BUSTADSOSIAL HANDLINGSPLAN Vedteken Sund kommunestyre

Transkript

1 BUSTADSOSIAL HANDLINGSPLAN Vedteken Sund kommunestyre SAMANFATTANDE DEL INNLEIING Statleg styresmakt har oppmoda kommunane om å utarbeida lokale handlingsplanar som grunnlag for å få til eit målretta arbeid med å leggja til rette for at unge og andre med særlege behov for hjelp skal få eit godt bustadtilbod. Husbanken har gjeve økonomisk støtte til dette arbeidet og fylgd opp med rettleiing i kommunane sitt arbeid. Med denne planen, vil Sund kommune få gjort tydeleg dei samla behov for tilrettelegging for grupper som treng spesiell støtte for å skaffa seg eigna bustader. Vidare skal planen gje oversikt over dei ressursar kommunen rår over på bustadområdet og dei aktuelle offentlege støtte- og låneordningar. Planen omhandlar og korleis kommunen best kan samordna og administrera den bustadsosiale innsatsen. Planarbeidet i Sund byggjer på ei behovskartlegging som var gjennomført tidleg i Arbeidet har vore fylgd opp tverrfagleg i administrasjonen og det har vore drøftingar med saksgruppe oppvekst og omsorg og avgiftsgruppa undervegs. HOVUDMÅL Sund kommune har som mål til ei kvar tid ha god oversikt på behov for lokal bustadsosial innsats, utarbeida oppdaterte handlingsplanar og utnytta tilgjengelege ressursar på ein samordna og rasjonell måte til beste for dei som innsatsen er retta mot. 1

2 SUND KOMMUNE SINE HOVUDUTFORDRINGAR Sund kommune har i nokre år no hatt hovudfokus på bustadtilrettelegging for målgruppa som er omfatta av den statlege eldreomsorgssatsinga. Statlege finansieringstilskot med tidsfristar for kommunal planlegging og søknader, har vore hovudgrunnen til denne satsinga. Den bustadsosiale kartlegginga som no er gjennomført, viser at Sund kommune har fått ei opphoping av udekka behov noko som var forventa ut frå tidlegare kartlegging. Ei vurdering av utleigemarknaden for bustader i Sund viser at tilbodet er avgrensa og leigeprisane relativt dyre. På område der det er gunstig statleg finansiering, tilseier dette at kommunen kjøper bustader for å få gjennomført dei tiltaka som skal iverksetjast. Ut frå lov om sosiale tenester har kommunen eit klart ansvar for å hjelpa vanskelegstilte med bustad. Ansvaret omfattar også plikt til å finna mellombels husvære for dei som ikkje klarer det sjølv. Sund kommune rår i dag ikkje over nok bustader til å dekka det behovet sosialt vanskelegstilte har. Slike bustader må kunna tilretteleggjast for ulike brukarar og ulike brukarbehov. I særleg grad er det behov for mindre bustader til unge einslege, men det er og behov hjå husstander med born. Kommunen har behov for å disponera eigen bustad for å møta kravet om å skaffa mellombels bustad i medhald av lov om sosiale tenester. Kommunen må og sørgja for samlokaliserte bueiningar til funksjonshemma og personar som på grunn av helsemessige eller sosiale vanskar har behov for oppfylging frå dei offentlege hjelpetenestene. For nokre av desse leigetakarane kan det vera tale om overgangsbustad til dei kan skaffa seg eigen bustad i den opne bustadmarknaden. Sund kommune fekk ikkje tilsagn om statleg tilskot til å byggja dei 20 planlagde omsorgsbustadene for eldre og funksjonshemma som er planlagt like ved det nye omsorgsbygget i Skogsskiftet. Behovsvurderinga tilseier at desse bustadene likevel skulle vore bygt. Sund kommune treng auka kapasitet når det gjeld avlastingsbustader. Sund kommune har vedteke å vera positiv til vidare mottak av flyktningar. Røynslene tilseier at det er viktig å skaffa eit tilpassa, stabilt bustadtilbod til flyktningane i rimeleg tid før busettinga. Sund kommune har som mål at det skal vera eit tilbod om rimelege, attraktive bustader til ungdom som vil skaffa seg sin eigen bustad i heimkommunen. Det er ei utfordring å få tilrettelagt tilbod som er like interessante for dei unge som tilbod lokalisert nærare byen. 2

