NGIR-nytt. NGIR-nytt NGIR-nytt. Tema: Kva skjer med avfallet? Informasjon til hushald. Informasjon til hushald

Transkript

1 Offentleg informasjon - nr. 2 / Mai 201x Offentleg informasjon nr / juni 2013 Offentleg informasjon - nr. 1 /- April NGIR-nytt NGIR-nytt NGIR-nytt Informasjon til hushald Informasjon til hushald Tema: Kva skjer med avfallet? Dette nummeret er det siste i serien om kva som skjer med hushaldsavfallet ditt, og denne gongen er det matavfall, restavfall og tekstilar som er tema. Den brune dunken Våtorganisk avfall er matrestar og anna biologisk nedbrytbart avfall. Matavfall som du har kasta i biodunken (den med brunt lok), vert køyrd til Sunnhordland. Der vert det kompostert og omgjort til kompostjord, som du kan kjøpa hjå NGIR og bruka i hagen din. På denne måten er du med i prosessen med å omgjera matavfallet til ein ressurs, dersom du ikkje har kompostbinge og komposterar matavfallet ditt sjølve. Den grå dunken Når du har sortert ut matavfall, drikkekartongar, papp og papir, plastemballasje, glas- og metallemballasje, tekstilar, EE-avfall og farleg avfall, sit du att med restane, som skal i dunken med grått lok. Restavfallet vert køyrd til forbrenning med energiutnytting i Sverige eller i Bergen. Tekstilar Før kasta me tekstilar og sko i restavfallet. I dag finst det fleire aktørar som tek i mot både fint brukte og øydelagde tekstilar. Dei vert seld vidare eller brukte til å produsera til dømes nye klede, pussefiller og tepper. Me håpar meir kunnskap om gjenvinning gjev deg inspirasjon til vidare sortering! Les meir på dei neste sidene. Strandryddedagen 7. mai Også i år kan du rydda ei strand og vera med på den nasjonale strandryddeaksjonen som startar 7. mai. Les meir på siste side, og bli med og rydd ei strand i ditt lokalmiljø!

2 Den brune dunken Våtorganisk avfall Produkt frå kjøt, fisk eller plantevekstar Våtorganisk avfall er restar av biologiske produkt som brytast lett ned, og som opprinneleg er vegetabilsk eller animalsk, altså plantevekstar eller produkt frå kjøt og fisk. Kvitt kjøkkenpapir og eggekartong brytast og lett Kva kan du kasta i biobøtta? Av og til kan ein vera usikker på kva som kan kastast i dunken. Under finn du ei liste som kan hjelpa deg på veg. Lista er ikkje fullstendig. Ja takk! Kjøt- og fiskerestar Frukt- og grønsakrestar Kaffigrut, kaffifilter og teposar Brød- og kakerestar Middagsrestar Egge- og rekeskal Tørkepapir og ufarga serviettar Visne blomar Nei takk! Store kjøtbein (= restavfall) Kattesand og støvsugarposar (= restavfall) Bleier (= restavfall Oske og kalk (skadar komposteringsprosessen) (= restavfall - ver obs på brannfare) Stoff som er giftige eller ikkje kan brytast ned Sorteringshjelp Treng du meir hjelp til sorteringa, finn du meir informasjon på nettsida vår: ngir.no/hushald/slik-sorterer-du/dei-tre-dunkane Et opp maten din! Kvart år vert det kasta omlag tonn matavfall i Noreg, eller omlag 46 kilo per person. Dette betyr at kvar femte handlepose med mat du kjøper, går rett i bosset. Matvett (ForMat) har lansert restetorsdag som eit omgrep, og dei har oppretta ei heimeside med tips og oppskrifter for å redusera matsvinnet. Her finst det og ein blogg med oppskrifter, og du får fleire tips ved å lika Restemat på Facebook. Mykje mat vert også kasta av matvarebutikkar, heile tonn. I følgje Mattilsynet er det ikkje lov å selja matvarer som er merka med siste forbruksdag etter at datoen er gått ut. Det er heller ikkje lov å gje vekk desse varene gratis i butikkane. Dei siste åra har det vore større fokus på dette i mediene, og fleire butikkjedar har inngått avtalar om å gje vekk