Fortunsvassdraget 075.Z, Luster kommune - Fråsegn til søknad med konsekvensutgreiing for Øyane kraftverk - Luster kommune

Transkript

1 Sakshandsamar: Eli Mundhjeld Vår dato Vår referanse Telefon: / E-post: Dykkar dato Dykkar referanse Norges vassdrags- og energidirektorat Fortunsvassdraget 075.Z, Luster kommune - Fråsegn til søknad med konsekvensutgreiing for Øyane kraftverk - Luster kommune Vi viser til oversending frå NVE, datert Fylkesmannen viser til fråsegna frå Luster kommune, og vurderer at det ut i frå negative verknader for miljø og landskap og manglande kunnskapar ikkje bør gjevast løyve til det omsøkte Øyane kraftverk. Bakgrunn Hydro søkjer om å få byggje Øyane kraftverk i Fortunsvassdraget i Luster kommune. Kraftverket er planlagt med inntak ovanfor Spitarfossen på kote 577 med vassføringstunnel og kraftstasjon med maksimal slukeevne 15 m³/sekund i fjell på kote 95. Dette blir ei fallhøgde på 482 m og planlagt installasjon er på 61 MW. Venta produksjon blir på 98 GWh/år. Øyane kraftverk skal nytte restvassføringa frå nedbørsfeltet sør for Fivlemyrane (41,3 km²) som har ei middelvassføring på 2,5 m³/s, og overløp frå ovanforliggjande reguleringar som i middel utgjer 1,1 m³/s. Fortunsvassdraget er allereie kraftig utnytta til vasskraftproduksjon med ein gjennomsnittleg produksjon på 1576 GWh/år. MILJØVERNFAGLEGE VURDERINGAR Fylkesmannen skal vurdere tema naturmiljø (m.a. landskap, biologisk mangfald, inngrepsfrie naturområde, fisk), ureining/vasskvalitet og friluftsliv. Miljøverndepartementet har avgjerdsrett etter ureiningslova når det gjeld uttak av vatn i samband med vasskraftutbygging. Prinsipp og føringar i naturmangfaldlova skal leggast til grunn av alle forvaltningsorgan ved handsaming og vurderingar/avgjerder etter særlovene. Naturmiljø og biologisk mangfald Det følgjer av naturmangfaldlova 7 at det i NVE si tilråding skal gå fram korleis konsesjonssaka er vurdert i høve til naturmangfaldlova Sjølv om det er NVE som til sist skal gjere den vurderinga, reiser vi spørsmålet om konsulentfirmaet (i dette tilfellet AMBIO), burde ha gjeve meir eksplisitt uttrykk for korleis dei vurderer søknaden i høve til dei nemnde paragrafane i naturmangfaldlova. Utan at konsulenten si vurdering skal oppfattast som nokon endeleg fasit, då det må vere ope for grunngjevne innvendingar frå ulike høyringsinstansar og andre, trur vi det ville vere ei hjelp for den vidare handsaminga. Dette er eit signal til tiltakshavarar og konsulentfirma i nye konsesjonssaker, at konsulentoppdraget bør knytast tydelegare opp mot krava i naturmangfaldlova. Nedanfor har vi freista å vurdere saka og informasjonen i AMBIO-rapporten i høve til reglane i naturmangfaldlova. Hovudkontor Landbruksavdelinga E-post: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger Fjellvegen 11, 6800 Førde post@fmsf.no Telefon: Postboks 14, 6801 Førde Internett: Telefaks: Telefon: Org.nr Telefaks:

2 2/6 Til 8 (kunnskapsgrunnlaget): Det verkar klart at den omsøkte utbygginga spesielt vil verke inn på naturtypar som bekkekløfter og flaummarkskog. Både bekkekløfter (i naturleg tilstand) og flaummarkskog er naturtypar som historisk har hatt ein tilbakegang som følgje av menneskeleg påverknad. Sjølv om det finst mange bekkekløfter i Norge (ikkje minst i Sogn og Fjordane), er det for denne naturtypen svært mange lokalitetar som anten har fått redusert vassføring, eller der planlagde eller påtenkte vasskraftplanar vil redusere vassføringa. Dersom visse artar i kløftene er avhengige av ein viss storleik eller regularitet i vassføringa, vil dei difor vere i ei sårbar stilling. Flaummarkskog har vore omdisponert gjennom oppfylling og nedbygging mange stader. Det største trugsmålet mot naturtypen er likevel knytt til regulering, forbygging eller utretting av elveløp. Sjølv utan nye inngrep er det sannsynleg at flaummarkskog generelt vil få ein vidare tilbakegang, både i areal og kvalitet/mangfald som følgje av tidlegare vassdragsinngrep. For begge dei nemnde naturtypane vil gjennomføring av utbygginga bidra til den negative utviklinga. Tiltaket vil innebere redusert vassføring i Bakligjelet, og ein inntaksdam som vil gje ei 600 m-strekning av elva oppstraums meir stilleståande tilhøve. Begge delar vil kunne endre levevilkåra for ferskvassorganismar. Det er kjent endemiske artar av fjørmygg frå breelv i Jostedalen. I og med at også Fortunelva er brepåverka, er det eit nærliggjande spørsmål om slike artselement også er her. I følgje AMBIO-rapporten (s.50) var botndyrsamfunnet på dei undersøkte stadene arts- og individfattig. Det går likevel ikkje fram kva for artsgrupper av botndyrsamfunnet som vart artsbestemte, og artslista i vedlegg 4 kan tolkast som at fjørmygg ikkje er artsbestemte i det heile. Her burde rapporten ha sagt noko om kvaliteten på undersøkinga når det gjeld å gje svar på om det kan vere sjeldsynte artar på dei strekningane som vert endra av inngrepet. I følgje dei naturfaglege undersøkingane er det ikkje funn eller forhold som gjer det sannsynleg at det er raudlisteartar knytte til Spitarfossen. Bakligjelet kan derimot ha potensiale for slike, trass i allereie redusert vassføring pga tidlegare vasskraftutbygging. Vidare vil flaummarksskog med raudlista artar i nedre del av influensområdet bli påverka av redusert vassføring. Det er mogleg at fugleundersøkingane som er utførde til ulike tider i sommarhalvåret er gode nok til å gje svar på om det kan ventast å vere fugleartar som vil reagere negativt på utbygginga, men dette går ikkje tydeleg fram. Mange fuglar er svært vanskelege å oppdage, eller må undersøkjast til spesielle tider. Her burde konsulentane, som kjenner både faget, terrenget og korleis eige feltarbeid er gjennomført, ha gjeve ei kvalifisert vurdering av kunnskapsgrunnlaget etter undersøkinga. Til 9 (føre-var-prinsippet): Vi registrerer at det ikkje har vore undersøkingar langs heile elvestrekka med fråført vatn. I fagrapporten heiter det at: Bakligjelet er en lokalitet som trolig har potensiale for funn av sjeldne moser, men nærmere undersøkelser i dette området ble vurdert som uforsvarlig pga. sikkerhetsmessige årsaker. Reduksjon av vassføringa i Bakligjelet er ein uunngåeleg del av den omsøkte utbygginga. Etter vår oppfatning er dette såleis ei sak der det skal treffes en beslutning uten at det foreligger tilstrekkelig kunnskap om hvilke virkninger den kan ha for naturmiljøet. Vurderinga av verknad for naturmangfaldet må også femne om eventuelle utilsikta hendingar som ikkje er ønskjelege, men som ut frå røynsler med andre kraftprosjekt vil kunne inntreffe frå tid til anna. Kva er konsekvensar for strekninga nedstraums ved utfall av kraftverket?