3 Det er ei utfordring å få til ein rasjonell og fleksibel bruk av dei bustadene kommunen har disposisjonsretten til. Det er ei utfordring å sikra god bygningsmessig standard og godt vedlikehald på bustadene. Uteområda som høyrer til bustadene må stellast på ein god måte. For å sikra slik oppfylging, må det sikrast eit god byggdrift med rimeleg gode og oversiktlege økonomiske rammer. Det er og ei utfordring å ha ei god og samordna oppfylging av dei bustadsosiale verkemiddel både det som gjeld økonomi og tildeling av tilrettelagde bustader. Oppfylging og prioritering må byggja på god kunnskap om dei samla behova i kommunen. OPPFYLGING AV BUSTADSOSIAL HANDLINGSPLAN Rådmannen skal sjå til at det spesielle handlingsprogrammet vert vurdert kvart år i samanheng med rullering av kommunen sin økonomiplan. Handlingsprogrammet skal ha ei tidsramme som tilsvarer økonomiplanperioden. Det skal leggjast opp til at grunnlaget for bustadsosial handlingsplan vert teken opp til politisk drøfting ein gang i kvar kommunestyreperiode. Dersom det er fagleg eller politisk grunnlag for det, kan plangrunnlaget verta vurdert oftare. 3

4 2. OPPSUMMERING AV BUSTADSOSIAL KARTLEGGING METODE For å finna ut meir om kva som trengst av bustadsosiale tiltak i Sund, har me gjennomført ei kartleggjing. Her nytta vi metode og materiell som er utvikla av Husbanken. Det vart innhenta løyve frå Datatilsynet før me gjekk i gang. Metoden går kort sagt ut på at kommunale sakshandsamarar gjev opplysningar om personar som dei har vore i kontakt med dei siste 6 månadene, og som av ei eller anna årsak treng å få endra den noverande busituasjonen sin. I Sund kom dei fleste av opplysningane frå sosial- og heimetenesta samt flyktningeteamet. Alle opplysningar er gjevne i anonymisert form. Det svake ved metoden er først og fremst at vi berre får registrert personar/familiar som har eitt eller anna klientforhold til kommunen frå før. Likevel vil ei slik kartlegging gje mange viktige opplysningar. Ved å bruke Husbanken sine program for datahandsaming, fekk vi opplysningane systematisert i tabellar og diagram som er til stor hjelp i det vidare arbeidet. ULIKE MÅLGRUPPER Her følgjer nokre forklaringar til ein del av dei nemningane som er nytta i kartleggjingsmaterialet: a) Økonomisk vanskelegstilt: Økonomi er hovudårsak til bustadproblemet. b) Fysisk funksjonshemma: Person som pga. rørslehemming må ha bustad som er særskilt tilrettelagd for at han/ho skal fungera i bustadsituasjonen. c) Førstegongsetablert flyktning: Person som har fått opphald på humanitært eller politisk grunnlag, og som kommunen har teke imot. d) Andregongsetablert flyktning: Person som har fått opphald på same grunnlag som nemnt ovanfor, men som har flytta til kommunen på eige initiativ. e) Person med psykisk liding: Person som har diagnose frå lege og/eller har vore i kontakt med hjelpeapparatet i minst 2 år. f) Rusmiddelmisbrukar: Person som har vore i kontakt med hjelpeapparatet pg.a. rusproblemer som gjer at han /ho har vanskar med å etablera/halda på eit stabilt forhold i den ordinære bustadmarknaden. g) Sosial vanskelegstilt: Person som ikkje høyrer inn under kategorien ovanfor, men som har bustadproblem. Dette kan til dømes vera ein person som vert diskriminert p.g.a. åtferd eller utsjånad. 4

