Rullering 2013 Sund kommune ENERGIUTGREIING
Samandrag BKK Nett er områdekonsesjonær for elektrisitetsnettet i Sund kommune og har utarbeidd ei energiutgreiing for kommunen i samsvar med Forskrift om energiutgreiing. Den lokale energiutgreiinga opnar for at kunnskap og informasjon om energisystem og energibruk kan danne eit grunnlag for å ta val som er til det beste for samfunnet. Utgreiingsprosessen skal òg skape ein møteplass for nettselskap, kommune og andre energiaktørar. Kommunen har ein vedtatt energi- og klimaplan, som har som mål å være eit verktøy for følgje opp utvikling og sette i gang tiltak i kommunen med tanke på energiforbruk, miljøhandtering og klimagassutslepp. Kommunen har ambisiøse mål både når det gjeld reduksjon av energibruk i eigne bygg, reduksjon i total energibruk i kommunen og når det gjeld å påverke innbyggjarar og næringsliv til å ta klimavenlege val. Sund kommune er ein kystkommune med eit mildt klima og sprett folkebusetnad. Pr. 01.01.2013 var det 6 514 innbyggjarar i kommunen. Folketalet har auke dei siste 10 åra og det er venta vidare vekst dei neste 10 åra. I kommuneplanens arealdel er det skissert areal både for nye bustadar og ny næring spreidd rundt i kommunen. Det elektriske kraftnettet i kommunen er kjenneteikna av at det er mykje luftnett, som spenner over eit stort geografisk område. 22 kv-nettet er i all hovudsak bygd opp slik at det er mogelegheit for omkopling med unntak av nokre radialar spreidd rundt i kommunen. Lågspenningsnettet har i liten grad redundans, så feil på dette spenningsnivået vil føre til avbrot og forsyninga kan fyrst gjenopprettast når feilen er utbetra. I Sund kommune er elektrisitet den dominerande energiberaren. Elektrisitet utgjer om lag 83 % av energibruken. I tillegg er bruken av bio høgare enn i resten av landet. Det er typisk at hushald på mindre stader bruker meir ved enn i byar. I denne utgreiingsprosessen er det gjort eit større arbeid for å utvikle prognosar for framtidig energibruk i kommunen. Det er utvikla to ulike scenario, der det er forventa at verkelegheita kjem til å ligge ein stad mellom dei to scenarioa. For Sund kommune tilseier begge scenarioa ein auke i energibruk i ulik grad. På Skogsvåg er det eit minigasskraftverk som leverar vassboren varme til nærliggande bygg og produserer elektrisk kraft. Noko av den elektriske krafta vert brukt lokalt og noko vert sendt ut på nettet. Minigasskraftverket leverte 0,7 GWh varme og 0,5 GWh elektrisitet i 2012. Til samanlikning var det totale elektriske forbruket i Sund kommune 81,2 GWh i 2012. Det er planar om å avvikle elproduksjonen i dette anlegget, men produksjon og levering av varme vil bli opprettholdt.
Innhald Samandrag... 1 1 Utgreiingsprosessen... 3 2 Kommunen... 4 2.1 Folke- og busetnad... 5 2.2 Næringsliv... 7 2.3 Energi- og klimaplan... 8 3 Infrastruktur for energi... 11 3.1 Elektrisitetsnett... 11 3.2 Fjernvarmenett og gassnett... 16 3.3 Oppvarmingssystem bygg... 17 4 Energibruk... 19 4.1 Fordeling på energiberar og brukargrupper... 19 4.2 Kommunale bygg... 20 4.3 Indikatorar for energibruk i hushald... 20 5 Utvikling i Energietterspurnad... 24 5.1 Faktorar som påverkar framtidig energibruk... 24 5.2 Framskriving av energibruk... 25 6 Lokal Energitilgang... 27 6.1 Nytta ressursar og mulig ny energitilgang... 27 6.2 Energibalanse... 29 7 Aktuelt område for nærmare utredning... 30 8 Vedlegg... 33 8.1 Demografi og næringsliv... 33 8.2 Energibruk... 34 9 Referansar... 36 2
1 Utgreiingsprosessen BKK Nett AS har som områdekonsesjonær for elektrisitetsnettet utarbeidd lokal energiutgreiing for Sund kommune. Første energiutgreiing for Sund kommune vart utarbeidd og presentert i 2004 då forskrift om energiutgreiing tredde i kraft. Denne utgreiinga har seinare vorte oppdatert annan kvart år. Energiutgreiinga er utarbeidd etter NVE sin mal «Veileder 2-2009 Lokale energiutredninger - (rev Veil 1-2005». Arbeidet med å oppdatere dei lokale energiutgreiingane starta sommaren 2012 då BKK Nett AS engasjerte Ane Ringseth som sommarvikar. Det gjennomførte arbeidet er eit godt grunnlag for denne utgreiinga. Energiutgreiinga har tatt form gjennom tett dialog med kommuneadministrasjonen i Sund. Utgreiinga for Sund kommune består av 2 delar. Ein del som er spesifikk for kommunen og ein generell del felles for alle BKK-kommunane. 20.02.2013 vart det arrangert eit møte med kommunen for å informere om BKK Nett AS sitt arbeid med energiutgreiinga, samt for å hente inn ytterlegare data til utgreiingsarbeidet. BKK Nett AS fekk fleire innspel som både er nyttige for utgreiingsarbeidet og for vidareutvikling av distribusjonsnettet for elektrisitet i Sund kommune. Rullering 2013 Oppstartsmøte 20.02.2013 Stad Frå BKK NETT AS Frå Kommunen Tabell 1.1 Oppstartsmøte Sund Rådhus Kjell Skoglund, Ivar Magnus Natås Frode Glesnes Den lokale energiutgreiinga opnar for at kunnskap og informasjon om energisystem og energibruk kan danne eit grunnlag for å ta val som er til det beste for samfunnet. Ein ynskjer òg at utgreiingsprosessen skal skape ein møteplass for nettselskap, kommune og andre energiaktørar. 3
2 Kommunen Energibruk i ein kommune er avhengig av faktorar som folkesetnad, type bygg, personar per hushald, korleis lokalt næringsliv er sett saman, klimatiske høve med meir. Sund kommune ligg i Hordaland fylke og hadde per 01.01.2013 eit innbyggjartal på 6 514[1]. Kommunesenteret ligg på Skogsvåg. Sund kommune har eit areal på 99,3 km² og er sett saman av 466 øyar, holmar og skjær. Kystlinja er 110 km lang. Saman med Fjell kommune i nord vert området omtala som Sotra. Det høgste punktet i kommunen er Førdesveten, 284 m.o.h. Sund kommune vart landfast då Sotrabrua opna i 1972. Figur 2.1 Kart over Sund kommune Kommunen har eit typisk kystklima med høgare middeltemperatur og færre graddøgn enn landsgjennomsnittet. 2012 var eit kaldare år enn normalt for kommunen, då det var fleire graddøgn i 2012 enn normalt. 4
Klimadata for Sund kommune Middeltemperatur 7,03 ⁰C Nedbørsnormalen 1 500 Graddøgn 3 620 Graddøgnsnormal (1981-2010) 3 497 Tabell 2.1 Klimadata[2] 2.1 Folke- og busetnad Innbyggjartalet per km 2 i Sund kommune er 64,3, og om lag 24 % bur i dei tettbygde områda. Til samanlikning bur 79 % av innbyggjarane i Hordaland fylke i tettbygde område. Dei største tettstadane i Sund kommune er Skogsvåg, Hammarsland, Klokkarvik og Tælavåg. Sund har vore, og er framleis, ein kommune i vekst. Folketalet har auka jamt dei siste 10 åra, som vist i Figur 2.2. 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 Folketal 2 000 1 000 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Figur 2.2 Innbyggarar i Sund kommune.[1] Det har jamt over vorte bygd mange nye bustadar dei siste 10 åra. I 2012 vart det bygd 48 bustadar i Sund kommune. 5
80 70 60 50 40 Nye bueiningar 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Figur 2.3 Nye bustadar[1] Gjennomsnittleg bruksareal til bustader i Sund er 138 m 2. Dei 48 bustadene som vart fullført i 2012 hadde eit gjennomsnittleg bruksareal på 136 m 2. Det er i snitt fleire personar per husstand i Sund kommune enn i fylket og landet. Fleire personar per husstand gir lågare energibruk per person. 2,700 2,600 2,500 2,400 2,300 Kommunen Fylket Landet 2,200 2,100 2,000 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Figur 2.4 Personar per husstand[1] 6
