett på skuleskyss. To heimeadresser, grunna delt forsørgjaransvar, er også ein faktor som påverkar behovet for skuleskyss Hovudstruktur for kollektivnettet i Hordaland Kollektivtrafikken skal bidra til å binde fylket saman, med eit rutetilbod som gir innbyggjarane moglegheit til å nå viktige funksjonar og tenestetilbod. Hovudstrukturen definerer kva område, strekningar og reiserelasjonar som kollektivtrafikken skal dekke med ulike linjer og transportmiddel. Det gir og grunnlag for prioriteringar av infrastrukturtiltak knytt til kollektivtransport og behov for oppgradering, eller tilrettelegging av knutepunkt og haldeplassar. Hovudlinjene skal sikre tilkomst og kopling mellom regionsenter og større tettstader i fylket, samt gi reisemoglegheit til og frå Bergen. Eit viktig prinsipp er å få til samanhengande reiser, det vil seie at ein vektlegg minst mogleg ventetid ved byter av transportmiddel. Det samla kollektivnettet utgjer ulike linjer som vert kopla saman i bytte- og knutepunkt, for korrespondansar og effektiv omstiging. I tillegg til tilbodet fylkeskommunen har ansvar for, er det tog Bergen Arna Voss og kommersielle ruter med konsesjon for kollektivtrafikk. Kommersielle ruter gjeld i hovudsak bussruter mellom Bergen og andre fylker. Kommersielle ruter vil på enkelte strekningar vere av stor verdi også for lokale reiser. Hovudstrukturen for linjenettet i Hordaland 20 er vist i kart, figur 18. Kartet viser hovudstrukturen for linjenettet, og korleis desse vert kopla til kollektivnettet i og kring Bergen, til regionstamlinjer, bystamlinjer og tog til Bergen sentrum. Til grunn for hovudlinjenettet ligg senterstrukturen for Hordaland, med føremål om å stø opp om regionsentra og legge til rette for arbeids- og skulereiser innan og mellom kommunane i fylket. Lokale linjer som dekker dei meir tynt befolka områda må leggje til rette for omstiging til hovudlinjene. Ved etablering av nye vegtrasear må det leggjast til rette for at kollektivtransporten framleis kan dekke viktige reisemål, som regionsenter, tettstader og større bustadområde Infrastruktur for kollektivtrafikken Gjennomførte kartleggingar viser at det er stor variasjon i kvaliteten på kollektivinfrastruktur i Hordaland utanom Bergen. Rapportar og kkartleggingar Knutepunkt i Hordaland: Kartlegging av oppgraderingsbehov (2014). Kartlegging av universell utforming på ferjekaier i Hordaland (2015). Rapport om kollektivtiltak: Nordhordland (2014) Askøy (2015) Kvam (2016) Kvinnherad (2016) I nye bompengepakkar er det sett av midlar til kollektivtiltak. Eldre pakkar har ikkje desse definerte midlane. Fylkeskommunen har tatt initiativ til å gjennomføre kartlegging av behov for kollektivtiltak i samband med nokre eksisterande og reviderte/nye pakkar. Desse kartleggingane har hatt som siktemål å kartlegge behovet for mindre infrastrukturtiltak. Kartleggingane har synleggjort at det 20 Rambøll; Kartlegging av hovedlinjenett i Hordaland

114 Regional transportplan Hordaland V I K G U L E N M A S F J O R D E N Gudvangen Fedje Sævrøy Årås A U S T R H E I M F E D J E Masfjordnes Romarheim Mo M O D A L E N A U R L A N D Rong ØY- G A R D E N R A D Ø Y Manger F J E L L Straume Skogsvåg Austmarka M E L A N D Flatøy Frekhaug A S K Ø Y S U N D Hufthamar Storebø A U S T E V O L L Bekkjarvik Flesland L I N D Å S O S T E R Ø Y Knarvik Lonevåg Krokeide Halhjem Åsane Indre Arna B E R G E N Tysse S A M N A N G E R Rådal O S Sandvikvåg Ostereidet V A K S D A L Eikelandsosen Hatvik F U S A Venjaneset Osøyro Kvisti Våge T Y S N E S Uggdalseidet Gj.hamn Dale K V A M V O S S Jondal J O N D A L Årsnes K V I N N H E R A D Rosendal Norheimsund Kleppestø Tørvikbygd Austrepollen Vossevangen Kvanndal G R A N V I N Granvin Odda U L V I K U L L E N S V A N G O D D A Kinsarvik Bu Ulvik Eidfjord E I D F J O R D Fitjar F I T J A R Jektevik Seljestad Rubbestadneset Svortland B Ø M L O S T O R D Leirvik Heiane Sunde Ranavik Husnes Føyno S V E I O Valevåg Skånevik Etne E T N E S A U D A Hovudstruktur for kollektivnettet utanfor Bergen Sveio Våge H A U G E S U N D T Y S V Æ R V I N D A F J O R D S U L D A L Regionsenter Kommunesenter Knutepunkt km P.nr , jan ØS Buss Ferje Snøggbåt Jernbane Komersiell buss B Y K L E Figur 18 Kartet viser hovudstrukturen for linjenettet, og korleis desse vert kopla til kollektivnettet i og kring Bergen til regionstamlinjer, bystamlinjer og tog til Bergen sentrum

115 Regional transportplan Hordaland er eit stort behov for mindre kollektivtiltak i områda utafor Bergen. Fylkeskommunen vil arbeide for at det i framtidige bompengepakkar skal settast av midlar til kollektivtiltak, og at det skal gjennomførast kartleggingar av behovet for kollektivinfrastrukturtiltak. Prioritering av kollektivinfrastrukturtiltak vert omtalt i Investeringsprogram for Fylkesvegnettet Knutepunkt Kollektivterminalar og bytepunkt bind saman kollektivnettet og legge til rette for omstiging mellom ulike transportformer. Dei skal i tillegg fungere som endepunkt for ulike linjer. «Knutepunkt i Hordaland: Kartlegging av oppgraderingsbehov» (2014) viser det store behovet for opprusting. I dei fleste tilfelle vil mindre tiltak som til dømes skilting og informasjon ha stor effekt, men det er likevel peikt på at meir enn halvparten av knutepunkta har behov for større tiltak. Knutepunkt som ligg til riksveg og kommunal veg gir utfordringar i høve til naudsynte oppgraderingar. Som ansvarleg for kollektivtrafikken arbeidar fylkeskommunen med å legge til rette for eit heilskapleg og godt tilbod til alle kollektivreisande i fylket. Fylkeskommunen har difor gode kunnskap om behovet for oppgradering og utforming av knutepunkt som ligg til kommunale vegar og riksveg. Her rår ikkje fylkeskommunen over verkemidlane som skal til, på same måte som for anlegg som ligg til fylkesveg. Fylkeskommunen bør i desse tilfella ta ei offensiv haldning og ta initiativ til å gjennomføre naudsynt oppgradering av desse anlegga, samt sikre gode løysingar for nye anlegg Haldeplassar Det føreligg ikkje ei utømmande kartlegging av behov for oppgradering av haldeplassar i fylket. Då dei haldeplassane i fylket har svært ulik funksjon, frå store byttepunkt til haldeplassar som ikkje er skilta eller markert på anna måte, er det ikkje føremålstenleg å gjennomføre ei slik kartlegging. Det er samstundes til ei kvar tid store endringar i behovet for oppgradering, t.d. grunna endringar i skulestrukturen. Standarden varierer frå haldeplassar som er universelt utforma, med sanntidsinformasjon, og til haldeplassar som ikkje er skilta. Det føreligg enkelte utgreiingar for Nordhordland, Askøy og Kvam Reiseliv og kollektivtransport Hordaland er eit stort reiselivsfylke og reiselivet er eit satsingsområde for fylkeskommunen. I Regional Næringsplan for Hordaland er næringslivet peikt på som ei næring med særskilt merksemd og ein bransje der fylket har særlege føremoner knytt til vekstpotensial, innovasjonsevne og internasjonal konkurransekraft. Fylkesutvalet i Hordaland har slutta seg til ein felles reiselivsstrategi for Vestlandet, der eit av hovudgrepa er enklare kommunikasjon inn til landsdelen, og meir saumlause reiser internt i fylka og over fylkesgrensene. Tilgjengelegheit og fysisk infrastruktur vert ofte trekt fram som viktig for ei konkurransedyktig reiselivsnæring i Norge. For destinasjonsutvikling er viktige faktorar reisetid, regularitet, og kvalitet på reisa. Tilgjengelege kollektivtilbod, marknadsført gjennom digitale kanalar, er avgjerande for vekst og verdiskaping i reiselivsnæringa. Reiselivsnæringa Reiselivsnæringa er ei samlenemning på næringar der sal av varer og tenester til turistar og andre reisande utgjer ein vesentleg del av omsetnaden. Reiselivsnæringa omfattar transport, overnatting, servering, formidling/museum og opplevingar. Som reisande reknar ein både personar som er på ferie- og fritidsreise, og personar på forretnings- og tenestereise, men som ikkje normalt ferdast i området. Det er vanskeleg å skilja ut turistar frå dei ordinære passasjerane, og å berekna kva verdi det ordinære rutetilbodet har for reiselivet og omvendt. Særleg etterspurde samband er busstilbodet Gudvangen Voss som inngår som del av «Norway in a nutshell» og turistbåt på Hardangerfjorden, mellom Norheimsund og Eidfjord. Ekspressbussane fraktar reisande ut og inn av fylket, og utgjer eit viktig alternativ til fly og tog. Utvikling av kollektivtilbodet utanfor Bergensområdet må skje innanfor dei til ei kvar tid fastsette økonomiske rammer. Gjennom RTP og Kollektivstrategien er fokus på å sikre mobilitetsbehovet for innbyggjarane, noko som i stor grad vil vere eit grunntilbod som dekker skule- og arbeidsreisar. Det inneber også eit redusert tilbod på sommaren. Eksisterande tilbod, utanfor Bergensområdet, er ikkje i samsvar med ønskjer frå reiselivsnæringa. Det skal gjennomførast ei kartlegging av behov og potensiale for å legg til rette for reiselivet sitt behov for kollektivtransport. Ein del av arbeidet er å vurdere skilje mellom ordinær kollektivtransport og særskilte tilbod som er retta mot reiselivet

