Folgefonna nasjonalparksenter. Realiseringsplan. Versjon II ( ) 1. Folgefonna. Bre. Geologi

Transkript

1 Bildet kan ikke vises. Datamaskinen har kanskje ikke nok minne til å åpne bildet, eller bildet kan være skadet. Start datamaskinen på nytt, og åpne deretter filen på nytt. Hvis rød x fortsatt vises, må du kanskje slette bildet og deretter sette det inn på nytt. Folgefonna nasjonalparksenter Rosendalsvegen ROSENDAL Tel: Fax: Bankgiro: FOLGEFONNSENTERET Eit kompetanseknutepunkt for berekraft THE FOLGEFONN CENTRE A competence node for sustainability Realiseringsplan Versjon II ( ) 1 Folgefonna Reiseliv Friluftsliv Naturmangfald Vassdrag Nasjonalparkmodul Geologi Bre Klima-modul Folgefonnsenteret Eit kompetanseknutepunkt for berekraft - fremjer og formidlar kunnskap og kompetanse med fokus på oppleving, undervising, forsking, vern, forvaltning, tilsyn og næringsutvikling Energi Landbruk Vassdrag Kulturminne Maritime næringar Naturmangfald Fjord-modul Oceanografi Fisk Hardangerfjorden 1 Realiseringsplanen for Folgefonnsenteret er meint å vera eit levande dokument for administrasjonen i Kvinnherad kommune. Planen er utarbeidt i samarbeid med fagmiljø som har uttrykt interesse for å bidra til ein realisering av senteret. Versjon II er omforma etter reaksjonar mottatt på første versjon mellom anna frå møte med inverstorer i Folgefonnsenteret

2 Side 2 I. Bakgrunn 1. Arbeidet med å etablera eit senter knytt til Folgefonna og nasjonalparken vart initiert allereie i 1993 av Kvinnherad Kommune. Ei samanfatning av denne historia og perspektiva vidare er presentert i punkt IV nedafor, men svært mykje er alt oppnådd: Folgefonna nasjonalparksenter som er autorisert av Miljøverndepartementet vart opna våren 2005 i Rosendal samstunds med opninga av Folgefonna nasjonalpark. Senteret er samlokalisert med Turistinformasjonen. Det er etablert 4 innfalssportar med mindre utstillingar i Etne, Jondal, Odda, og Ullensvang. Det er etablert ein steinpark og eit skipsmuseeum i Rosendal. Det er ogs etabert 12 besøksmål fordelt rundt i dei fem Folgefonn kommunanane og eit verdiskapningsprogram for naturmangfald med aktivitetar i alle kommunane. Havforskingsinstituttet som i 2000 etablerte ein eigen feltstasjon for forskingsaktivitetar på Seim tok våren 2011 initiativ til ei samlokalisering av statlege og kommunale funksjonar i Fjordglytt lokala i Rosendal sentrum. Bjerknessenteret har i ein intensjonsavtale vedlagt sluttrapporten frå forprosjektet for Folgefonnsenteret som vart overlevert kommunen 13 januar 2012 signalisert at dei vil bidra til å realiseara ein klimadel i eit Folgefonnsenter. Det er med visse atterhald gitt tilsagn frå investorar og tilskottsgevarar på 17,5 millionar kroner, noko som gjer det realistisk å realiseara at bygg på 600kvm på kommunal eigedom som knyt saman og nyttar det eksisterande skipsmuseet og Nasjonalparksenteret. 2. Ei snarleg realisering av senteret frå intereserte kommunar, investorar og tilskottsytarars side vil bidra til å posisjonera regionen som ein atraktiv bidragsyter til ytterlegare nasjonale satsingar knytt til natumangfald, klima og fjord. styre handsama saken 1. september Det vil vera naudsynt at stifterane av senteret etablerer ein samla og overordna visjon og målsetjing for institusjonen som set fokus på nasjonalparken, klimaendringar og fjorden. Deretter er det viktig at styret når det er etablert kjem overeins om strategisk retning for senteret og aktivitetar i eit tidsavgrensa styringsdokument. Utkast til visjon, mål og strategi for senteret er presentert nedafor i punkt II. Mykje ligg no tilrette for utforminga av institusjonell struktur, eigedomsform og bygg ut frå prinippet om at form fyljer funksjon slik det er presentert i punkt III. II. Forslag til funksjon for senteret A. Visjon 3. Ei berekraftig utvikling av bygdene rundt Folgefonna som fremjar solidaritet på tvers av grenser og generasjonar og gjennom vern og bruk ivaretek omsynet til private og allmene verdiar knytt til økonomi, samfunn og miljø. B. Overordna mål 4. Folgefonnsenteret skal fremja og formidla kunnskap og kompetanse om berekraftig utvikling med fokus på oppleving, undervising, forsking, vern, forvaltning, tilsyn og næringsutvikling knytt til geologi, bre, klimaendringar, energi, naturmangfold kulturminne og matproduksjon i spennet fra Hardangerfjorden, til Folgefonna. C. Strategiske mål C.1 Skapa ein fysisk attraktiv og webstøtta innfallsport for opplevingar, besøksmål, turisme og næring Driva turistinformasjon og gje lag og næringar knytta til reiseliv, guiding og opplevingar auka mogelegheiter til etablering, utvikling og marknadsføring;

