P a g e 23 3. TEKSTUALNA DOKUMENTACIJA
P a g e 24 3.1 PRIMIJENJENI PRAVILNICI, STANDARDI I TEHNIČKI PROPISI 3.1.1 Z a k o n i - Zakon o energetici (Sl. list RCG, br. 28/10), - Zakon o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG, br. 51/08, 40/10 i 34/11), - Zakon o zaštiti na radu (Sl. list RCG, br. 79/04), - Zakon o zaštiti i spašavanju (Sl. list CG, br. 13/07 i br 5/08) 3.1.2 P r a v i l n i c i - Pravila za funkcionisanje distributivnog sistema električne energije (Sl. list CG, br. 50/12); - Pravilnik o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona - (Sl. list SFRJ, br. 53/88, 54/88 i 28/95); - Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu niskonaponskih mreţa i pripadajućih transformatorskih stanica (Sl. list SFRJ, br. 13/78 sa izmjenama objavljenim u Sl. listu br. 37/95); - Pravilnik o tehničkim normativima za izgradnju niskonaponskih nadzemnihvodova (Sl. ist SFRJ, br. 6/92); - Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu objekta od atmosferskogpraţnjenja (Sl. list SRJ, br. 11/96); - Pravilnik o jugoslovenskim standardima za gromobranske instalacije (Sl. list SRJ, br. 11-96); - Pravilnik o tehničkim mjerama za pogon i odrţavanje elektroenergetskih postrojenja (Sl. list SFRJ, br. 19/68); - Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu elektroenergetskih postrojenja od prenapona (Sl. ist SFRJ, br. 7/71 i 44/76). - Pravilnik o načinu izrade, razmjeri i bliţoj sadrţini Tehničke dokumentacije (Sl. list CG, br. 23/14) - Pravilnik o tehničkim zahtjevima za zaštitu garaţa za putničke automobile od poţara i eksplozija (Sl. list CG br. 9/2012) - Pravilnik o tehničkim norvativima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1 KV do 400 KV 3.1.3 S t a n d a r d i - MEST HD 60364-1: 2011 - Niskonaponske električne instalacijedio 1: Fundamentalni principi, ocjena opštih karakteristika, definicije - MEST HD 60364-4-41: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 4-41: Bezbjednosna zaštita - Zaštita od električnog udara - MEST HD 60364-4-42: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 4-42: Bezbjednosna zaštita - Zaštita od električnog udara - MEST HD 60364-4-43: 2011- Niskonaponske električne instalacije Dio 4-43: Bezbjednosna zaštita - Prekostrujna zaštita - MEST HD 60364-4-444: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 4-444: Bezbjednosna zaštita - Zaštita od naponskih i elektromagnetnih smetnji - MEST HD 60364-5-51: 2011 - Električne instalacije na zgradama Dio 5-51: Selekcija i postavljanja električne opreme - Opšta pravila - MEST HD 60364-5-52: 2011 Električne instalacije na zgradama Dio 5-52: Selekcija i postavljanje električne opreme - Ţični sistemi - MEST HD 60364-5-534: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 5-534: Selekcija i postavljanje električne opreme - Izolacija, prekidanje i upravljanje - Klauzula 534: Uređaji za zaštitu od prenapona - MEST HD 60364-5-54: 2011 - Električne instalacije na zgradama Dio 5-54: Selekcija i postavljanje električne opreme - Načini uzemljenja, zaštitni provodnici i spojni zaštitni provodnici - MEST HD 60364-5-551: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 5-551: Selekcija i postavljanje električne opreme - Ostala oprema - Klauzula 551: Generatori niskog napona - MEST HD 60364-5-56: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 5-56: Selekcija i postavljanje električne opreme Bezbjedonosne mjere - MEST HD 60364-7-701: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 7-701: Zahtjevi za specijalne instalacije ili lokacije Lokacije u kojima se nalaze kade ili tuš-kabine - MEST HD 60364-7-704: 2011 - Niskonaponske električne instalacije Dio 7-704: Zahtjevi za specijalne instalacije ili lokacije Konstrukcija i uklanjanje gradilišnih instalacija - MEST HD 60364-7-706: 2011 Niskonaponske električne instalacije Dio 7-706: Zahtjevi za specijalne instalacije ili lokacije - Lokacije za polaganje provodnika sa ograničenim pomjeranjem - MEST EN 50274: 2010 - Niskonaponske rasklopne aparature - Zaštita od električnog udara - Zaštita od slučajnog direktnog dodira opasnih aktivnih djelova - MEST EN 61543: 2009 - Zaštitni uređaji diferencijalne struje (RCD) za domaćinstvo i sličnu upotrebu - Elektromagnetna kompatibilnost - MEST EN 61187: 2010 - Električna i elektronska mjerna oprema Dokumentacija - MEST EN 50525-2-31: 2011 - Električni kablovi Niskonaponski energetski kablovi nominalnih napona do i uključujuči 450/750 V (U0/U) Dio 2-31: Kablovi za opšte namjene - Neoklopljeni kablovi sa jednim jezgrom satermoplastičnom PVC izolacijom