2.2 Næringsliv Sund kommune har eit variert næringsliv, der skipsnæring, fiskeforedling og turisme tradisjonelt sett har vore dei største bransjane. På Skaganeset sør for Skogsvåg er det stor aktivitet innafor skipsnæringa. Lenger sør i kommunen er det fleire fiskeoppdrettsanlegg, medan på Lerøy har Lerøy Seafood lange tradisjonar. På Steinsland er Sartor Shipping lokalisert og Falck Nutec har eit treningssenter for offshorebransjen. Like ved senteret ligg òg Panorama Konferansehotell, som er det einaste hotellet i kommunen. Biomega har i dei seinare åra etablert seg på Skaganeset i Sund kommune. Biomega AS brukar fiskeavfall frå laks til å produsere fiskeolje og fiskemjøl. I mars 2012 opna Biomega AS ein ny fabrikk for marin bioraffinering og med dette dobla dei produksjonskapasiteten. Sund kommune er med i prosjektet «Region Vest» saman med Askøy, Fjell og Øygarden. Kommunen satsar på å utvikle reiseliv som næring. Kystlandskapet er vakkert og tilbyr opplevingar av ulike slag. Saman med kommunane Øygarden og Fjell vert næringa utvikla under merkevarenamnet «Kysteventyret». Dei største arbeidsgjevarane i kommunen er: Sund kommune, 632 tilsette Sotra fiskeindustri AS, 90 tilsette Norce Production, 76 tilsette Solhaug Sjukeheim AS, 56 tilsette Panorama Konferansehotell AS, 46 tilsette Sekkingstad AS er bedrifta med størst omsetjing i kommunen. Tala på tilsette i dei ulike føretaka er henta frå Brønnøysundregisteret og gjeld ved nyårsskiftet 2012/2013.[3] I 2012 pendla 2 108 arbeidarar ut av kommunen, medan 475 pendla inn for å arbeide.[1] I figuren under er den totale mengda arbeidstakande i kommunen vist, fordelt på primærnæring, industri og tenesteyting. Tala for sysselsetjing er samanlikna med fylket og landet. 7
Kommunen Fylket Primærnæring Industri Tenesteyting Landet 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Figur 2.5 Sysselsetting[1] 2.3 Energi- og klimaplan Kvar kommune må utarbeide ein energi- og klimaplan. Kommunen kan som planmyndigheit legge til rette for energiomlegging og energiøkonomisering. Dei har òg ei viktig rolle i arbeidet med å redusere både stasjonære og mobile klimagassutslepp. Kommunen har ein ferdig og vedtatt energi- og klimaplan. Dette kapittelet er henta frå samandraget som er publisert på Enova sine internettsider.[4] Hovudmål i planen Målet er å bruke planen som eit verktøy for å følgje opp utvikling i kommunen med tanke på energiforbruk, miljøhandtering og klimagassutslepp. På den måten kan ein få større innverknad på prioriteringar og utforming av konkrete tiltak i lokalsamfunnet. 2.7:Energi- og klimaplan Mål for utsleppskutt Sund kommune skal i 2014 ikkje overstiga eit samla klimagassutslepp på 12 000 tonn CO 2 -ekvivalentar årleg. Figur 2.6 Energi- og klimaplan[4] 8
Mål for energieffektivisering og konvertering i eigne bygg Sund kommune skal syta for effektiv energibruk kombinert med auka bruk av alternative energikjelder. Energibruk i kommunale bygg og anlegg skal reduserast med minst 10 % innan 2015. Mål for energibruk i kommunen elles Bustadprosjekt større enn 10 bustader og bustader større enn 500 m 2 brutto, skal byggjast med alternative energiløysningar. Kravet skal innarbeidast i kommunen sine retningslinjer. Mål for energiforsyning og energiproduksjon Det er BKK som er energileverandør i Sund kommune. I tillegg driv Sund Energi AS minigasskraftverket Kogenanlegget i Skogsskiftet. Anlegget forsyner skule- og idrettsanlegga i området med varme og elektrisk kraft. Naturgass (fossil brensel) er p.t. hovudkjelda, men anlegget er òg konvertibelt for andre energikjelder som til dømes bioenergi. Mål for haldningsskapande arbeid Ved drift av Sund kommune skal ein leggja berekraftig utvikling til grunn. Kommunen skal driva eit aktivt informasjonsarbeid retta mot næringslivet og innbyggjarane, for å setja energibruk og klimautfordringar på dagsorden. Matproduksjon, mattryggleik og kasting av mat skal vera ein integrert del av informasjonsarbeidet. Særleg viktig er haldningsskapande arbeid blant barn og unge. Klima og miljøtema skal vera ein integrert del av opplæringa i skular og barnehagar. Viktigaste utsleppskjelder I 2007 hadde Sund kommune eit klimagassutslepp på totalt 14 000 tonn CO 2 -ekvivalentar. Det same var det året før. Sidan 1990 (referanseår) har kommunen sitt samla klimagassutslepp auka med 2 000 tonn CO 2 -ekvivalentar, samanlikna med 2007-utsleppet, medan innbyggjartalet har auka med 1 000 personar i same tidsperiode, frå 5 000 til 6 000 innbyggjarar. I nasjonal samanheng er dette eit moderat og lite klimagassutslepp. Viktigaste tiltak Sund kommune ser på informasjon, haldningsarbeid og opplæring i miljøarbeid som det mest sentrale i denne planperioden. Kommunen må gå føre som eit godt førebilete. Det har vore opplæring i miljøarbeid gjennom Miljøfyrtårn-systemet, og kommunen er i gang med eit arbeid for å sertifisera ulike driftseiningar. Igangsetjing av energi- og klimatiltak/budsjettvedtak Leggja til rette for ladepunkt for kommunale el-bilar i Skogsskiftet. Setja i verk kommunedelplan for Skogsskiftet med parker- og reis-anlegg. Alle nye kommunale bygg skal ha alternative energiløysingar. Nye omsorgsbustader skal byggjast som lågenergibygg, og passivhus kan vurderast. 9
Om planen: Planperiode: Ny Energi- og klimaplan 2011-2014 godkjent i kommunestyret i juni 2011 Planstatus: Kommunedelplan. Samarbeid andre kommunar: Regionrådet Vest: Askøy. Fjell, Sund og Øygarden kommunar. Klimanettverk Hordaland 10
3 Infrastruktur for energi Energisystemet strekk seg frå attvinning/ omdanning av energi til nyttig form og heilt til sluttbruk av energi. Dette kapittelet er meint å skulle gje ein oversikt over energisystemet i Sund kommune. 3.1 Elektrisitetsnett Historikk Sund kommune hadde eiget elektrisitetsverk, Sund kommunale Elektrisitetsverk, fram til dei slo seg saman med Fjell kommunale Elektrisitetsverk i 1978, og danna Sotra kraftlag. Sotra kraftlag vart kjøpt av BKK i 1999. Sund vart tidlegare forsynt med ein 45 kv linje via Askøy og Fjell. I dag vert Sund kommune i hovudsak forsynt frå Hammersland transformatorstasjon, via ei 45 kv linje frå Litlesotra transformatorstasjon. Linja mellom Litlesotra og Hammersland er bygd for 132 kv og vil driftast på dette spenningsnivået når ny transformatorstasjon på Hammersland står ferdig. Netteigar BKK Nett AS har områdekonsesjon for å eiga og driva fordelingsnettet i kommunen. I tillegg leverer Kogenanlegget til Sund Energi AS elektrisk effekt til Sotra vidaregåande skule, Skogsvåg skule og Sundhallen. Overskotseffekt vert levert inn på nettet til BKK. Nettverksemda er regulert av Norges Vassdrags- og Energidirektorat (NVE) gjennom energilova og tilhøyrande forskrifter. Dette medfører at økonomiske rammer og krav til korleis nettselskapet skal opptre og samhandle med andre aktørar er fastlagt. Forbruk Største delen av det stasjonære energiforbruket i Sund kommune vert dekka av elektrisitet. Det totale elektriske energiuttaket i kommunen var i 2012 på 81,2 GWh. Nettoppbygging Innmating til Sund kommune er over ei 45 kv linje, med transformering til 22 kv i Hammersland transformatorstasjon. Det føreligg planar om å bygge ny transformatorstasjon på Hammersland med transformering mellom 132 kv og 22 kv, og dermed auke transformatorkapasiteten. Linja mellom Litlesotra og Hammersland er bygd for 132 kv og vil driftast på dette spenningsnivået når ny transformatorstasjon på Hammersland står ferdig. Distribusjonsnettet i Sund kommune vert drifta på 22 kv. I sentrale strøk har distribusjonsnettet for det meste tosidig innmating som sikrar reserveforsyning, medan i utkant strøk er det einsidig forsyning. I bustadområder er mykje av nettet i kabel, medan resten av distribusjonsnettet i hovudsak er luftnett. Nettet i Sund er om lag 30% kabelnett og 70% luftnett. 11