116 Regional transportplan Hordaland Drosje Drosjenæringa er eit viktig supplement til den ordinære kollektivtransporten. Det er politisk vedteke at drosjar skal reknast som kollektivtransport. Per var det totalt 931 drosjar i Hordaland, 705 drosjar i Bergen køyreområde og 226 distriktsdrosjar. Drosjane driv konkurranseutsett persontransport. Dei konkurrerer med kvarande og med andre løyvetypar. I tillegg har drosjane store utfordringar med aktørar som driv ulovleg persontransport, såkalla piratverksemd. Drosjane har driveplikt heile døgnet heile året. Dette gjev drosjenæringa særskilte driftsutgifter, som gjer næringa sårbar i konkurransen. Medan drosjane i Bergensområdet får hovudvekta av inntekta frå private transportoppdrag, er offentlege transportoppdrag største inntektskjelda for distriktsdrosjane. Mange stader i distrikta utgjer offentlege transportoppdrag mellom 90 og 100 % av all køyring. Innbyggjarane i distrikta må ha eit tenleg drosjetilbod, ikkje minst av omsyn til beredskapen. Til transportoppdrag der det ikkje er hensiktsmessig å nytte den ordinære kollektivtransporten; skulekøyring, TT-køyring, arbeidskøyring for funksjonshemma og helsekøyring er distriktsdrosjane viktige. Føreseielege driftsvilkår, som sikrar drosjetilbodet i distrikta, er viktig. Drosjenæringa arbeider mot ein meir miljøvenleg bilpark i takt med at utvalet av miljøvenlege biltypar veks. I samarbeid med drosjenæringa arbeider Hordaland fylkeskommune med å utvikla lade og fylleinfrastruktur for både el- og hydrogenbilar. Hordaland fylkeskommune skal gjennomføre ei evaluering av pågåande arbeid med å innføre nullutsleppsbilar i drosjenæringa Transportordninga for funksjonshemma Transportordninga er innretta for personar som på grunn av funksjonshemming ikkje er i stand til å nytta det ordinære kollektivtransporttilbodet. Transportordninga skal dekka fritidsreiser, og skal vera til erstatning for bruk av kollektivtransport. Det er omlag brukarar i Hordaland, og brukartalet er nokså stabilt. Brukarane er inndelt i tunge brukarar (rullestolbrukarar og blinde/sterkt svaksynte) og andre brukarar. Dei tunge brukarane har høgast kvote, medan det er flest brukarar i gruppa andre brukarar. Årskvotane varierar mellom kr og kr alt etter alder og funksjonshemming. Brukarane nyttar drosje til TT-turane, og det inneber at midlane vert nytta til individuelle transportopplegg med liten grad av samordning. For mange brukarar er brukarkvotane for små i forhold til dei behova ein har til fritidsreiser. For å kunna frigjera midlar som kan nyttast til å auka brukarkvotane kan det vera tenleg å i større grad integrera transportordninga med den ordinære kollektivdrifta. For å få til dette trengst det særskild tilrettelegging av infrastruktur og ruteopplegg. 6.4 TILTAK Tiltak 6.1: Reiseliv og kollektivtransport. Tiltak 6.2: Utgreiing betre samordning mellom TT-ordninga og kollektivtransport. Tiltak 6.3: Evaluere nullutsleppsbilar i drosjenæringa

117 7 Transport i Bergensområdet 117

118 Regional transportplan Hordaland Kapittelet presenterer mål og strategiar for utvikling av transportsystemet i Bergensområdet. Mål og strategiar er i tråd med kapittel 4.3, Regionalt transportsystem, i Regional areal- og transportplan for Bergensområdet MÅL 7.2 OM BERGENSOMRÅDET Bergensområdet er her definert som kommunane Samnanger, Os, Sund, Fjell, Askøy, Vaksdal, Osterøy, Meland, Øygarden, Radøy, Lindås og Bergen. Området har til saman innbyggarar. Hovudmål Bergensområdet skal ha eit miljøvenleg, effektivt og trygt transportsystem som sikrar mobilitet for befolkning og næringsliv. Veksten i persontransporten skal takast med kollektiv, sykkel og gange. R A D Ø Y Ø Y GAR D E N M ELAN D A SKØ Y L I N D Å S V AKSD A L O S T E R Ø Y Delmål FJELL B E R G E N S A M N A N G E R Kollektivtransportsystemet skal vere kapasitetssterkt og attraktivt, med full utbygging av Bybanen til alle bydelar i Bergen. S U N D O S km Sykkelvegnettet skal vere attraktivt, framkomeleg og trafikksikkert. Byutviklinga skal legge til rette for at sykkel og gange tar ein større del av transportveksten. Transportsystemet skal vere robust og påliteleg med redusert sårbarheit for hendingar i trafikken. Nullvisjon eit transportsystem som ikkje fører til døde eller hardt skadde. Redusere utslepp av klimagassar frå transportsektoren, i tråd med Klimaplan for Hordaland, mellom anna gjennom å auke delen av låg/nullutsleppskøyretøy. Kriterier for områdeavgrensing 22 : Kommunar som utgjer ein felles arbeids-, bu- og serviceregion Kommunar med mindre enn ein times reisetid til Bergen sentrum Kommunar med pendlingsdel til Bergen på over 20 % For å utvikle Bergensområdet på en berekraftig måte, er det naudsynt med god tilgjengelegheit og effektiv transport. Det er behov for å redusere sårbarheita i vegsystemet, redusere klimagassutslepp og redusere lokal luftforureining, samstundes som ein utviklar eit system som betrar framkome og styrkar kollektivtransporten. Bergensområdet må kunne tilby sine innbyggjarar og næringsliv eit effektivt transportsystem. Med omsyn til folkehelse, luftkvalitet, arealknappheit og klimagassutslepp, er det naudsynt å ivareta mobiliteten på ein ny måte, med dei miljøvenlege transportmidla, og ikkje privatbilen. For å nå klimamålet, må store delar av den resterande personbil- og næringstransporten gå over til låg- eller nullutsleppsteknologi i løpet av planperioden. 21 Planforslaget skal ut på høyring på same tid som planforslaget til RTP 22 Konseptvalutgreiing for transportsystemet i Bergensområdet Kjuagut og stril

119 Regional transportplan Hordaland NULLVEKST I PERSONBIL- TRANSPORTEN Nullvekstmålet for persontransporten er forankra i gjeldande NTP og i grunnlagsdokumentet til kommande NTP, samt at det ligg til grunn for Klimaforliket på Stortinget. Nullvekstmålet inneber at veksten i persontransporten i Bergensområdet skal takast med dei miljøvennlege transportformene. Målet er definert som at talet på personbilreiser ikkje skal vekse. For Bergensområdet inneber nullvekstmålet at om lag fleire daglege reiser 23 i 2040, skal takast av dei miljøvennlege transportformene. Bergen kommune har i tillegg eit eige mål om å redusere personbiltrafikken med minst 10 prosent innan 2020, og 20 prosent innan 24. Gjennomgangstrafikk og nærings-/nyttetransport er ikkje ein del av målet om nullvekst i personbiltransporten. Vegdirektoratet har etablert eit felles indikatorsett for måling av nullvekstmålet (til bruk i byvekstavtala): Utvikling av persontransport med bil, målt ved Endring i talet på køyretøykilometer med personbil i byområdet (kjelde nasjonal reisevaneundersøking RVU) Endring i årsdøgntrafikk for lette køyretøy i byområda (kjelde Vegtrafikkindeksen) Supplerande indikatorar: Endring i transportmiddelfordelinga (kjelde RVU) Endring i tal på kollektivreiser (kjelde SSB, kollektivselskapa, fylkeskommunane) Utvikling i klimagassutslepp målt i CO2-utslepp frå veg i byområdet (kjelde SSB) Nærings-/nyttetransport omfattar transport knytt til offentleg og privat tenesteyting, vare- og godstransport. 23 Basert på nye innbyggarar som i gjennomsnitt gjennomfører 3,5 turar per dag. 24 Grønn strategi, klima- og energihandlingsplan for Bergen

120 Regional transportplan Hordaland STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV TRANSPORTSYSTEMET I BERGENSOMRÅDET Mål for transportsystemet i Bergensområdet legg opp til ei markant endring i reisemiddelfordelinga. Mobiliteten til persontransporten skal vere den same som i dag, men med kraftig auke i bruken av dei miljøvennlege transportformene. Omlegginga vil kunne betre framkomsten for næringstransporten og hindre ei ytterlegare auke i klimagassutslepp. Eit transportsystem som i større grad er orientert mot gange og sykkel, i kombinasjon med kollektivtransport, vil legge til rette for auka fysisk aktivitet og betre folkehelse. I løysinga av korleis ein skal nå nullvekstmålet blir det viktig med ein balanse mellom restriktive biltiltak, styrking av kollektivtrafikken, og meir og betre tilrettelegging for sykkel og gange. I tillegg er det viktig å ha god kunnskap om effekt og kostnad av ulike tiltak. Arbeidet med Byutgreiing for Bergen er eit sentralt tiltak for ytterlegare kunnskap om korleis ein skal nå nullvekstmålet. Strategiar for transportsystemet i Bergensområdet Nullvekst i personbiltransporten: Innanfor tiltaksområde for nullvekst kan det vere nødvendig å opne for ulike verkemiddel på ulike områder. Samordna areal- og transportplanlegging Styrke samarbeidet med Bergen kommune og regionsenterkommunane i Bergensområdet Bidra til ei arealutvikling, med eit klima- og helsevenleg utbyggingsmønster, som fremjar fleire korte reiser med sykkel og gange. Arealutviklinga må skje i tilknyting til stamlinene i kollektivsystemet. Frigjere sentrale terminalområde til byutvikling. Styrke miljøvennlege transportformer Full utbygging av bybane til alle bydelar Etablere kollektivprioritering på vegsamband som har ein viktig funksjon i hovudstrukturen for kollektivsystemet Følgje opp Strategi for innfartsparkering fram mot Etablere hovudnett for sykkel. Prioritere hovudruter og ruter knytt til skule og tilbod for barn og unge. Fokus på effektivt og attraktivt gangnett. Vurdere vidare utvikling av bybåtsambanda gjennom ein strategi for kollektivtrafikk på sjø Redusere sårbarheita i transportsystemet: Etablere ringvegsystem og regionale samband Utbetring av hovudinnfartsårer til Bergen sentrum med eigen prioritering av kollektivtransport. Utbygging av eit ringvegsystem som leier gjennomgangstrafikken utanom Bergen sentrum Avgrense personbiltransporten Restriktive tiltak som til dømes tids- og miljødifferensiering av bompengesystemet. Satsing på lågutsleppsteknologi Auke delen av låg- og nullutsleppskøyretøy Stille miljøkrav i anbod (kollektivtrafikk inkludert buss og båt, samt drosje) Tilby klimavenlege drivstoffløysingar for alle køyretøygrupper

121 Regional transportplan Hordaland Scenario 1 - stor vekt på kollektiv Scenario 2 - stor vekt på gang/sykkel Bilførar Passasjer Til fots Sykkel Kollektivt Bilførar Passasjer Til fots Sykkel Kollektivt Figur 20 Scenario for fordeling av veksten i personreiser på dei miljøvennlege transportformene Samordna areal- og transportplanlegging Vekst i folketal skaper arealbehov, og korleis og kor arealbehovet blir dekka, har konsekvens for transportetterspørsel og reisemiddelfordeling. Samstundes er transportsystemets oppbygging og utvikling avgjerande for kor det er interessant å ta i bruk areal til ulike utbyggingsformål. Tett arealutvikling og rett lokalisering» bidreg til kortare avstandar mellom ulike målpunkt. Dette kan bidra til at fleire vil velje å sykle eller gå, og til at områda kan dekkast meir effektivt med kollektive transportmidlar. Det er stor uvisse om korleis veksten i personreiser fram mot 2040 vil fordele seg på dei ulike transportformene. Følgjande to scenarier tek utgangspunkt i nullvekstmålet og er begge basert på trafikkveksten som er modellert i KVU for Bergensområdet. Scenario 1 er veksten i personreiser fordelt utover dei miljøvenlege transportformene i samsvar med dagens reisemiddelfordeling. Dette blir ei stor utfordring for kollektivtrafikken, som må vekse med bortimot 200%. Scenario 2 er basert på at stor del av dei nye reisene er korte, og at det er mogleg å oppnå målsettingar som 10% sykkelandel og 28% gåandel. I dette perspektivet kan det vere tilstrekkeleg å auke kapasiteten i kollektivsystemet med 40 50% i høve til 2013-nivå. Ei utvikling i samsvar med scenario 2 vil vere det mest samfunnsøkonomisk lønsame. Nasjonale og regionale reisevaneundersøkingar viser at bilandelen er høg på alle reiselengder i Bergensområdet, og sjølv på korte reiser under 3 km er bilbruken dominerande. På reiser under 1 kilometer er det i Bergensområdet ein bilandel på heile 15 prosent. Det er difor stort potensial for at gange og sykkel bør kunne ta ein vesentleg del av transportveksten. For å få dette til vil det vere avgjerande å sikre ein arealpolitikk som bidrar til fortetting i vekstsoner som bygger opp under og styrkar konkurransekrafta til dei miljøvennlege transportformene. I Regional areal- og transportplan for Bergensområdet (RATP) 25 vert det satsa på konsentrert utvikling i regionale vekstsoner 26, som eit viktig grep for å redusere transportbehovet og utvikle ein bystruktur som let seg dekke med kollektiv, sykkel og gange. I eit slikt perspektiv fører den forventa veksten til eit utviklingspotensial, i retning av eit meir berekraftig og samordna utbyggingsmønster Tiltaksområde for nullvekst Nullvekst i personbiltransporten representerer eit trendbrot i bruk og tilgjenge for privatbilen. Ei slik omlegging av reisevanene vil vere krevjande og vil innebere ei endring av folk sin kvardag. Sentrale deler av Bergensområdet har allereie begynt på dette trendbrotet gjennom suksessen til Bybanen og andre bystamliner for kollektivtrafikken. På sentrale strekningar er kollektivtilbodet allereie av ein slik kvalitet at det er konkurransedyktig med privatbilen. For å nå mål om eit berekraftig transportsystem i Bergensområdet og nullvekst i personbiltransporten vil det vere 25 Planen skal til endeleg handsaming i Fylkestinget i juni Definert i Regional areal- og transportplan for Bergensområdet