P a g e 25 - MEST EN 61140: 2010 - Zaštita od električnog udara - Zajednički aspekti za instalaciju i opremu - MEST EN 1838: 2011 - Primjena rasvjete - Rasvjeta u hitnim slučajevima - MEST EN 60529: 2010 - Stepeni zaštite obezbijeđeni kućištima (IP kod) - MEST EN 50368: 2008 - Učvršćivači kablova za električne instalacije - MEST EN 50425: 2009 - Prekidači za domaćinstvo i slične stalne električne instalacije - MEST EN 50428: 2009 - Prekidači za kućne instalacije i druge slične fiksne električne instalacije - Dodatni standard Prekidači i srodna oprema za upotrebu u elektronskim sistemima kuća i zgrada (HBES) - MEST EN 60269-1: 2010 - Niskonaponski osigurači - Dio 1: Opšti zahtjevi - MEST EN 60269-1: 2010/A1: 2010 - Niskonaponski osigurači - Dio 1: Opšti zahtjevi - MEST EN 60320-1: 2008 - Utični pribor za uređaje za domaćinstvo i slične opšte namjene Dio 1: Opšti zahtjevi - MEST EN 60320-2-2: 2008 - Utični pribor za uređaje za domaćinstvo i slične opšte namjene - Dio 2-2: Međuutični (spojni) pribor za domaćinstvo i sličnu opremu - MEST EN 60335-2-97: 2010 - Aparati za domaćinstvo i slični električni aparati - Bezbjednost Dio 2-97: Posebni zahtjevi za pogonske mehanizme za roletne, tende, rolo zavjese i sličnu opremu - MEST EN 60670-1: 2010 - Kutije i kućišta za električni pribor za domaćinstvo i slične fiksne električne instalacije - Dio 1: Opšti zahtjevi - MEST EN 60670-22: 2010 - Kutije i kućišta za električni pribor za domaćinstvo i slične fiksne električne instalacije - Dio 22: Posebni zahtjevi za priključne (razvodne) kutije i kućišta - MEST EN 60730-2-14: 2009 - Električni uređaji za automatsko upravljanje u domaćinstvu i sličnu upotrebu - Dio 2-14: Posebni zahtjevi za električne aktuatore - MEST EN 60730-2-14: 2009/A2: 2010 - Električni uređaji za automatsko upravljanje u domaćinstvu i sličnu upotrebu - Dio 2-14: Posebni zahtjevi za električne aktuatore - MEST EN 60898-1: 2010 - Električni pribori - Prekidači strujnog kola za zaštitu od prekomjerne struje za domaćinstvo i slične instalacije - Dio 1: Prekidači strujnog kola za naizmjeničnu struju (a.c) - 4 T e h n i č k e p r e p o r u k e - Tehnička preporuka za priključenje potrošasča na niskonaponsku mreţu TP-2, EPCG, Podgorica, 2007; - Tehnička preporuka Tipizacija mjernih mjesta Uputstvo i tehnički uslovi za izbor i izgradnju ograničavača strujnog opterećenja; - Tehnička preporuka TP-1b Distributivna transformatorska stanica DTS EPCG 10/0.4 kv
P a g e 26 3.2 PRILOG ZA ZAŠTITU NA RADU Potencijalne opasnosti i štetnosti od elektroinstalacija - Opasnost od slučajnog dodira djelova pod naponom - Opasnost od nedozvoljenog napona dodira - Opasnost od struje kratkog spoja - Opasnost od preopterećenja - Opasnost od iznenadnog nestanka napona - Opasnost od poţara - Opasnost od eksplozivnih smjesa - Opasnost od vlage, vode, prašine i hemijskih uticaja - Opasnost od nedozvoljenog nivoa osvjetljenosti Mjere zaštite od slučajnog napona dodira djelova pod naponom Za eliminaciju opasnosti od slučajnog dodira djelova pod naponom predviđene su sljedeće zaštitne mjere: Svi elektro uređaji sa nezaštićenim djelovima pod naponom smješteni su u zatvorenim metalnim kutijama i sl. Projektom je predviđena upotreba izolovanih energetskih kablova sa odgovarajućom električnom i mehaničkom zaštitom. Energetski instalacioni kablovi su nazivnog napona 1kV, ispitnog napona 4kV prema JUS N.C5.220. Pogodnim lociranjem sva oprema je postavljena na visini ili je posebno mehanički zaštićena. Mjere zaštite od nedozvoljenog napona dodira Za zaštitu od nedozvoljenog napona dodira primijenjen je odgovarajući razvodni sistem, a kao dodatna zaštita predviđene su sklopke ZUDS. - Uzemljenje je izvedeno temeljnim uzemljivačem. - Svi metalni djelovi vezani su na uzemljenje. Sve metalne mase opreme, koje normalno nijesu pod naponom, a mogu doći pod napon u slučaju greške, vezane su ţuto-zelenom ţilom u napojnom kablu na sabirnicu uzemljenja u razvodnom ormaru. Oprema je dimenzionisana a zaštita podešena tako da sistem efikasno štiti od nedozvoljenog napona dodira. U objektu je izvedeno osnovno i dopunska izjednačenja potencijala. Mjere zaštite od struja kratkog spoja Kao zastita od nedozvoljenih struja kratkog spoja predviđeni su visokoučinski osigurači NH00 i automatski osigurači. Oprema je odabrana prema minimalnim i maksimalnim strujama kratkog spoja. Mjere zaštite od preopterećenja Zavisno od vrste potrošača planirane su odgovarajuće mjere