5 KVA VISER FUNNA? Kartleggjinga synte 58 husstandar som er vanskelegstilte på bustadmarknaden. Dette vil seia 11,2 vanskelegstilte per 1000 innbyggjarar. Registreringa er gjennomført heilt i byrjinga av Av dei 58 er 17 einslege kvinner og 16 einslege menn. Vi veit at i 8 av dei 58 husstandane er det barn. Dette talet kan vere høgare. Vi finn 24 av 58 vanskelegstilte personar/husstandar i aldersgruppa 20 til 34 år. I gruppa år har vi av dei vanskelegstilte er over 80 år. Alle desse har ei eller anna funksjonshemming. 11 av dei vanskelegstilte er langtidspasientar innan psykiatrien. 25 av dei registrerte har ikkje anna inntekt enn sosialhjelp. Berre 3 har inntekt over grensa for bustadtilskot. 28 av 58 vanskelegstilte bur hos føresette. Dei fleste av desse har lita eller inga inntekt. Mange av dei vanskelegstilte bur altså hos sine føresette. Mange av desse treng eigen bustad. 19 av dei registrerte kjem i kategorien sosialt vanskelegstilte, og for desse kan det vera vanskeleg å difinera kva problema deira eigentleg er. Men felles for dei er at dei fell utanfor dei fleste vanlege sosiale fellesskap. Kartleggjingsmaterialet syner at 42 av 58 bør få endringar i bustadtilhøve sine fordi dei treng hjelp og oppfølgjing. Dei sosialt vanskelegstilte utgjer ein stor del av desse. 27 av dei 42 bur hos føresette. 42 av dei registrerte har budd i Sund i 5 år eller meir. Av dei bur 24 hos føresette. 5

6 VURDERING AV ULIKE MÅLGRUPPER SINE BEHOV Ein gjennomgang av kartleggingsmaterialet viser altså at 53 av 58 registrerte treng annan bustad enn den dei har no. Dei 5 andre treng oppfølgjing frå hjelpeapparatet, men kan verta buande der dei er no. For dei som treng annan bustad, er det aktuelt med to ulike tilbod: 1. Tilbod om vanleg bustad i etablert buområde. 2. Tilbod om samlokaliserte bueiningar der det i ulik grad er fast mannskap frå hjelpetenestene. Vurdering av behova tilseier at 42 personar kan klara seg med tilbod om vanleg bustad, medan 16 personar må få tilbod om samlokaliserte bueiningar. Av dei som er tilrådd tilbod om samlokaliserte bueiningar, må 5 personar ha oppfylging heile døgnet. 5 personar må få tilbod om oppfylging dag og kveld. 6 personar treng ikkje oppfylging av fast mannskap i bustaden. Det er god ressursutnytting å samla dei samlokaliserte bueiningane med behov for fast oppfylging. For dei som bur i desse einingane, er det i hovudsak det å vera trygg på å kunna få kontakt med ein hjelpeperson som er viktig. For dei som driv hjelpetiltaka, er det utfordringar knytte til samordning av tverrfagleg innsats. ØKONOMISKE VANSKELEGSTILTE Det er overraskande at kartlegginga viser at så mange som 28 av 58 registrerte personar bur heime hjå føresette. 25 av 58 registrerte har berre sosialhjelp som inntekt. 46 av 58 har inntekt under grensa for butilskot. Den opne bustadmarknaden krev god økonomi hjå dei som skal etablera seg. Kartlegginga viser at svært mange er økonomisk vanskeleg stilt. RUSMIDDELBRUKARAR Det er registrert 8 rusmisbrukarar med hjelpebehov. Ein av desse treng tilbod om samlokalisert bueining utan fast mannskap. Dei andre sju kan nytta ordinær bustad. PERSONAR MED PSYKISKE LIDINGAR Frå denne gruppa er det registrert 11 personar som har behov for omsorgsbustad med oppfylging frå hjelpetenesta. 6

