Norgga Sámiid Riikkasearvvi ja Sámeálbmot bellodaga oktasašlista NSR-SÁB Válgaprográmma Nuortaguovllu válgabiire 2013-2017

NSR Norgga Sámiid Riikkasearvvi ja Sámeálbmot bellodaga oktasašlista NSR-SÁB Válgaprográmma Nuortaguovllu válgabiire 2013-2017 Norske Samers Riksforbund og Samefolkets partis fellesliste NSR-SfP Valgprogram Østre Valgkrets 2013-2017 SáB SÁMEÁLBMOT BELLODAT SAMEFOLKETS PARTI 1 2 3 4 Beaska Niillas Christina Henriksen Lilly Roska Ellinor Guttorm Utsi 5 6 7 8 Magnhild Stock Áike Niillas P. Selfors Tom H. Ellingsen Charlotte Angell 9 10 11 12 Sini Rasmus Marion A. Ravna Per Anders Store Ánde Trosten

Beaska Niillas / Beaskka Niillas 30 jagi, náitalan Ássá Fanasgiettis, Deanus Guolásteaddji ja giellabargi Erenoamáš berostumit: Servodat, giella, luonddu, meahcásteapmi ja bivdu, báhčin, sámi árbevierut, historjá ja kultuvra. 30 år, gift Bor i Båteng, Tana Fisker og språkarbeider Samfunn, språk, naturen, utmarksutøvelse og fangst, skyting, samiske tradisjoner, historie og kultur. NSR ja SáB vuođđojurdda Mii sápmelaččat leat okta álbmot, lea iežamet giella, kultuvra ja historjá. Dán vuođul mis lea ieš mearrideami vuoigatvuohta, ja vuoigatvuohta ovddidit iežamet kultuvrra, min gielaid ja servodateallima. Mii oaivvildat mis alddámet lea vuoigat vuohta hálddašit min ovddeš áiggiid, stivret min otná áiggi já hábmet boahtteáiggi iežamet eavttuid vuođul. Dát vuoigatvuohta mielddisbuktá ahte mis ovttas earáiguin, lea ovddasfástádus váfistit olbmuide seamma árvvu, ja váfistit solidaritehta ja ráfá laš ovttaseallima olbmuid ja álbmogiid gaskkas. Álbmot ja servodat NSR-SÁB áigu áŋgiruššat vai min mánát ožžot buoremus oahpahusa sáme gilli ja/dahje sámegielas beroškeahttá gos ásset dahje gal lis dáhttot dán fálaldaga. Sámi oahppiide gal get leat sihke dábálaš ja erenoamášpedagogalaš oahpponeavvut, sihke prentejuvvon ja digitála. Buot oahpponeavvut galget leat sámegillii, ja ráhkaduvvon oahppo plánaid vuođul. Mii áigut oččodit eanet oahppan sámegielat bargiid mánáidgárddiide ja skuvl laide. Vánhemat geat dáhtošedje mánáidasaset saji sáme gielat mánáidgárddiide, galget oažžut dan vejolaš vuođa, maiddái dárogielat sámi váhnemat. Peda gogalaš hástalusaid maid dát mielddis buktá galgá veahkehit mánáidgárddiid čoavdit. NSR-SÁB áigu jođánepmosit ásahit sámegiela gáhttejeaddji virggiid sámi mánáidgárddiide ja mánáidgárddiid sámegielat ossodagaide vai mánáid sámegiella nanne juvvo ja ovdáná. Sámediggi ferte veahkehit mánáid gárddiid main lea dárbu ásahit sámi ossodagaid vai dát šaddet buorit bálvalusat mánáide. Sámi mánáidgárddiide lea leamáš váttis oažžut doar vái oahppan olbmuid virggiide. Suodjalan dihtii sámi kultuvrra ja gelbbolašvuođa mánáidgárddiin, oaivvilda NSR-SÁB ahte ferte buoridit oahppo fálaldagaid mat vuhtii váldet sámi kultuvrra. Dása gullá maiddái loktet bálk ká oahppan mánáidgárddebargiide sámi mánáidgárddiin. NSR-SÁB áigu oččodit eanet resurssaid sámi skuvl NSR og SfP grunnholdning Vi samer er ett folk, med eget språk, kultur og historie. Vi har i kraft av dette rett til selvbestemmelse og rett til utvikling av vår egen kultur, våre egne språk og samfunnsliv. Vi mener at vi samer selv har rett til å forvalte fortiden, styre nåtiden og forme framtiden på våre egne premisser. Denne retten betyr også at vi sammen med andre har et ansvar for å sikre likeverd mellom mennesker, og sikre solidaritet og fredelig