zaštite od preopterećenja. Svi kablovi su pravilno dimenzionisani prema trajno dozvoljenoj struji i dozvoljenom padu napona. Mjere zaštite od posledica iznenadnog nestanka napona U slučaju iznenadnog prestanka isporuke električne energije iz elektroenergetskog sistema ne postoji opasnost za ljudske ţivote i materijalna dobra. U slučaju iznenadnog prestanka napona, u zajedničkim komunikacijama je predviđena nuţna rasvjeta. Mjere zaštite od poţara Opasnost od preopterećenja i kratkog spoja na električnim instalacijama objekta, ne moţe biti uzročnik poţara, eksplozije ili neke druge štete, jer je pravilno dimenzionisana višestepena zaštita sa osiguračima (JUS N.E5.206). Kablovi su dimenzionisani prema trajno
P a g e 27 dozvoljenim strujama i dozvoljenom padu napona (JUS N.B2.752; i član 20 Pravilnika o tehničkim normativima za električne instalacije niskog napona). Mjere zaštite od eksplozivnih smjesa U objektu ne postoje prostorije ugroţene eksplozivnim materijama. Mjere zaštite od vlage, vode, prašine i hemijskih uticaja Sva oprema je izvedena u odgovarajućoj zaštiti. Mjere zaštite od nedovoljnog nivoa osvijetljenosti Fotometrijskim proračunom predviđeno je odgovarajuće osvjetljenje (minimalna srednja osvijetljenost JUS U.C9.100) Opšte odredbe i obaveze Izvođač je duţan da 8 dana prije početka izvodjenja radova, obavijesti nadlezni organ o početku radova. Izvođač je duţan da uradi sva propisana normativna akta iz oblasti zaštite na radu i da upozna radnike sa uslovima rada i izvorima štetnosti i opasnosti, kao i mjerama zaštite. Izvođač je duţan da utvrdi radna mjesta sa posebnim uslovima rada, ukoliko takva mjesta postoje. Svuda, gdje to propisi zahtijevaju potrebno je postaviti vidno označene natpise sa upozorenjima na: - visinu napona, - namjenu odredjene opreme, i - druga vaţna obavještenja. Pri intervencijama u TS, RT i izvođenju instalacionih radova, ovlašćeno stručno lice je duţno primjenjivati zaštitnu opremu i sredstva. 3.3 TEHNIČKI USLOVI Tehnički uslovi su dio projekta i čine jednu komplementarnu cjelinu sa tehničkim opisom i ostalim djelovima tehničke dokumentacije i obavezni su za izvođača radova i ostale učesnike u izgradnji objekta. 3.3.1 Opšti uslovi 1. Investitor je duţan da u toku cijele gradnje objekta obezbijedi stručan nadzor nad izvođačem radova. 2. Prije početka radova, Izvođač je duţan da se detaljno upozna sa glavnim projektom i da sve svoje primjedbe, ukoliko ih ima, blagovremeno dostavi nadzornom organu. 3. Na osnovu datog projekta, izvođač će tek po pregledu i dobijanju saglasnosti od strane nadzornog organa početi sa radom, uz prethodno otvaranje građevinskog dnevnika prema Pravilniku o načinu vođenja i sadrţini građevinskog dnevnika. 4. Sav instalacioni materijal i oprema, koji se koristite za izvođenje ovih instalacija, mora odgovarati standardima i biti prvoklasnog kvaliteta. 5. Kod izvođenja ovih radova, mora se voditi računa da se ne oštete već izvedeni radovi i postojeće konstrukcije. 6. Izvođač radova na električnoj instalaciji je duţan da ukloni sa gradilišta sve otpatke nastale pri izvođenju radova na mjestu koje odredi šef gradilišta. 7. Izvođač je obavezan da ugrađuje kvalitetne, materijale i opremu, izvodi radove stručno i daje garanciju za tehničku ispravnost izvedenih radova.
P a g e 28 8. Materijal i oprema koji se ugrađuju moraju imati propisane ateste. Prije ugradnje, izvođač predaje nadzornom organu ateste materijala i opreme, koji na osnovu pregleda i kontrole daje dozvolu za ugradnju. 9. Natpisne pločice i druga sredstva koja sluţe za raspoznavanje moraju se postaviti na rasklopne aparate radi označavanja njihove namjene. Upravljački elementi i elementi signalizacije moraju se postaviti na lako pristupačna vidljiva mjesta. 10. Izolovani provodnici i kablovi moraju se poloţiti i označiti tako da se lako raspoznaju kod ispitivanja, popravke ili zamjene. Zaštitni provodnik (PE) ili zaštitno neutralni provodnik (PEN) označavaju se kombinacijom zelene i ţute boje, a neutralni (N) svjetloplavom bojom. Ove boje ne smiju se upotrijebiti za bilo koje drugo označavanje. Označavanje se moţe vršiti i na kraju provodnika blizu spoja, pogotovo kad kad provodnici nijesu izolovani. 11. Uređaj za zaštitu mora se postaviti i označiti tako da se lako raspozna njegovo pripadajuće strujno kolo. Uređaj za zaštitu se postavlja u rasklopni blok (razvodnu tablu). 