Det kjem fram i reguleringsplaner og kommuneplanen at det vert starta ein del nybygging i kommunen tida framover. Til dømes er det det utgreidd eit alternativ med å etablere ei ny hamn for containerar nord for Klokkarvik. I tillegg skal det byggast nytt Sotrasamband, som vil verta hovudvegen inn til Bergen. Val av løysing for denne vegen vil leggje føringar for planleggingsalternativ innan nettutbygging i framtida. To alternativ for plassering av vegen er utbygging langs eksisterande trasé over Straume eller ny trasé via Klokkervik i Sund kommune. Distribusjonsnettet vil i hovudsak kunne forsyne dei planlagde utbyggingane, men det kan likevel verte naudsynt med lokale forsterkningar. Høgspenningsdistribusjonsnettet forsyner vidare nettstasjonar der spenninga vert transformert ned til forbruksspenning på 400 og 230 V. Data for distribusjonsnett Høgspenningslinjer 67717 m Høgspenningskablar 33783 m Nettstasjonar 179 stk. Lågspenningslinjer 227866 m Lågspenningskablar 109955 m Kabelskap lågspenning 518 stk. Tilknytingspunkt 3528 stk. Nettkundar 3785 stk. Tabell 3.1 Nettdata Driftskriteria For 45 kv nettet vert eit såkalla N-1 kriterium nytta. Det vil seie at ein skal kunne gjere ei omkopling og gjenopprette drifta i løpet av kort tid, dersom det oppstår feil på ein av hovudkomponentane i nettet. Hammersland transformatorstasjon har ikkje tosidig innmating i 45 kv nettet, men det er mogelegheit for reserveforsyning via 22 kv nettet. Dersom slik reserveforsyning skal forsyne heile kommunen i kuldeperiodar, kan det føre til noko spenningsproblem. Nettet i Sund kommune har tilfredsstillande kapasitet i normal driftssituasjon. Avbrot på grunn av feil i høgspenningsdistribusjonsnettet (22 kv nettet) vil under normale forhold kunne utbetrast i løpet av om lag 2-4 timar. I tettbygde områder er det mogelegheit for omkoplingar i nettet, noko som gjer at lange avbrot er svært usannsynleg. I utkantområder er det færre mogelegheiter for omkopling i nettet, og difor er det større sannsyn for lange avbrot. Ved ekstremvær og/eller feil i overliggande nett er det større sannsyn for avbrot på meir enn 4 timar. Sterk vind, lyn og torden vil i tillegg kunne seinke arbeidet med utbetring av feilen. Flaskehalsar i kraftnettet Definisjonen av ein flaskehals i kraftnettet er ei avgrensing av effektkapasiteten i forsyningsnettet. Effektkapasiteten vert i hovudsak avgrensa av termiske driftskriteria for nettkomponentane. Eininga for effekt er Watt og er eit uttrykk for energi per tid. Flaskehalsar vil opplevast i høglastperiodar, vanlegvis på dei kaldaste dagane i året. Kapasitetsbehovet i kraftsystemet aukar både på grunn av nye utbyggingsområder og på grunn av nyetableringar (fortetting) eller bruksendring i etablerte områder. 12
For å skildre flaskehalsar på ein føremålstenleg måte er det praktisk å ta for seg distribusjonsnettet og transmisjonsnettet kvar for seg. Distribusjonsnettet: Distribusjonsnettet omfattar 22kV-kablar og linjer, nettstasjonar for nedtransformering til 230/400Vdistribusjonsspenning samt 230/400V-kablar og linjer fram til den enkelte nettkunde. Områdekonsesjonen gir nettselskapa ei generell tillating til å bygge denne type anlegg innanfor det området/kommunen konsesjonen er gjeven for. I nye utbyggingsområder må det uansett byggast ut distribusjonsnett for nettilknyting til nye kundar. Nettet dimensjonerast ut frå effektbehov og ut frå krava til leveringskvalitet. Krava til leveringskvalitet avgrensar utstrekkinga av lågspenningsnettet og vil i mange tilfelle vera dimensjonerande for talet på nettstasjonar som må etablerast. Bruk av andre energikjelder/energiberarar vil ha ein positiv effekt for distribusjonsnettet ettersom redusert kapasitetsbehov betyr at enkelte nettkomponentar kan dimensjonerast med lågare yting. Redusert elforbruk vil òg redusera energitapa i nettet. I etablerte områder kan fortetting eller bruksendringar føre til at det må leggast nye høgspenningskablar, byggast nye høgspenningslinjer og etablerast fleire nettstasjonar. I slike områder kan bruk av andre energikjelder/energiberarar redusere behovet for nye kablar, linjer og nettstasjonar. I arealdelen til kommuneplanen er det skissert vidareutviklingsområder (transformasjonsområder) for næring, og områder for bustadfortetting. Distribusjonsnettet i Sund kommune har éin flaskehals på hovudlinja Kleppe Vorland, og denne vil verta utbetra dei kommande åra. Transmisjonsnettet: Transmisjonsnettet omfattar overføringslinje og kablar med spenning 45 kv og nedtransformering frå 45 kv til 22kV-distribusjonsspenning. Det må normalt søkjast eigen anleggskonsesjon for bygging av alle nettanlegg på transmisjonsnivå. Bygging av nye anlegg er svært tids- og kostnadskrevjande. Det er søkt om konsesjon for bygging av ny Hammersland transformatorstasjon. Den nye transformatoren medfører at drifta på nettet til Hammersland vert lagt om frå 45 kv til 132 kv. Dette vil dekke kraftbehovet for kommunen i lang tid framover. Utveksling mot andre kommunar Distribusjonsnettet har tilknyting til høgspenningsnettet i Fjell kommune. Det er difor mogeleg å gjennopprette forsyning til kundar på begge sider av kommunegrensene dersom det oppstår feil på linjestrekningane. Utbygging og fornying av forsyningsnettet Forskrifta om energiutgreiing gir område- og anleggskonsesjonærar eit ansvar for å utarbeide både lokale energiutgreiingar og kraftsystemutgreiingar. Utgreiingane gir eit godt grunnlag for å planlegge nettutbygging for å dekke behovet for straumforsyning til nye kundar, samt nettoppgraderingar der det er nødvendig å auke kapasiteten i eksisterande nett. Utgreiingane inngår som ein naturleg del arbeidet til BKK Nett med å utarbeide nettutviklingsplanar. I nettutviklingsplanane er behovet for fornying av eksisterande forsyningsnett eit viktig tema. Forsyningsnettet utgjer ein viktig del av infrastrukturen i samfunnet, og samfunnet vert meir og meir avhengig av ei stabil og påliteleg straumforsyning. Det er difor nødvendig med ei systematisk vurdering av fornyingsbehovet, for i størst mogeleg grad å førebygge havari av nettkomponentar og etterfølgjande avbrot i straumforsyninga. 13
