PILAR III 2013 Oppdatert pr. 31.12.2013

PILAR III 2013 Oppdatert pr. 31.12.2013 1

INNHOLD 1. INNLEIING... 3 2. KAPITALDEKNINGSREGELVERKET - BASEL II... 3 2.1. Noverande regelverk... 3 2.2 Endringar i rammevilkår Basel III... 4 3. KONSERNFORHOLD... 7 3.1 Oversikt over konsernet... 7... 7 3.1.1 Selskap som er fullt konsolidert oppkjøpsmetoden... 7 3.1.2 Selskap som er delvis konsolidert eigenkapitalmetoden... 8 3.1.3 Selskap der investeringa er trekt frå i ansvarleg kapital... 8 3.2 Begrensingar på overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom konsernselskap... 8 4. ANSVARLEG KAPITAL OG KAPITALKRAV... 9 4.1 Morbank og konsern... 9 4.1.1 Ansvarleg kapital... 9 4.1.2 Kapitalkrav... 10 5. STYRING OG KONTROLL AV RISIKO I SPAREBANKEN SOGN OG FJORDANE... 11 5.1 Generelt om styring og kontroll av risiko... 11 5.2 Prosess for vurdering av risikoeksponering og kapitalbehov (ICAAP)... 14 5.2.1 Utvikling i kapitaldekning og kapitalbehov... 15 6. KREDITTRISIKO... 17 6.1 Styring og kontroll av kredittrisiko... 17 6.2 Måling av risiko... 18 6.3 Risikoklassifiseringsmodellar og porteføljekvalitet... 22 7. MOTPARTSRISIKO... 24 7.1 Styring og kontroll av motpartsrisiko... 24 7.2 Derivat - engasjementsbeløp og verkelege verdiar... 24 8. MARKNADSRISIKO... 25 8.1 Styring og kontroll av marknadsrisiko... 25 8.2 Eigenkapitalposisjonar utanfor handelsportefølje... 26 9. STYRING OG KONTROLL AV OPERASJONELL RISIKO... 28 9.1 Styring og kontroll av operasjonell risiko... 28 9.2 Måling av risiko... 28 10. STYRING OG KONTROLL AV ØVRIGE RISIKOAR... 29 10.1 Likviditetsrisiko... 29 10.2 Forretningsrisiko... 29 10.3 Konsentrasjonsrisiko... 30 2

1. INNLEIING Kapitaldekningsregelverket stiller mellom anna krav om offentleggjering av informasjon om banken si risikostyring, risikoeksponering og soliditet. Dette dokumentet oppfyller Sparebanken Sogn og Fjordane si informasjonsplikt etter dette regelverket. Dette dokumentet blir oppdatert årleg og blir publisert samtidig med banken sin årsrapport. Oppdatert informasjon om kapitalkrav og ansvarleg kapital blir kvartalsvis oppdatert og offentleggjort i form av note til banken sin kvartalsrekneskap. Alle beløp i dokumentet er oppgitt i 1.000 NOK, med mindre noko anna er spesifisert. 2. KAPITALDEKNINGSREGELVERKET - BASEL II 2.1. Noverande regelverk Noverande kapitaldekningsregelverk vart gjort gjeldande frå 1. januar 2007, med ei overgangsordning som gjorde det mogleg for den enkelte bank å utsette implementeringa av dette regelverket til 1. januar 2008. Sparebanken Sogn og Fjordane gjorde bruk av overgangsordninga og berekna og rapportert kapitaldekning etter Basel II-regelverket frå og med 2008. Kapitaldekningsregelverket framgår av Finansieringsverksemdslova 2-9, 2-9a, 2-9b, 2-9c og 2-9d, og Kapitalkravforskrifta, Berekningsforskrifta og Konsolideringsforskrifta. Basel II-reglane er omfatta av tre pilarar: Pilar 1 omfattar det regulatoriske minimumskravet til kapitaldekning. Det samla berekningsgrunnlaget er summen av berekningsgrunnlag for kredittrisiko, marknadsrisiko og operasjonell risiko. Den enkelte bank har fått høve til å velje ulike metodar for fastsetting av berekningsgrunnlaget. Nokre av metodane føreset førehandsgodkjenning frå Finanstilsynet. Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar følgjande metodar for fastsetjing av berekningsgrunnlaget: Kredittrisiko: Marknadsrisiko: Operasjonell risiko: Standardmetoden Standardmetoden Basismetoden Kapitaldekninga blir fastsett som forholdet mellom banken sin samla ansvarlege kapital og risikovekta eigedelar. Samla ansvarleg kapital er summen av kjernekapital og tilleggskapital. Lovpålagt minimumskrav til kapital tilsvarer 8% av samla berekningsgrunnlag: Kjernekapital + tilleggskapital Kredittrisiko + marknadsrisiko + operasjonellrisiko 8% Finanstilsynet har likevel stramma til på krava til norske bankar, og det er no bestemt at norske bankar skal ha rein kjernekapitaldekning på minst 9 %. Kapitalkrav og ansvarleg kapital er definert og spesifisert i kapittel 4. Pilar 2 omfattar krava til eigne prosessar i bankane for vurdering av risiko og nødvendig kapital (ICAAP). Sparebanken Sogn og Fjordane sin prosess for vurdering av risikoprofil og kapitalbehov er omtala i kapittel 5.2. I tillegg gir pilar 2 retningslinjer for styresmaktene sin vurderingsprosess. Finanstilsynet skal overvake og evaluere banken si interne vurdering av kapitalbehovet og evna til å overvake og sikre at krava frå styresmaktene blir innfridde. 3