12. U rasklopnom bloku (tabli) postavlja se i grupiše električna oprema istog naponskog nivoa, tako da ne moţe doći do međusobnih štetnih uticaja. Šeme se postavljaju za potrebe praćenja strujnih kola. 13. Ako visokonaponski vodovi prelaze preko igrališta, moraju biti ispunjeni sledeći uslovi: 1) sigurnosna udaljenost mora iznositi 12,0 m; 2) izolacija mora biti mehanički i električno pojačana; 3) dozvoljeno naprezanje (normalno i izuzetno) provodnika i zaštitnih uţadi mora se smanjiti na 75% 3.3.2 Električni razvod 1. Spajanje provodnika moţe se vršiti isključivo u razvodnim ormarima/tablama, šahtovima i instalacionim razvodnim kutijama. 2. Mjesta spajanja moraju se izolovati stepenom izolacije koji odgovaraj tipu električnog razvoda. Izuzetno, u zidovima koji se montiraju od elemenata izlivenih od betona spajanje se moţe vršiti i u kutijama zidnih priključnica, pod uslovom da dubina tih kutija dozvoljava smještaj spojeva istog strujnog kola. 3. Cijevi, kablove svih vrsta i kablovske trase treba postavljati samo po pravim linijama, isključivo vodoravno ili uspravno. Koso ili krivolinijsko postavljanje trase moţe se dopustiti u izuzetnim slučajevima. Pri horizontalnom polaganju cijevi moraju imati blagi pad prema razvodnim kutijama ili šahtovima. Na slobodnim krajevima metalnih cijevi moraju se postaviti uvodnice od izolacionog materijala. 4. U svakom strujnom krugu neutralni provodnik mora da se razlikuje bojom od faznih provodnika. Zaštitni provodnik mora biti ţuto-zelene boje, i ne smije da se koristi u druge svrhe osim u zaštitnu. 5. U vlaţnim prostorijama moţe se postaviti samo oprema u odgovarajućoj, vodotijesnoj, IP zaštiti. 6. Ako se u blizini električnog razvoda nalaze druge neelektrične instalacije, između njih se mora obezbijediti propisani razmak, tako da odrţavanje jedne instalacije ne ugroţava druge instalacije. Ako se u blizini električnog razvoda nalaze instalacije grijanja, cijevi sa toplim vazduhom ili dimnjak, električni razvod se mora izolovati toplotnom izolacijom ili ekranima ili se mora postaviti van toplotnih uticaja. 7. Električni razvod se ne smije postaviti ispod neelektrične instalacije na kojoj je moguća kondenzacija vode ili drugih tečnosti. Električni razvod se ne smije postavljati
P a g e 29 u isti instalacioni kanal, cijev ili sl., sa drugim neelektričnim instalacijama, a ako se to ne moţe izbjeći, mora se osigurati zaštita od indirektnog dodira automatskim isključenjem napajanja ili primjenom izolacije za opremu klase II i mora se postaviti odgovarajuća zaštita od opasnih uticaja drugih instalacija. Metalni djelovi električnog razvoda koj su izloţeni kondenzaciji moraju biti zaštićeni od korozije spolja i iznutra i moraju imati obezbijeđen odvod kondenzata. 8. Ako se električni razvod postavlja po zidu, najmanji dozvoljeni razmak između elemenata električnog razvoda i zida je 5 mm. Električni razvod niţeg napona ne smije se postavljati u isti omotač ili cijev, niti blizu električnog razvoda čiji je napon viši osim ako između ta dva razvoda postoji izolaciona pregrada koja izdrţava ispitni napon električnog razvoda višeg napona. U istu instalacionu cijev ili instalacioni kanal mogu se postaviti provodnici samo jednog strujnog kruga, osim provodnika upravljačkih i pomoćnih strujnih kola. 9. Kablovi poloţeni neposredno pod malter i u zid moraju po cijeloj duţini bti pokriveni malterom debljine najmanje 4 mm. Izuzetno ne moraju biti pokriveni malterom ako su poloţeni u šupljinama tavanica i zidova od betona ili sličnog materijala koji ne gori niti pomaţe gorenje. 10. Kablovi i instalacioni provodnici poloţeni u instalacione cijevi u zidu ili kablovi poloţeni neposredno u malter i ispod maltera moraju se voditi vertikalno ili horizontalno tako da budu paralelni ivicama prostorije. Pri horizontalnom polaganju isti se vode na rastojanju od 30 cm do 110 cm od poda i 200 cm od poda do tavanice. Pri vertikalnom polaganju kablova i provodnika rastojanje od ivica prozora i vrata mora biti minimum 15 cm. Trase kablova koji napajaju učvršćene zagrevače vode moraju se poklopiti sa osom zagrevača. Koso polaganje kablova i instalacionih provodnika dozvoljeno je u tavanicama, ali ne i u zidovima. 11. Polaganje kablova na zid dozvoljeno je i ako kabal ima izolaciju od termoplastičnih masa sa ispunom i plaštom, ako se polaţu na obujmice na zidu i ako je od poda do visine od 2 m od poda dodatno mehanički zaštićen. Razvodne kutije i drugi pribor koji se postavlja na zid uz polaganje kablova moraju imati zaptivene uvodnice i stepen zaštite, najmanje IP 5x utvrđen za vlaţne prostorije. 