sameksistens mellom folk og folkegrupper. Folk og samfunn NSR-SfP skal arbeide for at våre barn skal få kvalitativ og tilpasset undervisning i og på samisk uavhengig av bosted og hvor mange andre som ønsker slik undervisning. Samiske elever skal ha både vanlige og spesialpedagogiske læremidler, både trykte og digitale. Alle læremidler skal finnes på samisk etter gjeldende læreplaner. Vi skal bidra til å rekruttere flere samisktalende med pedagogisk og spesialpedagogisk utdannelse til barnehagene og skolene. Foreldre som ønsker plass til sine barn i samiskspråklige barnehager skal få den muligheten, også norskspråklige samiske foreldre. Barnehagene må få bistand til å løse de pedagogiske utfordringer dette medfører. NSR-SfP skal jobbe for at det etableres samisktalende språkrøktere i samiske barnehager og samiske avdelinger i barnehagene slik at barnas samiske språk styrkes og utvikles videre. Barnehager som har behov for å etablere samiske avdelinger og barnehager må få Sametingets bistand til at disse kan bli gode tilbud til barna. Det har vært vanskelig å få nok utdannede medarbeidere til samiske barnehager. For å ivareta samisk kultur og kompetanse innenfor området, mener NSR-SfP at man må styrke utdanningen og kompetansen, herunder også bedre lønnsforholdene for fagutdannet barnehagepersonell i samiske barnehager. NSR-SfP vil arbeide for at sameskolene blir tilført flere ressurser slik at de kan løse utfordringene 2

laide vai sáhttet čoavdit hástalusaid sámegiela vuosttaš gielagiid- ja nubbingielagiid ektui, geat sáva šedje oahpahusa skuvllain gos oahpahus lea heive huvvon vuosttašgielagiidda. Seammás fertejit peda gogalaš metodat ovddiduvvot nu ahte buohkat vuođđo skuvlla maŋŋá dollet vuosttašgiela dási ja dak ko bokte šattašedje buorit giellaguoddin. Sámegiela nubbingielagat eará skuvllain fertejit oaž žut oahppofálaldaga mii lea heivehuvvon sin dássái, ja man mihttomearri lea oahppat hállat sámegiela vuođđoskuvlla áigge. Mii dáhttut nuoraideamet ruovttoluotta maŋ ŋá oahpu. Ekonomalaš eavttut báikkálaš nuo raide ferte jit sajis sihke skuvlaváccedettiin ja maŋŋá, vai sihke sáhttet ja dáhttot ásaiduvvat báike gottiide. NSR-SÁB áigu bargat ásahit eanet gelbbolaš vuođabargo sajiid válgabiirii. Mii dáhttut bálkádit ohp piid geat válljejit sámegiela vuosttaš giellan joatkkaskuvl las buoret stipeanddaiguin. Rávisolbmuin galgá leat vejolašvuohta oahppat sáme giela iežaset lagašbirrasiin. NSR-SáB áigu áŋgi ruššat ahte Sámedikki doarjagat sáme gieloahpa hussii nannejuvvojit ja ahte stipeanddat lasihuvvojit sidjiide geat váldet alit oahpu sámegielas olggobeale iežaset ruovttuguovlluid. Min mánáin gálgá leat viiddis kultur skuvlafálaldagat, ja galget beassat válljet fálaldagaid main lea sámi sisdoallu. Ferte váfistit sámi sisdoalu Den kulturelle skolesekken ii. Mii áigut ángiruššat ásahit sámi mánáid- ja nuoraid teáhtera dan buori teáhterbirrasii mii lea ovdánan Deanus. NSR-SÁB dáhttu buoridit eavttuid kultur bargosajiide ja nannet ekonomalaš doarjjaortnegiid artist taide ja dáiddáriidda, ja nu movttáskahttit ođđa čeh piid geat gaskkustit ja ovddidit sámi kultuvrralaš buktagiid. Festiválat leat odne dehálaš árenat sámi kultuvrra ovdanbuktimii. NSR-SÁB áigu nannet doarjaga festiválaide main lea sámi sisdoallu. med undervisningen for samiske førstespråks elever, og for andrespråkselever som ønsker under visning ved