122 Regional transportplan Hordaland RADØY LINDÅS ØYGARDEN MELAND VAKSDAL ASKØY OSTERØY FJELL BERGEN SAMNANGER SUND OS Figur 21 Område meg høg transportetterspørsel sett i forhold til heile Bergensområdet. naudsynt å ta kraftige grep sentralt og samstundes tillate noko auke i personbiltransporten i dei ytste områda. Ved å målrette tiltak og verkemiddelbruk til området med høgast transportetterspurnad 27 vil ein kunne oppnå stor effekt på reisemiddelfordelinga for Bergensområdet samla sett. 81 % av transportarbeidet 28 skjer innanfor området som vist i figur Attraktivt kollektivtransporttilbod Kollektivstrategi for Hordaland fastset sentrale prinsipp og mål for utvikling av kollektivtransport i Hordaland 29. Suksessfaktorar for kollektivtransporten er høg frekvens, god framkome og god kapasitet. Tilbodet skal utviklast gjennom å styrke dei store reisestraumane, vidareutvikle stamlinjer og utvikle eit enklare og meir effektiv linjenett. Full framkomst langs dedikerte kollektivtrasear i hovudkorridorane er prioritert. Vidare vert det satsa på lågutsleppsteknologi for buss- og båttrafikk. For at kollektivsatsinga skal gje best mogeleg tilbod til flest mogleg, er det definert ein hovudstruktur for kollektivsystemet i Bergensområdet; med bystamliner i Bergen kommune og regionale stamruter til regionsentera i Bergensområdet, som vist i figur 22. Hovuddelen av investeringar i kollektivsystemet i Bergensområdet vert prioritert innanfor denne hovudstrukturen. For omtale av 27 Område som har «høg transportetterspørsel» er definert ved at trafikkbelastninga er høg (meir enn ÅDT), eller at området ligg sentralt i utbyggingsmønsteret, med god tilgjenge (meir enn personar kan nå området innan 20 minuttar køyring). 28 Målt i årsdøgntrafikk (ÅDT) for veglenkene i området er basert på trafikkregistreringar i enkelte punkt, som grunnlag for årleg beregning i trafikkdatabanken til Statens vegvesen, NorTraf) 29 Fylkestinget stilte seg bak Kollektivstrategi for Hordaland gjennom vedtak i sak 30/2014, juni

123 Regional transportplan Hordaland hovudlinjenett for kollektivtrafikk i Hordaland, sjå kap. 6, Kollektivtransport utenom Bergensområdet og anna offentleg transport. Bystamliner er liner med høg frekvens og stive ruter; minimum 10-minutt på dagtid, og 20-minutt på kveld og helg. Bystamlinene skal vere eit føreseieleg tilbod med høg frekvens og god kapasitet over store deler av døgnet. Linene skal driftast av Bybane eller låg-golvsbussar. Stamlinenettet kan bli utvida med nokre strategisk viktige busskorridorar ved behov. Investeringar som betrar framkome i desse korridorane er viktig for å sikre driftsstabilitet og redusert reisetid. Regionale stamliner er liner som følgjer hovudkorridorane i Bergensområdet og går mellom Bergen og regionsentera Kleppestø, Straume, Indre Arna, Knarvik og Os. Dei regionale linene skal gå alle dagar frå tidleg til seint, og ha ein frekvens på minimum 30 min. i høgtrafikk. Bybanen vår fremste stamline Første byggjetrinn for Bybanen opna for trafikk mellom Bergen sentrum og Nesttun i Etablering av Bybanen har vore eit løft for kollektivtrafikken i Hordaland, og har bokstavleg tala «bana veg» for nye løysingar for kollektivtrafikken. Per i dag har Bybanen om lag til daglege passasjerar. I 2017 opnar siste byggjetrinn for Bybanen fram til Flesland. Vidare planlegging for Bybanen til Fyllingsdalen pågår, med mål om vedtak av reguleringsplan i 2017 og oppstart av bygging i Planlegging til Åsane er og starta opp, med mål om planvedtak i 2018, slik at det ligg til rette for kontinuerleg utbygging. Bybanen har mange kjenneteikn som forklarar suksessen, kjenneteikn som Hordaland fylkeskommune, med Skyss, og vektlegg i utviklinga av dei andre stamlinene; Høg frekvens og stor kapasitet God og føreseieleg framkomst Rask av- og påstigning Høg kvalitet på haldeplassar Tydeleg plass i bybiletet Strukturerande effekt på byutviklinga Figur 22 Hovudstruktur for kollektivnettet i Bergensområdet. Linene skal ha færre stopp inn mot sentrum for å gje raske reiser i hovudkorridorane i Bergensområdet. Det er viktig med fokus på framkome som sikrar driftsstabilitet og kort reisetid. I tillegg til bystamlinene og regionale stamliner vil det og i framtida vere behov for ei lang rekkje liner som dekker transportbehov utanfor hovudstrukturen. I planlegging av lokal kollektivtransport er det viktig å legge til rette for enkle og effektive bytter Tog Toglina austover utgjer i dag eit godt tilbod, særleg mellom Bergen og Arna. Strekninga har 40 daglege avgangar i kvar retning, og inngår som regional stamlinje i kollektivnettet i Bergensområdet. Dobbeltsporet gjennom Ulriken, med to parallelle tunellar, vil vera i drift frå Prosjektet opnar for eit stort potensial for å knytte kommunane i aust enno tettare til Bergensområdet sin felles bu- og arbeidsmarknad, og leggje til rette for pendling frå kommunane i aust med eit effektivt og miljøvenleg transportalternativ. Tilrettelegging for ein frekvens på 15 minutt eller oftare, vil gjere Bergen Arna aktuell som bylinje

124 Regional transportplan Hordaland Foto: Tommu Næss Strategi for båt Kollektivstrategi for Hordaland (2014) gir overordna føringar for utvikling av båttilbodet som ein integrert del av kollektivtilbodet. Her vert det peika på at båt særleg vil ha fortrinn der det ikkje finst reisealternativ, der båten gir stor innsparing i reisetid samanlikna med bil, buss eller ferje, og der båttilbodet spelar ei spesielt viktig rolle for reiselivsnæringa. Eksisterande båruter er vist i figur 22, hovudstruktur for kollektivnettet. Gjennom Miljøstrategi for Skyss (2014) er det og lagt grunn ei målsetting om å redusere miljøbelastninga frå båt ved å redusere utslepp gjennom fornying av materiell, miljøvenlege drivstoffløysingar og i større grad tilpasse tilbodet til trafikkgrunnlaget. Det er vist til at fornying av båtar er kostnadskrevjande og må gå føre seg over lengre tid. Vidare er det vist til at så lenge utsleppa og kostnadane med båt er høge som i 2014, vil Skyss vere restriktiv med å tilrå nye båtruter der ein har eit konkurransedyktig alternativ med buss. Det er fleire pågåande prosjekt i fylket for tida, med mål om i større grad å nytte sjøen som transportåre. Maritime CleanTech har fått forskingsmidlar til miljøvenlege hurtigbåtar og byorienterte løysingar, med Askøy sentrum som døme. Askøy kommune arbeidar med «Fjordbybane» for å utvide båttilbodet til Askøy, med fleire mogelege landingsplassar. I tillegg vil dei nye ferjeanboda gje store (nesten 90 %) reduksjonar i CO2-utslepp, og ferja til Osterøy blir vurdert for hydrogendrift. Ei vidare konkretisering av dei strategiske føringane vil bli utgreidd i ein Trafikkplan for båttilbodet i fylket (forventa vedtak hausten 2017). Trafikkplanen vil gi tilråding om framtidige båtsamband i fylkeskommunale regi, der også omsynet til reduksjon av klima- og miljøutslepp inngår i vurderingane 30. Det skjer store endringar på motor og teknologi som kan endre omfang av framtidig rutetilbod på sjø Innfartsparkering Rammene for innfartsparkering er lagt i Strategi for innfartsparkering fram mot 31, som er vedtatt av Fylkestinget i Hordaland. For å oppnå ønska effekt må innfartsparkering lokaliserast opp mot hovudstrukturen for kollektivsystemet. Utgangspunkt for lokalisering og vidare utvikling av innfartsparkering vil i hovudsak vere by- og regionstamlinenettet i Bergen og Bergensområdet. Alle innfartsparkeringsområde bør leggje til rette for rikeleg med kapasitet for sykkelparkering, for å stimulere til at fleire nyttar sykkel i kombinasjon med kollektivtransporten. 30 Tekst må justeres etter vedtak av Trafikkplan for båttilbodet. 31 Vedtatt av Fylkestinget 11. mars