Fornyingsbehovet vurderast ut frå samfunnsøkonomiske omsyn, og ein ynskjer å finne det optimale tidspunkt for utskifting av nettkomponentar. Både for tidleg og for sein utskifting vil medføre høgare nettleiekostnadar enn nødvendig. For å finne det optimale utskiftingstidspunkt er det nødvendig å sjå på kostnadane samfunnet vert påført ved avbrot i straumforsyninga. Dette vert gjort gjennom den såkalla KILE-ordninga. KILE står for «kvalitetsjusterte inntektsrammer ved ikkje levert energi», og inneber at dei teoretiske avbrotskostnadane til sluttbrukarane inngår som eit element i nettselskapa sine bedriftsøkonomiske vurderingar. KILE-kostnader reknast ut frå kostnadsfunksjonar der mellom anna avbrotstidspunkt, - varigheit og kva kundekategoriar som vert ramma er viktige faktorar. Nettselskapa må stå til ansvar for kostnadane samfunnet vert påført ved straumavbrot, ved at tillate nettleigeinntekt vert redusert med ein sum tilsvarande dei samfunnsøkonomiske kostnadane. Tidspunkt for utskifting vert bestemt ut frå risikovurderingar som er basert på sannsynet for havari eller feil på nettkomponentane. Dette fordrar gode nettinformasjonssystem som gjer det mogeleg å gjere systematiske vurderingar om dei enkelte nettkomponentane sin alder, tilstand, klimatisk og miljømessige påkjenning, belastningsgrad, driftsmønster og liknande. NVE utarbeidde i 2005 ein rapport om aldersfordeling for komponentar i kraftsystemet. Rapporten vart utarbeidd som ein del av eit større prosjekt om forsyningssikkerheita i kraftsystemet, og vart brukt som grunnlag for å estimere behovet for det framtidige reinvesteringsbehovet i det norske kraftsystemet. Rapporten bruker følgjande levetider for analysane: Distribusjonsnett Tabell 3.2 Levetid Nettkomponentar (NVE og BKK Nett AS)[5] Sentral- og regionalnett Luftlinje 40 år 40 år Jord- og sjøkabel 70 år 50 år Transformatorar 45 år 45 år Anna nettanlegg 40 år 40 år Det er stor variasjon i kvaliteten på data om alder på eksisterande nettkomponentar, og best kvalitet er det på data for høgspenningsnettet. BKK Nett nyttar mogelegheita til å samordne fornying av nettet med andre aktørar som til dømes har behov for å utføre gravearbeid. På den måten vert det reduserte inngrep i naturen og redusert mengde anleggsarbeid. I Sund kommune vert dette gjort til dømes i samanheng med vegprosjekt i regi av Statens Vegvesen, prosjekt i regi av kommunen eller i område for større bustad/industri utbyggingar. Feil- og avbrotsstatistikk (FAS). Nettet i Sund kommune har hatt noko høgare avbrotstal enn resten av landet, då nettet er utsett for feil grunna fugl og salt. I tørrvær med mykje vind kan det leggje seg eit saltbelegg på isolatorane i 22 kv luftnettet, og dette kan føre til kortslutningar. I 2006 vart det montert spole i Ågotnes og Litle Sotra, og dette tiltaket fjernar omlag 90 % av korte avbrot. Nettet i Sund kommune har tilfredsstillande kapasitet i normal driftssituasjon. 14
100,000 99,980 99,960 99,940 99,920 99,900 99,880 Kommunen Fylket Landet 99,860 99,840 99,820 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Figur 3.1 Leveringssikkerheit i Sund kommune (BKK Nett AS og NVE)[5] Forsyningssikkerheit: Samfunnet har i aukande grad vorte avhengig av ei påliteleg straumforsyning. Sjølv om me har høg leveringssikkerheit i forsyningsområdet vårt vil det alltid kunne oppstå feil og driftssituasjonar som vil medføre straumbrot. Ein stor del av vårt 22kV-nett har ein viss grad av redundans. Ein feil på dette nettnivået vil føre til avbrot, men straumforsyninga vil normalt kunne gjenopprettast i løpet av nokre timar. Lågspenningsnettet har i liten grad redundans, så feil på dette spenningsnivået vil føre til avbrot og forsyninga kan fyrst gjenopprettast når feilen er utbetra. I tilfelle der det er mogeleg å kople til mobile reservestraumaggregat, kan det vera mogeleg å sørgje for midlertidig straumforsyning fram til feilen er utbetra. Feil i forsyningsnettet vil oppstå frå tid til anna ettersom det er eit visst sannsyn for svikt knytt til alle nettkomponentar. Dette gjeld både for nye og gamle komponentar. Forskriftene for lågspenningsanlegg har difor eit vilkår som seier «Anlegg hvor avbrudd i strømtilførselen kan medføre fare for personer, husdyr eller eiendom skal planlegges og utføres slik at vedlikehold, utskiftning m.m. kan skje uten at fare oppstår. Dersom uventet strømavbrudd vil kunne medføre fare for personer, husdyr eller omgivelser, skal behov for uavhengig strømtilførsel vurderes.» Dette er grunnlaget for at sjukehus, sjukeheimar og andre institusjonar der det kan oppstå fare for liv og helse ved straumbrot, skal ha eigne reservestraumaggregat som koplast inn dersom det oppstår brot i det allmenne forsyningsnettet. Fylkesmannen i Hordland har utarbeidet en risiko- og sårbarheitsanalyse for Hordaland fylke (ROSanalyse) som mellom anna omtalar konsekvensar av svikt i energiforsyninga. I denne analysen står det mellom anna: 15
Sidan dei aller fleste kundane er knytte til distribusjonsnettet, vil sannsynet for svikt i energiforsyninga langt på veg vere den same for alle samfunnssektorar. BKK, som er netteigar i vårt distrikt, har ein gjennomsnittleg leveringsgrad på 99,9 %, eller i snitt 85 minutt straumbortfall per kunde per år. Erfaringane syner at kommunane i utkantstroka må rekne med fleire og lengre straumbrot enn til dømes Bergen og omland. Årsaka er mellom anna at leidningsnettet i utkantstroka er meir sårbart overfor vêrhendingar enn kabelnett i sentrale område. Kortare straumbrot på inntil fire timar må reknast som sannsynleg for alle kundar i nettet til BKK. Som regel vil store delar av kundane ved kortare straumbrot få straumen attende lenge før det har gått 4 timar. I utkantstrok kan det igjen ta noko lengre tid før straumen er tilbake. Ved ekstreme tilhøve som orkan, kraftig torevêr og fleire samtidige feil i hovudnettet, vil straumen kunne vere borte inntil 5 dagar. Dette ventar ein vil kunne skje inntil ein gong per 50. år, og må difor reknast som lite sannsynleg. Straumbrot utover 5 dagar vert rekna som usannsynleg. For forsyningslinjene frå det overliggande sentralnettet inn mot Bergen, Os, Sotra, Øygarden og Nordhordland er risikoen for straumbrot høgare enn kva som er akseptabelt. I verste fall kan store delar av dette området verte mørklagt dersom den viktigaste 300 kv leidningen inn mot Bergen får ein feil. Dei planlagde 300 kv leidningar Mongstad-Kollsnes og Modalen-Mongstad vil saman gje ei sikker straumforsyning til det nemnde området. Desse leidningane vert truleg ferdigstilt innan år 2018. For meir informasjon om desse prosjekta, sjå Kraftsystemutgreiinga på www.bkk.no/kraftsystem 3.2 Fjernvarmenett og gassnett Sund Energi AS sitt kogenererings-anlegg (minigasskraftverk) i Skogsvåg har vore i drift sidan juli 2003. Anlegget forsyner Skogsvåg barneskule, Sundhallen og Sund vidaregåande skule med varmt vatn. Ein brukar naturgass (CNG) som energikjelde. Gassen vert levert med trailer til ein gassbank, der den vert trykkredusert ned til 0,1 bar via en trykkreduksjonsstasjon og overført til kogenereringsanlegget. Varmen vert fordelt til kundane via eit eige lokalt fjernvarmenett. Anlegget er bygd slik at ein kan ta fleire energikjelder i bruk i reserve, til dømes gasskjel og elkjel. Dette sikrar stabil energiforsyning til fjernvarmeanlegget. Ein gasskjel på 460 kw kan dekkje spisslasta samtidig som den er ei reserveenergikjelde for anlegget. Kogen-anlegget vert styrt etter varmebehovet. Generatoren er kopla til distribusjonsnettet for elektrisitet (22 kv) og krafta vert kjøpt av BKK gjennom ein eigen avtale.[6] I tillegg til fjernvarmeanlegget er det lagt gassrøyrleidning til Sauafjellet bustadfelt, der det mellom anna er kopla til ei terrasseblokk. I 2012 leverte kogen-anlegget om lag 700 MWh varme til Sundhallen, Sotra VGS avd. Sund og Skogsvåg barneskule, medan ei gassmengd tilsvarande om lag 300 MWh vart levert til bustadfeltet Sauefjellet. I tillegg produserte kogen-anlegget om lag 500 MWh elektrisk energi, der størstedelen vart nytta internt i anlegget, medan nesten 40 MWh vart seld via straumnettet.[6] Det er planar om å avvikle elproduksjonen i dette anlegget, men leveranse av vassboren varme vil bli verte videreført. 16