Finanstilsynet har mynde til å setje i verk passande tiltak dersom dei ikkje er tilfreds med arbeidet som er gjort. Pilar 3 omfattar krava til offentleggjering av informasjon. Krava til offentleggjering blir spesielt viktige etter som fleire bankar går over til å rapportere kapitalkrav etter eigne system og metodar. Informasjonskrava inneber at alle institusjonar skal publisere informasjon om organsisasjonsstruktur og risikostyringssystem. Vidare er det sett detaljerte krav til offentleggjering av kapitalnivå og risikoeksponeringar. Dette dokumentet oppfyller banken si plikt til offentleggjering av informasjon etter denne delen av kapitaldekningsregelverket. 2.2 Endringar i rammevilkår Basel III Innføringa av det nye kapitaldekningsregelverket Basel III i perioden 2013-2019 er den mest omfattande regelverksendringa som bankvesenet har vore gjennom på kapital- og likviditetsområdet. Føremålet med det nye regelverket er å betre den finansielle stabiliteten og gjennom det gje betre vern til innskytarar og andre aktørar som finansierer bankane. I mars 2013 la Finansdepartementet fram Stortingsproposisjon 96L, eit lovforslag som endrar kapitalkrava til norske bankar. Forslaget vart endeleg vedteke i Stortinget 10. juni og gjort gjeldande frå 1. juli 2013. Lovendringa er ei tilpassing til Basel 3 og CRD 4-reglane. Iverksetjing av lovendringa fører til ein betydeleg auke i kapitalkrava. I tillegg til strengare krav til korleis kapitalen skal vere samansett, blir det også innført fire nye kapitalbufferar, som skal innehalde berre rein kjernekapital: Bevaringsbuffer (2,5 %), systemrisikobuffer (3,0 % etter full innføring), buffer for systemviktige bankar (2 % etter full innføring) og motsyklisk buffer. I løpet av hausten 2013 vart den motsykliske bufferen fastsett til 1 %- poeng frå 1.7.2015, og liste over systemviktige bankar vart offentleggjort. Sparebanken Sogn og Fjordane vart ikkje definert som systemviktig bank. Kapitalkrava for komande 3-årsperiode ser ut til å bli slik: Kapitalkrav 01.07.2013 01.07.2014 01.07.2015 01.07.2016 Minimumskrav til rein kjernekapital 4,5 % 4,5 % 4,5 % 4,5 % Kapitalbevaringsbuffer 2,5 % 2,5 % 2,5 % 2,5 % Systemrisikobuffer 2,0 % 3,0 % 3,0 % 3,0 % Sum rein kjernekapital utan motsyklisk konjunkturbuffer 9,0 % 10,0 % 10,0 % 10,0 % Motsyklisk konjunkturbuffer 1,0 % 1,0 % Sum kapitalkrav inkl. motsyklisk konjunkturbuffer 9,0 % 10,0 % 11,0 % 11,0 % Tilleggskrav rein kjernekapital systemviktige bankar 1,0 % 2,0 % Krav til rein kjernekapital for systemviktige bankar 9,0 % 10,0 % 12,0 % 13,0 % Hybridkapital 1,5 % 1,5 % 1,5 % 1,5 % Tilleggskapital 2,0 % 2,0 % 2,0 % 2,0 % Samla kapitalkrav ikkje systemviktige bankar 12,5 % 13,5 % 14,5 % 14,5 % Samla kapitalkrav systemviktige bankar 12,5 % 13,5 % 15,5 % 16,5 % Dei nye krava inneber at minstekravet til rein kjernekapital (utan bufferar) blir auka til 4,5 %. I minimumskravet på 8 % kan det også inngå inntil 1,5 % hybridkapital og 2 % 4

tilleggskapital. Rein kjernekapital skal vere fullt tapsabsorberande. I regelverket blir det også stilt strengare krav enn under dagens regulering til tapsabsorberande evne for hybridkapital. Den skisserte maksimalgrensa for motsyklisk buffer er sett til 2,5 %. Dagens nivå på 1 %- poeng gir såleis kapitalkrav som er noko mildare enn det vi på sikt kan forvente. Endringar i nivået på den motsykliske bufferen skal varslast minst eitt år på førehand. Endringar i nivået på den motsykliske bufferen skal varslast minst eitt år på førehand. Norges Bank vil legge fram råd om storleik på den motsykliske bufferen fire til fem gonger årleg. I rådgjevinga vil det bli lagt vekt på tre faktorar: Dei finansielle ubalansane i økonomien. I tider der ubalansane aukar kan bankane bli pålagde å byggje ein ekstra buffer. Tilbakeslag i økonomien. I dårlege tider skal bankane kunne tære på bufferen. Dette kan motverke at innstrammingar i kredittpraksisen til bankane forsterkar tilbakeslaget. Omfanget av andre krav og endringar i kapitaldekningsregelverket. Særleg vil dette gjelde når nye krav blir introduserte. Bufferkrava er ikkje absolutte. I særlege tilfelle kan den motsykliske konjunkturbufferen også setjast høgare enn 2,5 %. Departementet står også fritt til å fastsetje at krav til systemrisikobuffer og/eller bufferkravet for systemviktige bankar kan avvike frå det som er vist i tabellen over. Med utgangspunkt i at bufferane ikkje blir endra, vil det samla kravet til rein kjernekapital vere 10 % frå 1.7.2014, og 11 % etter at den motsykliske bufferen blir gjort gjeldande frå 1.7.2015. Desse krava er oppfylte for SSF sin del. Men krava kan auke. Den motsykliske bufferen kan bli sett opp til 2,5 %. Ein kan heller ikkje sjå vekk frå at krava som systemviktige bankar er underlagde, vil smitte over på andre bankar i form av at finansmarknaden vil krevje høgare prisar for utlån til bankar som ikkje oppfyller desse krava. I så fall vil samla krav til rein kjernekapitaldekning kunne ligge på 14,5 % frå 1.7.2016. I mars 2013 sende Finansdepartementet ut eit høyringsnotat om risikovekter for bustadlån Høyringsnotatet skisserte fire forslag til nye risikovekter for IRB-bankar. I september 2013 vart det eine av desse forslaga vedteke. Forslaget inneber at det blir sett eit golv for kor låge tapsgrader IRB-bankane kan rapportere for lån som blir misleghaldne. Dette golvet blir sett til 20 %, og vil medføre at IRB-bankane vil rapportere ut risikovekter som ligg i området 20 % til 25 %. Modellane som IRB-bankane brukar i dag gir langt lågare risikovekter enn dette.for standardbankane ligg risikovekta for godt sikra bustadlån fast på 35 %. I tillegg til det nye golvet for tapsgrader, er også Basel 1-golvet for berekningsgrunnlag forlenga fram til 2017, og Finansdepartementet har signalisert at golvet kan bli oppretthalde også vidare framover. Så lenge dette golvet ligg fast, vil IRB-bankane ikkje kunne hente ut kapitalvinsten som IRB-modellane gir. Når Basel 1-golvet blir fjerna vil det nye regelverket for risikovekter også gjere kapitalvinsten for bustadlån mindre enn tidlegare rekna med. For lån til næringslivskundar vil IRB-bankane derimot få ein betydeleg kapitalvinst om IRBgolvet blir fjerna. Det vil i perioden 2015-2018 også bli innført regulatoriske minstekrav til likviditet og langsiktig finansiering (LCR og NFSR). SSF oppfyller NSFR-kravet, men vil måtte gjere tilpassingar for å nå LCR-kravet. Kravet seier at likvide plasseringar skal dekkje netto 5

utgåande kontantstraum neste 30 dagar. Aktuelle tiltak for å få til dette kan vere å innføre bindingstid på 31 dagar på ein del av innskota. Alternativt kan verdipapir som ikkje fell inn under kravet til likvide papir erstattast med papir som oppfyller kravet. Dette vil ha ein betydeleg kostnad i form av lågare avkastning på likviditetsreserven. Krava til beredskaps- og avviklingsplanar blir også meir omfattande enn tidlegare, og eit regelverk som kan medføre at ulike typar innlån blir konvertert til aksjekapital, vil kunne påverke innlånskostnadene til bankane. 6

3. KONSERNFORHOLD 3.1 Oversikt over konsernet Frå 1. januar 2014 ser organisasjonskartet i Sparebanken Sogn og Fjordane slik ut: 3.1.1 Selskap som er fullt konsolidert oppkjøpsmetoden Som figuren over viser, er konsernet Sparebanken Sogn og Fjordane i tillegg til morselskapet Sparebanken Sogn og Fjordane samansett av tre heileigde dotterselskap. Namn Tal aksjar Bokført verdi Eigarandel Andel av stemmerett Forretningskontor Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS 375.000 375.000 100% 100% Førde Bankeigedom Sogn og Fjordane AS 4.376 54.110 100% 100% Førde Eigedomsmekling Sogn og Fjordane AS 30.250 4.800 100% 100% Førde 7