7 PSYKISK UTVIKLINGSHEMMA Busituasjonen til dei som har eigen tilrettelagt bustad må vurderast opp mot dei tilboda omsorgsbygget kan gje i nokre spesielle tilfelle. Behovet for tilbod til nye unge leigetakarar i denne gruppa utgjer 4 bueiningar i dei neste 5-10 åra slik det er registrert i dag. FYSISK FUNKSJONSHEMMA I Sund har me ikkje registrert behov for tilrettelagt bustader for denne gruppa. Når me veit kor mange som vert alvorleg skadde i m.a. trafikkulukker, bør kommunen likevel ha beredskap for å kunna dekka eit slikt behov. AVLASTNING Avlastningsbustaden kommunen eig er ikkje godt eigna til å dekka dette spesielle behovet. Vurderinga tilseier at behovet for avlasting vil bli dobla i løpet av eit par år. Det er behov for å byggja ny avlastingsbustad. OMSORGSBUSTADER FOR ELDRE Me veit at dei fleste eldre ynskjer bu i eigen heim og få den hjelpa dei treng heime. Målsettinga til kommunen går og ut på å gje hjelp i heimen så langt det ligg til rette for det. Likevel vil det vera ei gruppe eldre som er tent med og som ynskjer å få tilbod om omsorgsbustad. Dei 20 planlagde bustadene i Skogsskiftet er meint å dekka registrert behov ut over det dei nye institusjonsplassane skal dekka. Alderssamansettinga for dei som bur i Sund, tilseier at behov for omsorgsbustader for eldre vil auka sterkt om 10 år. FLYKTNINGAR Sund kommune har som mål å kunna ta imot nye flyktningar i åra som kjem. Det har så langt vore vanskeleg å få full oversikt over bustadbehovet for nye flyktningar i rimelg tid før busettinga. Det har difor vore vanskeleg å finna gode løysingar for spesielle behov. Med eit jamnt mottak av nye flyktningar, må kommunen ha beredskap for fleksible bustadløysingar. Kommunen har som mål at dei flyktningane som ynskjer det skal få kjøpa bustaden sin. UNGDOMSBUSTADER Sund kommune ynskjer medverka til at det kan vera eit tilbod om eigna, rimelege bustader for ungdom. I dag er det mange i denne gruppa som etablerer seg i eigen bustad nærare byen enn bygdene i Sund. Eit godt kommunikasjonstilbod, interessante fritidstilbod og attraktivt bumiljø er nok viktig for det valet dei unge gjer. Økonomi er og viktig. 7

8 3. BUSTADER KOMMUNEN DISPONERER Sund kommune eigde i husvære fordelt på 17 bygningar. I hovudsak vert husværa brukt i samsvar med det føremålet dei var planlagde for. Heimetenesta disponerer 34 av desse husværa. 10 av desse finn me i Inngjerdsvegen på Klokkarvik og 24 i Grønebakksvegen i Skogsskiftet. Flyktningeteamet disponerer 10 av kommunen sine husvære. Dei finn me på Klokkarvik (4), Glesnes (2), Kausland (2) og Tveitane ved ungdomsskulen (2). Tre husvære på Tveitane er leigd ut til kommunalt tilsette. På Tveitane er 3 hus omdisponerte til bruk for barnehagen og skulen. Kommunen har ein del røynsler med å leiga bustader hjå private. Særleg har det vore aktuelt i samband med flyktningemottak og i tilfelle der kommunen etter lova har plikt til å hjelpa til med å skaffa bustad. I det siste har marknaden vore stram med avgrensa tilbod og relativt høge leigeprisar. I planane for bygging av 20 nye omsorgsbustader i Skogsskiftet, var det lagt til grunn at det skulle skipast eit burettslag. Dei som skulle få tildelt bustad, måtte då vera budde på å betala innskot i burettslaget. 8