12. Prilikom paralelnog polaganja instalacionih kablova, iste treba rasporediti na sledeći način: -pri vrhu zida polaţu se telekomunikacioni vodovi, -na 10 cm ispod njih se postavljaju signalni vodovi, -na 10 cm ispod njih se postavljaju energetski vodovi. Razvodne kutije na ovim vodovima postavljaju se koso, pod uglom 45º, jedna ispod druge. 13. Na mestima ukrštanja trase sa provodnicima koji pripadaju različitim vrstama instalacije, mora se ukrštanje izvesti pod pravim uglom, a između provodnika mora da se obezbijedi rastojanje od 10 cm. Ukoliko ovo nije izvodljivo, postavlja se izmređu provodnika umetak debljine 3 mm od izolacionog materijala. 14. Spajanje različitih materijala (na pr. bakra i aluminijuma) moţe se vršiti samo preko elektrohemijski neutralnog podmetača (AlCu spoj ili olovo) debljine 2 mm. 15. Razvodni ormari u instalacijama trebaju ispunjavati sljedeće uslove: - spoljni izgled ormara se uklapa u projekat enterijera; - montiraju se na zid/u zid ili su slobodnostojeći ; - brojila su odvojena od ostale ugrađene opreme;
P a g e 30 - vrata imaju bravu sa ključem; - sve stezaljke na ugrađenoj opremi moraju biti pristupačne sa prednje strane. U normalnom radu sve stezaljke i djelovi opreme koji su pod naponom moraju biti zaštićeni od dodira. 16. Djelovi pod naponom upravljačkog ili razvodnog bloka moraju biti udaljeni od kućišta 20 mm, a manji razmak je dozvoljen samo ako se primjenjuju izolovane pregrade. 17. Orman u kojima su brojila za merenje potrošnje električne energije, treba da su postavljeni tako da brojila ne budu postavljena ispod 60 cm, niti iznad 220 cm. 3.3.3 Gromobranska instalacija i instalacija uzemljenja 1. Gromobranska instalacija se sastoji od prihvatnog sistema, spustnih vodova i uzemljivača. 2. Prihvatni sistem na krovu objekta se izvodi od pocinkovane trake FeZn 20x3 mm koja se postavlja na odgovarajuće potpore na krovnoj površini. 3. Na ravne površine od krovne ploče, potpore za prihvatni sistem se postavljaju pomoću betonskih kocki (pogačica), koje se bitumenom lijepe na predviđenim mjestima na krovnoj površini. 4. Traka prihvatnog sistema polaţe se po pravilu pravolinijski, sledeći ivice krova, šljemena i krovnu konstrukciju. Treba izbjegavati oštre krivine trake. 5. Sva spajanja traka (ogranci, račve, produţeci i sl.) vršiti bez mehaničkih zahvata na samoj traci (na pr. bušenjem), pomoću standardizovanog spojnog pribora. 6. Hvataljke na prihvatnom sistemu moraju se postaviti na sva isturena mjesta (dimnjaci i ventilacioni kanali) i do svih metalnih masa na krovu (oluci, limena opšivanja, odušne cijevi). 7. Spajanja traka sa metalnim djelovima na krovu izvesti, po pravilu, standardizovanim pocinkovanim spojnim materijalom (stezaljke za oluk, obujmice za slivnik i sl.). Na mjestima gdje to nije moguće, spoj se izvodi zavrtnjevima, zakovicama ili obujmicama izrađen od trake, vodeći računa da se traka zaštiti od korozije i da se objekat na koji se postavlja ne ošteti. 8. Kod postavljanja trake prihvatnog sistema na krovu treba voditi računa da se ne ometa klizanje snijega ili čišćenje snijega sa krova. 9. Spustovi od prihvatnog sistema na krovu do mjerno-rastavnog spoja izvode se trakom Fe/Zn 20x3mm, po fasadi ili u zidu (betonski vertikalni cerklaţ). Ukoliko se spusni vodovi postavljaju po fasadi, treba predvidjeti standardizovane potpore na zid i postaviti ih na razmacima od 1m. Traka se pričvršćuje u ovakve potpore zavrtnjima. 10. Traka spusnog voda se postavlja do visine 1,7 m od tla, gde se postavlja mjernorastavni spoj. Od mjerno-rastavnog spoja do sistema uzemljivača presek pocinkovane trake treba da iznosi najmanje 100 mm2, pošto ovaj dio spada u sistem uzemljivača. Ako je ovaj dio spušta na fasadi, onda ga treba zaštititi od mehaničkih oštećenja pocinkovanim L profilom 30x30x3 mm. Ako se spust u zidu, mehanička zaštita nije potrebna. 11. Potrebno je izmjeriti prelazni otpor uzemljivača i pregledati sve spojeve uzemljivača i metalnih masa štićenog objekta (glavno izjednačenje potencijala, dopunsko izjednačenje potencijala). 12. Treba sačiniti zapisnik o ispravnost koji predstavlja sastavni dio tehničke dokumentacije objekta i osnovu za periodične preglede gromobranske instalacije. 13. Metalni djelovi električnih potrošača se na ŠIP povezuju preko zaštitnog PE provodnika u priključnom kablu i zaštitnog PE provodnika u instalacionom kablu. 14. Na temeljni uzemljivač se, preko sabirnice za izjednačavanje potencijala priključuju metalni djelovi raznih instalacija, kao i zaštitni provodnik električne instalacije.