3 C 2 C3 Side 3 Fremja kunnskap om og tilgang til friluftslivsaktiviterer, kulturminner, kulturaktiviteter og verdiskapning knytt til naturmangfald mellom anna i tråd med definerte besøksmål for komunane i ompådet; Formidla industriell historie knytta til samfunn og næringsdrift så som vasskraft, jordbruk, marineog maritime næringar. Skapa eit knutepunkt for fremjing og formidling av kunnskap og kompetanse om nasjonalparken, klimaendringar og fjorden Driva ein nasjonalparsenter-modul gjennom informasjon som utstillingar, film og guiding formidla natur-, geo-, vassdrags- og kulturfaglege kvalitetar knytt til nasjonalparken, landskapsvernområda og Hardangerfjorden i dialog med statlege styresmakter; Driva ein klima-modul med fokus på å skapa ein nasjonal og internasjonal møteplass og base for formidling og utøving av klima- og bre-forskning 2 ; Driva ein fjord-modul med fokus på å skapa ein nasjonal og internasjonal møteplass og base for formidling og utøving av forsking på fjordøkosystemene og berekraftig bruk av fiskeressursar i fjord og vassdrag 3. Skapa eit pulserande tverrfaglig felleskap og tenkjesmie for forskning forvaltning, tilsyn og næringsliv Leggja tilrette for at statlege og andre representantar frå forskning, forvaltning og tilsyn skal kunna utøva sine internasjonale, nasjonale, regionale og lokale aktiviter med base i senteret Stimulera til tverrfagleg samarbeid, synergi og prosjektutvikling om berekraftig utvikling i skjeringspunktet forsking, forvaltning og næring I samarbeid med lokale aktørar skape attraktive opplegg for arrangering av internasjonale og nasjonale møte og seminar, for undervising og kompetanse bygging for ungdom, tilreisande og innbyggjarar knytt til bærekraft III. Realisering av senteret A. Institusjonell struktur 5. Som eit knutepunkt for kompetanse og formidling som involverer ei rekkje partnarar er det truleg mest naturleg at senteret vert organisert som ei stifting Arbeidet med å etablere stiftinga og konstituere styret kan iverksetjast umiddelbart av kommune, investorar og andre interessentar uavhengig av bygg, avdi viktige aktiviteter for senteret allereie er på plass reint fysisk i Rosendal. 6. Det vil vere tenleg at det vert etablert eit styre for senteret som trekkjer til seg kompetanse som senteret er avhengig av. Styret kan bli sett saman av representantar som spegler dei funksjonane senteret er tiltenkt og bidra til å etablera ein formell kontakt med investorane og dei faginstitusjonane, nettverka, og næringane som senteret ynskjer å husa (sjå punkt III). B. Val av bygg og eigedomsform 7. Kommunen har stilt til rådvelde tomt mellom Guddalsbou og Skålurensamlinga. Dette inneber å byggja eit bygg som knyter saman Guddalsbuo og Skålurensamlinga, to bygg som representerer identitet og historie men som i dag er lite funksjonelle og tidsmessige. Ei slik løysing gir senteret ei sentral og godt synleg plassering som samtidig nyttar eksisterande eldre bygg og utstillingar som er i tråd med profilen på senteret. 8. Bygget kan oppførast og eigast av stiftinga som deretter leiger ut til andre leigetakarar. Eventuelt kan eit eige kommunalt føretak eller eigedomsselskap etablerast. Ei stifting eller eige eigendomsselskap gir meir fleksibilitet i byggjeprosessen. Det er viktig at kommunen og investorar treff dei naudsynte vedtak for å igangsetja arbeidet med sikte på byggjestart i 2012 og ferdigstilling seinast våren Jf, intensjonsavtalen Bjerknessenteret inngjekk 7 januar 2010 forprosjektet for Folgefonnsenteret 3 Jf Havforskningsinstituttets aktivitetar.