3.1.2 Selskap som er delvis konsolidert eigenkapitalmetoden Namn Tal aksjar Bokført verdi Eigarandel Andel av stemmerett Forretningskontor Fjord Invest AS 57.460 4.414 45,3% 45,3% Førde Fjord Invest 45.000 4.500 40,5% 40,5% Førde Industri AS Fjord Invest Sørvest AS 8.250.000 0 20,1% 20,1% Førde 3.1.3 Selskap der investeringa er trekt frå i ansvarleg kapital A) Eiendomskreditt AS (Fråtrekk 32.615) B) Frende Holding AS (Fråtrekk 145.467) 3.2 Begrensingar på overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom konsernselskap Det finst ingen avtalemessige, privatrettslege eller andre faktiske begrensingar på overføring av kapital mellom selskapa. Elles blir høvet til overføring av kapital eller tilbakebetaling av gjeld mellom selskap i konsernet regulert og avstemt etter gjeldande lover og reglar. 8

4. ANSVARLEG KAPITAL OG KAPITALKRAV 4.1 Morbank og konsern 4.1.1 Ansvarleg kapital Morbanken og konsernet sin ansvarlege kapital består av følgjande postar: Morbank 1.895 336 0 528 40 99 0 2.898 314-2 -22-102 -89 2.997 2.683 28 200-89 138 3.135 Eigarandelskapital Sparebanken fond/grunnfond Gåvefond og annan eigenkapital Utjamningsfond Avsett utbytte/ konsernbidrag Fond for urealiserte vinstar Andel delårsresultat Eigenkapital Anna kjernekapital Hybridkapital Frådrag Utsett skattefordel Øvrige immaterielle eigendelar Andre frådrag 50% av eigardel i andre finansinstitusjonar Netto kjernekapital Rein kjernekapital Tilleggskapital Urealisert vinst på aksjar, andelar og grunnfondsbevis klassifisert som tilgjengeleg for sal Ansvarleg lånekapital 50% av eigardel i andre finansinstitusjonar Netto tilleggskapital Netto ansvarleg kapital Konsern 1.895 336 0 528 40 99 123 3.021 314 0-24 -102-89 3.120 2.807 28 200-89 138 3.259 15,95 % 15,24 % 13,65 % Kapitaldekningsprosent Kjernekapitaldekning Rein kapitaldekning 14,59 % 13,97 % 12,56 % 9

4.1.2 Kapitalkrav Morbank Konsern Berekningsgrunnlag Kapitalkrav Berekningsgrunnlag Kapitalkrav Statar og sentralbankar 7 1 Lokale og regionale myndigheiter 7 1 Offentleg eigde føretak 897 72 Institusjonar 80 6 6.768 541 Føretak 6.727 538 3.241 259 Massemarkedsengasjement 3.581 286 6.229 498 Pantesikkerheit i bustad 9.262 741 382 31 Forfalne engasjement 385 31 13 1 Høgrisiko engasjement 13 1 290 23 Obligasjoner med fortrinnsrett 236 19 777 62 Øvrige engasjement 862 69 18.604 1.488 Sum kredittrisiko 21.153 1.692 0 Valutarisiko 0 107 Operasjonell risiko 119-6 Gruppenedskriving -7-17 Andre frådrag -17 1.573 Samla kapitalkrav 1.787 1.563 Overskot ansvarleg kapital 1.472 10

5. STYRING OG KONTROLL AV RISIKO I SPAREBANKEN SOGN OG FJORDANE 5.1 Generelt om styring og kontroll av risiko Innleiing Styret i Sparebanken Sogn og Fjordane har godkjent retningslinjer for risikostyring og intern kapitalvurderingsprosess. Prinsippa gir retningslinjer for korleis banken skal integrere intern kapitalvurderingsprosess med banken sin strategiprosess. Formål Risiko- og kapitalstyringa i Sparebanken Sogn og Fjordane skal støtte opp under banken sitt strategiske målbilete sikre finansiell stabilitet og forsvarleg forvaltning av banken sine eigedomar. sikre optimal kapitalbruk fordelt på risiko- og aktivaområde unngå at uventa hendingar skal kunne skade banken sin finansielle stilling i alvorleg grad gjennom god risikostyring sikre langsiktig finansiering til god pris Definisjon av risiko Sparebanken Sogn og Fjordane er eksponert for følgjande risikotypar Kredittrisiko: Marknadsrisiko: Operasjonell risiko: Likviditetsrisiko: Forretningsrisiko: Risiko for tap som følgje av at kundar og andre motpartar manglar evne eller vilje til å oppfylle sine betalingsplikter ved forfall. Risiko for tap som følgje av endringar i marknadskursar som rente, verdipapirkursar eller valutakursar Risiko for tap som følgje av manglande eller sviktande interne prosessar eller system, menneskelege feil eller ytre hendingar Risiko for ikkje å vere i stand til å innfri gjeldsforpliktelsane sine ved forfall eller ikkje å vere i stand til å finansiere banken sin eigedom eller vekst utan vesentleg auke i kostnadene. Risiko knytt til uventa inntekts- eller kostnadsendringar som følgje av konjunkturendringar eller endra kundeåtferd Konsentrasjonsrisiko: Konsentrasjonsrisiko er definert som faren for tap som skuldast at banken har store delar av den utlånte kapitalen knytt opp mot enkeltaktørar eller mot avgrensa geografiske- eller næringsmessige område. Omdømmerisiko: Strategisk risiko: Risiko for svikt i inntening og tilgang på funding på grunn av sviktande omdømme hos kundar, motpartar og/eller styresmakter. Risiko for tap som følgje av feil strategisk satsing eller mangelfull oppfølging 11

Compliancerisiko: Risiko for at banken blir pålagd offentlege sanksjonar, bøter, økonomisk tap eller svekka omdømme som følgje av manglande etterleving av lover, forskrifter, standardar eller interne retningslinjer. Risiko- og kapitalstyring For å sikre effektiv og formålstenleg prosess for risiko- og kapitalstyring er rammeverket basert på følgjande strategisk målbilete organisering risikokartlegging og analyse stresstestar risikostrategiar krav om kapitaldekning og eigenkapitalavkastning rapportering beredskapsplanar etterleving og internkontroll (compliance) Strategisk målbilete Risiko- og kapitalstyringa i Sparebanken Sogn og Fjordane er integrert med den overordna strategiprosessen til banken. Organisering Bedriftskultur Sparebanken Sogn og Fjordane har gjennom banken sin visjon, forretningside og verdiar hatt fokus på å skape ein bedriftskultur som omfattar alle tilsette. Sparebanken Sogn og Fjordane har etablert eit tydeleg verdigrunnlag som basis for leiarprinsipp, leiarfilosofi og etiske retningsliner. Organisering Banken har oppretta ei uavhengig risikostyringsavdeling. Ansvaret for risikostyringa er fordelt slik: Styret har ansvaret at konsernet har ein ansvarleg kapital som er forsvarleg utifrå vedteken risikoprofil og regulatoriske krav. Styret vedtek overordna rammer for risikoprofil og avkastning av eigenkapitalen. Styret vedtek også overordna rammer for risikostyring, fullmakter og retningsliner for risikostyringa i banken. Styret har også godkjent banken sin visjon, forretningside, verdiar og etiske retningsliner. Administrerande direktør har ansvaret for overordna risikostyring, at risikostyringssystema blir implementerte og at risikoeksponeringa blir overvaka og rapportert. Han har også ansvaret for delegering av fullmakter. Avdeling for risikostyring er uavhengig av linje- og stabsfunksjonane i banken og rapporterer direkte til administrerande direktør. Avdelinga har ansvaret for utvikling av rammeverk for risikostyring, risikomodellar og risikostyringssystem. Avdelinga har også ansvaret for oppfølging og rapportering av risikobiletet og oppfølging av at banken etterlever gjeldande lover og forskrifter. Internrevisjonen overvakar at risikostyringa er effektiv og fungerer som føresett. Den interne revisjonsfunksjonen blir utført av eksternt revisjonsselskap. Internrevisjonen rapporterer til styret. 12