P a g e 31 15. Uzemljivač se ugrađuje u temelje objekta (temeljni uzemljivač) u obliku zatvorene konture (prstena), a kod većih objekata uzemljivač se postavlja i u poprečne unutrašnje temeljne trake objekta. 16. Uzemljivač se postavlja u sloj betona tako da između uzemljivača i zemlje ovaj sloj bude debljine najmanje 5 cm, ako se izvodi trakasti (prstenasti) uzemljivač, traka se polaţe u dubinu zemljanog rova od 0.8m i na rastojanju od objekta 2m. Sa uzemljivača blagovremeno postaviti potreban broj priključaka, a prije svega: - priključak (jedan ili više njih) za vezu sa sabirnicom za izjednačenje potencijala, - priključke za vezu sa gromobranskom instalacijom (ako je objekt ima), i eventualno priključke za vezu sa uzemljivačima susjednih objekata. 17. Za izvođenje temeljnog/trakastog uzemljivača treba koristiti pocinkovanu čeličnu traku presjeka najmanje 100 mm2, ali ne tanju od 3,5mm, ili okruglo gvoţđe prečnika najmanje Ø10 mm (pocinkovano, ili nepocinkovano betonsko). 18. Za izradu gromobranske instalacije i uzemljenja upotrijebiti standardne elemente po JUS-u, pocinskovane toplim postupkom (sl.list SFRJ, 13/76). Elementi instalacije na kojima je zastitni plast od cinka ostecen, ne smiju se ugraditi. 3.3.4 Opšte odredbe i obaveze Pri izradi ovog projekta uvaţeni su svi zahtjevi vaţećih tehničkih propisa, jugoslovenskih standarda, kao i Zakona o zaštiti na radu. Elektrooprema i materijali predvidjeni ovim projektom moraju odgovarati vaţećim standardima. Izvođač je duţan da 8 dana prije početka izvodjenja radova, obavijesti nadlezni organ o početku radova. Izvođač je duţan da uradi sva propisana normativna akta iz oblasti zaštite na radu i da upozna radnike sa uslovima rada i izvorima štetnosti i opasnosti, kao i mjerama zaštite. Izvođač je duţan da utvrdi radna mjesta sa posebnim uslovima rada, ukoliko takva mjesta postoje. Svuda, gdje to propisi zahtijevaju potrebno je postaviti vidno označene natpise sa upozorenjima na: - visinu napona, - namjenu odredjene opreme, i - druga vaţna obavještenja. Pri intervencijama u TS, RT i izvođenju instalacionih radova, ovlašćeno stručno lice je duţno primjenjivati zaštitnu opremu i sredstva. 3.4 TEHNIČKI OPIS 3.4.1. Napajanje električnom energijom Priključak na NN distributivnu mreţu, planiranje i izvođenje spoljašnjeg priključka i mjerenje električne energije je u nadleţnosti i odgovornosti CEDIS-a, sve na zahtjev Investitora. Mjerenje utrošene električne energije jedinica vršiće se preko trofaznih dvotarifnih direktnih brojila 3x230/400V, 60A, brojila se montiraju u PMO. 3.4.2. Razvodni ormari i razvodne table PMO i RO su izrađeni od armiranog poliestera (SMC), materijal od koga su izrađeni mora ispunjavati uslove standarda klase II po IEC 364-4-41, odnosno ispuniti propisana mehanička svojstva pri temperaturnom opsegu -20 C do +60 C. Materijal mora biti nesagoriv i otporan na UV zračenje, kao i na starenje usled vremenskih uslova.
P a g e 32 Kućište ormara mora imati stepen mehaničke i zaštite od prodora vlage po standardu IEC 529, minimalno IP55, IK10. Na vratima ormara mora biti vidno istaknuta upozoravajuća oznaka o prisustvu napona, oznaka sistema napajanja i oznaka klase izolacije II. Vrata ormara treba da se zatvaraju u tri tačke, upotrebom brave sa okretnom ručicom i sa ugrađenim cilindričnim tipskim uloškom. PMO je dimenzija 660 x 600 x 250mm, na vratima ormara se nalaze prozorčići od sigurnosnog stakla za očitavanje brojila bez otvaranja vrata. Montaţna visina donje ivice ormara PMO i RO je 1m. Razvodne table RT-A, RT-B i RT-C su ugradne, RT-K nadgradna, izrađene su od negorive tvrde ABS plastike, IP40, IK 07, klasa izolacije II sa bravom na zaključavanje. Razvodne table moraju imati odgovarajuće ateste. U razvodne table se ugrađuju automatski osigurači B karakteristike, Ik=10kA, prvoklasnog kvaliteta ( ETI ili slični). Napojni kablovi razvodnih ormara i razvodnih tabli su dati u grafičkoj dokumentaciji i obuhvaćeni predmjerom. 3.4.3 Instalacije utičnica, priključaka i direktnih potrošača Raspored i broj energetskih priključnica planiran je u skladu sa arhitektonskim projektom, rasporedom radnih mjesta i potrebama objekta, vodeći računa o potrebnoj IP zaštiti. Na zahtjev Investitora projekat ne sadrţi termotehničke potrošače, osim planiranja priključnica za zidne split klima uređaje. Montaţna visina priključnica data je na grafičkim prilozima. Način izvodjenja instalacija uslovljen je načinom gradnje. U betonskim platnima i pločama, sva instalacija će se izvesti u PVCHF cijevima, koje treba postaviti prije betoniranja ploča, odnosno zidnih platna. U lakim pregradnim zidovima instalacija se postavlja u kanalima tih zidova. U pprosoru gdje se izvodi spušteni plafon, kablovi se polaţu u prostoru iznad spuštenog plafona, pričvršćivanje kablova za betonsku ploči iznad spuštenog plafona izvesti standardnim HF kablovskim obujmicama. Instalaciju utičnica i ostale opšte potrošnje izvesti kablovima tipa halogen free kablovima tipa N2XH-J. Kablovi se djelimično polazu kroz termoplastične gibljive cijevi, a većim dijelom pod malter. 3.4.5. Instalacije osvjetljenja Osvetljenje u objektu projektovano je tako da odgovara nameni prostorija i vaţećim propisima i preporukama u pogledu kvaliteta osvetljenja. Uzimajući u obzir faktore kvaliteta osvjetljenja za radne prostorije u u javnim ustanovama, prema JUS U. C9.100 i preporukama JKO. Za fotometrijski proračun korišćen je softver DIALux 4.14, za radne prostorije uzeta je vrijednost nominalne osvijetljenosti od 300 Lx. Za osvjetljenje prilaza objektu i sanitarnih čvorova predviđene su svetiljke u IP55 zaštiti. Sve metalne mase svetiljki obavezno uzemljiti trećim ţuto-zelenim provodnikom. Montaţna visina u odnosu na nivo gotovog poda: - prekidaci -------------------------------------------1.3m Predviđa se ugradnja instalacionih modularnih prekidača vrhunskog kvaliteta. Instalacija električnog osvjetljenja u objektu izvodi se kablovima tipa N2XH-J 3x1.5mm2, koji se polaţu u zid ispod maltera. Protivpanično osvjetljenje predviđeno je pomoću LED svjetiljki, 9W, 3Ah, 5h, sa ugrađenom NiCd aku baterijom, sa mogućnošću autotesta.