9 4. BUSETNAD I SUND KOMMUNE FOLKETALSUTVIKLING Ved starten av året 1996 hadde Sund 5119 innbyggjarar, ifølgje tal frå Statistisk Sentralbyrå. 5 år seinare var talet kome opp i Gjennom 2001 og 2002 har folketalet auka litt meir enn det som var trenden i femårsperioden. I 2002 viser førebels tal at veksten var 2.2 % - og at folketalet var Det er innflytting til kommunen som fører til auken i folketalet. Fødselstalet har lege rundt 50 pr. år i tida etter 1995, medan tilflytting har synt ein positiv tendens frå og med ( flytta det fleire ut enn inn). Folket vert eldre. Til dømes kan vi visa til at aldersgruppa år utgjorde 13 % av det totale folketalet i januar 1996, og fem år seinare utgjer dei drygt 16 %. Statistisk Sentralbyrå publiserer framskriving av folketalet for mange år framover. Desse framskrivingane byggjer på at utviklinga frå dei siste 5 10 år går vidare om lag som før. Eventuelle endringar i bustadpolitikk eller utvikling innanfor til dømes næring og samferdsel, kan gje avvik i høve til framskrivingane. Framskrivingane gjev Sund eit folketal på litt under 5600 i år 2005, kring 5900 i 2010 og noko over 6400 i I følgje desse tala vil altså folketalet auka med litt over 20 % på nærare 20 år, medan det vil vera dobbelt så mange mennesker i alderen år samanlikna med stoda i dag. Og dei mellom 50 og 66 vil i 2020 utgjera meir enn 19 % av folket. BUSTADSTRUKTUR OG BYGGJING Vi har eksakte tal for eksisterande bustadmasse og nyoppførte bustader i tidsrommet I 1990 fanst det i alt 1656 bustader i kommunen. Ved utgangen av 2000 var talet 1859, ein auke på 203. Nybyggjinga har gått i bølgjer. Det kom berre 11 nye i 1997, medan 1999 var toppår med 44 nye bustader. Året etter kom det berre 24 nye. SSB opplyser elles at gjennomsnittsprisen per kvadratmeter i Sund ligg rundt 1000 kr lågare enn resten av Hordaland og rundt 1500 kr lågare enn heile landet når det gjeld nye einebustader. For brukte hus er skilnaden større. Over 4000 kr mindre per kvadratmeter i høve til landsgjennomsnittet. Å samanlikna med Hordaland vert misvisande sidan storbyen Bergen står for så stor del av den bustadomsetnaden som ligg til grunn for tala i fylket. I framlegg til ny kommuneplan er det ei hovudretningsline at det skal leggjast til rette for positiv utvikling ialle bygdene i kommunen. Dette er fylgd opp i arealbruksplanen der det er sett av areal til vidare bustadbygging.alt no er det private utbyggjarar i gang med reguleringsplanlegging av nye bustadområde. Tomtetilbodet vil slik sett verta godt i Sund dei komande åra. For byggetiltak med utgangspunkt i bustadsosial handlingsplan, må det i kvart tilfelle vera ein gjennomgang på kriterier for lokalisering. 9

10 5. VERKEMIDDEL I BUSTADPOLITIKKEN ROLLEDELING I rundskriv som gjeld bustadpolitikken, har Kommunaldepartementet gjort tydeleg fylgjande rolledeling: STATEN - set opp dei sentrale måla og trekkjer hovudretningslinene i bustadpolitikken - vedtek lover og retningsliner - tilbyr finansierings- og tilskotsordningar gjennom Husbanken - stimulerer til forskning og informasjon KOMMUNANE - legg til rette for lokale løysingar gjennom regulering og arealplanlegging - legg til rette for bygging av nye bustader, fornying av bustader og utviklar byggeområde - har etter Lov om sosiale tenester ansvar for å hjelpa til med å skaffa bustader til personar som sjølv ikkje maktar det PRIVATE VERKSEMDER - står for prosjektering og oppføring av nye bustader - forvaltar, held vedlike og utbetrar store deler av bustadmassen KOMMUNALE UTLEIGEBUSTADER For å dekka behova for butilbod til grupper som ikkje sjølv kan skaffa seg bustad i den opne bustadmarknaden, må kommunen disponera bustadhus. Kartlegginga viser at i Sund er det mangel på slike kommunale utleigebustader. Det er ikkje slik at kommunen absolutt må eiga desse husa, men kommunen må kunna vera langsiktig i høve til disposisjonsrett sett i høve til det samla utleigebehovet. For å sikra ei god og økonomisk forsvarleg drift av utleigebustadene, må leigeinntekter fastsetjast ut frå eit grunnlag som gjev dekning for kapitalkostnader, kommunen sine driftsog vedlikehaldskostnader medrekna administrasjonskostnader. For leigetakarar med økonomiske problem, må det offentleg gjennom bustøtte og anna økonomisk støtte syta for dekning av husleiga. 10