brukbar mat til ideelle organisasjonar. Best før eller siste forbruksdag Det er omsynet til helse og kvalitet som styrer merking av næringsmiddel. Siste forbruksdag er for lett bedervelege næringsmiddel. Anna mat er merka best før. Etter at du har kjøpt matvara er det du som har ansvaret for rett oppbevaring, slik at maten ikkje vert øydelagt. Høg temperatur eller feil oppbevaring kan redusera kvalitet på til dømes smak eller vitamininnhald. Hugs at best før ikkje er det same som dårleg etter! Kjelder: nrk.no, aftenposten.no, Matportalen Sju råd om mat Bruk sansane: Sjå, lukt og smak på maten. Meieriprodukt held ofte i fleire veker etter passert dato. Lagra osten i lukka plastpose. Skjer vekk mugg på hard ost. Kast mjuk ost med mugg. Med lufttett oppbevaring varer sukker, mjøl og pasta i fleire år. Gamalt brød? Fukt med kaldt vatn og varm på 200 grader i 10 minutt. Kast mygla brød. Ver forsiktig med lyst kjøtt som kylling. Det same gjeld kjøttdeig, kjøttpålegg, pølser og fersk fisk. Rødt kjøtt blir betre og mørare over tid. Kast kjøt som er gråbrunt, slimete og luktar. Våtorganisk avfall frå hushalda i NGIR-regionen. Kjelde: forskning.no, redigert av NGIR

3 Den brune dunken Frå avfall til jord Eige biokammer på bossbilen Omlag 30 % av NGIR-kundane lagar sjølve kompostjord av matavfallet sitt i kompostbinge dei låner frå NGIR. Alle andre har fått utdelt ein biodunk med brunt lok og ei brun biobøtte. Bøtta, med ein nedbrytbar pose, har du i kjøkkenbenken, og når posen er full knyt du han saman og kastar han i dunken med brunt lok. Biodunken vert tømd av NGIR kvar veke, på same tid som papirdunken eller restavfallet. Bossbilen har eige biokammer der matavfallet vert tømd, slik at det ikkje vert blanda med anna type avfall. I Kjevikdalen vert matavfallet omlasta i større konteinarar før det vert henta av Sunnhordland Interkommunale Miljøverk (SIM) og køyrd til deira anlegg på Fitjar. I 2015 tok NGIR i mot tonn matavfall frå hushald. Kompostering på Fitjar Matavfallet vert kverna saman med flis frå sortert trevirke og hageavfall frå gjenvinningsstasjonane. Prosessen med å omdanna bioavfallet til kompostjord skjer utandørs og kallast storrankekompostering. Rankane vert lagt i møneform (trekant) på eit lag med flis. På toppen leggjast eit såkalla biofilter (brukt flis) for å unngå lukt, og for å halda skadedyr og fuglar unna. Oksygen vert blåst inn gjennom ein slange midt i ranken for å halda nedbrytingsprosessen i gong. Mattilsynet stiller krav om at ranken skal halda minimum 55 grader i 21 dagar, men ofte er temperaturen oppe i grader. Rankane ligg i ro i tre-fire månader før dei vert køyrd inn i ein overbygd hall. Her vender ein jorda før den ligg i minst fire veker for tørking og modning. Testing av bakteriar og tungmetall Jorda vert solda for å få ut dei finaste partiklane på 0-25 mm. Dette kallast kompost. Prøvar av komposten vert send til eit laboratorium for å sikra at den ikkje inneheld bakteriar som e-coli og salmonella. Dersom verdiane av e-coli er for høge, må komposten modnast lenger. PH-verdiane bør vera rundt 7. Ei ny prøve vert sendt til testing, og no testar ein og innhald av tungmetall, ugras eller andre framandelement, til dømes glasbitar og spikar. Etter solding vert komposten snudd ein siste gong med maskinar, før den er klar for sal. Glas og plast hindrar nedbrytingsprosessen - hugs å fjerna all emballasje før du kastar matavfall. Oppbygging av ei ranke tek omlag fire veker. I botn ligg treflis, så eit lag med matavfall og på toppen eit biofilter med brukt flis. Foto: Jan Rolf Bekkevold, SIM. Kompostjord til sals i Kjevikdalen