Dette kan oppsummerast slik: Risikokartlegging og analyse Risiko blir identifisert som ein integrert del av strategi- og budsjettprosessen. Risikoane blir kartlagde og analyserte med tanke på kva som kan gå gale, og kva konsekvensane kan bli. Det blir så utarbeidd tiltak som reduserer sannsynet for at noko kan gå gale. Det blir gjort risikomålingar og sett av kapital til kredittrisiko, konsentrasjonsrisiko, marknadsrisiko, operasjonell risiko, likviditetsrisiko og forretningsrisiko. Målingane skal vere baserte på aksepterte metodar. Stresstestar Det blir gjennomført periodiske stresstestar for å analysere korleis negative hendingar påverkar banken sitt resultat, balanse og kapitaldekning. Stresstestane blir gjennomførte på dei mest kritiske områda som kreditt-, marknads- og likviditetsrisiko. Stresstestane tek omsyn til negativ makroøkonomisk utvikling i ein periode på tre år, og hendingar som påverkar drifta av banken i negativ retning. Risikostrategiar Banken definerer risikostrategiar gjennom overordna strategi, kredittstrategi og finans- og likviditetsstrategi. Styret definerer banken sin risikoprofil gjennom etablering av risikobaserte rammer og måltal for dei ulike områda. Strategiane blir reviderte årleg. Kapitaldekning og eigenkapitalavkastning Eigenkapitalen i Sparebanken Sogn og Fjordane er bygd opp gjennom eiga inntening, eit ansvarleg lån på 200 millionar kroner og 314 millionar kroner i fondsobligasjonar. Banken har pr. 31.12.2013 ei kapitaldekning på 14,59 %, og ei kjernekapitaldekning på 13,97 %. Den reine kjernekapitaldekninga er på 12,56 %. Oppfølging og rapportering Alle leiarar er ansvarlege for den daglege risikostyringa innafor sine eigne område. Dei skal rapportere risiko- og kontrollsituasjon til næraste leiar/administrerande direktør minst ein gong i året. Avdeling for risikostyring rapporterer overordna risikoeksponering og utvikling gjennom periodiske rapportar til styre og administrasjon. 13

Beredskapsplanar Det er utarbeidd beredskapsplanar knytt til kapitaldekning, likviditetssituasjon og drift i banken. Etterleving Det er etablert prosessar som sikrar etterleving av gjeldande lover og forskrifter, bransjestandarder og interne retningslinjer. Dette skjer gjennom tydeleg verdigrunnlag og etisk standard som er kommunisert og forstått prosess for å fange opp, følgje opp og rapportere etterleving av lover og forskrifter Meir detaljert informasjon om styring og kontroll av dei enkelte risikotypane er omtala i etterfølgjande kapittel. 5.2 Prosess for vurdering av risikoeksponering og kapitalbehov (ICAAP) Innleiing Dei metodane som Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar ved berekning av økonomisk kapital kan oppsummerast slik: Type risiko Val av metode Kredittrisiko Standardmetoden Operasjonell risiko Basismetoden Konsentrasjonsrisiko - store engasjement Modell Banco Espana - bransje Modell Banco Espana - geografi Kvalitative vurderingar Marknadsrisiko - valuta Totalrisikomodell; VaR - rente Totalrisikomodell: VaR - aksjar Totalrisikomodell; VaR Likviditetsrisiko Totalrisikomodell Stresstest Forretningsrisiko Forretningsrisikomodell; VaR Kredittrisiko blir målt etter standardmetoden, medan operasjonell risiko blir målt etter basismetoden. For nærare omtale viser vi til kapittel 6.1 om kredittrisiko og kapittel 9 om operasjonell risiko. Tabellen over viser også kva metodar som blir brukte for å berekne kapitalbehovet knytt til dei andre risikotypane banken er utsett for. I tillegg blir stresstestar nytta som ein del av vurderingsgrunnlaget for banken sin totalrisiko. Kapitalbehov i dotterselskap Sparebanken Sogn og Fjordane har i 2013 tre dotterselskap, Eigedomsmekling Sogn og Fjordane AS, Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS og Bankeigedom Sogn og Fjordane AS. ICAAP-dokumentet for 2013 blir utarbeidd for Sparebanken Sogn og Fjordane konsern. Det vil bli laga eit eige kapittel i dokumentet som omhandlar Bustadkreditt Sogn og Fjordane AS. Konsernet sitt kapitalbehov vil bli vurdert med utgangspunkt i ein konsolidert prosess. Det er bestemt at dotterselskap skal betale utbyte til morbanken med verknad frå rekneskapsåret 2013. Dette vil føre til større behov for kapitaltilførsel frå morbanken. 14

Prosess og involvering ICAAP-prosessen er integrert med banken sin strategiprosess med rullering av treårig strategiplan. I samband med denne blir det gjort målingar og risikoanalysar med tanke på økonomiske rammevilkår og utvikling i økonomiske parametrar, konkurransesituasjon, marknadsanalyse, produkt og organisering. Det blir også gjort målingar knytt til kundetilfredsheit og medarbeidertilfredsheit. Som utgangspunkt for vurdering av banken si totale risikoeksponering og for den enkelte risiko blir det gjort målingar og stresstestar av banken sin risikoprofil. Målingar blir gjort med utgangspunkt i forventa økonomisk utvikling og lågkonjunkturscenario basert på ein tidshorisont på tre år. Minstekrav til minimum kapitaldekning og kapitalplan er fastlagt gjennom banken sin overordna strategi, kredittstrategi og finans- og likviditetsstrategi som skal godkjennast i styret. Banken sitt ICAAP dokument er basert på strategiprosessen til banken og blir handsama i løpet av første kvartal. ICAAP blir oppdatert med risikomålingar som skal fange opp endringar som har skjedd sidan strategi og budsjett var godkjent. Ved slutthandsaming i styret er også internrevisjonen si vurdering av ICAAP lagt fram. Risikoeksponering og kapitalbehov blir rapportert som ein del av banken sin internkontrollrapportering og leiarstadfesting. Kvalitetssikring Sparebanken Sogn og Fjordane har ekstern internrevisjon som reviderer ICAAP. Internrevisjonen rapporterer til styret. Involvering i styring og kontroll Risikomålingane og stresstestane som blir gjort er ein del av risikokartlegginga og risikoanalysane i samband med strategiprosessen. Målingane blir presenterte for styre, leiing og fagsjefar. Avdeling for risikostyring har ansvaret for å produsere ICAAP- dokumentet med utgangspunkt i strategiarbeidet som er gjort. Utvikling i risikoar blir rapportert til styret i kvartalsvise risikorapportar. 5.2.1 Utvikling i kapitaldekning og kapitalbehov Resultat frå ICAAP-prosessen gir føringar for risikoappetitt, kapitalbehov og risikostrategiar som blir vedtekne av styret. Gjennom ICAAP-prosessen blir det verifisert at konsernet har tilstrekkeleg kapital til å møte regulatoriske krav og interne styringsmål til kjernekapitaldekning og kapitalbuffer, at soliditeten er god nok også til å møte ein alvorleg nedgangskonjunktur, og at det eksisterer ein god beredskapsplan som viser korleis ein kan få kjernekapitaldekninga tilbake til styringsmåla. Dei siste åra har SSF hatt ei positiv utvikling i soliditeten: 15