11 ORGANISERING AV DRIFTA AV UTLEIGEBUSTADENE I drøftingane som har vore i samband med planprosessen, har det kome fram synspunkt på at kommunen sitt driftsansvar skulle vore betre ivartteke. For å få mest mogeleg rasjonell bygningsmessig drift, må alle bustadene liggja til eit felles samla ansvarsområde. For å få sikra god kvalitet på byggdrift og vedlikehald, må driftsorganisasjonen framstå som profesjonell og ha rimeleg ressurstilgang. For å sikra god kvalitet på drifta, må husleigesatsane fastsetjast ut frå dei kostnadene som faktisk vedkjem utleigebustadene både i høve til kapitalkostnader og drifts- og vedlikehaldskostnader. Det må setjast opp eigen reknskap for byggdrifta. HUSBANKEN SINE LÅNE- OG STØTTEORDNINGAR BUSTØTTE Staten gjev bustøtte til personar som har låg inntekt og buutgifter over eit visst nivå. OMSORGSBUSTADER OPPSTARTINGSTILSKOT/KOMPENSASJONSTILSKOT For bustader som vert bygt med tanke på leigetakarar som har behov for og kan få heildøgns tilsyn, yter staten investeringstilskot som skal dekka kostnader opp til kr pr. bueining. Tilskotet vert for ein del ytt som eit eingangstilskot oppstartingstilskot når bustaden er ferdig. Vidare vert det gjeve eit tilskot over tid som skal dekka rentekostnadene med restfinansieringa. Det er statlege tak på talet på einingar det vert gjeve tilskot til. Taket er nådd i høve til eldresatsinga. Det er framleis unytta midlar i høve til målgruppa personar med psykiske lidingar. FLYKTNINGEBUSTADER INVESTERINGSTILSKOT Staten har prioritert bygging av flyktningebustader. Det vert gjeve inntil 30 % tilskot innanfor godkjend kostnadsramme. Bustadene vert fullfinansiert med Husbanklån. LÅN TIL UTLEIGEBUSTADER Husbanken gjev lån til bygging av utleigebustader som tilfredsstiller banken sine retningsliner for kvalitet og kostnader. STARTLÅN Startlån er statlege lånemidlar til privat husbygging for personar som ikkje maktar å finansiera eigen bustad fullt ut med vanlege banklån. Startlånet vert formidla gjennom kommunane. Det er forutsett nært samarbeid mellom kommune og lokal bank. Dette lånet har erstatta tidlegare ordningar med kjøpslån og etableringslån. 11

12 ORGANISERING AV BRUKEN AV VERKEMIDDEL Det er viktig at kommunen har ei samordna styring på bruken av verkemiddel. Ut frå ei vurdering av målgruppa, vil det vera aktuelt å gje sosialavdeling eit ansvar for å ha eit ansvar for samordning og rapportering i høve til bruk av verkemiddela. TILDELING AV HUSVÆRE Tildeling av husvære må skje samordna mellom dei fagområda som har tenesteansvar for målgruppene. Vidare må tildeling skje i samråd med dei som har ansvar for byggdrifta. Det er ynskjeleg å få til fleksible tildelingsprosedyrar. SAKSHANDSAMING ØKONOMI Det er viktig å ha eit godt samarbeid mellom sakshandsamar, bank og sosialavdelinga. Med gode retningsliner for sakshandsaminga og klar delegering av avgjerdsmynde vil me sikra tett oppfylging av dei som søkjer økonomisk støtte og lån. 12

13 6. HANDLINGSPROGRAM Organisering av bruken av verkemiddel Det skal gjennomførast ei vurdering av korleis kommunen organiserer bruken av verkemiddel i bustadpolitikken. Eventuelle endrigar skal gjennomførast innan utgangen av Organisering av drifta av utleigebustadene Drøftinga av val av løysing for korleis drifta av utleigebustadene skal organiserast skal sluttførast. Avklaring av ny organisering skal vera på plass innan utgangen av Bygging av 10 omsorgsbustader for personar med psykiske lidingar Planlegging av samordna omsorgsbustader skal starta snarast. Det er eit mål å fylgja opp det tilsagnet Sund kommune har fått om tilskot til prosjektet i Fullstendig finansiering skal innarbeidast i budsjett med sikte på å få ferdigstilt bustadene i Bygging av 10 vanlege utleigebustader for andre med særlege behov for hjelp til å skaffa bustad. 5. Bygging av 20 omsorgsbustader for eldre og funksjonshemma i Skogsskiftet 6. Vidare utbygging omsorgsbustader og utleigebustader kartlegging av behov og avklaring av tomteval m.v. på lengre sikt. 7. Tiltak for å få bygt rimelege ungdomsbustader 8. Planberedskap Sund kommune skal ha planberedskap i høve til dei behov som melder seg i høve til bustadsosiale tiltak. I samband med overordna planlegging kommuneplan og reguleringsplanar må desse behova vurderast. Vidare må planane detaljerast i høve til prosjekt som er aktuelle i handlingsprogramperioden, sjølv om tiltaka ikkje er fullfinansierte. Status skal kvart år rapporterast i årsmelding. Handlingsplanen skal rullerast ved behov. 13