Figur 3.2 Kogen-anlegg i Skogsvåg[6] Anna bruk av gass i Sund kommune er Biomega som nyttar gasskjel for steamproduksjon i si bioraffineringsprosess. 3.3 Oppvarmingssystem bygg Hovuddelen av energiforbruket i norske bygg går til oppvarming. Dei fleste bygg nyttar elektrisitet eller fossile brensel (olje) til oppvarming. Det er andre oppvarmingsalternativ som kan vere både billigare og meir miljø- og klimavennlege enn oppvarming ved hjelp av elektrisitet og olje. Eit alternativ for oppvarming av bygg og tappevatn er vassboren (eller luftboren) varme. Med vassboren varmesystem kan ein i tillegg til elektrisitet nytte andre energiberarar til oppvarming. I Sund kommune har mange av dei kommunale bygga vassboren varme som nemnt i kapittelet over. I figurane er tal for kva oppvarmingssystem som vert nytta i Sund kommune for bustader. Tala er frå 2001, noko som tyder på at det kan ha endra seg noko. Det vert stadig stilt strengare krav til korleis nye husstandar skal byggast og varmast opp. Byggestandarden som vert nytta per dags dato er TEK10. 17
Sund 450 400 350 300 250 200 150 100 50 Anna Omn for flytande brensel Omn for fast brensel Radiator eller vassboren varme i golv Elektriske omnar/varmekablar eller liknande 0 Eitt System Figur 3.3 Oppvarmingssystem 2001, (Bustadar med eitt system)[1] 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 Sund Andre kombinasjonar Radiatorar eller vassboren varme i golv og eitt eller fleire andre system Elektriske omnar/varmekablar samt ovmnar for fast og flytande brensel Elektriske omnar/varmekablar samt omnar for flytande brensel Elektriske omnar/varmekablar og omnar for fast brensel 0 To system eller fleire Figur 3.4 Oppvarmingssystem 2001,(Bustadar med to eller fleire system)[1] 18
4 Energibruk Energiutgreiinga tar føre seg stasjonært energibruk. Mobilt energibruk som drivstoff til bilar og andre transportmiddel er ikkje tatt med her. 4.1 Fordeling på energiberar og brukargrupper SSB har slutta og offentleggjere energibruksstatistikk fordelt på kommunar på grunn av usikkert datagrunnlag. Dei siste tilgjengelege tala er difor frå 2009. BKK Nett har derimot eigne tal for elektrisitetsforbruk som kvart år skal meldast inn til NVE Figur 4.1 viser energibruken fordelt på energikjelde. Elektrisitet er den dominerande energiberaren i det norske energisystemet, men petroleum og gass utgjer òg ein stor del. Bioenergiforbruket i hushald i Noreg er i all hovudsak ved. I datagrunnlaget er tala for elektrisitetsforbruket frå 2012, medan dei andre kategoriane er tal frå 2009. 100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % Avfall, kol, koks Bio Gass Petroleum El 0 % Kommunen Fylket Landet Figur 4.1 Energibruk fordelt på energibærer 2009.[1] I Sund kommune er elektrisitet den dominerande energiberaren. Elektrisitet utgjer om lag 83 % av energibruken. I tillegg er bruken av bio høgare enn i resten av landet. Det er typisk at hushald på mindre stader bruker meir ved enn i byar. Ein kan rekne med at oljebruken er lågare no enn i 2009 og at den nedgåande trenden vil halde fram grunna styresmakta sitt ynskje om å legge om til fornybar oppvarming. Figur 4.2 viser elektrisitetsbruk til stasjonære formål fordelt på brukargrupper. Tala for Sund kommune er samanlikna med tal for heile landet. Tenesteyting inneheld både offentleg og privat tenesteyting. 19
100 % 90 % 80 % 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % Primærnæring Fjernvarme Industri Tenesteyting Hytter og fritidshus Hushald 0 % Sund 2012 Landet 2011 Figur 4.2 Elektrisitetsbruk fordelt på brukargruppe(2012) Som figuren viser er hushald den største brukaren av elektrisitet i kommunen og utgjer 58 % av det totale elektrisitetsforbruket. Tenesteyting utgjer 21 % medan industrien utgjer 16 % av elektrisitetsbruken i kommunen. Det er en god del hyttar og fritidsbustader i kommunen og dei står for 5 % av elektrisitetsbruken. 4.2 Kommunale bygg Det har ikkje lykkast å få tak i tal for energibruk i dei kommunale bygga i kommunen 4.3 Indikatorar for energibruk i hushald For energibruk i hushald må ein skilja mellom eksisterande bygg og nye bygg. I løpet av dei siste 50 åra har det vorte krav til meir isolasjon i bygningskroppen og vindauge med mindre varmetap til omgjevnadane. Hovudtyngda av den framtidige byggmassen er eksisterande bygg. Ein byggetrend er at det vert bygd meir og meir små bustader som bustadblokker og rekkjehus. Dette gjeld òg i utkantkommunar. Figur 4.3 viser bustadsamansetjinga i Sund kommune. 20
Einebustad 92% Tomannsbustad 2,2% Rekkehus 3,3% Bustadblokk 0,2% Bufellesskap 1,4% Andre byggetypar 0,7% Figur 4.3 Bustadsamansetjing i Sund kommune[1] Dei aller fleste bustadane i Sund kommune er einebustader. Talet på personar per hushald har innverknad på energibruk. Fleire personar i ein bustad gir høgare energibruk med tanke på dusj, vaskemaskin og oppvask. Det gir derimot redusert energibruk per person med tanke på oppvarming og fleirbrukshushald. Samstundes har ein bustad med fleire personar gjerne større oppvarmingsareal, noko som kan motverke trenden. Husstandstr. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kommunen 2,618 2,599 2,586 2,549 2,530 2,530 2,521 2,543 2,568 2,574 2,565 Fylket 2,326 2,308 2,290 2,277 2,264 2,260 2,262 2,266 2,267 2,265 2,269 Landet 2,264 2,250 2,237 2,227 2,221 2,222 2,226 2,228 2,231 2,236 2,241 Tabell 4.1 Personar per hushald[1] Det bur i snitt fleire personar per bustad i Sund kommune enn snittet i fylket og landet. Under er det vist kva ein gjennomsnittsbustad i Sund brukar av energi fordelt på dei ulike energiberarane. Energibruken er samanlikna med fylket og landet. 21
25000 Avfall 20000 Tungolje og spillolje 15000 Diesel-, gass- og lett fyringsolje, spesialdestillat Bensin, parafin 10000 5000 Gass Ved, treavfall og avlut Kull, kullkoks og petrolkoks Elektrisitet 0 Sund Fylket Landet Figur 4.4 Energibruk per husstand[1] Ein gjennomsnittsbustad i Sund brukar meir energi enn ein gjennomsnittsbustad i fylket og landet. Elektrisitetsbruken er tydeleg høgare enn i fylket og landet. Dette har samanheng med at dei fleste bustadane i Sund kommune er einebustadar, noko som er ei anna fordeling enn i fylket og landet. Det er mye energi å spare ved å bygge energieffektive bygg. Med energieffektive bygg meinast godt isolert bygningskropp, varmeattvinning, teknisk utstyr i energiklasse A og energieffektive lys. Figur 4.5 er det vist spesifikt energibruk etter dagens krav, lågenergistandard og passivhusstandard. 160 140 120 100 80 60 Teknisk utstyr Lys Vifter og pumper Kuldebru Vassoppvarming Varmebatteri Romoppvarming 40 20 0 kwh/m2 år kwh/m2 år kwh/m2 år Dagens krav Lågenergi Passivhus Figur 4.5 Dagens krav til energibruk i bustader samanlikna med lågenergi- og passivhusstandard 22
Ved å bygge etter passivhusstandard kan ein nesten halvere energibruken i bustaden i forhold til å bygge etter gjeldande byggtekniske forskrifter. Fleire og fleire bustadeigarar investerer i varmepumper, hovudsakeleg luft/luft varmepumper. I følgje Norsk Varmepumpeforeining har 22 % av alle bueiningar i Noreg varmepumpe. Då mengda einebustadar i Sund kommune er stor kan ein tru at endå større prosentdel har varmepumpe i denne kommunen. Ei varmepumpe vil ha ei innteningstid på alt frå 3 til 10 år avhengig av investeringskostnad, oppvarmingsbehov og effektiviteten til varmepumpa. 23