125 Regional transportplan Hordaland Innfartsparkering som tiltak vil ikkje ha større innverknad på årsdøgntrafikk og miljøutfordringar. Det er likevel ein målsetnad at innfartsparkering skal bidra til å redusere rushtidstoppane på innfartsårene. At det er mogeleg å skifte frå bil til kollektivtransport på reisa, vil dempe negative effektar for dei som er avhengige av bil i område der kollektivtilbodet ikkje er godt utbygd. Kollektivdekning og tilgjenge aukar gradvis frå periferien i planområdet og inn mot Bergen sentrum. Eit skilje går ved regionsenter kring Bergen som vil ha god kollektivdekning inn til sentrum, og som kan fungere som bytepunkt mellom bil og kollektivtransport. Eit anna skilje går ved bydelssenter der bystamlinene skal bidra med svært god kollektivdekning. Desse sentera kan nytte kombinert innfartsparkering og besøksparkering til tenester og handel. I tillegg er det nødvendig å avveie behovet for sentral lokalisering av innfartsparkeringsplassar, med behovet for anna bruk av verdifulle areal sentralt i eit regionsenter. For å følgje opp vedtatt strategi for innfartsparkering skal det utarbeidast ein eigen handlingsplan for innfartsparkering Sykkel og gange på korte og mellomlange reiser Sykkel og gange må spele ei sentral rolle for å handtere transportveksten og bidra til meir aktive og helsevenlege personreiser. Svært mange daglege reiser er korte og mange blir gjennomført med bil. Av alle bilreier i Bergensområdet er nærmare en tredjedel under 3 km lange. Dette er reiser som i nokre tilfelle kan bli erstatta av sykkel og gange og viser at det er eit vesentleg potensiale for endring av dagens reisevanar. I tillegg kan ein arealstrategi som legg til rette for fleire korte reiser ytterelegare bidra til å auke potensialet. Gode gangsamband mellom viktige målpunkt i kvardagen må prioriterast. Reiser som består av kjeder med ulike transportmiddel har stort potensiale for at ein større del kan takast til fots eller sykkel, gjerne i kombinasjon med kollektivtransport. Det bør leggjast til rette for attraktive og trygge gangvegar som heng saman og leier til viktige målpunkt. Tett utbygging omkring sentre og funksjonar er kanskje det viktigaste verkemiddelet for å leggje til rette for fleire gåande. Likevel er ikkje avstand i seg sjølv alltid nok til at det blir opplevd som attraktivt å gå. I byutviklinga er det viktig å setje fokus på å skape attraktive og trygge gangvegar. Det er særleg på reiser under 5 km at sykkel er aktuelt. Auka bruk av elsykkel vil og bidra til at sykkel blir meir relevant og kan dekkje eit større område med lengre reiseveg og større høgdeforskjellar. Eit samanhengande Sykkelruter i Bergensområdet Huvudruter Regionale ruter Lokale ruter Figur 23 Sykkelruter i Bergensområdet. og godt utbygd sykkelvegnett med høg kvalitet er viktig for å påverke talet på sykkelreiser. Det same er høg kvalitet på vedlikehald og drift heile året. Felles for byar som har lukkast med å oppnå høge sykkeltal er eit omfattande nettverk av sykkelinfrastruktur som er separert frå motorisert trafikk. Det er viktig å leggje til rette for gange og sykkel i og i tilknyting til senterstruktur og kollektivsystem. Basert på kartleggingar i kommunane er det teikna opp sykkelruter i tre nivå 32. Regionale ruter skal binde saman regionsentera og bydelssentera i Bergensområdet. Dei skal leggje til rette for pendling, turisme og trening. Dei bør ha jamn og god standard over lengre strekningar og i kryss. Kommunale hovudruter skal vere samanhengande med jamt god standard over lengre strekningar og i kryss. I Bergen skal hovudrutenettet skape effektive samband frå bydelane og til Bergen sentrum. Lokale ruter skal tene lokale reiser og fungere som tilkopling til hovud- og regionruter. Dette omfattar og lokale ruter i andre kommunar enn dei som er kartlagt. # N 32 Nasjonal Transportplan har retningsliner for at i alle tettstader med fleir enn 5000 innbyggjarar skal vere ei plan for samanhengande hovudnett for sykkeltrafikk. Det er med dette utgangspunkt gjennomført kartlegging i Bergen, og tettstadene Kleppestø, Straume, Osøyro og Knarvik

126 Regional transportplan Hordaland Det er lagt opp til ei tredelt prioritering av sykkel i Bergensområdet (sjå tabell 24). I tillegg skal høg standard på sykkelvegar og trafikktryggleik leggjast til grunn. E39 Nyborgtunnelen Ringveg øst Prioritet Ruter Alle hovudruter i Bergen kommune E16 1 Hovudruter innanfor regionale vekstsonar Andre ruter som er knytt til skule og fritidstilbod for barn og unge Rv 555 Ringveg vest Ringveg øst 2 Øvrige hovudruter og lokale ruter 3 Regionale ruter som knyt regionen saman Figur 24: Tredelt prioritering av sykkel i Bergensområdet. Kommunane med regionale vekstsoner 33 bør utarbeide ein strategi for å auke andelen sykkel og gange. I utbyggingsprosjekt er det viktig å setje fokus på å skape attraktive og trygge gang- og sykkelvegar. Dette er viktig både som klima- og folkehelsetiltak. Gode gangsamband mellom viktige målpunkt i kvardagen og godt tilrettelagte gang- og sykkelruter bør ha høg prioritet i planperioden km Figur 25: Eksempel på eit fullt utbygd ringvegsystem i Bergensområdet. E39 Hovudvegsystem Eksisterande hovudvegsystem Framtidig hovudvegsystem Sykkelstrategi for Bergen I Bergen er tilbod og utfordringar for sykkel godt kartlagt i «Sykkelstrategi for Bergen», med målet om å etablere eit samanhengande gang- og sykkelvegnett. Bergensprogrammet prioriterer utbetring på fem hovudsykkelruter som går inn i hovudrutenett for transportsyklistar. Landåsruta (Birkelundsbakken sentrum) Fjøsangerruta (Fjøsangerkrysset sentrum) Sandviksruta (Handelshøyskolen sentrum) Laksevågruta (Nygård sentrum) Fyllingsdalsruta (Oasen sentrum) Disponible midlar til gang- og sykkeltiltak i Bergensprogrammet har lagt på rundt 100 mill. i investeringar dei siste åra Ringvegsystem og regionale samband for å redusere sårbarheit Veginfrastrukturen skal leggje til rette for effektiv og sikker framkome for nærings-, teneste- og kollektivtransport. Hovudvegsystemet i Bergensområdet er innretta med Nygårdstangen som nav i eit radielt system, noko som gjer det svært sårbart for hendingar i trafikken. Konklusjonane i KVU for transportsystemet i Bergensområdet peikar på at nye regionale samband er viktige for å redusere sårbarheita, men at det ikkje vil vere føremålstenleg å auke kapasiteten for personbiltransporten utover firefelts bilvegar på innfartsårene til Bergen, både fordi det vil gje uakseptable konsekvensar for nærmiljø og fordi det vil føre til uønska vekst i biltrafikk og utslepp. Eit fullt utbygd ringvegsystem vil kunne bidra til å avlaste dei indre byområda. Det er viktig med omsyn til arealknappheit og bymiljø. Utgreiinga av Ringvei Øst og E39 nord i Åsane viser til dømes at Ringveg øst vil flytte trafikk frå indre til ytre byområde, og isolert sett gje noko meir trafikkarbeid totalt. Utbygging av Ringvei Øst er dermed ikkje eit klimatiltak åleine, men må bli kombinert med andre verkemiddel for å bidra til måloppnåing. Utbygging av Ringvei Øst må skje i kombinasjon med restriktive tiltak på eksisterande vegnett. Det er ein føresetnad for prosjektet at det vert opna opp for ytterlegare prioritering av kollektivtransporten i det sentrale byområdet og på eksisterande innfartsårer. Tidligare vedteken trasé for Nyborgtunnelen let seg ikkje kombinere med tilrådde alternativ for Ringvei Øst på ei god 33 Som definert i Regional areal- og transportplan for Bergensområdet. 34 Årsmeldingane for Bergensprogrammet 2013, 2014 og

127 Regional transportplan Hordaland måte. Ein bør starte ein planprosess for ei ny vegløysing for E39 nord for Åsane. I dette arbeidet bør ei vurdering av dagalternativ bli inkludert i tillegg til ulike tunellalternativ. Nytt Sotrasamband vil betre framkomst og kapasitet både for kollektiv- og biltrafikk i vestre innfartsåre, og gjere sambandet frå vest meir robust. Auka bompengetakstar og andre restriksjonar i sentrale byområde verkar dempande på trafikken, men kan også bidra til ei auke i trafikk i dei ytre byområda. Konkret utforming av restriksjonspakkar og plassering av innkrevjingspunkt er difor sentralt for vidare planlegging av dei ulike regionale sambanda. I tillegg vert det jobba med å kunne få på plass miljødifferensierte bompengar. Stortinget har bedt regjeringa etablere ein nasjonal bindande regel om at nullutsleppskøyretøy ikkje skal betale meir enn makismalt 50 % av takstane for konvensjonelle køyretøy når det gjeld bompengar, ferje og parkering. Fylkeskommunen og kommunane kan påverke overgangen til nullutsleppskøyretøy gjennom miljødifferensierte bompengar. Dagens fritak frå bompengar for elbilar bør difor vidareførast som ei halvering av bompengar når den nasjonale fritaksregelen opphøyrer. Ved fastsetting av takstnivået må ein ta høgde for innfasing av nullutsleppsbilar i tråd med klimastrategien i Nasjonal Transportplan Restriktive tiltak på personbiltransporten Restriktive tiltak på personbiltransporten er avgjerande for å nå nullvekstmålet. I tillegg til verkemiddel som er retta direkte mot bruk av privatbilen, har mange tiltak for å betre konkurransekrafta til dei miljøvennlege transportformene, ein restriktiv karakter. Døme på dette er betre framkome for kollektivtransporten gjennom kollektivfelt og kantstopp. For å hindre unødig trafikkvekst tilrår KVU for Transportsystemet i Bergensområdet varig trafikantbetaling som trafikkreduserande tiltak, supplert med andre restriktive tiltak for personbiltransporten. 1. februar 2016 vart tidsdifferensierte bompengar innført i bompengeringen i Bergen og effekten har vore god, sjå kap for nærare omtale. Tidsdifferensierte bompengar Tidsdifferensierte bompengar har juridisk sett hatt finansiering som hovudmål, men frå politisk hald har tidsdifferensierte bompengar ofte langt på veg blitt sett på som eit trafikkregulerande verkemiddel, som skal redusera bilbruken og betra luftkvaliteten i byområdet. Samferdselsdepartementet har no foreslått å endra heimelen for bompengeinkreving i veglova ( 27). Det er foreslått at bompengar også kan nyttast til trafikkregulering gjennom å tidsdifferensiera og å miljødifferensiera takstane. Departementet kan fastsetja særskilde ordningar for bompengar i byområde, med takstar som er tilpassa dei særskilde behova i det einskilde området, ut frå omsyn til transportløysingane i området, bruken av arealet, lokalmiljøet eller andre relevante omsyn. Ut frå behova kan det fastsetjast takstar som påverkar val av reisemiddel, varierer ut frå tida på døgnet, varierer ut frå dei ulike køyretøya sine miljøeigenskapar eller liknande