3 3/6 Til 10 (økosystemtilnærming og samla belastning): I dette tilfellet gjeld søknaden eit vassdrag som allereie er ein del påverka av vasskraftutbygging, og der nokre av verknadene vil vere dei same. Bakligjelet har såleis allereie i dag ei vassføring som er redusert i høve til det naturlege, og eit nærliggjande spørsmål er korleis eksisterande og planlagd utbygging både kvar for seg og samla vil verke på artssamfunn og artselement som direkte eller indirekte er avhengige av ei viss vassføring. Eksisterande utbygging har verka i så pass mange år at det vil vere verdifullt å undersøkje kva ho ha hatt å seie for dei ulike elementa ved naturmangfaldet som kan vere sårbare. Kva vart undersøkt i førekant av eksisterande utbygging, og korleis er situasjonen i dag for dei elementa som vart undersøkte? Er det teikn til at eksisterande utbygging har øydelagt visse artselement, eller at påverknaden har kome nær tolegrensa for nokre av dei? Eit naturleg spørsmål er t.d. korleis artsmangfaldet i Bakligjelet i dag er samanlikna klimatisk og topografisk tilsvarande bekkekløfter som ikkje er påverka av kraftutbygging. Er det rom for ytterlegare reduksjon i vassføringa, eller vil undersøkingane syne at sjølv eksisterande utbygging har vore meir enn naturmangfaldet toler? Dersom det er snakk om naturmangfald som kan restaurerast, vil det i sistnemnde fall verte aktuelt å drøfte endringar ved revisjon av eksisterande utbygging. Til 11 (kostnader ved miljøforringing skal berast av tiltakshavar): Dette er allereie godt innarbeidd når det gjeld fisk. Vi reiser spørsmålet om også andre artar, eller nærare definerte naturtypar, kan verte råka av tiltaket i ein slik grad at det er aktuelt å krevje avbøtande tiltak. Føresetnaden er at kunnskapsgrunnlaget er tilstrekkeleg til å påvise slik miljøforringing, og at det finst aktuelle tiltak som bøter utan å gjere meir skade. Til 12 (miljøforsvarlege teknikkar og driftsmetodar): Vasskraftutbygging inneber nødvendigvis at vatn vert leidd vekk frå naturlege løp, eller andre endringar i naturleg vass-strøyming i tid og rom. Kva som er mest miljøforsvarleg kan variere frå sak til sak. I dette tilfellet kan ein t.d. spørje om det finst andre stader å leggje inntaket, slik at ein slepp å gjere ei strekning av 600 m av elva om til ein tilnærma innsjø. Traséval og plassering av massedeponi kjem også inn under dette punktet. Eit av dei mest sentrale spørsmåla er kor mykje av vassføringa ein kan redusere utan å truge naturmangfaldet på ein uakseptabel måte. Svaret bør vere avgjerande for innhaldet i den einskilde konsesjonen, eller om eit prosjekt i det heile skal få konsesjon. Fylkesmannen oppfattar det som kunnskapen om dette i dag er mangelfull. Dersom det er rett, bør det få konsekvensar for den vidare handsaminga av denne konsesjonssaka. Landskap og friluftsliv Dei viktigaste landskaps- og friluftslivverdiane er knytte til at dette er ein viktig innfallsport til Breheimen nasjonalpark og nasjonalt viktig friluftsområde. Spitarfossen merkar seg ut som eit viktig landskapselement. I tillegg til utgreiingane i fagrapporten har Sogn og Fjordane turlag og lokale interesser gjeve fråsegn med vesentlege opplysningar om friluftsliv. Spitarfossen vil etter planlagde utbygging framstå som tørrlagt meir eller mindre heile året. Dette er i konflikt med nasjonale verdiar. Den andre viktige fossen i dalføret (ved Ormelid, Grandfasta) er tørrlagt av tidlegare vasskraftutbyggingar i området. Fisk, fiske og ferskvassbiologi Laks og sjøaure kan vandre knapt 1 km forbi planlagt utløp frå Øyane kraftverk. Undersøkingar har vist at det er lite anadrom fisk på denne delen av lakseførande strekning. Ambio påviste laks berre på den nedste av dei tre stasjonane på anadrom strekning, medan det vart påvist aure på den øvste og nedste stasjonen. Det vart fiska ved relativt høg vassføring, og dette vanskeleggjer fiske med elektrisk fiskeapparat. Den øvste