16,0 % 14,0 % 12,0 % 10,0 % 8,0 % 6,0 % 4,0 % 2,0 % 0,0 % 2009 2010 2011 2012 2013 Rein kjernekapital Hybridkapital Ansvarleg kapital 2009 2010 2011 2012 2013 Rein kjernekapital 10,8 % 10,9 % 11,2 % 12,2 % 12,6 % Hybridkapital 0,0 % 1,0 % 1,5 % 1,4 % 1,4 % Ansvarleg kapital 1,1 % 1,0 % 1,1 % 1,0 % 0,6 % 11,9 % 12,9 % 13,8 % 14,6 % 14,6 % Kjøp av 10 % av aksjane i Frende Holding AS i desember 2013 gir eit midlertidig fråtrekk i den ansvarlege kapitalen og utgjer ca 0,3 %-poeng på rein kjernekapital og ca 0,3 %-poeng på ansvarleg kapital. Dette vil bli reversert ved overgang til nytt regelverk for kapitaldekning fom. 3. kvartal 2014. Den positive utviklinga dei siste åra legg eit godt grunnlag for Sparebanken Sogn og Fjordane til å møte dei nye regulatoriske krava til soliditet som Basel 3-regelverket stiller. Kapitalbehov og kapitaldekning (forventa scenario) 31.12.2011 31.12.2012 31.12.2013 Kredittrisiko 1549 1572 1668 Operasjonell risiko 97 109 119 Min.kapitaldekning (Pilar I) 1646 1681 1787 Marknadsrisiko 241 219 219 Konsentrasjonsrisiko bransjar 124 157 166 Likviditetsrisiko 69 59 65 Forretningsrisiko 91 94 98 Tillegg kreditt, operasj. og marknad 102 134 134 Sum risikojustert kapital (Pilar II) 2273 2344 2469 Ansvarleg kapital 2845 3075 3259 Margin Pilar 2 572 731 790 Kapitaldekning 13,83 % 14,63 % 14,59 % Kjernekapital 2626 2867 3120 Kjernekapitaldekning 12,77 % 13,64 % 13,97 % Kjernekapital ekskl. fondsobl. 2313 2554 2807 Kjernekapitaldekning rein EK 11,24 % 12,15 % 12,56 % 16

6. KREDITTRISIKO 6.1 Styring og kontroll av kredittrisiko Definisjon Risiko for tap som følgje av at kundar og andre motpartar manglar evne eller vilje til å oppfylle sine betalingsplikter ved forfall. Styring og kontroll av kredittrisiko Sparebanken Sogn og Fjordane sin kredittrisiko vert styrt gjennom rammer for storleik på sektor, bransje- og enkeltengasjement og rammer knytt til kvalitet på porteføljen. Kvalitet på porteføljen vert målt ved hjelp av banken sine eigne risikomodellar og gjennom andel misleghaldne engasjement. Kredittavdelinga utarbeider kvar månad kredittrapportar for konsernleiinga med oversikt over banken sitt kredittengasjement sett opp mot rammer fastlagde av styret. Rapporten er grunnlag for administrerande direktør si rapportering til styret. Figuren nedanfor viser banken sitt overordna rammeverk for styring av kredittrisiko. Kredittpolitikk Kredittstrategi Løyvingsreglement / løyvingsfullmakter Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar Kredittpolitikk Kredittpolitikken er fastsett av styret og er banken si overordna ramme for kredittarbeidet. Denne legg føringar for banken sitt marknadsområde, storleik på engasjement og kredittarbeidet i banken. Kredittstrategi Kredittstrategien vert årleg fastsett av styret. Strategien legg rammer for det daglege kredittarbeidet og skal styre banken mot fastsette mål for porteføljekvalitet og inntening frå kredittområdet. Kredittstrategien inneheld også føringar frå banken sine bransjerapportar. Løyvingsreglement / løyvingsfullmakter Styret fastset løyvingsfullmakt til administrerande direktør. Administrerande direktør kan delegere fullmakt til kredittutval (KU), medlemer av kredittutval, kredittdirektør og bransjeansvarlege. Løyvingsfullmaktene er avgrensa i forhold til engasjementsstorleik og risiko. 17

Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar Kreditthandbok med tilhøyrande rutinar vert fastsett av administrerande direktør og revidert løpande. Kreditthandboka inneheld reglar som i detalj styrer alle forhold knytt til banken si kredittgjeving. 6.2 Måling av risiko Sparebanken Sogn og Fjordane nyttar eigne risikoklassifiseringsmodellar som grunnlag for kategorisering av kredittporteføljen. Porteføljen vert delt inn i ti risikoklassar frå A til J, med tillegg for ei eiga klasse K for kundar med individuell nedskriving og /eller misleghald. Risikoklassen er eit mål på sannsyn for misleghald (PD) som gir uttrykk for kor sannsynleg det er at ein kunde som pr i dag ikkje er i misleghald skal gå i misleghald i løpet av dei neste 12 månadane. Risikoklassen vert oppdatert kvar månad. Ved utrekning av banken sitt kapitalkrav vert standardvektene i forskrifta om kapitalkrav nytta (standardmetoden) Organisering av ansvar Administrerande direktør er ansvarleg overfor styret for kredittverksemda i banken. Administrerande direktør har fått tildelt fullmakter frå styret og kan delegere fullmakta si til kredittutval. Kredittutvalet vert leia av administrerande direktør og handsamar store engasjement og saker av spesiell karakter. Store engasjement vert årleg drøfta i kredittutvalet, og større tapsutsette engasjement vert gjennomgått kvartalsvis. Kredittutvalet vedtek endringar i banken sitt reglement og rutinar innan kredittområdet og godkjenner kredittpolitikk og strategi før behandling i styret. Direktør kreditt: Har konsernansvar for etterleving av banken sin kredittpolitikk og strategi. Direktør kreditt har fullmakt på vegne av administrerande direktør i hans fråver. Kredittdirektøren har eit særleg ansvar for kredittkvaliteten i banken. Direktør BM / Direktør PM: Desse har ansvar for prising, risiko og inntening i høvesvis BMog PM- porteføljen. Direktør BM har vidare ansvar for praktisering av bransjeansvaret i banken. Avdeling for risikostyring har ansvar for utarbeiding av modellpark for måling av kredittrisiko og validering av denne. Avdelinga har vidare ansvar for overvaking av banken si etterleving av rutinar på kredittområdet og utarbeiding av risikorapport til banken sitt styre og leiing. Økonomisk kapital på kredittområdet Banken sin risiko for tap i utlånsporteføljen som følgje av misleghald er ivareteken gjennom målingar etter standardmetoden. I tillegg måler banken konsentrasjonsrisiko som følgje av store engasjement, engasjement fordelt på bransjar og geografiske område. Det blir også utført stresstestar med utgangspunkt i ulike lågkonjunkturscenario der ein tek omsyn til både makroøkonomisk utvikling og ei utvikling i rekneskapsmessige storleikar som gir negativt utslag på resultatet. Trygd Ved fastsetjing av kapitalkravet vert pant i bustad og fritidseigedomar nytta. Pantet sin marknadsverdi vert lagd til grunn for fastsetjing av forsvarleg verdigrunnlag. 18