128 Regional transportplan Hordaland Utanom prising og avgifter er regulering av parkeringstilbodet det mest effektive verkemiddelet for å få overgang frå bil til miljøvenlege transportformer. Folk sine reisevanar og val av transportmiddel blir påverka av tilgang til parkering, uavhengig av reiseføremål, men det er arbeidsreiser som i størst mogeleg grad let seg påverke av slike tiltak. Kommunane bør utarbeide føresegner for parkering i kommuneplanen sin arealdel. Desse bør vere differensiert ut i frå tilgjenge til kollektivtransport og type arealføremål Logistikknutepunkt Godsterminalen på Nygårdstangen har i dag avgrensa areal og kapasitet til å møte den forventa og ønska veksten i godstransport på jernbanen. Med planlagte investeringar, vil godsterminalen ha tilstrekkeleg kapasitet fram mot år Terminalen bandlegg sentrale areal for byutvikling i Bergen og det er eit mål å flytte terminalen av omsyn til vidare byutvikling. Tilsvarande situasjon gjeld for dagens hamn på Dokken, sjølv om kapasitetsutfordringane ikkje er så prekær som for jernbaneterminalen. Det er mogleg å vidareutvikle Dokken slik at kapasiteten held fram mot Lokaliseringa på Dokken er likevel ikkje i tråd med behovet for byutvikling. Hausten 2016 danna Bergen kommune eit nytt regionalt hamnesamarbeid saman med omlandskommunane. Dette erstattar tidlegare Bergen og omland hamnevesen. Det er gjennomført eit KVU-arbeid for framtidig lokalisering av logistikknutepunkt i Bergensområdet. Denne ligg til handsaming i regjeringa. Fylkestinget i Hordaland har fatta vedtak i juni 2016 om å vurdere vidare planprosess for Regional plan for framtidig lokalisering av godshamn i Bergensområdet etter at regjeringa har teke avgjerd om lokalisering av jernbaneterminal Mobilitetsrådgjeving Mobilitetsrådgjeving er eit «mjukt» verkemiddel i arbeidet med å auke delen av reiser med dei miljøvennlege transportformene. Målsettinga er at folk gjennom ulike kampanjar og informasjon skal få auka medvit kring sine val av transportmiddel. Arbeidet med mobilitetsrådgjeving er delt mellom ulike aktørar og skjer på ulike arena. Det er eit supplement til all øvrig politikk knytt til endring av reisevanar og er ressurskrevjande. Eit av samarbeidsprosjekta mellom Hordaland fylkeskommune, Statens vegvesen og Bergen kommune er gjennomføring av Europeisk Mobilitetsveke (EMU) kvart år i september. Vidare satsing på mobilitetsrådgjeving vert avklart i samband med byvekstavtale og revidering av Bergensprogrammet Drosjehaldeplassar For omtale av drosje sjå kapittel 6, Kollektivtransport utanom Bergensområdet og anna offentleg transport. Kommunane er vegeigar og har i utgangspunktet ansvar for haldeplassar for drosje. Hordaland fylkeskommune er løyvemynde for drosje, og har eit medansvar i å sikre nødvendig tilrettelegging for drosjenæringa. I tillegg har fylkeskommunen ansvar for kollektivtransporten, og skal i samarbeid med den einskilde kommune, sikre at det vert lagt til rette for drosjeverksemda ved planlegging av trafikknutepunkt for kollektivtrafikken. Kartlegging av haldeplassituasjonen i Bergen sentrum i 2016 viser at det berre er 10 fungerande drosjehaldeplassar i Bergen sentrum, med totalt 58 oppstillingsplassar. Kapasiteten på haldeplassane er ikkje tilfredstillande, og toalett- og serviceanlegg er fråverande. I tillegg er ansvaret for tilrettelegging og utbetring av haldeplassar og serviceanlegg uklart. Det skal difor gjennomførast eit prosjekt for å klargjere ansvarstilhøve og verkemiddel for å betre kapasiteten og kvaliteten på haldeplassane for drosje i Bergensområdet

129 Regional transportplan Hordaland Energiforsyning for alle køyretøygrupper Klimagassutsleppa frå privatbilar var i 2015 over tonn CO2-ekvivalentar. Ved sida av teknologiutviklinga på køyretøysida er framtidig ladekapasitet og brukaråtferda avgjerande for kva rolle batteri- og hydrogenelektriske bilar vil ha i den vidare overgangen til låg- og nullutsleppskøyretøy. Eventuelle tilskot bør tilpassast kontinuerleg til situasjonen i marknaden for lade- fylleoperatørar. Næringstransporten i Hordaland stod for kring tonn CO2-ekvivalentar i Tungtransporten slepp framleis ut lokale utslepp, sjølv om nye køyretøy, med Euro VI-standard, innfrir strenge krav til NOx- og partikkelutslepp. For å fremje låg- og nullutsleppsteknologi i nærings- og godstransport må ein leggje til rette for både elektrifisering og bruk av biodrivstoff. Utbygginga av ladeog fylleinfrastruktur må skje mest mogleg i tråd med innføringa av ny køyretøyteknologi. Tilskot til tilrettelegging og utprøving av ny teknologi kan sjåast i samanheng med andre verkemidlar, som kommunale låg- og nullutsleppssoner og miljøkrav ved innkjøp. Ambisjonsnivået for låg- og nullutsleppsteknologi i kollektivtrafikken vert nærare vurdert av Skyss i trafikkplanen for båt og i heilskapleg plan for innføring av låg- og nullutsleppsbussar. 7.5 VIDARE ARBEID OG PROSESSAR Byvekstavtale NTP og grunnlagsdokumentet til NTP presenterer bymiljøavtale og byutviklingsavtale som to viktige verktøy for å nå nullvekstmålet. Regjeringa fatta i desember 2016 avgjerd om at bymiljøavtalen og byutviklingsavtalen skal samkøyrast til ein felles avtale; byvekstavtale. Avtalen skal innehalde mål og verkemiddel for auka kollektivandel, sykling og gange, tiltak for redusert bilbruk og overordna arealføringar som bygger opp under miljøvenleg transport. Staten har gjennom Nasjonal transportplan sett av rammer til infrastruktur og drift av kollektivtransporten, i tillegg til tiltak for gang- og sykkel. Statlig delfinansiering av kollektivinfrastruktur vil i første generasjons byvekstavtale i hovudsak gå til Bybanen i Bergen, byggetrinn 4 til Fyllingsdalen. Hordaland fylkeskommune vil i kommande Investeringsprogram for Fylkesvegnettet sette av rammer til kollektivtiltak i dei andre kommunane, i tillegg til gang- og sykkeltiltak i regionen. Her skal prioriteringane i Regional areal- og

130 Regional transportplan Hordaland transportplan for Bergensområdet og Regional transportplan Hordaland bli lagt til grunn Byutgreiing for Bergen Grunnlagsdokumentet til NTP peika på behovet for utarbeiding av ei byutgreiing som skal belyse kva tiltak som er nødvendige for å nå nullvekstmålet for personbiltrafikken i dei største byområda i Noreg. Det er Statens vegvesen som har ansvar for gjennomføring, og arbeidet skal skje i tett samarbeid med Jernbanedirektoratet, Bergen kommune og Hordaland fylkeskommune. Byutgreiinga vil vere viktig for utforming av den samla verkemiddelpakken for nullvekstmålet i Bergen og Bergensområdet. Byutgreiing for Bergen oppfølging av Konseptvalutgreiinga for Bergensområdet (KVU) «Kjuagutt og stril». Byutgreiinga skal vere eit felles fagleg grunnlag som skal ligge til grunn for forhandlingar om 2. generasjons byvekstavtale. Byutgreiinga må ta omsyn til trafikken som vert skapt i heile det funksjonelle bu- og arbeidsmarknadsområdet og skal omhandle kva konsekvensar nullvekstmålet for Bergen har for tilstøytande kommunar og viktige regionale knutepunkt, og kva konsekvens utvikling i omlandskommunane har for nullvekstmålet i Bergen. Byutgreiinga er eit krav for å inngå byvekstavtalar som er basert på NTP , men den skal også vera eit bidrag til arbeidet med neste revisjon av Nasjonal transportplan (NTP ). Analysane i byutgreiinga skal bygge på arbeidet som er gjort i samband med KVU en og Bergensprogrammet. I byutgreiingane skal det gjerast analyser av effekten av ulike verkemiddelpakkar. Den konkrete samansettinga av verkemiddelpakkane skal avgjerast av partane i samarbeid. Pakkane kan til dømes ha ulik «dosering» av sykkeltiltak, kollektivtiltak, bilregulerande tiltak og infrastrukturinvesteringar, og ulike innfasing av tiltak over tid. Det vert lagt til grunn at totalmobiliteten vert oppretthalde Bergensprogrammet Utbygging av Bybanen, Ringveg vest og ei rekke mindre tiltak innanfor kollektiv, gange og sykkel, trafikksikkerheit og miljø er finansiert gjennom Bergensprogrammet og er forankra i lokalpolitiske vedtak og godkjent i Stortinget. Siste proposisjon frå 2013 har mellom anna gitt grunnlag for Bybanens etappe 3 til Flesland og sluttfinansiering av andre byggetrinn for Ringveg vest. Stortinget har seinare opna for å nytte bompengar til planlegging og prosjektering for byggetrinn 4 til Fyllingsdalen innanfor gjeldande ordning. Denne har ein tidshorisont til 2025, men det ligg ikkje inne midlar til nye tiltak. Bergen kommune tek sikte på å vedta reguleringsplan for Bybanen frå sentrum til Fyllingsdalen i bystyret i juni For å få til samanhengande utbygging av bybane til alle bydelar, er det naudsynt med anleggsstart for byggetrinn 4 i Det er difor naudsynt å fremja ny bompengesøknad til Stortinget og arbeidet med denne vil gå parallelt med forhandlingar om byvekstavtale, med lokalpolitisk behandling mai/juni 2017 og ambisjon om handsaming i Stortinget i løpet av haustsesjonen Dette vil gi grunnlag for midlar til Bybanen over statsbudsjettet for TILTAK Tiltak 7.1: Byutgreiing for Bergen. Tiltak 7.2: Byvekstavtale for Bergen. Tiltak 7.3: Heilskapleg plan for låg- og nullutslepp i bussar i Bergen. Tiltak 7.4: Trafikkplan for båttilbodet i fylket. Tiltak 7.5: Handlingsplan for innfartsparkering. Tiltak 7.6: Avklare ansvarstilhøve for fysisk tilrettelegging for drosjenæringa i Bergensområdet. Tiltak 7.7: Infrastruktur for låg- og nullutsleppskøyretøy

131 8 Regionsenter Kapittelet omhandlar korleis Regional transportplan Hordaland skal følgje opp Regional plan for attraktive senter i Hordaland senterstruktur, tenester og handel (Senterplanen), og vedtatt satsing på dei 12 regionale sentera i Hordaland. 131

132 Regional transportplan Hordaland MÅL Hovudmål Regionsenter skal vere tilrettelagt for effektiv og miljøvennleg transport i, til og frå sentrum Kva er eit regionsenter? Regionsentera skal leggja til rette for vekst i heile fylket. Regionsentera skal difor dekka heile fylket, og kvart av dei har eit definert omland med ei reisetid på maks 1 time til regionsenteret, og med eit minimum befolkningsgrunnlag. Befolkningstettleiken varierer mykje innan fylket. Difor er det sett ulike vilkår for etablering av regionsenter; innbyggjar i nærområdet til Bergen, og elles i fylket. Levande by- og tettstadssenter Utdrag frå Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging, (KMD 2015) Nærleik til marknader, kompetansemiljø og kvalifisert arbeidskraft gjer at byane og tettstadene får ei stadig viktigare rolle i næringsutvikling og verdiskaping. Byane og tettstadene har og funksjon som knutepunkt for omlandet rundt, og som motor for regional utvikling. Samtidig kjem fleire til å bu i byar og tettstader. Vi må derfor utvikle stader som både er attraktive for næringslivet, og som er sunne og gode å bu i. 8.2 REGIONSENTER I HORDALAND Regionsenter er ein tettstad eller by som har eit breitt tilbod av tenester, handel, arbeidsplassar, utdanningstilbod, kulturtilbod, idretts- og aktivitetstilbod, møteplassar og bustader, og med gode transport og kollektivtilbod. Regionsenteret skal vera attraktivt i seg sjølv og for eit omland, og ved det gi grunnlag for næringsliv og busetjing, og for ei miljømessig utvikling. Regional plan for attraktive senter i Hordaland senterstruktur, tenester og handel 35 (Senterplanen) gjev bakgrunn og føringar for utviklinga av regionsentera i fylket. Det er definert regionsenter i 10 kommunar i Hordaland. Av dei 12 regionsentera ligg 7 i Bergensområdet; Knarvik, Kleppestø, Straume, Osøyro, Indre Arna, Rådal og Åsane. Bergen er definert som fylkessenter (Bergen sentrum) og har 3 bydelssenter som skal ha regionale funksjonar, Åsane, Arna og Rådal. Dei 5 resterande regionsentera er Vossevangen, Norheimsund, Leirvik, Odda by og Husnes. Eit levande sentrum med eit variert tilbod av bustader, handel, tenester og kultur er viktig for at byar og tettstader skal vere attraktive og ha konkurransekraft. Mange sentrumsområde har i dag lite liv og aktivitet, samtidig som sentrumshandelen taper marknadsdelar. For å styrkje by- og tettstadssentera er det derfor viktig at kommunane har ein aktiv og heilskapleg sentrumspolitikk, og legg til rette for etablering av både bustader, arbeidsplassar, handel og servicefunksjonar i sentrum. Kompakt by- og tettstadsutvikling vil bidra til auka aktivitet i sentrum, samtidig som korte avstandar mellom bustad og daglege gjeremål gjer kvardagen enklare. God tilrettelegging for gåande vil og gi auka aktivitet i sentrum. Kommunane og det private næringslivet blir oppmoda om å samarbeide om sentrumsutviklinga Utvikling av regionsentra Utvikling og utforming av regionsentera er dei aktuelle kommunane sitt ansvar, men kommunane er avhengig av ein god dialog med andre sentrale aktørar for å få til ei ønska utvikling. Senterplanen legg føringar for korleis regionsenter bør utviklast og for at regionsenter skal prioriterast når det gjeld spørsmål om lokalisering av offentlege tenester og servicetilbod og ressursbruk. Kommunane skal i si planlegging og drift leggja til rette for utvikling av regionsentera. Det same gjeld og for staten og dei ulike statsetatane, og for fylkeskommunen. Fylkeskommunen har mange ansvarsområder som påverkar regionsentra og er såleis ein viktig bidragsytar og 35 Vedtatt 10. desember 2014 av fylkestinget (sak 83/2014)