5 Utvikling i Energietterspurnad Energiforbruket vert påverka av faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling og energiprisar. I tillegg vil korleis forbruksvanar og preferansar utviklar seg ha mykje å seie. Lover og forskrifter vil òg ha effekt, til dømes gjennom krav til isolasjon og byggstandard. 5.1 Faktorar som påverkar framtidig energibruk Det er mange faktorar som vil påverke framtidig energibruk i kommunen. Vekst i folketal, byggeaktivitet i kommunen (både bustad og næring), om ein klarer å nå måla om energisparing og omlegging til alternativ oppvarming og om kraftkrevjande industri etablerer seg i kommunen er nokre døme på slike faktorar. Utvikling i folketal og busetnad I kommuneplanen legg dei opp til en folkeauke på 1,7 % årleg, sjølv om folkeauka har vore noko høgare dei siste åra. I denne utgreiinga vert SSB si «låg vekst»-prognose lagt til grunn, noko som tilsvarar ein årleg auke på 1,9 %, med utgangspunkt i folketalet i 2013. 9 000 8 000 7 000 6 000 5 000 4 000 3 000 LLML MMMM HHMH 2 000 1 000 0 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Figur 5.1 Befolkningsprognose[1] I arealdelen av kommuneplanen er det skildra fleire område for utvikling av nye bustadfelt. Desse er spreidd utover heile kommunen[7] Næringsliv Vekst i folketalet tilseier vidare vekst i privat og offentleg tenestetilbod. Innan 2015 skal Skogsvåg skule byggjast ut og elevtalet skal aukast frå 150 til 350 elevar, grunna at andre skular vert lagt ned.[7] 24
GWh Energiutgreiing Sund kommune I arealdelen av kommuneplanen er fleire område planlagt som næringsområder. Eit slikt område er Skaganeset, sør-vest i kommunen, kor ein ser for seg ei forsiktig utvikling av området. Eit anna prosjekt er Marine Harvest som har planar om ein fôrfabrikk i Austfjorden. [7] 5.2 Framskriving av energibruk I denne rulleringa av Lokale Energiutreiingar er det lagt ned eit større arbeid med forbruksprognosar enn det som har vore gjort i tidlegare utgreiingar. Det er sett på korleis ulike faktorar vil påverke den totale energibruken. Nokre av desse faktorane er strengare energirammer i Byggtekniske forskrifter, lågare forbruk i rehabiliterte bygg, lågare energibruk til veglys, fleire el-bilar og fortsatt vekst i sal av varmepumper. Prognosen er utarbeida på grunnlag av data som er noko usikre. Vi trur likevel prognosen gir ein peikepinn på korleis utviklinga i energibruken vert dei næraste åra. Utgangspunktet for utrekningane for forbruksutvikling er ei framskriving av byggmasse fordelt på nybygg, rehabilitert byggmasse og eksisterande byggmasse. Utrekningar for bustadar, tenesteytande bygg og hytter er gjort kvar for seg. For nybygg er det forutsatt iversetting av TEK 10 i 2014, Passivhusstandard i 2017, Nær Nullenergi bygg standard i 2022 og Nullenergi bygg standard i 2027. Prognosane går utover analyseperioden for Lokale Energiutgreiingar, som er 10 år, då dei same prognosane inngår i Kraftsystemutgreiinga, som har ein analyseperiode på 20 år. SSB si midtre prognose saman med gjennomsnittleg tal for personar per bueining er nytta som forutsetning for framskriving av bustadareal. Det er forutsatt at nye bustader har eit gjennomsnittleg bruksareal på 147 m 2 som er det gjennomsnittlege bruksareal for nye bustader i kommunen dei siste 5 åra. For tenesteytande bygg er det forutsatt at tenesteytande bruksareal per person er konstant. I denne utgreiinga ser ein på utvikling i energibruk både per energiberar og per brukargruppe. Prognose energibruk pr. energiberar 100,00 90,00 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 20,00 10,00 Anna Olje Gass Bio Elektrisitet - 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Figur 5.2 Prognose energibruk per energiberar for den neste 10-års perioden 25
GWh Energiutgreiing Sund kommune Med dei forutsetningane som er lagt til grunn for prognosen vil energibruken i Sund kommune auke fram mot 2023, men med ei redusert veksthastighet. Etter planen skal olje til oppvarming fasast ut innan 2020. I prognosen er det tatt utgangspunkt i at olje til oppvarming vert erstatta med bio. Prognose pr. brukargruppe, 2 scenariorer 100 80 60 40 20-2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Primærnæring Industri Tenesteyting Hytter Hushald Energibruk konst. per person Figur 5.3 Prognose energibruk per brukargruppe Det er sett på to ulike scenario for energibruk per brukargruppe. I det eine scenarioet er energibruk per person i hushald, hytter og tenesteyting konstant. Energibruk i industri og primærnæring er konstant i heile analyseperioden. Den totale energibruken vil difor auke på grunn av veksten i folketalet. Dette scenarioet er representert med den svarte linja i Figur 5.3. Det andre scenarioet som er framstilt i figuren er tilsvarande det scenarioet som er vist i Figur 5.2, men her fordelt på brukargrupper. Figuren viser at energibruken vil auke med 3,2 % dei neste 10 åra. Det vil ikkje verte store endringar i fordelinga av energi per brukargruppe. Mest sannsynleg vil den framtidige energibruken ligge mellom dei to scenarioa vist i Figur 5.3. 26
6 Lokal Energitilgang Med dei ambisiøse måla ein har for å redusere utsleppa av klimagassar må ein sjå på nye klimavenlege måtar å dekke den stadig aukande energibruken. Å nytte lokale energiressursar som til dømes vassresursar og solenergi kan difor verte nødvendig. 6.1 Nytta ressursar og mulig ny energitilgang I dette kapittelet vert energiressursar og mogeleg ny energitilgang innafor kommunegrensen kartlagt. Småkraft Det er ikkje noko vassdrag i kommunen som er eigna for utbygging av små kraftverk. Små kraftverk er ei nemning som vert brukt om kraftverk med ein installert effekt på under 10 MW. Små kraftverk vert vidare delt inn i gruppene: Mikrokraftverk: mindre enn 0,1 MW Minikraftverk: 0,1-1 MW Småkraftverk: 1-10 MW NVE gjennomførte i 2004 ei grov kartlegging av potensialet for små kraftverk i alle kommunar, og denne viste òg at det ikkje finnast noko potensiale for små kraftverk i Sund kommune. Vind Det er førebels ikkje nokon vindmølleparkar i Sund kommune. Kjeller Vindteknikk har på oppdrag frå NVE utarbeidd eit komplett vindkart som omfattar ressursane både på land og til havs for heile Noreg. Det er ein kjent vervarslings- og forskingsmodell som ligg til grunn for vindkartet. Kartet viser årsmiddelvind. Kartlegginga visar at det er vindkraftpotensiale i Sund kommune. Årsmiddelvind 50 meter over bakkenivå ligg i området 8-8,5 m/s fleire stader i kommunen. For at vindkraft skal vere aktuelt, må vindhastigheten liggje mellom 4-25 m/s ved tårnets høgde. 27