skolesteder der undervisningen er lagt opp for samiske førstespråkselever. Det må samtidig utvikles pedagogiske metoder for at alle elevene etter endt grunnskole holder nivå for samisk førstespråk og kan være gode språkbærere Samiske andrespråkselever ved øvrige skoler må få et undervisningstilbud som er tilpasset deres nivå og der målsettingen er å lære seg samisk tale i løpet av grunnskolen. Vi vil ha ungdommene våre hjem igjen etter endt utdanning. Økonomiske betingelser må på plass for lokal ungdom både under og etter utdanning, slik at de kan og vil etablere seg i lokalsamfunnene. NSR-SfP skal jobbe for å etablere flere samiske kompetansearbeidsplasser i kretsen. Vi ønsker å premiere elever som velger samisk som førstespråk på videregående skole med merkbart mer stipend. Voksne skal ha muligheter til å lære samisk i sitt nærmiljø. NSR-SfP vil arbeide for at Sametingets tilskudd til samiskopplæring ved kurs-/språk- og opplæringssentre blir styrket, og at individuell stipend økes til de som tar samisk på høyere utdanningsnivå utenfor sitt nærmiljø. Våre barn skal ha et variert kulturskoletilbud og de skal kunne velge tilbud med samisk innhold. Den kulturelle skolesekken må sikres et samisk innhold. Vi vil arbeide med å få etablert et samisk barne- og ungdomsteater i det positive teatermiljøet som er skapt i Tana. NSR-SfP vil arbeide for bedre vilkår for kulturarbeidsplasser og styrke de finansielle støtteordningene for artister og kunstnere, for å dyrke fram nye talenter som kan formidle og videreutvikle de samiske kulturelle uttrykk. Festivaler er viktige arenaer for samisk kulturformidling. NSR-SfP vil bidra til å styrke støtten til festivaler med samisk innhold. 3 Christina Henriksen 30 jagi, náitalkeahtes Ássá Girkonjárggas, Mátta-Várjjagis Ráđđeaddi Giella, duddjon, murren, guolástanmátkkit, bártaprošeakta. 30 år, ugift Bor i Kirkenes, Sør-Varanger Rådgiver Språk, håndarbeid, vedsaging, fisketurer, hytteprosjekt. Lilly Jonita Roska 55 jagi, elošteaddji Ássá Njiđggujotnjálmmis, Unjárggas ASVO lági deaddji Olgoáimmu doaimmat, valáštallandoaimmat 55 år, samboer Bor i Vesterelvnes, Nesseby ASVO-tilrettelegger Friluftsliv, idrettsarbeid

Ellinor Guttorm Utsi 47 jagi, náitalan Ássá Hilláguras, Deanus Duojár, boazodoalli, turistaguossoheaddji Leat mielde hábmemin ealli servodaga. 47 år, gift Bor i Hillagurra, Tana Duodjiutøver, reindriftsutøver, turistvert Være med å utvikle et levende samfunn. NSR/SáB áigu bargat ahte sámi álbmot oažžu bálvalusa ja diehtojuohkima sámegillii, sihke njálmmálaččat ja čálalaččat, buot ásahusain sámegiela háldda šan guovlluin. NSR/SáB áigu bargat ahte eanet gield dat nuortaguovllu válgabiires ohcet searvat sámegiela hálddašanguvlui. Sámegiella galgá oidnot ja gullot beaivválaččat, nu mo galbbain mánáidgárddis, buvddas, girkus, ja eará. Sámi báikenamat galget čalmmustuvvot ja oidnot buot báikenammagalbbain Nuortaguovllu vál ga biires. NSR-SÁB dáhtošii ahte riikkadássásaš bearrái geahččan-, diehtojuohkin ja bagadallanorgána sáme giela váras ásahuvvo Nuortaguovllu válga bii rii. Mis galget leat oadjebas dearvvašvuođafálaldagat, ja galget leat dearvvasvuođabargit, beroškeahttá dávdda ja goas jándoris dávda dahje bárti dáhpá huvaš. Fertejit gávdnot doarvái sámegielat dearvvašvuođabargiid, vai sámi buohccit besset giela set geava hit go lea dárbu. NSR-SÁB dáhttu ahte dearv vaš vuođa ásahus ja