Det tek omlag eit år frå matavfallet vert levert på Fitjar til det kjem attende til Kjevikdalen som kompostjord. Her vert jorda blanda ut med fin sand. Den eignar seg best til plen, men kan og nyttast i blomsterbed dersom du blandar ut jorda med blomsterjord. Jorda er til sals i Kjevikdalen i sommarhalvåret. NGIR-kundar får skryt Tilsette i SIM som lagar kompost seier at det er svært lite restavfall i matavfallet frå NGIR-kundane. Dei skryt av sorteringa og held fram NGIR som eit godt døme på god sortering i fleire samahengar! HISTORIKK 1982: NGIR starta med innsamling av boss. Alt gjekk i den svarte sekken, også våtorganisk avfall. Alt vart lagt på deponi. 1995: Prøveordning med heimekompostering. 1996: Heimekompostering for alle som vil. 1999: Alle hushald som ikkje heimekomposterar får biodunk til sortering av matavfall.

4 Den grå dunken Restane som ikkje kan gjenvinnast Resten - det som er att Etter å ha sortert ut det avfallet som kan gjenvinnast, sit ein att med restavfallet. I NGIR-regionen skal alle hushald sortera matavfall (våtorganisk), papp, papir og kartong og plastemballasje. Dette avfallet vert henta heima hjå folk. I tillegg sorterer ein ut glas- og metallemballasje, farleg avfall, elektrisk og elektronisk avfall og større ting som ikkje går i dunken. Denne type avfall må folk sjølve levera til returpunkt, tilbake til forhandlar, til ein gjenvinningsstasjon eller vår-/haustrydderutene. Kva kan du kasta i restavfallsdunken? Er du usikker på kva som som er restavfall, finn du ei liste som kan hjelpa deg på veg. Lista er ikkje fullstendig. Ja takk! Bleier Emballasje av blanda materiale Farga serviettar Gåvepapir og band Kattesand Oske (pakkast i pose, gjerne dynka med vatn) Sanitetsbind Støvsugarposar Tilgrisa papir, papp og plastemballasje Pakk restavfallet i ein bærepose eller ein annan sekk som du knyt att. Posen legg du i dunken med grått lok. Unngå å kasta boss direkte i dunken, då dette grisar til og gjer at avfallet lettare frys fast i dunken om vinteren. Nei takk! Batteri Elektrisk og elektronisk avfall Glas- og metallemballasje Lyspærer, lysrøyr, sparepærer Matavfall Miljøfarleg avfall, slik som måling, sprayboksar, lakk, lim, golvbelegg. Papp, papir og drikkekartong Plastemballasje tonn med restavfall Når du har sortert ut avfall som skal til gjenvinning, skulle det ikkje vera så store mengder att med restavfall frå eit vanleg hushald. I 2015 kom det likevel inn tonn i restavfallsdunkane. Totalt tok NGIR i mot tonn restavfall frå hushald, hytter og på gjenvinningsstasjonane og vår- og haustryddingane. Sjeldan tømming gjev reduksjon i gebyret Hushald med lite avfall kan inngå avtale om sjeldan tømming av restavfall, noko som gjev reduksjon i renovasjonsgebyret. Det er og høve til å leiga større dunk for hushald med mykje avfall. For meir informasjon sjå ngir.no eller ta kontakt på telefon. Brukbare ting Dersom du har brukbare ting som du vil kvitta deg med, kan du levera desse til eigen konteinar på gjenvinningsstasjonane. NGIR har eit samarbeid med Gjenbruksbutikken i Knarvik, slik at dei kjem og hentar ting som dei legg ut for sal. Tekstilar til ombruk eller gjenvinning Tidlegare kasta me gamle tekstilar og sko i restavfallet. I dag kan dette leverast til både Fretex og UFF, som vurderer om tinga er brukbare eller kan nyttast til materialgjenvinning. Les meir om tekstilar ved å bla om. HISTORIKK 1982: NGIR starta med innsamling av boss. Alt gjekk i den svarte sekken og vart lagt på deponi. 2009: Forbod mot deponering av vanleg avfall. Restavfallet går til forbrenning i Sverige eller Bergen, med energiutnytting.