P a g e 33 3.4.6. Zaštita od električnog udara Zaštita od električnog udara ostvarena je primjenom mjera: - zaštita od direktnog dodira, - zaštita od indirektnog dodira, - glavnim i dopunskim izjednačenjem potencijala. Zaštita od direktnog dodira ostvarena je izborom opreme koja konstrukcijom i zaštitnim izolovanjem spriječava svaki dodir djelova pod naponom (osim razaranjem izolacije), odnosno postavljanjem opreme, pribora i ostalih elemenata u odgovarajućem kućištu, koja takođe spriječavaju svaki dodir djelova pod naponom. Zaštita od indirektnog dodira ostvaruje se automatskim isključenjem napajanja, koje u slučaju kvara na izolaciji, spriječava nastajanje napona dodira koji veličinom ili trajanjem moţe predstavljati opasnost u smislu štetnog fiziološkog dejstva. Prema JUS IEC 1024-1 unutrašnja gromobranska instalacija se izvodi preko sistema glavnog izjednačenja potencijala. Na SIP se provodnicima tipa P-Y 1x16 mm² povezuju metalne mase u objektu, kao što su: metalni cjevovodi, instalacija grijanja, ventilacioni kanali, ormari, metalne stepenice, ograde itd., i time se vrši glavno izjednačenje potencijala u objektu. Kao dopunska zaštita od indirektnog napona dodira, u slučaju kvara napajanje se automatski isključuje pomoću zaštitnih uređaja diferencijalne struje, ZUDS 63/0. 3A,4p. Zaštita od prenapona vrši se ugradnjom odvodnika prenapona u PMO. 3.4.7. Instalacija gromobrana i temeljni uzemljivač Procjena neophodnosti postavljanja gromobranske instalacije uradjena je prema standardu za gromobranske instalacije JUS IEC-1024-1. Gromobranska instalacija se sastoji od: a) prihvatnog sistema b) sistema spusnih provodnika c) sistema uzemljenja Prema JUS IEC 1024-1 unutrašnja gromobranska instalacija se izvodi preko glavnog izjednačenja potencijala. Potreban je II nivo gromobranske zaštite,srednje rastojanje spustnih vodova: 15m, prosječna širina okca mreţe: 10m. Temeljni uzemljivač se izvodi trakom Fe-Zn 25x4mm, traka se vari na svakih 2m duţine ţeljezne armature temelja ili se spaja spojnicom tipa KON09. Uzemljivač se postavlja ispod hidroizolacionog sloja. Ostavljaju se odvodi za: a) O1,..,O5- prihvatni sistem, b) Ov1,..,Ov6- vertikalne oluke, c) Oa - za uzemljenje agregata, d) odvod za priključak ns uzemljenje susjednog objekta e) uzemljenje bravarije i ograda, f) odvodi za SIP1 i SIP2 g) sve ostale metalne cijevi i metalne armature. Temeljni uzemljivač po mogućnosti povezati sa uzemljivačima susjednih objekata. Za medjusobno spajanje traka se koristi ukrsni komad traka-traka, tipa KON01. Prihvatni sistem se izvodi aluminijskim provodnikom tipa AH1 Ø8mm međusobnim spajanjem i spajanjem na spustne vodove. Povezivanje limenih okapnica atike i krovnog vijenca se izvodi ţlebnim spojnicama tipa KON06. Po ravnom krovu provodnik AH1 fi 8m se pričvršćujena betonske kocke sa nosačem tipa SON17. Traka Fe-Zn 25x4mm i provodnik AH1 Ø8mm se povezuju pomoću ukrsnih komada trakaokrugli provodnik, tipa KON02.