6.2.1 Samla engasjementsbeløp fordelt på type engasjement Banken sine samla engasjementsbeløp før frådrag for nedskrivingar utgjer: Beløp pr 31.12.2013 Utlån og trekte kredittar Ubenytta bevilgningar Garantiar Øvrige eng. utanom balansen Sum 34.833 3.620 921 0 39.374 6.2.2 Samla engasjementsbeløp fordelt pr geografisk område Utlån og trekte kredittar Ubenytta bevilgningar Garantiar Andre eng. utanom balansen Sum Sogn og Fjordane 23.385 3.093 903 0 27.381 Hordaland 6.280 208 8 0 6.496 Oslo/Akershus 2.857 184 6 0 3.047 Resten 2.311 135 4 0 2.450 Sum 34.833 3.620 921 0 39.374 6.2.3 Samla engasjementsbeløp fordelt pr bransje Utlån og trukne kredittar Ubenytta bevilgningar Garantiar Sum Jordbruk/skogbruk 926 99 1 1.026 Fiske/fangst 1.260 112 26 1.398 Havbruk/oppdrett/klekkeri 237 184 0 421 Industri/bergverk 517 143 253 913 Kraft 609 42 8 659 Bygg/anlegg 978 223 51 1.252 Varehandel 593 238 80 911 Transport 702 41 64 807 Hotel/reiseliv 282 37 16 335 Tenesteyting 822 210 4 1.036 Eigedomsdrift 3.329 551 381 4.261 Sum bedriftsmarknad 10.254 1.881 884 13.006 Sum personmarknad 24.516 1.739 17 26.272 Offentleg forvaltning/andre 63 0 20 83 Sum brutto utlån til kundar 34.833 3.620 921 39.374 19

6.2.4 Misleghald og verdifall Engasjementsbeløp for engasjement med nedskriving eller misleghald (MNOK) Utlån* Garantiar Sum Brutto engasjement med nedskriving 434 0 434 Nedskrivingar 125 0 125 Netto engasjement med nedskriving 309 0 309 Brutto misleghaldne engasjement (over 90 dg) 384 0 384 Nedskrivingar 79 0 79 Netto misleghaldne engasjement 305 0 305 Nedskrivne og misleghaldne engasjement fordelt pr bransje (MNOK) Engasjement med nedskriving Nedskriving på desse Misleghaldne utlån Nedskriving på desse Årets res.førte endring i nedskrivingar Jord- og skogbruk - - 5 - - Fiskeri - - - - - Havbruk - - - - - Fiskeindustri - - 3 - - Industri elles, bergverk, utvinning av råolje/gass 21 14 6 4 5 Bygg og anlegg, kraft og vassforsyning 11 3 7 2 2 Varehandel 19 4 11 3 11 Hotell og restaurant 28 23 - - 10 Omsetnad, utleige og drift av fast eigedom 29 15 32 12 12 Utleige elles, transp., sosial/pers. tenesteyting 288 50 247 50-4 Sum næringsfordelt 396 109 311 71 36 Personmarknad, også utlandet 30 13 67 8 4 Offentleg sektor - - - - - Anna (inkl. gruppenedskriving) 8 3 6-3 Sum kundar 434 125 384 79 43 20

Nedskrivne og misleghaldne engasjement fordelt pr geografisk område (MNOK) Engasjement med nedskriving Nedskriving på desse Misleghaldne engasjement Sogn og Fjordane 372 86 340 Hordaland 16 6 23 Oslo/Akershus 13 7 11 Resten 33 26 10 Sum 434 125 384 Utvikling i samla individuelle nedskrivingar på utlån og garantiar (MNOK) Utlån Garantiar Sum 2013 Inngåande balanse pr 01.01.2013 179 0 179 Konstaterte tap på engasjement der det tidl. er ført nedskriving 57-57 Tilbakeføring av tidlegare års nedskriving 13 13 Auke i nedskrivingar på engasjement der det tidl. er foretatt nedskriving 15-15 Nye nedskrivingar på engasjement utan tidl nedskriving 12 13 Endring i individuell nedskriving av periodiserte renter og amortisering -12 - -12 Pr 31.12.2013 125 0 125 21

Individuelle nedskrivingar Gruppenedskrivingar Sum 2013 Inngåande balanse pr 01.01.2013 179 90 269 Konstaterte tap på engasjement der det tidl. er ført nedskriving 57-57 Tilbakeføring av tidlegare års nedskriving 13-13 Auke i nedskrivingar på engasjement 15 15 Nye nedskrivingar på engasjement utan tidl. nedskriving 13-1 12 Endring i individuell nedskriving av periodiserte renter og amortisering -12 - -12 Pr 31.12.2013 125 89 214 Nedskrivingar i året og gjenvinning på tidlegare års nedskrivingar (MNOK) Utlån Garantiar Sum Endring i individuelle nedskrivingar i perioden 15 0 15 Endring i gruppenedskrivingar i perioden -1 - -1 Konstaterte tap på engasjement der tidl ikkje er ført nedskriving 32-32 Inngang på tidlegare års konstaterte tap 3-3 Tapskostnad i perioden 43 0 43 6.3 Risikoklassifiseringsmodellar og porteføljekvalitet SSF klassifiserer kundane på bakgrunn av sannsyn for misleghald dei komande 12 månadene. Det er utvikla ulike modellar for personmarknads- og bedriftskundar. Modellane er delte inn i 10 risikoklasser i tillegg til ei klasse for misleghald og tap. I figurane under er inndelinga noko grovare, der kundane er delte inn i låg, middels og høg risiko. Lågrisikokundar er kundar der misleghaldssannsynet ligg under 0,75 %. Høgrisikokundane har misleghaldssannsyn på meir enn 3 %. 22

Porteføljekvalitet PM 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% DESEMBER 2011 DESEMBER 2012 DESEMBER 2013 Risikofordelt portefølje PM 31.12.11 31.12.12 31.12.13 Låg risiko 60,3 % 58,0 % 58,1 % Middels risiko 34,4 % 37,1 % 37,5 % Høg risiko 5,2 % 4,8 % 4,4 % 25% Porteføljekvalitet BM 20% 15% 10% 5% 0% DESEMBER 2011 DESEMBER 2012 DESEMBER 2013 Risikofordelt portefølje BM 31.12.11 31.12.12 31.12.13 Låg risiko 55,9 % 52,8 % 55,3 % Middels risiko 30,8 % 33,1 % 32,7 % Høg risiko 13,3 % 14,1 % 12,0 % Risikomodellane blir validerte årleg. Det har vore gjort mindre endringar i modellane i løpet av treårsperioden som er illustrert i figurane over, så ein del av migreringa mellom risikoklasser skuldast desse modellendringane. 23