gielddat sihkkarastet sámegielat bargiid. NSR-SÁB áigu bargat vai áimmahuššet psykia trii ja- ja resursafálaldagaid sápmelaččaide/sámegielagiidda Nuorta-Finnmárkkus. Mii áigut bargat vai nu gohčoduvvon DPS-Ø, birrajándorossodat Dea nus bisu huvvo. Lea dehálaš áimmahuššat bures sajáiduvvon dearvvašfálaldaga mas leat sámegielat fága olbmot. NSR-SáB áigu bargat oadjebas servodaga ovdii earret eará dan láhkai ahte Nuorta-Finnmárkku politiijabálvalus nannejuvvo. Mii áigut maid bargat dan ovdii ahte háhkat eanet sámegielat olbmuid sihke politiija/leansmánnesuorgái ja giddagas/ ráŋggáštussuorgái. Mii dárbbašat buriid sámi deaivvadanbáikkiid gos giella ja kultuvra leat guovddážis. NSR-SáB áigu láhčit Sámedikki bušehttii vejolašvuođaid ásahit dákkár báikkiid gávpogiidda ja giliide gos eai gávdnu otne. NSR-SáB ovddida ja doarju báikkálaš áigumušaid ásahit sámi deaivvadanbáikkiid. Okta áigumušain 4 NSR-SfP vil arbeide for at den samiske befolkning skal få tjenestetilbud og informasjon på samisk, både skriftlig og muntlig, i alle institusjoner i samisk språkforvaltningsområde. NSR-SfP vil arbeide for at flere kommuner i Østre valgkrets søker om tilslutning til samisk språkforvaltningsområde. Samisk må synes og høres i hverdagen, som på skilt i barnehagen, butikken, kirka o.a. Samiske stedsnavn skal synliggjøres og stå på all stedsnavnskilting i Østre valgkrets. NSR-SfP vil arbeide for at det landsomfattende tilsyns-, informasjons- og veiledningsorganet for samisk språk lokaliseres i Østre valgkrets. Vi må ha et trygt helsetilbud med tilgjengelig helse personell, uavhengig av diagnose og når på døgnet sykdom/skade oppstår. Vi må ha nok samiskspråklig helsepersonell tilgjengelig, slik at samiske pasienter kan bruke sitt språk når de trenger det. NSR-SfP skal jobbe for at helseforetaket og kommunene sikrer samisktalende personell. NSR-SfP skal arbeide for at psykiatri- og ressurstilbudet til samer/samisktalende i Øst-Finnmark ivaretas. Vi vil at Distriktspsykiatrisksenter (DPS-Ø) døgnavdelingen i Tana består. Det er viktig å ta vare på det veletablerte helsetilbudet med samiske/ samisktalende fagpersonell. NSR-SfP vil jobbe for et tryggere samfunn blant annet ved at politiberedskapen i Øst Finnmark styrkes. Vi vil også jobbe for at det rekrutteres flere samisktalende til politiet/lensmannsetaten og til fengselsvesenet. Vi trenger gode samiske møteplasser der samisk språk og kultur står i sentrum. NSR-SfP vil sørge for at Sametingets budsjett gir rom for at slike skal kunne etableres i byer og tettsteder der slike ikke finnes i dag. NSR-SfP vil følge opp og støtte lokale initiativ om etablering av samiske møteplasser. En av

lea ásahit sierra sámi giella- ja kulturguovddáža Mátta-Várjjagii ovttasráđiid gielddain ja Sámedikkiin. NSR-SáB doarju nuortalaččaid doaimmaid nannet giela, kultuvrra ja ealáhusaid, báikkálaččat ja rájárasttildeaddji ovttasbargguin. Mii áigut áŋgi ruššat farggamusat rahpat Nuortasámiid musea vai doppe boađášii johtui olles doaibma ja šattašii guovddáš arena ja gávnnadanbáiki nuortalaš birrasii. Mii áigut sihkkarastit min guovllu vuorrasiidda deaivvadan- ja aktivitehtadoaimmaid mas sámi sisdoallu. Sii galget beassat leat doaimmas buorre ja positiivvalaš birrasis, gos lea suohtas, ja gos besset deaivvadit eará virkos olbmuiguin. NSR-SÁB áigu fuolahit valáštallanservviide ja eaktodáhtolaš servviide, mat gaskkustit