P a g e 34 Međusobno spajanje provodnika AH1 Ø8mm se izvodi pomoću ukrsnih komada okrugliokrugli provodnik, tipa KON04. Hvataljkesu izvedene lovećim špicom tipa LOV. Kao pomoćni prihvatni vod moze posluţiti i okapnica od pocinčanog lima, koja mora biti u neprekinutom galvanskom spoju. Lim mora biti debljina najmanje 0.55mm. Prilikom izrade spojeva na krovu zgrade ili na drugim mjestima svi sastavni djelovi moraju biti od istog materijala. Ako je materijal različit, onda se izmedju bakra i pocinkovanog celika mora staviti olovni umetak najmanje debljine 2mm. Sve metalne cijevi i ostale metalne mase koje se montiraju na krovu moraju biti povezane na prihvatni sistem. Na ventilacionim kanalima se izvode hvataljkes lovećim špicom tipa LOV. Poslije završetka radova, na uzemljivaču izvšiti mjerenje otpora gromobranskog uzemljivača, ako se ne dobije vrijednost Ru 10 Ω, moraju se preduzeti mjere za smanjenje otpora uzemljivača. Vrijednost otpora rasprostiranja temeljnog uzemljivača mora biti izmerena odgovarajućom mjernom metodom po izvođenju uzemljivača, a kasnije u toku eksploatacije redovno periodično. O svemu ovome moraju se pribaviti odgovarajući zapisnici i atesti. Odrţavanje gromobranske instalacije je vaţno da bi se odrţao odgovarajući nivo zaštite i efikasnost gromobranske instalacije, jer su komponente gromobranske instalacije podloţne gubljenju (djelimičnom ili potpunom) svojih svojstava tokom godina eksploatacije zbog korozije, atmosferskih uticaja, oštećenja uzrokovanog dejstvom vremena, mehaničkog oštećenja i oštećenja usled udara groma. Izvještaji o svim postupcima odrţavanja, preduzetim mjerama i mjerama koje treba da se preduzmu predstavljaju osnovu za procjenu kvaliteta gromobranske instalacije i njenih komponenata i moraju se čuvati zajedno sa projektom gromobranske instalacije. 3.4.8 Dizel električni agregat Izbor snage DEA vrši se na osnovu kriterijuma jednovremene snage potrošača u reţimu rezervnog napajanja. Potrošači koji se napajaju sa dizel električnog agregata napajaju se sa razvodnog ormara RO. Jednovremeno opterećenje agregata u reţimu rezervnog napajanja iznosi: Pjg=25,5 kw Na osnovu maksimalne jednovremene snage potrošača koji se u slučaju nestanka napona u distributivnoj mreţi napajaju iz dizel-električnog agregata. Maksimalna prividna snaga potrošača iznosi: Pjg 25,5 Sp 36,1 kva cos 0,83 0,85 Izbor dizel električnog agregata izvršen je prema proračunu koristeći softver CUMMINS POWER GENERATION, nakon proračuna, preporučeni agregat je tipa C38D5, reţim rada standby Sg=38kVA/30.4kW, reţim rada prime Sg=35kVA/28kW. 3.5 KARAKTERISTIKE I SVOJSTVA MATERIJALA I OPREME Za izgradnju projektovane električne instalacije jake struje predviđeni su materijali i oprema sa svojstvima i karakteristikama:
P a g e 35 Razvodne table R. br. Oznaka Način Mjesto ugradnje ugradnje Materijal kućišta Zaštita IP Zaštita IK Zaštita klasa izol. Otvoreni Samogasivi ojačani 1 PMO prostor na zid poliester (SMC) 55 10 II 2 RO Otvoreni prostor na zid Samogasivi ojačani poliester (SMC) 55 10 II 3 RT-K Zatvorena suva prostorija na zid Tvrda ABS plastika 55 7 II 4 RT-A Zatvorena suva prostorija u zid Tvrda ABS plastika 40 7 II 5 RT-B Zatvorena suva prostorija u zid Tvrda ABS plastika 40 7 II 6 RT-C Zatvorena suva prostorija u zid Tvrda ABS plastika 40 7 II Razvodni ormari/ table moraju biti fabričke izrade, u skladu sa standardima: - IEC 439 - IEC 216 - MEST EN 60670-1-2010 Kablovi Karakteristike Nominalni napon Ispitni napon Otporizolacije Opsegtemperature -pripolaganju -radna Konstrukcija -provodnik -izolacija Primjena Vrsta/tipkabla PP00-Y 0,6/1kV 4000V 0,5MΩ -5 C - +50 C -30 C - +70 C meki bakar, jednaili višežica PVC masa usuvim i vlažnimprostorijama,u zemlji,namjestimagdje se neočekujumehanička naprezanja
P a g e 36 Karakteristike Nominalni napon Ispitni napon Otporizolacije Opsegtemperature -pripolaganju -radna Vrsta/tipkabla N2XH 0,6/1kV 4000V 0,5MΩ -5 C - +50 C -30 C - +90 C Konstrukcija -provodnik Cu, klase 1 ili 2, DIN VDE 0295 -izolacija -plašt Primjena XLPE Halogen free mješavina na bazi poliolefin usuvim i vlažnimprostorijama iznad i ispod maltera,nije dozvoljeno polaganje u zemlju. Instalaciona oprema Mjesto ugradnje Oprema Montaţna visina (m) Zona min. IP zaštita Klasa izolacije suve prostorije sva Prema namjeni sve IP40 II vlaţne prostorije priključnice 1,5 II, III IP44 II Otvoreni prostor sva Prema namjeni II, III IP55 II Sva instalaciona oprema mora biti fabričke izrade u skladu sa slijedećim standardima: - IEC/EN 60947-2 - EN 60898/EN 61009 - IEC/EN 61008
P a g e 37 Svjetiljke Uzimajući u obzir mjesto ugradnje, svjetiljke moraju ispunjavati slijedeće uslove: Mjesto ugradnje Montaţna visina (m) min. Stepenzaštite IP Klasa el. izolacije Otpornostna udar Suveprostorije 2,2m IP40 I, II 07 >2,2m IP40 I, II 07 Vlaţneprostorije 2,2m IP55 II 07 Vlaţneprostorije >2,2m IP44 II 07 Otvoreni prostor IP55 II 07 Svjetiljke trebaju zadovoljavati slijedeće standarde: - IEC-EN 60598 (klasa izolacije i stepen zaštite) - IEC-EN 62262 (otpornost na udar).