Figur 6.1 Vindkart[5] Spillvarme Biomega AS på Skaganeset nyttar spillvarme frå bioraffineringsprosessane til oppvarming av fabrikklokala sine. Varmepumpe av ulike slag Grunna det milde klimaet og nærleiken til sjø er det mogleg å redusere el-bruken ved å installere varmepumper for byggoppvarming. Mange av innbyggjarane i kommunen bur nær sjø, og nokre få av desse nyttar energikjelda til oppvarming og frikjøling. Det har vore ein eksplosiv vekst i sal av luft/luft varmepumper i Noreg dei siste åra. Ein reknar med at ein kan sjå den same trenden i Sund, utan at det finnast statistikkgrunnlag som kan dokumentere dette. Éin skule og éin barnehage i Sund kommune har oppvarming basert på energibrønn. Bio i form av treprodukt og avfall I kommunen er det ingen registert avverking av skog. Difor reknar ein at det ikkje er noko potensiale for bioenergiproduksjon her. Det vert heller ikkje produsert brikettar, pellets, flis eller andre bioprodukt i kommunen. Saman med Sund Energi AS planlegg kommunen eit biobrensel anlegg for Sundheimen sjukeheim på Skogsskiftet og bustadar i nærleiken. Anlegget vil vere på om lag 400 kw. Avfallet i kommunen leverast til Rådalen i Bergen kommune, og ein nyttar difor ikkje gjenvinning av energi frå avfall i kommunen. Gass Ein heil del gass nyttast allereie i Sund kommune. Som tidlegare nemnt nyttar Sund Energi AS gass i sitt kogenanlegg i Skogsvåg og Biomega AS nyttar gass som varmekjelde i sine industriprosessar. 28
Med nærleiken til Kollsnes ligg forholda godt til rette for å nytte meir gass i kommunen Olje Etter Energi og klimaplanen til Sund kommune er det eit ønske om å fase ut bruk av olje til oppvarming. 6.2 Energibalanse Kogenanlegget i Skogsvåg produserar 0,5 GWh elektrisk energi og det totale elektriske forbruket i kommunen er på 81,2 GWh. Sund kommune har difor eit kraftunderskot på 80,7 GWh. 29
7 Aktuelt område for nærmare utredning I dette kapittelet skal alternative løysingar for energiforsyning av eit aktuelt område kartleggjast. Vi har valt å skrive generelt om energiforsyning i eit område og til slutt peike på aktuelle område i kommunen kor ei slik utgreiing kan vera aktuell. Område for energiutgreiing Det er aktuelt å vurdere alternative energiløysingar i: Område som er regulert for nybygg, eller der det er planlagt bruksendring Område med tydeleg netto tilflytting Område med forventa endring i næringssamansetjinga. Område der ein nærmar seg kapasitetsgrensa i distribusjonsnettet for elektrisitet Område der ein ut frå kjennskap til dagens energibruk forventar at det er eit potensial for energieffektivisering. Kartlegging av område Før ein kan vurdere energiløysingar må ein kartleggje området som skal utviklast. For å kome fram til den beste energiløysinga er desse parametrane aktuelle å kartleggje: Omfang av området, avstandar mellom bygga og type bygg Varmespesifikt og elspesifikt energibehov Tilgang på lokale energiressursar For allereie utbygde område er det aktuelt å kartleggje om bygga har vassboren varme og om dei eventuelt har eit høgtemperatur eller lågtemperatur vassbore system. Aktuelle løysingar For alle typar bygg kan ein dele energibruken i elspesifikt og varmespesifikt energibehov. Elspesifikt forbruk er forbruk som må dekkjast av elektrisitet. Dette er forbruk til: Teknisk utstyr Lys Vifter og pumper 30
Varmespesifikt forbruk er forbruk til oppvarming som kan dekkjast av andre energiberarar enn elektrisitet. Dette er forbruk til: Vassoppvarming Varmebatteri Romoppvarming For å dekkje det elspesifikke forbruket vert det forutsett at ein er knytta til distribusjonsnettet for elektrisitet. I Sund kommune er BKK Nett eigar av elektrisitetsnettet og innbyggjarane har difor eit kundeforhold til BKK Nett. Eit alternativ til å hente straum frå nettet er å produsere elektrisitet med eigne solceller eller vindmøller. Ein kan då levere straum til nettet i perioder med overskot og få levert straum frå nettet når eigne solceller eller vindmøller ikkje produserer nok straum til å dekkje eige forbruk. Ein slik kunde vert kalla plusskunde. Det varmespesifikke forbruket kan dekkjast på fleire ulike måtar. Dersom ein ynskjer å nytte andre oppvarmingskjelder enn direktekrevjande elektrisitet er det forutsatt eit vassbore oppvarmingssystem. I planleggingsfasen må ein ta stilling til om ein skal velje ei felles varmeløysing for området eller om kvar einskild bygning skal ha eit eige oppvarmingssystem. I nybyggingsområde som skal utviklast over lang tid kan det vera aktuelt å klargjere dei nye bygga for eit felles oppvarmingssystem, men at dei har eit eige system fram til det vert etablert eit stort nok volum av bygg i området og dermed at ei felles varmeløysing er lønsam. Det kan i nokre område vera aktuelt å nytte varmepumper til oppvarming. Då vil det vera naturleg å vurdere om det er mogeleg å hente ut varme frå sjø eller fjellgrunn i nærleiken, eller spillvarme frå nærliggjande industri. Eit anna alternativ kan vera å opprette ein varmesentral som vert fyrt med bio eller gass. Dei nye byggeforskriftene krevjar at ein har eit energifleksibelt oppvarmingssystem. Det vil seie at ein skal ha minst to alternativ for å dekkje oppvarmingsbehovet. TEK 10 set krav til isolasjon, vindauge og varmeattvinning i ventilasjonssystem. Signal frå myndigheita tydar på at byggeforskriftene vert ytterlegare innskjerpa i framtida når det gjeld energirammer. Oppvarmingsbehovet til framtidige bygg vil vera minimale og det kan tenkjast at kjølebehovet i framtidige nybygg vil vera større enn oppvarmingsbehovet. Miljømessige og samfunnsøkonomiske vurderingar av aktuelle alternativ Noreg har ambisiøse mål for å kutte utsleppet av klimagassa for å nå det mykje omtala 2 gradersmålet. Eit steg i riktig retning er å redusere energibruken. Bygg står for om lag 40 % av energibruken i Noreg og det er eit stort potensiale for å redusere energibruken i eksisterande bygningar, minimere energibruken i nybygg og leggje om til fornybar oppvarming. Å minimalisere energibruket i nybygg og i rehabiliterte bygg er omtala i byggeforskrifter, medan energiøkonomisering er omtala i energi- og klimaplanen til kommunane. Som kjent går mykje av energiforbruket i husstandar til oppvarming. Ved å etablere eit oppvarmingssystem som ikkje nyttar høgverdig energi (elektrisitet), men heller nyttar lågverdig energi (spillvarme, jordvarme, sjøvarme og likande) kan ein utnytte energiberarane mykje meir effektivt. I eit nyetablert område kan ein vurdere om det er mest lønsamt å etablerte einskilde oppvarmingssystem per bustad eller om det er meir lønsamt med ein felles løysning. Ein felles varmeløysing for fleire bustadar i same område vil ha fleire fordelar, som til dømes færre fyringssentralar og profesjonell drift og vedlikehald av systemet. Eigarane av bygga i området kan då kjøpe varme som ei teneste, på lik 31
linje med elektrisitet, i staden for å stå med ansvaret for heile systemet sjølve. Dersom det er lang avstand mellom bygga, eller det er svært få bygg, vil det kunne vera meir lønsamt å velje einskilde oppvarmingsløysning for kvart bygg. Dersom ein ynskjer å nytta andre alternative energikjelder til oppvarming av bustadar, er desse dei mest aktuelle: Solvarme Bio Jordvarme Varmepumpe Spillvarme (dersom det er tilgang på dette) Som spisslast kan til dømes gass vera eit godt alternativ I ei energiutgreiing av einskilde område bør ein alltid vurdere ulike måtar å forsyne bygga med energi på. Dei ulike alternativa bør setjast opp mot kvarandre og samanliknast ved hjelp av ei noverdibetraktning. Kommunen bør involvere seg i det endelege valet av energiløysing i store område. Område i Sund kommune kor det kan vera aktuelt med energiutgreiing I Sund kommune kan det vera aktuelt å sjå om det er mogeleg å nytte spillvarme frå ein eventuell ny fôrfabrikk til Marine Harvest i Austefjorden. Elles kan det vera aktuelt å sjå etablere felles varmeløysing i nye bustadfelt i kommunen. I arealdelen av kommuneplanen er det lagt opp til fleire nye bustadfelt nær sjø, noko som kan gjere det aktuelt med ei sjøvatnbasert varmepumpe.[7] 32