sámi kultuvrra, ekonoamálaš doarjagiid vai bastet lágidit buriid doaimmaid Nuorta-Finnmárkkus NSR-SÁB áigu searvat nannet ovttasbarggu ja kulturlonuhallama eará eamiálbmogiiguin davviguovlluin, Barentsregiovnnas, Arktalaš ráđis ja globálalaččat. Árvoháhkan NSR-SÁB oaivvilda báikegotteolbmuin ovttas ráđiid vuođđoealáhusaiguin (boazodoaluin, lotnolasealáhusain, meahccásteddjiin, šibit doallit geat guođu hit ja ávkkástallet meahcci riggo da gain) galgá leat stuorát váikkuhus luonddu buriid geava heapmái lagaš birrasis, sihke mehciin, vuo nain, riddo guovlluin, jogain ja jávrriin. Báikegotte ol bmuid vuosttašvuoigat vuohta geavahit luonddu buriid lagaš mehciin galgá ain ovdá nahttit, dál gal get báikegottit váldit oasi dán hálddašeamis. Árjja laš sámi gilážat ovddidit sámi kultuvrra ja árbe vieruid. NSR-SáB oaivvilda Finnmárkkuopmodat iežas hálddašeamis čielgasit ferte vuhtii váldit Finnmárkkulága ulbmilpáragráfa, mas sámi kul tuvra, ealáhusdoaimmat ja servodatberoštumit leat deattu huvvon. NSR-SáB áigu váikkuhit dasa ahte Sámediggi ja gield dat ásahit modeallaid mat vuhtiiváldet sámi målsettingene er at det etableres et samisk språk- og kultursenter i Sør-Varanger i dialog med kommunen og Sametinget. NSR-SfP støtter østsamenes/skoltesamenes arbeid med å styrke deres språk, kultur og næringer, lokalt og i grenseoverskridende samarbeid. Vi skal bidra til at Østsamisk museum snarest kommer i full virksomhet slik at museét blir en sentral arena og møteplass for det skoltesamiske miljøet. Vi vil sikre møte- og aktivitetstilbud med samisk innhold for eldre i vårt område. De skal kunne være i aktivitet i gode og positive omgivelser, hvor det skapes trivsel, og hvor de kan være sammen med andre aktive. NSR-SfP vil at idrettslag og frivillige foreninger som formidler samisk kultur får økonomisk støtte til å skape aktivitet i Øst-Finnmark. NSR-SfP vil være med på å styrke samarbeidet og kulturutvekslingen med andre urfolk i nordområdene, i Barentsregionen, i Arktisk Råd og globalt. Verdiskapning NSR-SfP mener at lokalbefolkningen i samarbeid med primærnæringene (reindrift, kombinasjonsbruk, utmarksnæringer, gårdsdrift som bruker beiter og ressurser i utmark) skal ha mer innflytelse på utnyttelsen og tilgangen til ressursene i sine nærområder, både i utmark, fjord, kyststrøk, elver og vatn. Lokalbefolkningens fortrinnsrett til ressursutnyttelse i sine utmarksområder må utvikles videre, og nå må bygdene få ta del i denne forvaltninga. Aktive samiske bygdesamfunn fremmer samisk kultur og tradisjoner. NSR-SfP mener at Finnmarkseiendommen i sin forvaltning må legge større vekt på Finnmarkslovens formålsparagraf der hensyn til samisk kultur, næringsutøvelse og samfunnsinteresser er understreket. NSR-SfP vil arbeide for at Sametinget og kommunene tar initiativ til å etablere forvaltningsmodeller som ivaretar samiske rettighetshavere og der 5 Magnhild Stock 38 jagi, náitalkeahtes Ássá Čáhcesullos Ekonomiija ráđđeaddi Erenoamáš beroštmit: Olgoáimmodoaimmat. 38 år, singel Bor i Vadsø Økonomikonsulent Friluftsliv. Áike Niillas Peder Selfors 28 jagi, náitalkeahtes Ássá Lállošluohkás, Deanus Studeanta Olmmošvuoigatvuođat ja álgoálbmogat, sámi servodatovdáneapmi ja nuoraidpolitihk ka, ja valáštallan. 28 år, singel Bor i Lállošluohkká, Tana Student Menneske rettigheter og urfolk, samisk samfunnsutvikling og ungdomspolitikk, og sykkelsport.