5 Den grå dunken Med trailer eller tog til Sverige Til forbrenning i Sverige Dunken med restavfall vert hjå dei fleste tømd annankvar veke. Bossbilane kan lasta omlag 8-10 tonn med restavfall, og når bilen er full, vert han tømd i omlastingshallen i Kjevikdalen. Her ligg avfallet omlag ein dag før det vert lasta over i semitrailarar. Dagleg køyrer to til tre trailarar med boss frå Kjevikdalen til forbrenning i Sverige. Omsyn til miljø og pris NGIR er eit offentleg selskap og store kontraktar skal leggjast ut på anbod. Det er per i dag Rekom som har kontrakt på restavfall til forbrenning. Rekom er eit meklarfirma i Bergen som forhandlar kontraktar om avfall for kommunale og interkommunale selskap, samt private aktørar i Skandinavia og Europa. NGIR stiller krav til energiutnytting av avfallet i kontraktane. Det meste av avfallet vert transportert til svenske forbrenningsanlegg med svært høg grad av energiutnytting. Det er Rekom som styrer kvar avfallet vert send. I vinterhalvåret har eindel av avfallet gått til forbrenning i Bergen når energiutnyttingsgraden har vore høg. Med tog til Sverige Rekom as, har i samarbeid med Bring og varehandelen utvikla ei transportløysing som NGIR no får ta del i. Spesialbygde konteinarar vert lasta med varer og frakta med tog frå varelager i Sverige. I Arna vert dei lasta over på trailer, køyrd til kundar i Bergen og tømt før dei køyrer til Kjevikdalen. I omlastingshallen til NGIR vert konteinarane lasta med restavfall, køyrd til Arna, lasta på tog og frakta tilbake til Sverige til aktuelt forbrenningsanlegg. Konteinarane vert reingjorde og startar runden på nytt. NGIR har her fått ei svært god miljømessig transportordning, særleg fordi ein konsekvent nyttar varetransport begge vegar. Dette er i samsvar med styresmaktene sine ynske om gods frå veg til bane. Lasting av restavfall i konteinar som skal fraktast med tog til Jönköping i Sverige. Konteinarare går på tog frå Bergen til Jönköping. Konteinaren med restavfall vert tippa på Jönköping Energi, der avfallet går vidare til forbrenning og energiutnytting.

6 Tekstilar Klede, sko, vesker og belter - alt kan brukast om att Ikkje lenger restavfall Nesten alle ting me kastar kan gjerast om til ein ressurs dersom me tek hand om dei på rett måte. Slik er det og med utslitne tekstilar, klede, sko, belter og vesker. Tidlegare skulle ein kasta dette i restavfallet, og store mengder med brukbare ressursar forsvann på denne måten ut av krinsløpet. I fleire år har det vore mogleg å levera klede og sko til ulike klesinnsamlarar, og mange private har og hatt innsamlingsaksjonar til ulike prosjekt i fattige land. Ja takk! Belter, vesker og sjal Brukbare klede Dukar, gardiner, handkle Holete og øydelagde klede Mjuke leiker Puter og sengetøy Sko og støvlar Nei takk! Våte og tilgrisa tekstilar Ikkje berre brukbare klede Fretex og UFF er to av fleire klesinnsamlarar som tek i mot tekstilar. Tekstilane kan vera både slitte og øydelagte, men dei må vera reine og tørre. Alle typar tekstilar kan leverast, og du kan og levera sko, belter og vesker i konteinarane. Dersom konteinaren er full, må du ikkje setja posen frå deg ved sidan av. Då kan tekstilane verta øydelagde av vind og ver, og dessutan koma på avvegar. Sortering til ombruk, reparasjon eller gjenvinning Alt som kjem i tekstilkonteinarane vert sortert og vurdert. Både Fretex og UFF har bruktbutikkar der dei sel både tekstilar og brukbare ting. Noko vert og reparert, til dømes med nye glidelåsar og knappar. Det meste kjem til nytte anten gjennom sal i butikkane eller som eksport til utlandet. Fretex redesignar og syr om tekstilar til nye former eller som nye materialar. Mykje slitt tekstil går til produksjon av pussefiller. Det som ikkje går til ombruk går til materialgjenvinning. Store mengder I 2014 tok Fretex i mot tonn tekstilar. Av dette gjekk 77,8 % til ombruk, 19,2 til materialgjenvinning og 3 % til