8 Vedlegg 8.1 Demografi og næringsliv 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Folketal 5 345 5 435 5 537 5 584 5 670 5 795 5 899 6 079 6 265 6 409 6 514 Tabell 8.1 Historisk utvikling i folketal Prognose 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Folketal LLML 6 703 6 841 6 982 7 112 7 235 7 355 7 471 7 583 7 697 7 801 MMMM 6 736 6 892 7 050 7 215 7 366 7 523 7 683 7 823 7 977 8 114 HHMH 6 758 6 948 7 113 7 296 7 480 7 666 7 843 8 034 8 215 8 407 Tabell 8.2 Prognose folketal Husstandstr. 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Kommunen 2,62 2,60 2,59 2,55 2,53 2,53 2,52 2,54 2,57 2,57 2,56 Fylket 2,33 2,31 2,29 2,28 2,26 2,26 2,26 2,27 2,27 2,27 2,27 Landet 2,26 2,25 2,24 2,23 2,22 2,22 2,23 2,23 2,23 2,24 2,24 Tabell 8.3 Personar per bueining 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Nye bueiningar 33 32 41 57 35 75 76 52 59 7 48 Tabell 8.4 Nye bueiningar Areal pr. ny buein. 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Kommunen 171 152 169 132 133 116 132 140 150 178 136 Fylket 147 132 136 128 136 105 133 135 139 136 133 Landet 135 128 123 117 118 118 122 127 135 136 132 Tabell 8.5 Gjennomsnittleg areal nye bueiningar Sysselsetting 2012 Kommunen Fylket Landet Primærnæring 78 4 627 65 452 Industri 185 32 761 291 183 Tenesteyting 1 428 216 045 2 218 560 Anna 9 1 007 13 805 SUM 1 700 254 440 2 589 000 Tabell 8.6 Sysselsetjing 33
8.2 Energibruk MWh 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Hushald 39 564 38 203 40 599 42 331 43 608 47 595 43 667 46 829 Hytter og fritidshus 1 971 2 220 2 352 2 748 2 739 4 854 3 551 3 992 Tenesteyting 13 231 12 767 13 464 13 336 13 741 14 547 13 778 16 871 Industri 7 440 7 273 9 777 10 341 11 323 11 532 12 833 13 079 Fjernvarme - 0 - - - - - - Primærnæring 40 34 54 282 314 355 281 411 Sum 62 246 60 497 66 245 69 037 71 726 78 883 74 110 81 183 Tabell 8.7 Faktisk forbruk av elektrisitet per brukargruppe kwh per pers 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Hushald 7 145 6 842 7 160 7 305 7 392 7 829 6 970 7 307 Hytter og fritidshus 356 397 415 474 464 799 567 623 Tenesteyting 2 390 2 286 2 375 2 301 2 329 2 393 2 199 2 632 Industri 1 344 1 302 1 724 1 784 1 919 1 897 2 048 2 041 Fjernvarme - 0 - - - - - - Primærnæring 7 6 10 49 53 58 45 64 Sum 11 242 10 834 11 683 11 913 12 159 12 976 11 829 12 667 Tabell 8.8 Faktisk forbruk av elektrisitet per brukargrupper per person MWh 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Hushald 39 776 41 220 41 778 44 317 45 101 44 754 45 582 46 034 Hytter og fritidshus 1 981 2 395 2 420 2 876 2 833 4 565 3 706 3 924 Tenesteyting 13 288 13 574 13 776 13 837 14 117 13 852 14 262 16 642 Industri 7 440 7 273 9 777 10 341 11 323 11 532 12 833 13 079 Fjernvarme - 0 - - - - - - Primærnæring 40 34 54 282 314 355 281 411 Sum 62 525 64 496 67 805 71 653 73 688 75 058 76 665 80 090 Tabell 8.9 Temperaturkorrigert elektrisk forbruk per brukargruppe kwh per pers. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Hushald 7 184 7 382 7 368 7 647 7 645 7 362 7 276 7 183 Hytter og fritidshus 358 429 427 496 480 751 592 612 Tenesteyting 2 400 2 431 2 430 2 388 2 393 2 279 2 276 2 597 Industri 1 344 1 302 1 724 1 784 1 919 1 897 2 048 2 041 Fjernvarme - 0 - - - - - - Primærnæring 7 6 10 49 53 58 45 64 Sum 11 292 11 550 11 959 12 365 12 492 12 347 12 237 12 496 Tabell 8.10 Temperaturkorrigert elektrisk forbruk fordelt på brukargruppe per person 34
MWh 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Hushald 47 606 48 503 49 399 50 296 51 193 52 090 52 987 53 883 54 780 55 677 56 574 Hytter og fritidshus 4 510 4 826 5 142 5 458 5 774 6 090 6 406 6 722 7 038 7 354 7 670 Tenesteyting 15 638 15 964 16 291 16 617 16 944 17 270 17 597 17 923 18 250 18 576 18 903 Industri 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 Fjernvarme - - - - - - - - - - - Primærnæring 477 533 590 647 704 760 817 874 930 987 1 044 Sum 81 309 82 905 84 501 86 097 87 693 89 289 90 885 92 481 94 077 95 673 97 269 Tabell 8.11 Trendframskriven elektrisitetsforbruk basert på perioden 2005-2012 MWh 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Elektrisitet 80 696 81 264 81 810 82 333 82 483 82 611 82 717 82 800 82 805 82 613 82 386 Bio 10 418 10 981 11 534 12 077 12 433 12 778 13 114 13 441 13 618 13 785 13 941 Gass 630 614 598 582 567 551 536 521 515 510 504 Olje 2 944 2 461 2 000 1 560 1 141 741 361 - - - - Anna - - - - - - - - - - - Sum 94 687 95 320 95 942 96 552 96 623 96 682 96 728 96 762 96 939 96 907 96 831 Tabell 8.12 Framskriving energibruk pr. energiberar forutsatt at styresmakta sitt mål om energieffektivisering slår til MWh 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Hushald 57 178 57 701 58 214 58 718 58 789 58 850 58 901 58 942 59 095 59 080 59 025 Hytter 4 383 4 453 4 523 4 593 4 653 4 713 4 773 4 833 4 893 4 943 4 993 Tenesteyting 19 636 19 676 19 715 19 751 19 691 19 629 19 564 19 497 19 461 19 394 19 323 Industri 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 Primærnæring 411 411 411 411 411 411 411 411 411 411 411 Sum 94 687 95 320 95 942 96 552 96 623 96 682 96 728 96 762 96 939 96 907 96 831 Tabell 8.13 Framskriving energibruk pr. brukargruppe forutsatt at styresmakta sitt mål om energieffektivisering slår til kwh 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Hushald 8 778 8 608 8 510 8 410 8 266 8 134 8 008 7 890 7 793 7 676 7 566 Hytter 673 664 661 658 654 651 649 647 645 642 640 Tenesteyting 3 014 2 935 2 882 2 829 2 769 2 713 2 660 2 610 2 566 2 520 2 477 Industri 2 008 1 951 1 912 1 873 1 839 1 808 1 778 1 751 1 725 1 699 1 677 Primærnæring 63 61 60 59 58 57 56 55 54 53 53 Sum 14 536 14 221 14 025 13 829 13 586 13 363 13 151 12 952 12 784 12 590 12 413 Tabell 8.14 Framskriving energibruk per brukargruppe per person forutsatt at styresmakta sitt mål om energieffektivisering slår til. MWh 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 Hushald 57 497 59 234 60 556 61 940 63 262 64 557 65 861 67 164 68 467 69 823 71 126 Hytter 4 373 4 500 4 593 4 687 4 775 4 857 4 938 5 016 5 091 5 167 5 237 Tenesteyting 19 844 20 419 20 840 21 269 21 665 22 040 22 406 22 759 23 100 23 447 23 764 Industri 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 13 079 Primærnæring 411 411 411 411 411 411 411 411 411 411 411 Sum 95 204 97 644 99 479 101 387 103 192 104 945 106 695 108 429 110 149 111 928 113 618 Tabell 8.15 Framskriving energibruk per energiberar forutsatt at energibruk per person i hushald, hyttar og tenesteyting er konstant. Energibruk i industrien og primærnæring er satt konstant 35
9 Referansar Publikasjonar, rapportar etc. [1] SSB, www.ssb.no [2] Enova, http://www.enova.no/radgivning/naring/kundenareradgivere/bygningsnettverket/graddagstall/historiske-graddagstall/290/429/ [3] Brønnøysundregisteret, Angela Dijkman, http://www.brreg.no/ [4] Enova, http://www.klimakommune.enova.no [5] Norges Vassdrags- og Energidirektorat(NVE) www.nve.no [6] Sund Energi AS Tidlegare energiutgreiingar www.bkk.no Firma/Personar [7] Kommuneadministrasjon Sund kommune Postmottak@sund.kommune.no Ivar Magnus Natås Ivar.Natas@bkk.no Kjell Skoglund Kjell.Skoglund@bkk.no 36
BKK Nett AS Postboks 7050, 5020 Bergen Tlf. 55 12 70 00 E-post: firmapost@bkk.no