133 Regional transportplan Hordaland premissgjevar for dei lokal prosessane; vidaregåande skuler, tannhelse, samferdsel, kultur- og idrett, samt rolla som samfunnsutviklar, og å legge til rette for næringsutvikling og berekraftig forvaltning av naturressursar. Hordaland fylkeskommune har ein vedtatt politikk på å samordna all sin aktivitet for å bidra i utviklinga av regionsentra i fylket. Knarvik Voss Kvifor er regionsentera relevant for Regional transportplan Hordaland? Regionsentera er viktige reisemål for innbyggjarane i fylket Kleppestø Straume Åsane Indre Arna BERGEN Rådal Osøyro Norheimsund Regionsentera er knutepunkt i transportsystemet, for alle transporttypar Regionsentera er stader der folk bur tett, med potensiale for at ein større del av reisene vert gjort med gange, sykkel og kollektivtransport Regionsentera er stader der omlegging av transportsystemet kan bidra til auka aktivitet og betre folkehelse Leirvik Husnes Odda Regionsentera er stader der tiltak på transportsystemet vil gje effekt for mange personar, og påverke overordna målsetjingar for transportfeltet Regionsentra har ofte mykje gjennomgangstrafikk Haugesund km Figur 26 Kart over dei 12 regionale sentra i Hordaland som definert i Regional plan for attraktive senter

134 Regional transportplan Hordaland STRATEGIAR FOR UTVIKLING AV REGIONSENTER SOM TRAFIKALE KNUTEPUNKT Utviklinga av regionsenter som trafikale knutepunkt er viktige for transportsystemet i heile fylket. Det enkelte regionsenter skal fungere både for dei som er busette i og rundt regionsentre, og for tilreisande. Regional transportplan legg til grunn mål, strategiar og retningsliner i Senterplanen. Følgjande strategiar er føringar, frå eit transportfagleg perspektiv, som skal ligge til grunn for vidare arbeid med oppfølging av Senterplanen gjennom Forum for regionsenterkommunar Samordna areal- og transportplanlegging Det er store variasjonar mellom dei 12 regionsentera i fylket. Det mest sentrale skilje går mellom regionsentra i Bergensområdet og regionsentra utanfor Bergensområdet. På bakgrunn av skilnad i storleik, geografisk plassering, topografi, næringsstruktur og historisk utvikling, vil det einskilde regionsenter ha ulike utfordringar. Alle regionsenter skal ha eit definert sentrumsområde. Det er kommunane sjølv som skal fastsetja sentrumsutstrekninga 36. Handel, kulturtilbod, besøksintensive tenester, arbeidsplasskrevjande næringar, bustader, kollektivknutepunkt skal i størst mogeleg grad lokaliserast innanfor sentumsområdet. Å få til gode transportløysingar til og i sentrum kan vere ei kompleks oppgåve. Det kan oppstå arealkonfliktar mellom ulike trafikantgrupper, med konkurrerande behov. Det er ei viktig planleggingsoppgåve å vekte interessene mot kvarande. Dette føreset at planarbeidet byggjer på tilstrekkeleg analysegrunnlag, og at alle relevante transportaktørar blir tatt tidleg med inn i planprosessen; til dømes organ for kollektivtransport, taxinæringa, varetransportbransjen og representant for dei mjuke trafikantane. Strategiar for utvikling av regionsenter som trafikale knutepunkt Styrke samarbeidet med regionsenterkommunane i fylket gjennom Forum for regionsenterkommunar Koordinere fylkeskommunale ansvarsområde inn mot regionsentra i fylket, til dømes gjennom etablering av Forum for regionsenterkommunar og Regionsenterringen. Hovudlinje for kollektivtransport mellom regionsentera i fylket Knutepunkt som sikrar enkle byte mellom ulike transportmiddel, inkludert innfartsparkering for regionsentra i Bergensområdet. Etablere hovudnett for sykkel. Prioritere hovudruter og ruter knytt til skule og tilbod for barn og unge. Prioritere skulevegar for å sikre mjuke trafikantar Invitere alle regionsentra til å inngå sykkelbyavtale Overordna vegsystem skal ikkje vere til hinder for mjuke trafikantar, og internt vegsystem skal prioritere dei mjuke trafikantane Energiforsyning for låg- og nullutsleppskøyretøy Straume i Fjell kommune eksempel på omforming av eit regionsenter Gjennom vedtak av Sotrasambandet kjem eit prosjekt som vil omforme tettstaden Straume. I tillegg til sjølve brusambandet, skal det etablerast ein ny kollektivterminal for bussar til Straume og gjennomgåande liner, samt kopling mot andre reisemiddel (gåande, syklande, innfartsparkering). På same tid legg skulebruksplanen opp til flytting av vidaregåande skule til området. Nærområda tett opptil Straume har dårleg gang- og sykkeltilbod inn mot senterområdet. Samordning i planprosessar og i gjennomføring er viktig for at senterområdet skal bli bra, og at dei fylkeskommunale investeringane gjev gode resultat. 36 Senterplanen gjev rettleiing for utstrekning av sentrum

135 Regional transportplan Hordaland Sentralt lokalisert knutepunkt for kollektivtransport Regionsentra i Hordaland skal ha eit sentralt lokalisert knutepunkt for kollektivtransport som gir god tilkomst til viktige reisemål som skule, arbeid, tenestefunksjonar, og som gjer det enkelt å byte mellom ulike transportalternativ; personbil, buss, tog og snøggbåt. Den viktigaste funksjonen for kollektivknutepunktet er å binde kollektivnettet saman til eit nettverk, slik at dei reisande ved hjelp av tilrettelagt byte kan nå sin endelege destinasjon. Knutepunktet skal vere universelt utforma, og kan med fordel samlokaliserast med andre funksjonar, som til dømes kiosk og liknande som er open på kveldstid. Ved bytepunktet bør det vere tilgang til fasilitetar som venterom og toalett. Drosjehaldeplass bør og ha ein nærliggjande plassering Innfartsparkering i regionsenter i Bergensområdet Rammene for innfartsparkering er lagt i Strategi for innfartsparkering fram mot 2030, som er vedtatt av Fylkestinget i Hordaland 37. For regionsentera i Bergensområdet er det viktig å etablere innfartsparkering med god kapasitet både for bil og sykkel. Lokale forhold som geografi, hyppigheit på kollektivtilbodet, om dette er knytt til større terminalar eller mindre haldeplassar, tilseier at innfartsparkeringsanlegg vil varierer mykje i storleik og tilpassing. Sentralt i dette arbeidet er at dei framtidige anlegga skal gjere overgangen til kollektivnettet smidig, og vere lokalisert slik at det vert attraktivt å nytte kollektivtransport. I tillegg er det nødvendig å avvege behovet for sentral lokalisering av innfartsparkeringsplassar, med behovet for anna bruk av verdifulle areal sentralt i eit regionsenter Legge til rette for sykkel og gange God tilrettelegging for gåande og syklande gir auka aktivitet i sentrum. I Nasjonal sykkelstrategi og Nasjonal gåstrategi (NTP ) er det synleggjort kva verkemiddel som skal til for å få fleire til å velje sykkel og gange som transportmiddel. Det handlar både om kommunikasjon, fysisk tilrettelegging og om utbyggingsmønster. Ein konsentrert by- og tettstadstruktur gir generelt betre vilkår for sykling og gåing enn ein utflytande arealbruk. For å bidra til endra transportmiddelfordeling er det ofte behov for å prioritere meir plass til gåande og syklande i sentrale byområde, og ved viktige haldeplassar og knutepunkt. 37 Vedtatt av Fylkestinget 11. mars

136 Regional transportplan Hordaland Utanfor Bergen kommune vil det største potensiale for å auke delen av reiser med sykkel og gange vere i regionsentera. Eit viktig prinsipp er å utvikle samanhengande hovudnett for sykkel. Hovudnettet må vere godt utbygd inn mot sentrum, gjennom sentrum, og til viktige målpunkt som skular og fritidstilbod. Nasjonal sykkelstrategi oppmodar til at tettstadar med over 5000 innbyggjarar skal ha ein plan for samanhengande sykkelvegnett. For å utvikle levande lokalmiljø og nå mål om betre miljø og betre helse, er utarbeiding av lokal gåstrategi også eit mogleg grep 38. Ei kartlegging og behovsvurdering for samanhengande sykkelvegnett i regionsentra Straume, Kleppestø, Knarvik og Osøyro vart utarbeidd i regi av Statens vegvesen og i samarbeid med kommunane i 2010/2011. I tillegg har Bergen kommune og Fjell kommune sin eigen sykkelstrategi. I dei strekningsvise utgreiingane for fylkesvegnettet er behovet for gang- og sykkeltiltak i dei største tettstadane og i regionsentra skissert. Det er behov for å oppdatere kunnskapsgrunnlaget for dei fire største regionsentra, samt kartleggje behovet for gang- og sykkeltiltak i dei resterande regionsentra som grunnlag for prioritering av tiltak og gjennomføring. Fylkeskommunen bør vidare dyrke fram konkrete prosjekt der trafikktryggleik, gange, sykkel og folkehelse vert sett i samanheng. Ein viktig premiss vert òg at dette er prosjekt som er økonomisk gjennomførbare. Fylkeskommunen vil arbeide vidare med prosjektet «enklare standard på gangog sykkelveg», og nytte mogelegheitene for å fråvike normalane i vegvesenet sine handbøker. Det vil leggast vekt på å etablere forenkla løysingar utanom regionsentera, der fokus vil vere å trygge skulevegane Vegsystem og biltrafikk Ei overordna vurdering av vegsystemet rundt regionsenteret må leggje premissane for val av løysingar på detaljnivå. Fleire av regionsentera arbeider med planar om å leggje gjennomgangstrafikken utanfor kjernen av regionsenteret. Det vil kunne gje ei god og langsiktig løysing, men vil i mange tilfelle vere utfordrande å finansiere. Om det ikkje er grunnlag for å leggje gjennomgangstrafikken utanfor kjernen av regionsenteret, må det eksisterande vegsystemet sikre at gjennomgangstrafikken ikkje er til hinder for dei mjuke trafikantane. Miljøgate er ein veg med gjennomkøyring, men som med ulike fartsreduserande tiltak gjer vegen meir attraktiv for dei mjuke trafikantane. Innføring av miljøgate kan betre framkomsten for lokaltrafikk, gåande og syklande, på bekostning av motorisert og gjennomgangstrafikk. Vanlige tiltak i miljøgater er redusert kjørebanebreidde over lengre strekninger, andre fartsreduserende tiltak som for eksempel humpar og/eller opphøgde gangfelt eller vekselvise innsnevringar av kjørebana (siksakmønster) og gang- og sykkelvegar. 38 TØÌ portalen Tiltakskatalog.no