energiutnytting. Samme året donerte UFF 28,2 millioner kroner til humanitært arbeid, og 19,4 millioner plagg gjekk til ombruk. Konteinarane til Fretex og UFF finn du på gjenvinningsstasjonane våre og utanfor kjøpesenter og butikkar i regionen. Tekstilar til ombruk. NGIR startar prøveprosjekt med tekstilinnsamling Rundt sommaren startar NGIR eit prøveprosjekt med innsamling av tekstilar på Fedje og i delar av Austrheim. For dei aktuelle hushalda vert det levert ut spesialproduserte sekkar til tekstilar, sko, belter, vesker og liknande. Sekkane skal knytast og leggjast i papirdunken. På sorteringsanlegget til NGIR vert sekkane sorterte ut og lagra innandørs. NGIR sender kleda vidare til Fretex, der dei vert sortert for vidare ombruk, redesign eller gjenvinning. NB! Hushalda som skal delta i prosjektet får meir informasjon om dette i posten.

7 Forbod mot store køyretøy på gjenvinningsstasjonane Frå 1. mai i år vert det forbode å køyra med traktorar og køyretøy med tillete totalvekt over 3,5 tonn på alle NGIR sine gjenvinningsstasjonar. Forbodet vert innførd for å ta vare på tryggleiken til kundar og tilsette. Stor trafikk på stasjonane Gjenvinningsstasjonane til NGIR er for hushalds- og hyttekundar, og ingen av dei fire stasjonane er bygd for store køyretøy. På somme dagar er det stor trafikk på stasjonane, både av privatbilar, lastebilar og traktorar med hengjarar. Med mange store køyretøy og mykje folk på stasjonen, mistar både kundar og dei tilsette oversikt. Sjølv om det er forbod for born under 10 år å gå rundt på stasjonane, kan og vaksne verta lite synlege bak ein stor varebil eller traktor. Me ser stadig farlege situasjonar der store køyretøy hindrar utsikt for andre trafikantar. Store køyretøy kan levera over vekt Dei som ynskjer å levere avfall i traktorar og køyretøy over 3,5 tonn kan levera avfallet over vekt til NGIR sitt mottak i Kjevikdalen etter gjeldande prislister som finst på ngir.no/naering/prisar. Tryggleiken er viktigast Me skjønar at det kan vera praktisk med store bilar og traktorar for levering av avfall, men vonar at kundane våre har forståing for at tryggleiken for kundar og tilsette på stasjonane er viktigare omsyn å ta. Reglar for gjenvinningsstasjonane Avfall frå hushald eller hytter i NGIR-kommunane kan leverast på gjenvinningstasjonane Me tek ikkje betaling på gjenvinningsstasjonane. Stasjonane er finansierte av hushalds- og hytteabonnentar, og næringsavfall kan difor ikkje leverast. Næringsavfall må leverast over vekt i Kjevikdalen Tilsette på stasjonen har full rett til å visa bort personar ved mistanke om levering av næringsavfall. Born under 10 år skal sitja i bilen Til tider er det mykje trafikk. Det kan vera vanskeleg å oppdaga born mellom bilar og tilhengjarar. La borna sitja i bilen! Vis køkultur og følg vanlege trafikkreglar Vanlege trafikkreglar gjeld på stasjonen. NGIR er ikkje ansvarleg for skadar som oppstår på køyretøy eller personar, dersom skadane ikkje skuldast NGIRtilsette. Det er ikkje lov å omsetja avfall på stasjonen NGIR sine tilsette har ikkje lov å selja ting frå stasjonen. Eventuell handel av ting mellom kundar må gjerast utanfor stasjonen. Roting i bur og konteinarar er ikkje tillete Publikum kan ikkje ta med seg ting frå stasjonen. Roting i bur og konteinarar fører til meirarbeid for NGIR, og ting kan verte omsett i ein illegal marknad. Dette er ikkje tillete. Vis ordenssans rydd opp Me ynskjer at stasjonane skal vera ryddige og trivelege for både publikum og tilsette. Me set difor stor pris på at du ryddar etter deg. Spør personalet etter kost og spade. Frå 1. mai i år vert det forbode å levera avfall med traktorar og store køyretøy på alle gjenvinningsstasjonane til NGIR. Publikum skal retta seg etter tilvisingar frå NGIR sine tilsette på stasjonen. Dersom nokon ikkje er villige til å sortera etter dei ordningar som me tilbyr, kan dei visast vekk frå stasjonen.