Tom Henrik Ellingsen 34 jagi, náitalkeahtes Ássá Stuorravuonas, Unjárggas Oahpaheaddji Olgoáimmodoaimmat, mátkkošteamit ja vásáhsuat, sámi kultuvra, valáštallan. 34 år, singel Bor i Karlebotn, Nesseby Lærer Friluftsliv, reiser og opplvelser, samisk kultur, idrett. Charlotte Angell 34 jagi, náitalan Ássá Gilevuonas, Davvesiiddas Pedagogalaš jođiheaddji Báikkálašpolitihkka, guolásteamit, mánáid vuoigatvuođat, ja sámi duodji. 34 år, gift Bor i Kjøllefjord, Lebesby Pedagogisk leder lokalpolitikk, fiskeri, barns rettigheter, og sámi duodji. 6 vuoigatvuođalaččaid, ja ahte báikegotteolbmot bes set leat fárus váikkuhit meahcce háldda šeami. 5-km njuolggadus máhcahuvvot jođáneamosit. NSR-SÁB áigu ovddidit luonddugeavaheami ja ávkká stallan politihka mii maiddái lea buorre luonddugáhttenpolitihka. Boazodoalu guohtuneatnamat fertejit suodja luvvot sisabahkkemiid vuostá. Boahtteáiggi hálddašanvuogit galget ásahuvvot ovttas boazodoaluin. NSR-SÁB oaivvilda ahte mis galgá leat beaktilis boraspire geahpideapmi min guovlluin, vai lohku njiedjá dohkálaš dássái min guohtunealáhusaide, namalassii sávza- ja boazodollui. Njuorjju ge lea boraspire mii váikkuha guolásteddjiid ealáhussii. NSR-SáB áigu sihkkarastit arktalaš sámi eana doalu ekonomalaččat, ekologalaččat ja kultuvrra laččat bistevaš ealáhussan. Mii áigut bargat vai Sáme diggi doarju arktalaš sámi eanadoalu ekonomalaččat. Mearraluossabivdin galgá bissut. Mearra luossa bivddu hálddašeapmi ferte heivehuvvot árbe virolaš bivdui, vai bissu lassiealáhussan. NSR-SáB áigu bargat viiddidit bivdoáiggiid mearra luossa bivddus. NSR-SáB áigu bargat vai Sámediggi láhčá dili smávvafitnodagaid biebmoráhkadeapmái ja buvttadeapmái Sámi guovlluin. Sámediggi galgá leat njunušis ovddideamen sámi mearkagálvoduddjoma oane his gaskka johtán dearvvas borramuššii, mii lea vuolgán guovllu borramušávdnasiin. NSR/SÁB lea duhtavaš go Deanu-čázádaga hálddašeapmi viimmat lea guovlluolbmuid háld dus. Mii áigut bargat ahte maiddái Njáv dán čázádaga báikká laš hálddašeapmi nannejuvvošii ođđa njuolgga dusaiguin, nu mo Stuorradiggi dáhttui go Finnmárkkuláhka meannuduvvoi. Báikkálaš guolástan- ja čázádathálddašeamit sáht tet šaddat buorit vuogádagat ja ovdagovat dasa mo guovl lu olbmot buoremusat sáhttet hálddašit ieža set luondduriggodagaid. bygdefolk får større innflytelse i utmarksforvaltninga. 5-km regelen må, som et strakstiltak, gjenninføres. NSR-SfP vil føre en politikk innen naturbruk og ressursutnyttelse som også er god miljøpolitikk. Reindriftas beiteområder må vernes mot inngrep. Framtidige forvaltningsmodeller skal vurderes i dialog med reindrifta. NSR-SfP mener at det må være et effektivt uttak av rovdyr i området sånn at bestandene kommer ned på et nivå som våre beitenæringer, sauehold og reindrift, kan leve med. Selen er også et rovdyr, som tar for seg av fiskernes næringsgrunnlag. NSR-SfP vil arbeide med å sikre at arktisk samisk jordbruk er økonomisk, økologisk og kulturelt bærekraftig næring. NSR-SfP vil arbeide for at Sametinget støtter arktisk samisk jordbruk økonomisk. Sjølaksefisket skal bestå. Reguleringene av sjølaksefiske skal tilpasses det tradisjonelle fisket, slik at den kan bestå som binæring. NSR-SfP vil jobbe for utvidelse av fiske- og fangstperioden for sjølaksefiske. NSR-SfP vil arbeide for at Sametinget bidrar til å tilrettelegge for småskala matproduksjon og videreforedling av råvarer i samiske områder. Sametinget må være i front for å fremme samisk merkevarebygging for kortreist og sunn mat som er basert på lokale matressurser. NSR-SfP er tilfreds med at forvaltningen av Tanavassdraget endelig ble overført til lokalbefolkningen. Vi vil arbeide for at lokalbefolkningens forvaltning av også Neidenvassdraget blir styrket med nye forskrifter slik Stortinget har bedt om da Finnmarksloven ble behandlet. Lokalbefolkningens forvaltning av vassdragene kan bli gode modeller og forbilder for lokal forvaltning av naturressursene.