137 Regional transportplan Hordaland VIDARE ARBEID OG PROSESSAR Forum for regionsenterkommunar For å kunne realisere satsinga på regionsentra i fylket skal Hordaland fylkeskommune etablere eit Forum for regionsenterkommunar. Forumet skal legge til rette for kunnskaps- og erfaringsdeling, samt koordinera og samordna bruk av verkemiddel og ressursar knytt til regionsenter. Hordaland fylkeskommune vil ha sekretariat for «Forum for regionsenterkommunar». Samansetjing av Forum for regionsenterkommunar Regionsenterkommunane Regionsenterringen Det skal opprettast eit arbeidsutval i Forum for regionsenterkommunar samansett av representantar frå Regionsenterringen, frå regionsenterkommunane og sekretariatet. Representasjonen i arbeidsutvalet skal gå på omgang. Arbeidsutvalet skal førebu og organisera arrangement og aktivitetar for Forum for regionsenterkommunar Sykkelbyavtaler Ein sykkelbyavtale er eit trepartssamarbeid mellom kommune, fylkeskommune og Statens vegvesen om å, i ein definert periode, satse ekstra på tilrettelegging for sykkel som framkomstmiddel. Sykkelbyavtaler er ein viktig del av det nasjonale arbeidet for å auke bruken av sykkel, og byggjer på Nasjonal transportplan Hordaland fylkeskommune har saman med Statens vegvesen inngått Sykkelbyavtale med to kommunar; Stord kommune og Bergen kommune. Statens vegvesen Fylkesmannen I tillegg skal det, internt i fylkeskommunen, etablerast ein Regionsenterring. Føremålet med Regionsenterringen er å samordne og representera Hordaland fylkeskommune sine ressursar og interesser relatert til dei 12 regionsentera. Regionsenterringen skal ha representant frå kvar av desse einingane: Opplæring, tannhelse, samferdsel, Skyss, kultur og idrett, regional og eigedom. Planseksjonen har sekretariatet. Føremål og krav for å inngå ein Sykkelbyavtale Etablere eit felles grunnlag for partane sitt arbeid med tilrettelegging og promotering av sykkel som reisealternativ Definere felles mål og innsatsområder Avtalen sikrar at partane deltek med ressursar og kompetanse Kommunen må ha vedtatt plan for eit hovudnett for sykkel

138 Regional transportplan Hordaland Ein sykkelbyavtale gir fleire fordelar. Samarbeidet bidreg til ein felles definisjon av utfordringar og viktige oppgåver, samt føremålstenlege samarbeidsformer. Sykkelbyar er prioritert ved tildeling av ekstra statlege midlar. Begge sykkelbyane i Hordaland har motteke tilskott til å gjennomføre viktige prosjekt gjennom ordninga «Tilskudd til tiltak for økt sykkelbruk i kommunar og fylkeskommuner.» Hordaland fylkeskommune vurderar sykkelbyavtalene som eit viktig grep for å koordinere satsinga på sykkel mellom ulike offentlege aktørar. 8.5 TILTAK Tiltak 8.1: Forum for regionsenterkommunar. Tiltak 8.2: Gang- og sykkeltiltak i regionsentera. Tiltak 8.3: Utvikling av kollektivterminalar og knutepunkt i regionsentera

139 9 Statlege ansvarsområde Det statlege ansvaret for transport i regionen omfattar riksvegar, jernbane, luftfart og sjøtransport. Regional transportplan Hordaland, er ein plan som omhandlar heile transportsystemet i fylket, og har difor ein eigen omtale av dei statlege ansvarsområda. Kapittelet presenterer innspel til Nasjonal transportplan og gjev ei omtale av fylkeskommunen si rolle som regional utviklingsaktør inn mot dei statlege ansvarsområda. 139

140 Regional transportplan Hordaland MÅL Hovudmål Hordaland fylkeskommune skal aktivt fremje regionale interesser inn mot dei statlege ansvarsområda. 9.2 REGIONALE UTFORDRINGAR OG BEHOV KNYTT TIL STATLEG TRANSPORTPOLITIKK Regionbygging og verdiskaping Vestlandet er eitt av dei mest ressursrike områda i Europa og ei drivkraft i norsk eksport og verdiskaping. Regionen er rik både på naturressursar og human kapital. Ressursgrunnlag, produksjonsevne og innovasjonskultur langs heile Vestlandet, gjer at regionen spelar ei nøkkelrolle for nasjonal verdiskaping. Utbygging av dei nasjonale transportårene innan veg, jernbane, fly, hamn og terminalar/ logistikknutepunkt vil ha ei avgjerande rolle for å utnytte potensialet i regionen Transporttryggleik og beredskap Det statlege transportnettet i Hordaland har store utfordringar når det gjeld transporttryggleik og beredskap: Låg vegstandard og mange tunnelar med manglar knytt til tryggleik. Tungt trafikkerte og rasutsette vegstrekningar med høge ulukkestal (E16, E39 m.fl.). Manglande vintersikkert samband mellom aust-vest. Sårbart transportnett i Bergensområdet med få omkøyringsvegar. Bergensbanen er sårbar med eit stort behov for fornying og vedlikehald. Mange tiltak og verkemidlar må takast i bruk for å betre tryggleik og transportberedskap. Dei viktigaste er utbygging og modernisering av transportnettet, trafikksikringstiltak, rassikring og auka innsats på vedlikehald Bymiljø og klima Bergen er motoren for regional utvikling i Hordaland, og det er viktig at byen er attraktiv for busetting og næringsutvikling. For at Bergen skal kunne halde fram som ein motor for regional utvikling, må transportsystemet i Bergensområdet sikre god framkomst for ulike trafikantgrupper på same tid som det vert tatt omsyn til trafikktryggleik, klima, miljø og folkehelse. For å oppnå mål om nullvekst i personbiltransporten i Bergensområdet, samt behovet for god framkomst og mobilitet, er det behov for omfattande tiltak for å utvikle kollektivtransporttilbodet og leggje til rette for ei auke i delen av reiser med sykkel og gange

141 Regional transportplan Hordaland Rv. 13 Vikafjellet E39 Eikefet-Romarheim E16 Voss Sogn og Fjordane grense E 16/jernbane Stanghelle-Voss E16/jernbane Arna-Voss (K5) E39 Nordhordlandstunnelen E16/E39 Ringveg aust Bymiljøavtale Bergen Rv.555 Sotrasambandet E39 Ådland Svegatjørn (Hordfast) E39 Heiane-Ådland E134 Seljestad-Røldal- Vågslid Bømlo fiskerihamn Hovudsatsingar Andre prioriteringar Figur 27. Prioriterte prosjekt i fylkestingets uttale til NTP FELLES INNSPELSDOKUMENT TIL NASJONAL TRANSPORT- PLAN Det er viktig at den nasjonale transportpolitikken heng saman med regionale prioriteringar og utviklingsbehov. For å sikre ei breiast mogleg forankring av innspel frå Hordaland til grunnlagsdokumentet til Nasjonal transportplan (NTP), vart det etablert eit regionalt partnarskap som utarbeida eit felles innspelsdokument til NTP 39. Felles innspelsdokument til Nasjonal transportplan Felles innspelsdokument til NTP som peikar på utfordingar og behov for vår region, og dei viktigaste, strategiske prioriteringane som partnarskapet står samla om. Endeleg handsaming av Nasjonal transportplan skjer i Stortinget våren Det regionale partnarskapet hadde følgjande medlemmar: Hordaland fylkeskommune Bergen kommune Bergen Næringsråd NHO Hordaland LO Hordaland Hordaland har gjennom det strategiske partnarskapet framheva fire likestilte hovudsatsingar med krav om oppstart i : Ferjefri E39 Bysatsing/bymiljøavtale (endra til byvekstavtale) Sotrasambandet E16/Vossebana (K5) Dei aktuelle prosjekta innanfor desse fire hovudsatsinga er, saman med dei andre prioriteringane som fylkestinget la til grunn i sin uttale til NTP, illustrert på kartet, figur 27. Det er dei fire strategiske hovudsatsingane som er viktigast for vår region og der den største, statlege innsatsen må gå. Når det gjeld E39, syner kartet dei tre prosjekta som fylkestinget har prioritert høgast for handlingsplanperioden I Fylkestingets vedtak om uttale til NTP er òg andre viktige prioriteringar og satsingar, omtalt: Auka innsats på rassikring. Auka rammeoverføringar til drift og vedlikehald av det fylkeskommunale transportnettet. Nytt logistikknutepunkt i Bergen. KVU for vegarmen mellom E134 og Bergensområdet. Statleg strategi for fornybar energi i transportsektoren. Nasjonalt løft for trafikksikre skulevegar. 39 Fylkestinget vedtok uttalen til NTP i juni