8 Strandryddedagen 7. mai Den største kollektive ryddedugnaden i Noreg! Ver med og rydd ei strand i mai! Oppsett: NGIR. Trykk: TrykkService AS, Knarvik. Foto: Hold Norge Rent, Grønt Punkt, ScanStock Photo, SIM og NGIR. Marin forsøpling Dei siste åra har det vore fokus på marin forsøpling og rydding av strender langs norskekysten. Strandryddedagen vert arrangert for sjette gong i år. Den offisielle strandryddedagen er 7. mai, men aksjonen varer i to-tre veker. NGIR er medlem av Hold Norge Rent, som jobbar for å engasjera folk til friviljuge ryddeaksjonar i norsk natur. Alle kan vera med Privatpersonar, lag og organisasjonar kan gå saman og rydda ei strand i nærområdet. Kampanjen vert finansiert av inntekter som NGIR har på næringsavfall. Slik gjer du: Meld deg på til oss for å få levera avfallet gratis. NGIR deler ut gratis sekkar og utstyr til strandryddinga. Send ein e-post til ngir@ngir.no Meld deg på den nasjonale aksjonen til Hold Norge Rent slik at avfallet vert registrert. Ta gjerne kontakt med oss for meir informasjon. Ta gjerne bilder og send til oss slik at me kan publisera det på våre Facebook-sider. Me vil gjerne ha bilete av korleis det ser ut før og etter rydding. Registrering av avfallet gjev oss kunnskap om kva som vert skylt opp frå havet, slik at me kan jobba vidare mot kjeldene og finna løysingar. I tillegg får me opplysningar om kvar og kor tid me kan henta avfallet i dei ryddeaksjonane der det er aktuelt. Mange har allereie meldt seg til å rydda - ver med du og! FAKTA OM MARIN FORSØPLING Marint avfall kan vera plast, bearbeida trevyrke, metall, glas, gummi, tekstilar og papir. Meir enn 70 prosent av jorda si overflate er hav. Havet vert brukt som bossbøtte, og det trugar sjøfugl og pattedyr. Nyare forsking viser at plast vert fragmentert til stadig mindre bitar, som til slutt vert såkalla mikroplast. Mikroplast finst i sjøvatn, og sjølv små mengder kan overføra miljøgifter til marint dyreliv. Sjøfugl oppfattar plastfragment som mat, og får dermed plast og andre framandelement i magen. Nyare studier frå Skottland har påvist plastfragment i magen til sjøkreps. Sjøpattedyr og sjøfuglar set seg fast i liner og garnrestar. Muslingar filtrerer store mengder vatn og kan på den måten få i seg mikropartiklar. AVFALL I NATUREN Papir brukar tre til åtte veker på å brytast ned. Nedbryting av tekstilar tek to år. Ei plastflaske på avvegar vil påverka havet negativt i om lag 400 år. Marin forsøpling er ei vesentleg miljøutfordring