NSR-SÁB áigu bargat sihkkarastit Njávdánčázádaga luossanáli. Mii leat vuostá industriija doaimmaid ja oljofievrridandoaimmaid Báhčaveaivuonas mat uhkidit luosanáli ja vuona lunddolaš eallima. Maiddái nuortasámi árbevirolaš Kæppælæ-bivdin galgá joatka šuvvat báikegotteolbmuid ovttasbarggu bokte. NSR-SÁB áigu veahkehit sámi riddo- ja vuotnaservo dagaid vai dat šattašedje oadjebas ja bistevaš ássanbáikin. Mii áigut movttidahttit nuoraid álgit guolástemiin ja NSR-SáB áigu nannet doarjja ortnegiid dása. Mearrasámiid servodagaid ferte čalmmustahttit, ja dalle ferte guorahallat sin árbe virolaš geavaheami ja guolásteami. Mearrasámiid vuoigatvuođat galget dohkkehuvvot. NSR-SáB áigu bargat ahte Sámediggi ovddida buriid eavttuid guolásteddjiide geat bivdet riddo- ja vuotna guovlluin, earet eará ođasmahttit hámma niid, guolleoastinbáikkiid ja kájaid ja huksehit basa dan-, vuoiŋŋastan- ja boradanlanjaid sidjiide. NSR-SáB oaivvilda ahte ii sáhte hukset ođđa oljoja gássaindustrijaid min riddo- ja áhpeguovlluin jus dát man ge láhkai uhkidit luonddu ja bistevaš luondduriggodagaid mat gávdnojit jo. Jus garra dál kin deaivida lihkohisvuohta min arktálaš čá ziin de sáhttá agálaš bilidemiid buktit eallimii mearas ja ábis. NSR-SáB oaivvilda riggodagaid min riddoguovlluid olggobealde galgá boahtit guovllu álbmogii ávkin ja ávkkástallan ferte čađahuvvot lagaš ovttasráđiid guovllu ássiin. NSR-SáB oaivvilda ásahuvvon guolle biebmanrustte gat Nuorta Finnmárkkus galget geavahiš goahtit ođđa teknologiija rádjet bahás birasváikkuhusaid. Mii oaivvildat ođđa, rabas biebmanrusttegiid sáltečáhcái Nuorta Finnmárkkus ii sáhte dohkkehit. Skiipajohtolat leat garrasit lassánan min rittuin. NSR-SáB oaivvilda ahte galggašii ásahuvvot roassofoandda mainna duste birasbilideami bukta giid ja bázahusaid čorgema go dáhpáhuvvet fanas lihkuhis vuođat min riddoguovlluin. NSR-SfP vil jobbe for å sikre villaksbestanden i Neiden-vassdraget. Vi kan ikke tillate industrivirksomhet og oljeomlastninger i Bøkfjorden av hensyn til villaksen og den naturlige fauna. Videre vil vi i samarbeid med lokalbefolkningen. sikre at det tradisjonelle skoltesamiske Kæppælæ-fisket videreføres. NSR-SfP skal arbeide for en trygg, varig og permanent beskyttelse av våre kyst- og fjordsamiske samfunn. Vi vil oppmuntre unge til å etablere seg innen fiskeriene, og NSR-SfP vil gjøre Sametingets støtteordninger bedre for dette formål. De sjøsamiske lokalsamfunn må identifiseres og deres tradisjonelle bruk og fiske må kartlegges. Sjøsamenes rettigheter skal anerkjennes. NSR-SfP vil arbeide for at Sametinget bidrar til å sikre gode rammebetingelser for fiskere i kystnære områder med bla. opprusting av havner, fiskemottak og kaianlegg, samt utbygging av sanitæranlegg, spise- og hvilerom. NSR-SfP mener at utbygging av olje og gassindustri i våre kyst- og havområder ikke må gå på bekostning av naturmangfoldet og eksisterende fornybare ressurser. Et utslipp i værharde og arktiske farvann vil kunne medføre ubotelige konsekvenser for livet i sjø og hav. NSR-SfP mener ressursene utenfor vår kyst må komme lokalbefolkningen til gode, og at utnyttelsen av disse må skje i nært samråd med de som bebor området. NSR-SfP mener at eksisterende oppdrettsanlegg i Øst Finnmark må ta i bruk ny teknologi for å begrense negativ miljøpåvirkning fra anleggene. Vi mener at etablering av nye åpne anlegg i saltvann i Øst Finnmark ikke kan tillates. Skipstrafikken øker voldsomt langs kysten i nord. NSR-SfP mener det bør etableres et katastrofefond for opprydding av miljøskadelige stoffer og avfall ved skipsulykker i våre kystområder. 7 Sini Rasmus 33 jagi, elošteaddji Ássá Unjárggas Oahpaheaddji, ja ruvventerapeuhtta Mánáguovttos ja bearašeallin, sámegiella, mánáidgárddi- ja skuvlaáššit. 33 år, samboer Bor i Nesseby Lærer og masasjeterapeut Barn og familieliv, samisk språk, barnehage- og skoleforhold. Marion Aslaksen Ravna 18 jagi, náitalkeahtes Ássá Máskejotleagis, Deanus Studeanta Gielat, duodji ja musihkka. 18 år, singel Bor i Masjokdalen, Tana Student Språk, duodji og musikk.