142 Regional transportplan Hordaland Namn Mandat Representasjon Kontaktutval for E39 Hordfast Kontaktutval for E16 Bergen-Voss/Vossebanen Kontaktutval for finansiering av Sotrasambandet Stamvegutvalet E16 IS Fjordvegen IS Rv7 Haukelivegen A/S Odda Vegfinans A/S Forum Nye Bergensbanen Å sikre at kommunar, næringsliv og befolkning i Hordaland og på Vestlandet får den beste og raskaste utbygginga av E39 mellom Bergen og Stavanger, med særleg fokus på strekninga mellom Os og fylkesgrensa til Rogaland Å sikra at kommunar, næringsliv og befolkning i Hordaland og på Vestlandet snarleg får ein ny trygg trase for E16 og jernbane mellom Bergen og Voss Utarbeide finansieringsgrunnlag/bompengesøknad for sambandet Få ei raskast mogleg opprusting av E16 mellom Sandvika og Bergen til stamvegstandard Arbeida for utbygging av fylkesveg/riksveg 13 slik at denne blir ein trygg veg med gjennomgåande høg standard og gul midtstripe for heile strekninga. Å marknadsføra vegstrekninga som ei effektiv og vakker transportåre og som den indre stamvegen frå Nord Jæren til Sunnfjord Få ei miljømessig og samfunnstenleg utvikling av Rv7, i tråd med innbyggjarane, kommunane og næringslivet sine prioriteringar. Å arbeide for utbygging og standardheving av E134 Haukelivegen og RV23. I tillegg kan selskapet arbeide for å fremje interessene til viktige sidegreiner til denne transportkorridoren. Bompengeselskap for utbygging av nye tunnelar på E134 Haukelivegen (Seljestad Haukelifjell). Arbeide for modernisering av Bergensbanen og bygging av Ringeriksbanen Hordaland fylkeskommune, 11 kommunar, næringsråd, LO og NHO Hordaland fylkeskommune, 3 kommunar, representantar for næringsliv, LO og NHO Askøy kommune, Bergen kommune, Fjell kommune, Sund kommune, Øygarden kommune Hordaland fylkeskommune, Statens Vegvesen Oppland, Hordaland og Sogn og Fjordane fylkeskommunar, 16 kommunar Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane fylkeskommunar, 12 kommunar, diverse næringsforeiningar og verksemder Hordaland fylkeskommune, 12 kommunar, diverse næringsorganisasjonar og verksemder. Rogaland, Hordaland, Telemark og Buskerud fylkeskommunar, 34 kommunar og diverse verksemder. Hordaland fylkeskommune, 12 kommunar Hordaland, Buskerud og Akershus fylkeskommunar, 13 kommunar. 9.4 FYLKESKOMMUNEN SI ROLLE INN MOT DET STATLEGE TRANSPORTANSVARET Som regionalt folkevald nivå er fylkeskommunen tildelt ei rolle som samfunnsutviklar, mellom anna for å medverke til at statlege transportetatar sitt virkemiddelapparat i størst moglege grad vert prioritert og utforma i tråd med regionalpolitiske interesser. Dette omfattar å syte for at fylkesvegnettet og statleg infrastruktur fungerer godt i ein heilskap, at omsyn til kollektivtransport blir ivareteken, at utbygging av transportkorridorar støtter opp om regionalog lokal utvikling, og at arealdisponeringa er i tråd med regionale interesser, slik dei er uttrykt i regionale planar. I arbeidet inn mot store statlege samferdselsprosjekt er det viktig at fylkeskommunen sine transportpolitiske strategiar og prioriteringar blir ivareteke på ein god måte i kontakt med dei statlege transportetatane, Samferdselsdepartementet og Stortinget. Prosessane knytt til utforming og vedtak av NTP og dei årlege statsbudsjetta, er sentrale arenaer for påverknad og samhandling. Strategiar for fylkeskommunen si rolle inn mot det statlege transportansvaret Arbeide aktivt inn mot sentrale styresmakter for å få realisert viktige nasjonale og regionale prosjekt i Hordaland. Utvikle dialog med viktige aktørar. Ta ein sterkare posisjon i utvikling av Hordaland og Vestlandet. Fylkeskommunen medverkar i dag innanfor ulike arenaer i arbeidet med å synleggjere behov, effektar og finansieringsløysingar i samband med aktuelle prosjekt og tiltak innanfor det statlege transportområdet i Hordaland. Utanom desse selskapa har Vestlandsrådet arbeida for realisering av ferjefri E39. Som tabellen over viser, deltar fylkeskommunen i utviklinga av store samferdselsprosjekt gjennom ulike type fora, som til dømes pådriverselskap eller kontaktutval. Det er behov for å kvalitetssikre fylkeskommunen sin praksis for medverknad og deltaking i utforming av slike større

143 Regional transportplan Hordaland

144 Regional transportplan Hordaland statlege samferdselsprosjekt. Etter initiativ frå fylkesutvalet 40, skal det gjennomførast ei kartlegging av korleis dei ulike fasane i utviklinga av store samferdselsprosjekt vert organisert. I ein slik gjennomgang vil det kunne vere aktuelt å foreslå endringar i eksisterande organisering og praksis for fylkeskommunen si deltaking Etablering av regionalt partnarskap Det er etablert eit regionalt partnarskap for samordning av regionale synspunkt inn mot NTP. Arbeidet med dette vert leia av ei styringsgruppe, leia av fylkesordføraren, med medlemmar frå sentrale aktørar som Bergen kommune, Bergen næringsråd, LO og NHO. Det regionale partnarskapet har eit ansvar for å vere pådrivar og koordinere arbeidet med å fremje dei regionale interessene for store samferdselsprosjekt i Hordaland. Regionråda i fylket vert konsultert gjennom faste møte. Styringsgruppa vil i tillegg kunne ha eit ansvar for å drive fram søknadsarbeidet for finansieringsløysing, inklusiv bompengesøknader. Ansvaret for innhald og avgjerd av søknader ligg likevel til dei aktuelle kommunestyra og til fylkestinget. Det skal vurderast om dei ulike kontaktutvala for store riksvegprosjekt i fylket skal vidareførast eller om arbeidet inn mot dei statlege ansvarsområda i større grad skal skje innanfor det regionale partnerskapet Deltaking i pådrivarselskap Hordaland fylkeskommune vil vidareføre si deltaking i ulike pådrivarselskapa for fylkeskryssande prosjekt der andre fylkeskommunar, samt aktuelle kommunar og representantar for næringslivet deltek. Unntaket er Odda Vegfinans as, som opphavleg vart tiltenkt ei rolle som bompengeselskap. Dette selskapet blir difor føreslått lagt ned. Dei kommunane som er med i Odda Vegfinans as er også med i Haukelivegen as, og arbeidet med bompengesøknad vert vidareført som eige prosjekt med Statens vegvesen, Hordaland fylkeskommune, samt Odda og Vinje kommune. 9.5 STORD LUFTHAMN SØRSTOKKEN Sunnhordland lufthamn AS, som er eigd av Hordaland fylkeskommune (21 %) og Stord kommune (79 %), er ansvarleg for drifta ved Stord lufthamn Sørstokken. Danish Air Transport (DAT) flyg rute til Oslo lufthavn, Gardermoen. Det er i tillegg chaterflyvingar, sist til Molde i samband med Ormen Lange prosjektet på Aukra. Flypassen blir i tillegg nytta til treningsflyging med fly og helikopter samt småflytrafikk (GA-trafikk). Vidare er lufthamna viktig for den lokale beredskapen i Sunnhordland med fly og helikopter som utfører søk- og redningsaksjonar samt ambulanseflyging. Stord lufthamn har ei viktig næringspolitisk rolle, særleg for den sørlege delen av fylket. Lufthamnselskapet har inngått avtale med Samferdselsdepartementet om økonomisk kompensasjon på 19,7 mill kr. i driftsstøtte for perioden Det er behov for å utforme ein nærare eigarstrategi saman med Stord kommune for Stord lufthamn Sørstokken. Målet er å sikre fortsett drift og statleg kompensasjon til drift av flyplassen. 9.6 TILTAK Tiltak 9.1: Vurdere vidareutvikling av eit regionalt partnerskap for store statlege samferdselsprosjekt. Tiltak 9.2: Stord lufthamn Sørstokken eigarstrategi. 40 Vedtak i møte i fylkesutvalet 20. oktober

145 Vedlegg Handlingsprogram

146 Regional transportplan Hordaland VEDLEGG HANDLINGSPROGRAM Kap. 5 Fylkesvegnettet Tiltak 5.1. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Gjennomgang av behovslister for rassikring Gjennomgang av behovslister på rassikring, prioritere kva rassikringstiltak det er mest aktuelt å starte planlegging av. Skal og vurdere om det er mindre tiltak som kan gjennomførast utan plan. Politiske sak i fylkestinget i juni 2017, som vil vera grunnlag for prioriteringar i Investeringsprogram for Fylkesvegnettet Hordaland fylkeskommune Statens vegvesen Midlar Hordaland fylkeskommune Oppstart/framdrift 2017 Tiltak 5.2. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Etablere eit program for trygg skuleveg Etablere eit program for tiltak til trygg skuleveg. Skal vere ein del av Investeringsprogram for Fylkesvegnettet. Hordaland fylkeskommune Statens vegvesen og kommunane Midlar Hordaland fylkeskommune Oppstart/framdrift 2017 Tiltak 5.3. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Klima- og miljøbudsjett for alle store utbyggingsprosjekt i vegsektoren 12. desember 2016 vedtok fylkestinget at det skal tas i bruk klimabudsjett i samanheng med utbyggingsprosjekt i vegsektoren. Det skal utarbeidast eit arbeidsopplegg for å berekne miljøkonsekvensar av nye vegprosjekt Statens vegvesen Hordaland fylkeskommune Midlar Hordaland fylkeskommune Oppstart/framdrift 2017 Tiltak 5.4. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Oppstart/framdrift Tiltak 5.6. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Gjennomgang av standard i forkant av nye driftskontraktar I forkant av nye driftskontraktar skal standarden avklarast gjennom politisk handsaming. Ein av målsetningane frå Strategi for drift og vedlikehald er at ein skal halde fast på dagens driftsnivå i kontraktane. Døme på vurdering av driftsnivå er frekvens på brøyting og drift av vegar. Hordaland fylkeskommune Statens vegvesen Midlar Hordaland fylkeskommune I forkant av kvar driftskontrakt. Reiseliv og tiltak på fylkesvegnettet Det skal etablerast eit prosjekt som skal sjå på tiltak på fylkesvegnettet, som er kopla opp mot reiselivet. Døme på tiltak er rasteplassar, offentleg toalett, ferjekaiar, knutepunkt, skilting og utsikt. Hordaland fylkeskommune Statens vegvesen og reiselivsnæringa. Midlar Hordaland fylkeskommune, kommunar, stat, private Oppstart/framdrift

147 Regional transportplan Hordaland Kapittel 6 Kollektivtransport utanom Bergensområdet Tiltak 6.1. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Reiseliv og kollektivtransport Reiseliv og kollektivtransport; kartlegge behov og potensiale for å legge betre til rette for reiselivet sitt behov for kollektivtransport. Vurder å sjå på skilje mellom ordinær kollektivtransport og særskilte tilbod som er retta mot reiselivet. Hordaland fylkeskommune Reiselivsnæringa og aktuelle kommunar Midlar Hordaland fylkeskommune Oppstart/framdrift 2018 Tiltak 6.2 Innhald Ansvar Utgreiing betre samordning mellom TT-ordninga og kollektivtransport Utgreiing av alternativ organisering av transporten for å sikre ei betre samordning innan TT-ordninga og på same tid gje meir rasjonelle transportløysingar for andre kollektivreisande, til dømes bestillingstransport. Hordaland fylkeskommune Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Midlar Hordaland fylkeskommune Oppstart/framdrift 2018 Tiltak 6.3. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Evaluere nullutsleppsbilar i drosjenæringa Det vert lagt til rette for både el- og hydrogenbilar i drosjenæringa i Bergensområdet. Tiltaket er å evaluere forsøk med nullutsleppsbilar i to drosjeverksemder. Hordaland fylkeskommune Drosjenæringa Midlar Hordaland fylkeskommune og Enova. Oppstart/framdrift

148 Regional transportplan Hordaland Kapittel 7 Transport i Bergensområdet Tiltak 7.1. Innhald Ansvar Samarbeidspartar Ressursar/finansiering Byutgreiing for Bergen Grunnlagsdokumentet til NTP peika på behovet for utarbeiding av ei byutgreiing som skal belyse kva tiltak som er nødvendige for å nå nullvekstmålet for personbiltrafikken i dei største byområda i Noreg. Byutgreiinga vil vere viktig for utforming av den samla verkemiddelpakken for nullvekstmålet i Bergen og Bergensområdet. Statens vegvesen Hordaland fylkeskommune, Bergen kommune og Jernbanedirektoratet. Statens vegvesen Oppstart/framdrift 2017 Tiltak 7.2. Innhald Ansvar Byvekstavtale for Bergen og regionsenterkommunane i Bergensområdet Byvekstavtalen skal innehalde mål og verkemiddel for auka kollektivandel, sykling og gange, tiltak for redusert bilbruk og overordna arealføringar som bygger opp under miljøvenleg transport. Statens vegvesen, Jernbanedirektoratet, Hordaland fylkeskommune og Bergen kommune. Regionsenterkommunane i Bergensområdet Ressursar/finansiering Avtalepartane Oppstart/framdrift