4 Side 4 C. Krav til bygg 9. Bygget skal ha ei utforming som framhevar den nærliggjande eldre bygningsmassen. Det skal halda eit høgt kvalitetsnivå. Bygget skal tilfredstilla ISO miljøkrav og det skal nyttast varmepumper med sjøvarme som kjelde til oppvarming. Det skal leggjast til rette for bruk av avansert kommunikasjon og utstillingsteknologi. Det er pårekna at senteret skal kunne romma: a. Turistinformasjon som ekspedisjon for senteret; b. Nasjonalparksenter som fyller intensjonane frå statlege myndigheiter; c. Skipsmuseet lokalisert innan eksisterande bygg d. Formidling og dokumentasjon av skipsbyggings- og livbåthistoria e. Lokale til utstillingar, formidling og aktivitetar, auditorium for personar f. Kontorlokale og lager for statlege stillingar innan forsking og forvalting D. Spesifikasjon av bygg 10. Guddalsbuo er i dag ufunksjonell utan isolasjon, heis, møterom, tilfredsstillande toalett, eller universell utforming. Nasjonalparksenteret vert i Guddalsbuo. Nasjonalparksenteret i Guddalsbua har 300 m2 fordelt på 2 etg og 100 m2 i uinnreda loftsetasje. Fyrste og andre etg. er i bruk til utstillingar og visingsrom for 30 personar, turistinformasjon, kontor og toalett. Turistinformasjon, kontor og toalett vert omgjort til utstillings-\brukslokale. Samla areal kan verta 300 m2. Loftsetasjen 100 m2 vert møterom, kontor og lager. 11. Skipsmuseet har 200 m2 fordelt på to etasjar som er i bruk til museum. I tillegg kjem ei uinnreda loftsetasje på 80 m2. Bygget er lite funksjonelt i dag, og må knyttast til mellombygget gjennom felles heis og gjennomgang til trappesjakt. Loftet kan brukast som lager, møterom, kontor. Samla areal kan verta 200 m2. Loftsetasje 80 m2 vert nytta til dokumentasjonssenter for skipsbygging og lager. 12. Nytt mellombygg må ha 3 høgder kvar på ca 200 m2. a. Turistinformasjon og ekspedisjon kan liggja i 1 høgda. Resten vert auditorie med 80 m2 med plass til 50 personar og utstillingar\vandrehall med ca 70 m2. b. 2. høgda til formidling 200 m2 c. 3. høgda til kontorlokaler for 11 personar utgjer 100 m2, 1 møterom 25 m2 og utstillingar\arbeidsrom 75 m2 D. Finansiering og Budsjett 13. Det er viktig å få på plass ein plan for finansiering og drift av senteret. Etter møtet med investorarar og tilskottsgjiverar 21 februar er det per idag gitt følgjande tilsagn med visse aterhald: : 7,0 mill (i tillegg kjem verdi av tomt og bygg) SKL 3,0 mill Norsafe 3,0 mill Hordaland fylkeskommune 2,5 mill Skålafjøra 2,0 mil (til fratrekk kjem uspesifiserte tidlegare løyvingar) Til saman 17,5 mill 14. Dette skal dekka honorar til arkitekt- og byggkonsulentar, nytt bygg og oppgradering av Guddalsbuo og td 3.etasje i Skålurensamlinga. Utover dette arbeider ein no for å få kompensasjonsmidlar til senteret. Driftinga av bygget vil skje gjennom inntekter i form av tilskot til eksisterande senter slik som nasjonalparksenteret, turistinformasjonen, utstillingar og leigeinntekter frå det etablerte kontorfelleskapet. Det er i utgangspunktet ikkje pårekna innntekter i form av billettinntekter eller sal då dette ikkje er i tråd med profilen om å skapa eit senter som er eit innfallsport til besøksmål i alle bygdene kring Folgefonna. E. Framdriftsplan 15. Det er styre som på bakgrunn av lang tids arbeid med saka vedtek organisering og vidare framdriftsplan for realiseringa av senteret. Slik prosjektet ser ut i dag i forhold til fagleg innhald, tilsegn om finansiering og bruk av kommunal tomt kan det vera realistisk med fylgjande grovskisse til framdriftsplan: Vedtak i styre om organisering og framdrift: mars 2012; Etablering av stifting, eigedomsselskap og byggekommite