7. MOTPARTSRISIKO 7.1 Styring og kontroll av motpartsrisiko Banken kan inngå rentederivatavtalar, opsjonsavtalar knytt til valutakursar, aksjekursar og kredittderivat for å styre risiko. Motpartar skal kun vere velrenommerte selskap med god rating 7.2 Derivat - engasjementsbeløp og verkelege verdiar Nominelle verdiar totalt Positiv marknadsverdi Renterelaterte kontrakter: Swappar 5.159 64 55 Eksportfinans- porteføljesikring 67 3 0 Sum renterelaterte kontrakter 5.226 67 55 Valutarelaterte kontrakter: Terminer og swapper 2.263 22 31 Sum valutarelaterte avtaler 2.263 22 31 Sum finansielle derivat: 7.489 89 86 Negativ marknadsverdi 24

8. MARKNADSRISIKO 8.1 Styring og kontroll av marknadsrisiko Definisjon Risiko for tap som følgje av endringar i rente, verdipapirkursar eller valutakursar. Marknadsrisiko oppstår i hovudsak gjennom banken sine investeringar i verdipapir, og renteog valutahandel. Banken har ingen handelsportefølje. Styring og kontroll av marknadsrisiko Marknadsrisiko blir styrt og overvaka gjennom rammer som er godkjende i styret gjennom finansstrategien til banken. Finansstrategien blir gjennomgått årleg. Banken sine posisjonar blir periodisk rapportert til styret. Hovudfokuset for måling og styring av renterisiko er å unngå uakseptabel verdinedgang på eigenkapitalen som følgje av posisjonar med stor eksponering mot uventa endring i rentenivået. For renterisiko er det fastsett rammer for verdiendring ved å sjå på 1 %-poeng renteendring. Renterisiko er knytt til rentenivårisiko, rentespreadrisiko og renteendringsrisiko: Rentenivårisiko blir overvaka ved å talfeste netto-eksponering mot uventa endring i det generelle rentenivået. Eksponeringa blir målt innafor ulike tidsbolkar. Alle posisjonar i og utanfor balansen er med i målingane. Eksponering mot negativ verdiendring i eigenkapitalen er avgrensa gjennom risikorammer, både innafor enkeltintervall og for intervalla samla Rentespreadrisiko er knytt til negativ verdiendring av eigenkapitalen som følgje av endra risikovilje hos finansieringskjelder og synleggjort som kredittpåslag/-spreadar uavhengig av det generelle rentenivået. Banken kan nytte plasseringar med faste spreadar til marknadsrente som avdekking mot spreadrisiko på innlån. Eventuell restrisiko blir vurdert som forretningsrisko. Renteendringsrisiko oppstår fordi det i praksis tek tid frå renteendring skjer i marknaden til banken har fått justert vilkåra på innskot og utlån med flytande rente. Finansavtalelova krev som hovudregel seks vekers varslingsfrist ved renteauke på utlån til kundar og to månader ved rentereduksjon på innskot. Renterisiko blir rapportert månadleg til leiing og styret. Styret fastset overordna rammer for renterisiko. Finansavdelinga har ansvaret for at banken er innafor risikorammer og regelverk. Risikostyringsavdelinga har ansvaret for overvaking av at rammer og regelverk blir etterlevde. For valutarisiko er det fastsett rammer for verdiendring ved å sjå på 10 % endring i valutakursar. Det er fastsett maksimale rammer for samla nettoposisjon og for posisjon i den enkelte valuta. Valutarisiko blir rapportert månadleg til leiing og styret. Styret fastset overordna rammer for valutarisiko. Valutasjef har ansvaret for at banken er innafor valutarisikorammene både når det gjeld samla eksponering og innafor den enkelte valuta. Risikostyringsavdelinga har ansvaret for modellar og rammeverk og overvakar at rammer og regelverk blir etterlevde. For verdipapir er det etablert overordna rammer knytt til samla eksponering og underliggande rammer knytt til enkeltobjekt, bransjar og geografi. Kursrisiko for aksjar blir rapportert månadleg til leiinga og styret. 25

Styret fastset overordna rammer. Finansavdelinga har ansvaret for at banken gjennomfører investeringsstrategien i tråd med avkastningskrav og risikorammer. Risikostyringsavdelinga til banken har ansvaret for modellar og rammeverk, og overvakar at risikorammer og regelverk blir etterlevde. Økonomisk kapital for marknadsrisiko Sparebanken Sogn og Fjordane har for tida ikkje handelsportefølje og rapporterer såleis ikkje minimum kapitaldekning etter standardmetoden for marknadsrisiko. Når det gjeld måling av marknadsrisiko etter Pilar 2 omfattar marknadsrisiko tre element som blir summerte opp til det totale kapitalbehovet for marknadsrisiko for Sparebanken Sogn og Fjordane: 1) Risiko knytt til renteendringar 2) Risiko knytt til aksjar 3) Risiko knytt til valutaposisjonar Desse tre elementa blir vurderte med utgangspunkt i marknadsrente for ulike tidsintervall, børsindeks og valutakursar. Risiko knytt til renteendringar Basert på ein CIR rentemodell genererer vi for kvar av rentene ei sannsynsfordeling over årleg renteendring. Desse sannsynsfordelingane vert multipliserte med total renteeksponering for den korresponderande kategorien. Dette gir sannsynsfordelinga for rentetap innanfor kvar kategori. Desse fordelingane blir igjen summerte opp til det totale rentetapet. Risiko knytt til aksjar Utviklinga i den børsnoterte porteføljen blir simulert ved bruk av ein Random Walk-modell. Volatiliteten til denne modellen blir bestemt ut frå historiske data som er lagde inn. Samanhengen mellom dei unoterte aksjane og OSEBX-indeksen er gitt med kapitalverdimodellen. Ved å gjenta mange simuleringar får vi fordelinga til det totale aksjetapet. Risiko knytt til valutaposisjonar Utviklinga i valutaporteføljen blir også simulert med ein Random Walk-modell. Valutatap pr delportefølje blir berekna ved å generere sannsynsfordelinga over årleg relativ endring i kursen og multiplisere med den korresponderande posisjonen. Til slutt blir sannsynsfordelinga til alle posisjonane summert til fordelinga til det totale valutatapet. 8.2 Eigenkapitalposisjonar utanfor handelsportefølje Banken har to aksjeporteføljer: - Ei portefølje med mål om å oppnå avkastning på linje med eller betre enn børsavkastning i ein samanliknbar marknad. Aksjane i denne portefølja blir øyremerka som vurdert til verkeleg verdi med verdiendring over resultat ved innrekning. - Ei portefølje av aksjar som er kjøpt enten på grunn av bankstrategisk interesse eller for å styrke lokalt eigarskap i selskap som er viktige for lokalsamfunnet i kjerneområda til banken. Aksjane i denne portefølja blir vurdert som tilgjengelige for sal, det vil seie at dei blir vurdert til verkeleg verdi, men verdiendringar blir ført direkte mot eigenkapitalen. 26