C Per Anders Store 26 jagi, elošteaddji Ássá Girkonjárggas, Mátta-Várjjagis Musihkkapedagoga Erenoamáš beroštumit Musihkka, ja iežas mánáš. 26 år, samboer Bor i Kirkenes, Sør-Varanger Musikkpedagog Musikk, og hans lille datter. Ánde Trosten 23 jagi, náitalkeahtes Ássá Árbánatjogas, Deanus Studeanta Olbmot, ealga- ja rievssat bivdu, bearaš, ustibat, valáštallan ja guolásteapmi. Ealáhus- ja kulturvuođđuduvvon doaimmat leat dehálaččat áhtanuššamii ja loaktimii gilážiin ja báikegottiin Nuortaguovllu válgabiires. NSR-SáB áigu bargat vai ealáhusdoaimmat báikegottiin nannejuvvo buoret eavttuin. Dálá geainnut fertejit divvojuvvot, johtolagat ja ruvttofálaldagat fertejit buoriduvvot ja govda- ja mátketelefonfierpmádat galgá leat viiddis ja nanus. NSR-SÁB áigu bargat vai doarjjaortnegat lotnolasealáhusaide nannejuvvojit. Turisma addá dehálaš lassidietnasa lotno lasealáhusdoaluin. Fitnodagain mat vuvdet kulturvásáhusaid galgá leat sámi kulturgelbbolašvuohta, ja dain galgá leat árvvolaš sámi kulturprofiila. Duodji galgá nannejuvvot sihke ealáhussan ja kultur doaibman, ja mis galgá leat buorre kursaja oahpa hus valljivuohta. NSR-SáB áigu bargat nanne mis árbevirolaš duddjoma ja ovdánahttit ođđamállet duodjedoaimmaid. Ferte háhkat eanet ođđa duo já riid vai duodji ovdánivččii ealáhussan eanet olbmuide. NSR-SÁB áigu bargat báikkálaš gelbbolašvuođaguovddážiid ásahemiin vai árbedieđu doku menteren áŋgiruššan ealáskivččii. NSR-SÁB áigu bargat vai johka sámi luossaguovddáš Joddu ásahuvvo Deanuleahkái. Sámi alitoahppu nuortaguovllu válgabiirres Sámi alla skuvlla olis galgá nannejuvvot. Nærings- og kulturbaserte virksomheter er viktig for vekst og trivsel i bygder og grender i Østre valgkrets. NSR-SfP vil arbeide for at næringsdrift i lokalsamfunnene styrkes med bedre rammevilkår. Eksisterende veinett må utbedres, kommunikasjoner og rutetilbud må forbedres og bredbånd- og mobildekningen skal være tilgjengelig og stabil. NSR-SfP vil arbeide for at støtteordninger for næringskombinasjoner styrkes. Turisme er en viktig kilde til tilleggsinntekt i kombinasjon med andre næringer. Bedrifter som selger kulturopplevelser skal ha samisk kulturkompetanse og må ha en verdig samisk kulturprofil. Duodji skal styrkes og utvikles både som næring og kulturaktivitet, og vi skal ha et bredt kurs- og utdanningstilbud å velge i. NSR-SfP vil arbeide for å styrke utøvelsen av tradisjonell duodji og for utvikling av nyskapende duodjivirksomhet. Det må arbeides aktivt med rekruttering til duodji slik at den kan utvikles til næring for flere. NSR-SfP vil arbeide for at det etableres lokale kompetansesentre for å øke engasjementet rundt og innsatsen for å dokumentere vår tradisjonskunnskap árbediehtu. NSR-SfP vil arbeide for at elvelaksefiske-senteret Joddu blir etablert i Tanadalen. Samisk høgskoleutdanning i regi av Samisk høgskole i Østre-valgkrets må styrkes. 23 år, singel Bor i Holmesund, Tana Student Mennesker, elg- og rypejakt, familie, venner, sport og fiske. www.nsr.no NSR SáB SÁMEÁLBMOT BELLODAT SAMEFOLKETS PARTI