4 4/6 stasjonen til Rådgivende Biologer, ved Øyane, viste derimot ein relativt høg tettleik av laks. Denne fisken kan stamme frå kultivering, men det gjer at vi ikkje kan utelukke at det er meir yngel av laks og sjøaure enn det som vart vist ved undersøkinga hjå Ambio. Også Rådgivande Biologer har vist at det er låg produksjon av ungfisk i den øvre delen av anadrom strekning grunna låg vassføring. Førekomsten av laks viser likevel at denne strekninga har eit potensiale både til naturleg rekruttering og til kultivering. For å unngå store endringar i vassføringa ved stans av turbinen er det viktig at det vert ordna eit opplegg for å sleppe vatn forbi, slik at fisken til ei kvar tid har nok vatn nedanfor kraftstasjonen. All justering av vasstanden må skje med mjuke overgangar. Dette er spesielt viktig ved låge vassføringar når store delar av vatnet kjem frå kraftstasjonen. Eit utfall ved låg vassføring vil kunne tørrleggje store delar av elvebotnen og auke faren for stranding av fisk. Dersom det skal byggjast tersklar på den lakseførande strekninga for å betre fisket og auke rekrutteringa av fisk, er det likevel viktig at ein sikrar vassføringa på strekninga, utan utfall og brå endringar i vasstand. Ovanfor anadrom strekning vart det fiska både på oppsida og nedsida av Spitarfossen, og det vart påvist litt aure ovanfor fossen, men ingen nedanfor. Ved ei synfaring hadde det derimot og vorte observert ein aure nedanfor fossen. Lokalt vert det fortalt at det vert fiska etter brunaure i området, og at området ovanfor fossen er mest nytta. Det vert i fagrapporten skrive at det var relativt høg vassføring, og at det kunne påverke resultata. Basert på at det vert fiska litt i området, og elva er varierande med både stryk og rolege parti, burde det vore påvist meir ungfisk i området. Dersom den aktuelle strekninga skal byggjast ut, vil vi difor rå til at det vert gjort ei gransking av ungfiskbestanden i elva ved låg vassføring. Ureining, vasskvalitet, vassforskrifta og støy Fylkesmannen sin overvaking skjer langt nede i vassdraget med ei prøve per år. Dette er ikkje godt nok grunnlag for lokale vurderingar lengre opp i vassdraget. Vi ber om at standard vilkår for ureining vert med i ein ev. konsesjon. Vassforskrifta Vassdraget sin økologiske tilstand før og etter utbygging må vurderast ved nye vasskraftprosjekt jf. vassforskrifta 12 om ny aktivitet eller nye inngrep. Kunnskap om moglege økologiske effektar av m.a. reguleringsregime og minstevassføring er ein føresetnad for å kunne vurdere om inngrepet vil gje lågare miljøtilstand. Såleis må konsekvensundersøkingar gi ein tilstrekkeleg dokumentasjon av notilstand og forventa effektar på dei mest sårbare vasstilknytta artane. Dersom vassførekomsta vert vurdert til å vere ein sterkt modifisert vassførekomst vil godt økologisk potensial bli definert for den aktuelle vassførekomsten, som er resultatet av den beste kombinasjonen av realistiske avbøtande tiltak. Det er særleg viktig å sikre tilstrekkelege leve- og spreiingsforhold for nøkkelartar for dei aktuelle vassførekomstane. Fylkesmannen