Verdivurdering: Aksjar som blir omsett i ein aktiv marknad blir verdsett lik notert pris innhenta frå børs, meklar eller prissettingsbyrå. Aksjar som ikkje blir handla i aktive marknader, blir verdsett basert på kjende omsetningskursar eller emisjonskursar gjort mellom uavhengige partar, tidlegare verdsettingar eller verdsettingar gjort på samanliknbare selskap, eller basert på forventa framtidige kontantstraumar Bokført verdi Verkeleg verdi Aksjar, bestemt bokført til verkeleg verdi 69 69 Aksjar tilgjengeleg for sal 351 351 Sum aksjar 420 420 Bokført verdi Verkeleg verdi Børsnoterte aksjar 76 76 Unoterte aksjar 344 344 Sum aksjar 420 420 Netto realiserte og urealiserte vinstar og tap i 2013: Netto realiserte vinstar og tap i 2013 0 Netto urealiserte vinstar og tap i 2013 14 Samla urealiserte vinstar pr 31.12.2013: Inkludert i kjernekapitalen : 0 Inkludert i tilleggskapitalen: 28 27

9. STYRING OG KONTROLL AV OPERASJONELL RISIKO Definisjon Risiko for tap som følgje av manglande eller sviktande interne prosessar eller system, menneskelege feil eller ytre hendingar. 9.1 Styring og kontroll av operasjonell risiko Viktige element i styring av operasjonell risiko er: Årleg vurdering av risiko knytt til forretningsområda og dei administrative områda. Risikoane blir fordelt ut frå fire element; strategisk, drift, etterleving og rapportering. Denne vurderinga dannar grunnlaget for etablering av rutinar og kontrolltiltak som har som formål å handtere / redusere identifisert risiko til eit akseptabelt nivå. Det blir i tillegg gjennomført eigne vurderingar knytt til risikovurdering i samband med implementering av nye produkt, tenester og system. Årleg stadfesting av internkontrollen der det blir rapportert fag- og einingsansvarlege til områdeansvarleg i konsernleiinga om status på internkontrollen innafor dei ulike organisatoriske einingane og fagområda.. Stadfestinga dannar grunnlaget for forbetringstiltak på ulike område. Tilrådingar frå internrevisjonen på reviderte område. 9.2 Måling av risiko Eventuelle hendingar av operasjonell art som gjennom året som fører til, eller som kunne ha ført til, tap, kostnader eller reduserte inntekter over eit visst nivå, blir registrerte i ein eigen hendingsdatabase. 28

10. STYRING OG KONTROLL AV ØVRIGE RISIKOAR 10.1 Likviditetsrisiko Definisjon Likviditetsrisiko er risikoen for at banken ikkje klarer å oppfylle pliktene sine og/eller finansiere ein auke i eigedelane, utan at det oppstår vesentlege ekstrakostnader i form av prisfall på eigedelar som må realiserast, eller i form av ekstra dyr finansiering. Styring og kontroll Likviditetsrisikoen blir styrt med utgangspunkt i finansstrategien som set rammer for likviditetsrisiko gjennom rammer for netto likviditetsbehov i ulike tidsintervall, krav til langsiktig finansiering, storleik på udisponerte trekkrettar, storleik på likviditetsreserve og lengda på den tidsperioden som banken skal vere uavhengig av ny finansiering frå penge- og kapitalmarknaden. Finansstrategien blir vedteken i styret og blir revidert årleg. I tilknyting til finansstrategien er det etablert eigen beredskapsplan for handtering av urolege likviditetssituasjonar. Måling av risiko og berekning av kapitalbehov Vi skil mellom to typar likviditetsrisiko banken får nedklassifisert kredittrating som følgje av store tap, men framleis tilgang på likviditet frå finansmarknaden banken har ikkje tilgang på likviditet som følgje av generell markedssvikt eller mistillit til banken (til dømes forventning om store tap) Likviditetsrisiko som følgje av tap som resulterer i nedklassifisering i ratingklasse vert definert som ei belastning på eigenkapitalen som kjem frå auka finansieringskostnader. Dette er ein følgjerisiko i den forstand at den oppstår ved store tap på dei andre områda slik at banken har problem med å finansiere innlåna. Ny rating vert avleia med bakgrunn i totaltapet. Deretter vert endring i risikopremie avleia av den nye ratinga. Endring i risikopremie vert simulert ved å gå ut frå ei normalfordeling, med ei bestemt forventning og eit bestemt standardavvik. Likviditetsbehovet blir lagt inn i programmet og multiplisert med endringa i risikopremien. Likviditetsrisko som følgje av sviktande tilgang på likviditet handlar om å ha tilstrekkeleg med likvide midlar til å dekke inn dei forpliktelsane som kjem til forfall. Gjennom lågkonjunkturscenario og stresstestar knytt til sannsyn og konsekvens for sviktande finansiering blir krav til innskotsdekning, forfallsstruktur og likviditetsreserve fastlagt. 10.2 Forretningsrisiko Definisjon Risiko knytt til uventa inntekts- eller kostnadsendringar som følgje av konjunkturendringar eller endra kundeatferd Styring og kontroll Risikoen omfattar fare for sviktande inntekter som følgje av at kundane våre endrar atferd enten som følgje av konkurransesituasjon, trendar eller sviktande omdømme, eller at banken får sviktande inntekter som følgje av feilslått strategisk satsing i nye marknader eller nye produkt. Manglande evne til å fange opp omstillingar i kundeåtferd gjennom tilpassing av banken sine produkt vil også vere ein forretningsrisiko. 29

Denne risikoen blir styrt med grunnlag i banken sin overordna strategi der målingar av kundeatferd og analyse av konkurransesituasjon og marknadssituasjon er ein del av forretningsutviklingsgrunnlaget. Med dette som utgangspunkt blir budsjett og målekort for oppfølging etablert. Budsjett og målekort blir rapporterte og følgde opp månadleg. Banken har også utvikla eit etisk regelverk som alle tilsette må setje seg inn i gjennom årleg gjennomgang. Måling av risiko Banken måler kapitalbehovet ut frå ein modell som er basert på metodikken som ofte blir omtalt som earnings volatility modelling. Denne metoden bereknar kapitalavsetning for forretningsrisiko basert på variasjonar i forventa inntekter og er ein simuleringsbasert metode. Modellen rapporterer Value at Risk. 10.3 Konsentrasjonsrisiko Definisjon Konsentrasjonsrisiko er definert som faren for tap som skuldast at banken har store delar av den utlånte kapitalen knytt opp mot enkeltaktørar eller mot avgrensa geografiske- eller næringsmessige område. Styring og kontroll Banken sin konsentrasjonsrisiko vert styrt gjennom banken sine risikorammer, der det mellom anna er fastsett grenser for storleiken på engasjement til enkeltkundar og næringar. Ein månadleg kredittrapport viser kor store dei faktiske eksponeringane er i forhold til rammene. Måling av risiko Det er berekna sektorkonsentrasjon på tre område: Sektorkonsentrasjon for bransjar, og for store engasjement. Dette er gjort ved hjelp av ein metode utarbeidd av Banco de España. Metoden nyttar Herfindal-Hirschman-indeksen i utrekninga av konsentrasjonsrisiko for bransjar og store engasjement. I tillegg er det gjennomført testar for å vurdere om det skal setjast av kapital knytt til geografisk konsentrasjonsrisiko. 30