5 Side 5 samt val av arkitekt: mai 2012; Vedak om val av løysing og utsending av anbodsdokument: desember 2012; Oppstart: juni 2013; Ferdigstilling og innflytting: mai 2014 IV. Perspektiv for eit Folgefonnsenter med fokus på nasjonalparken, klimaendringar og fjorden 16. Folgefonna nasjonalparksenter vart opna våren 2005 samstunds med opninga av Folgefonna nasjonalpark. Bakgrunnen for opprettinga av Folgefonna nasjonalpark er St.meld 62 ( ) Ny landsplan for nasjonalparkar og andre større verneområde i Noreg, og dessutan NOU 1986:13 Ny landsplan for nasjonalparkar. I Sør-Noreg vart delen urørt villmark redusert frå 27% i 1900 til 8% i Tilsvarande utvikling har ein hatt på Folgefonnhalvøya, og sikring av attverande urørte naturområde stod difor i fokus under planarbeidet med nasjonalparken. I verneforslaget for nasjonalparken er vernemotiva særleg knytta til å: Ta vare på eit verdfullt natur- og kulturlandskap Sikra verdfulle vassdrag, mellom anna fleire som også er verna mot kraftutbygging Ta vare på dei områda på Folgefonnhalvøya som framleis er urørte av større tekniske inngrep, mellom anna med eitt av dei tre attverande villmarksområda i fylket Verna om kulturminne og kulturmiljø 17. Den fyrste utgreiinga av eit nasjonalparksenter på Folgefonnhalvøya vart utført av Kvinnherad kommune i I utgreiinga nytta ein denne målformuleringa: Senteret skal dokumentera og formidla kunnskap om natur- og kulturverdiar i området og vera ein pådrivar for å nytta desse verdiane som grunnlag for oppleving og undervising, forsking og næringsutvikling. 18. Ei ny arbeidsgruppe vart etablert i 1997 og ei ny utgreiing lagt fram i I den nye utgreiinga valde ein geologi som hovudtema i eit nasjonalparksenter, i tillegg til at ein identifiserte ei rekkje aktuelle tema for senteret. Ei medverkande årsak til at ein valde geologi og ikkje isbreen som hovudtema, var at ein i Sogn og Fjordane hadde under etablering fleire bresenter. Også andre stader td ved Norsk Fjellmuseum i Lom, Klimapark 2469 og Jotunheimen og Reinheimen nasjonalparkar nyttar ein klima og isbrear som sentrale tema. 19. Det var difor alt frå starten av eit ynskje at Folgefonna nasjonalparksenter skulle finna eit anna hovudtema. I 2002 vart det etablert ei ny styringsgruppe som skulle utgreia eit nasjonalparksenter, og ei arbeidsgruppe som skulle laga eit nytt styringsdokument med visjonar og mål for Folgefonna nasjonalparksenter. Styringsdokumentet vart lagt fram hausten Utgreiinga av eit nytt senter, som vart lagt fram i 2006, føreslo eit større senter på ca 1200 kvadratmeter i Beddingshallen i Skålafjæro. Desse planane vart skrinlagde i 2008 då det ikkje lukkast å finansiera senteret. Dei neste åra vart det lagt fram fleire nye forslag, utan at det lukkast å realisera desse. 20. I 2009 vart det etablert ei styringsgruppe og ei prosjektgruppe med private og kommunale medlemer som skulle utgreia eit Folgefonnsenter. Utgreiinga vart lagt fram hausten I tilrådinga frå forprosjektet ser ein for seg eit senter som er kostnadsrekna til 36 millioner kroner. Det blei imidlertid ikkje framlagt nokon finansieringsplan for ein slik omfattande investering. Forprosjektet tenkte seg at eit senter på 1200 kvm kan lokaliserast 3 stader i Rosendal der eit alternativ var den kommunale tomta mellom nasjonalparksenteret og skipsmuseet. Det fremgår av arealskissa for senteret at nasjonalparksenteret var tiltenkt ein plass i senteret, men i innhald blei fokus satt på klima. 21. I tilrådinga frå forprosjektet heiter det mellom anna at Kvinnherad har ein eineståande sjanse til å få etablert eit framståande senter for klimaforskning, kunnskapsformidling og naturfagundervisning med base i Rosendal. Dette vil setja regionen på det nasjonale og internasjonale klimakartet med alle dei positive ringverknader dette vil ha for heile Folgefonnhalvøya. Bjerknessenteret, som hadde representantar i både styre og prosjektgruppa, vert framheva som hovedmotor i Folgefonnsenteret. Vedlagt rapporten ligg ei intensjonsavatle mellom Bjerknessenteret og Folgefonnsenteret av 7 januar 2010 der det mellom anna heiter at partane vil:

6 Side 6 gjere Folgefonnsenteret til ein framståande base for klima- og breforskning, med tilhøve lagt til rette for feltarbeid, laboratoriearbeid, eksursjonar m.v., legja tilrette for faste forskar-, teknikar-, eller andre stillingar knytt til senteret ; forestå formidling, dels gjennom mellombels og faste utstillingar, dels ved å tilby kurs og særskilt tilpassa program for skular ; og bruka Folgefonnsenteret som arena for nasjonale og internasjonale konfgeransar. 22. I mellomtida har fleire statlege institusjonar knytta til forsking og naturforvalting etablert seg med aktivitetar på Folgefonna og i Hardangerfjorden. Havforskingsinstituttet etablerte alt i 2000 ein eigen feltstasjon for forskingsaktivitetar knytta til berekraftig bruk av fiskeressursar i fjord og vassdrag. Instituttet tok våren 2011 initiativ til ei samlokalisering av statlege og kommunale funksjonar i Fjordglytt lokala i Rosendal sentrum. Der finn ein no: Kvinnherad turistkontor, Direktoratet for Naturforvaltning og Statens naturoppsyn (SNO), Nasjonalparkforvaltaren (Fylkesmannen i Hordaland), Havforskingsinstituttet Universitetet i Bergen/Uni-Miljø 23. Byggesteinene i Folgefonnsenteret er difor alt på plass. Dette kontorfellesskapet leiger om lag 220 kvadratmeter i Fjordglytt, og vil bli relokalisert til eit nytt Folgefonnsenter når det står klart, td vinteren Lokala dette fellesskapet har tilgjengeleg i dag er for lite. Ytterlegare andre miljø slik som Bjerknessenteret og lokalt næringsliv har uttrykt interesse for å delta om senteret kan realiserast. Kvinnherad kommune har avsett tomt og midlar til ei slik realisering. Private bidragsytarar og Hordaland fylkeskommune har stadfesta sine bidrag med tilsagnsbrev. 24. Sjølv om Noreg er ein kyst- og fjord nasjon, nordmenn gjennom tidene har vore eit sjøfarande folk, og dei vest-norske fjordane har fått ein ikonstatus i internasjonalt reiseliv, manglar det eit formidlingssenter som har tydeleg fokus på fjorden. Hardangerfjorden har lagt grunnlag for mykje av kulturen og næringsvegane hos folket i kommunane som omkransar fjorden. Difor er det naturleg at Folgefonnsenteret tar eit fast eigarskap til formidlinga knytta til Hardangerfjorden. 25. Folgefonnhalvøya er omkransa av fjordarmar på tre kantar, alle deler av Hardangerfjord-systemet. Geologi, naturmiljø og samfunn er prega av nærleiken til breen. Truleg var Folgefonna heilt vekksmelta i steinalderen, men den har vakse fram sidan som ein følgje av klimaendringar. I dag er breen ein nøkkelindikator på korleis dei globale menneskeskapte klimaendringane utviklar seg. Naturmangfaldet i regionen er fylt av kontrastar i spennet frå høge fjelltindar, langs vass-strengene nedgjennom daleføra og vidare til yrande dyreliv på djupvass korallane i fjorden. 26. På dette naturgrunnlaget har menneska busett seg og utvikla kultur og næringsvegar gjennom 9000 år: jordbruk, fiske, fartøybygging, vasskraft, havbruk og handel frå førhistorisk tid. Gjennom fleire tusen år har bruken av naturmiljøet vore berekraftig. Det aukande presset på naturressursar la grunnlaget for etableringa av nasjonalparkar, i Noreg og i resten av verda. Området kring folgefonna har idag kvalitetar som egner seg til å trekja til seg og knyta saman nødvendig nasjonal og internasjonal kompetanse om berekraft som kan kome heile regionen til nytte. 27. Utfordringa no er å trekja saman tådane og gje Folgefonnsenteret ein tydeleg og realistisk profil som er forankra i hovudmiljøa sine funksjonar. Ein fellesnemnar for Bjerknessenteret og Havforskings-instituttet og naturforvaltninga knytt til Folgefonna nasjonalpark er menneska sin påverknad på naturmiljøet og klima. Det reiser seg mange spørsmål og utfordringar knytta til omgrepet berekraft. Skal vi finna svara og løysingane på utfordringane må vi fyrst synleggjera spørsmåla og utfordringane. Då kan ein utvikla kunnskap og kompetanse om korleis ein kan integrera berekraft omgrepet i samfunnsutviklinga samstundes som ein ivaretek omsynet til private og allmenne verdiar. Dette bør difor stå som det heil sentrale temaet i eit Folgefonnsenter.

7 Side 7