meiner at det ikkje ligg føre gode nok kunnskapar for å gjere desse vurderingane, jf. om botndyr, fisk og vasskvalitet ovanfor. LANDBRUKSFAGLEGE VURDERINGAR Det er presentert tre hovudalternativ for tilkomstveg til kraftverk og plassering av tipp- og riggområde ved Øyane. Tilkomstalternativ 1 og 2 vil ikkje råke jordbruksareal, medan alternativ 3 vil kunne legge beslag på litt dyrka mark. Tilkomstalternativ 3 inneber likevel at trafikken, både i anleggs- og driftsfasen, vert styrt utanom gardstuna. Dette vil truleg vere ein fordel for landbruket og tunmiljøet - på lengre sikt. Tilkomstalternativ 3 vil også gje betre flaumsikring, av di vegen vert liggande på ein voll som vil fungere som

5 5/6 flaumførebygging. Etablering av tipp- og riggområde på austsida av elva vil berre råke areal med middels bonitet skogsmark. Vi føreset at tipp- og riggområde vert opparbeidde og tilrettelagde for landbruksføremål (beite mv.) etter at anlegget er sluttført. BEREDSKAPSFAGLEGE VURDERINGAR Trygg og stabil forsyning av elektrisk kraft er eit viktig samfunnstryggleikstiltak, og det planlagde tiltaket vil utnytte ein større del av energipotensialet i eit allereie regulert vassdrag. Tiltaket vil auke energiproduksjonen innan den gitte reguleringskonsesjonen for Fortun-Grandfasta, og eit eventuelt bortfall av kraftverket vil ikkje påverke leveringstryggleiken inn på sentralnettet frå Fortunsanlegga. Ved svært store flaumar og overløp kan effekten av flaum auke trass i at storleiken på flaumane er redusert, då auka vegetasjon kan redusere elvebreidda og dermed også flaumlaupa. Det kan såleis oppstå situasjonar med høgare vasstand enn i dag, særleg på flate strekningar oppstraums Øyane. For å førebyggje auka vasstand som følgje av slik attgroing, vil elvelaup verte overvaka med tanke på ev. rydding. Ut over dette vil pålagring av materiale i materiale vil bli overvaka for å unngå problem knytt til masserørsle i elvelaupet, og inntaks- og utsleppsstad vil bli merka for å åtvare mot utrygg is og dragsug. Vi føreset at dei skisserte tiltaka vert gjennomført, og har ingen avgjerande beredskapsfaglege merknader til søknaden. FYLKESMANNEN SI SAMLA VURDERING OG TILRÅDING Øyane kraftverk er eit konfliktfylt prosjekt både når det gjeld nasjonale, regionale og lokale verdiar. Samstundes er det, etter Fylkesmannen si meining, generelt betre at ny vasskraftutbygging skjer i alt regulerte vassdrag enn i nye, ikkje-regulerte vassdrag. Det kan såleis vere rett å opne for ei form for utbygging i denne delen av Fortunsvassdraget. Luster kommune ber NVE setje søknaden på vent slik at den kan vurderast i samanheng med dei andre, eldre utbyggingane i området. Desse skal etter planen vurderast for fornying innan i Vidare har både grunneigarar og andre brukarar av området i høyringsuttalar og i media uttrykt sterkt motstand mot denne vasskraftutbygginga. Fylkesmannen peikar på at det er mangelfullt kunnskapsgrunnlag, og at det er konfliktar i høve til nasjonale verdiar ved den omsøkte utbygginga. Fylkesmannen viser til fråsegna frå Luster kommune, og vurderer at det ut i frå negative verknader for miljø og landskap og manglande kunnskapar ikkje bør gjevast løyve til det omsøkte Øyane kraftverk. Med helsing Anne Karin Hamre assisterande fylkesmann Nils Erling Yndesdal fylkesmiljøvernsjef Dokument som vert sendt elektronisk er godkjent og signert elektronisk av Fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Kopi pr. e-post: Norsk Hydro

6 6/6 Luster kommune