HORDALAND FYLKESKOMMUNE Strategi- og næringsavdelinga Plan- og miljøseksjonen Arkivsak 200807402-10 Arkivnr. 731 Saksh. Ragnhildstveit, Jomar Saksgang Møtedato Fylkesutvalet 18.06.2009 FORVALTINGSPLAN FOR VASSREGION VESTLANDET 2010-2015 - HØYRING SAMANDRAG Forvaltingsplanen, heimla i Vassforskrifta, er den samla planen for forvaltinga av vassførekomstane i vassregionen, med tiltaksprogram. Hovudmålet er å sikre god miljøtilstand i overflatevatn, grunnvatn og kystvatn. Etter vassforskrifta skal ein gjere tiltak i vassførekomstar som utan tiltak ikkje vil oppfylle kravet om god økologisk og kjemisk tilstand innan 2015, med visse unntak. Utkastet er utarbeidd av Vassregionmyndigheita, dvs Fylkesmannen i Hordaland, i samråd med Vassregionutvalet. Til hausten skal planen vedtakast av fylkestinget som fylkesdelplan, godkjennast av Regjeringa og gjelde frå 1.1.2010. Planen skal leggjast til grunn for fylkeskommunal verksemd og vere retningsgjevande for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vassregionen. Denne første forvaltingsplanen er avgrensa til Nordåsvannet vassområde i Bergen kommune og Stryn vassområde i Stryn kommune. I Nordåsvannet vassområde er det føreslått 53 prioriterte tiltak, med kommunen som ansvarleg styresmakt for gjennomføring av dei fleste. Viktige tiltak i vassområdet er å betre vandrings- og levevilkår for sjøaure i gytebekkar, redusere utslepp frå industri, kloakknett og spreidde utslepp, og forureining frå tette flater, samt å få kontroll med miljøgiftene i avrenninga frå gamle deponi. Det er skissert behov for 1,4 mill. kr kvart år til overvaking i Nordåsvannet vassområde. For å få vurderingsgrunnlag til saka utover våren, rakk den ikkje handsaming i Kultur- og ressursutvalet.
FORSLAG TIL VEDTAK 1 Fylkesutvalet er positiv til arbeidet som er gjort, og sluttar seg i hovudsak til utkastet til forvaltingsplan for vassregion Vestlandet, med dei merknader som framgår nedanfor. 2 Fylkesutvalet ber om at dei føreslåtte tiltaka i tiltaksprogrammet vert vurdert for å få ein plan som er så realistisk som råd, og viser i den samanheng til kommentarar og vurderingar i saka. 3 Fylkesutvalet ser behov for meir midlar til tiltaksovervaking og problemkartlegging for å kunne nå dei miljømåla som følgjer av vassdirektivet, og desse må kome frå sentralt hald. Paul M. Nilsen Jan Per Styve Vedlegg: Høyringsbrev Forvaltingsplan Tiltaksprogram Vedlegg og tiltaksanalysar er også lagt ut på www.vannportalen.no 2
FYLKESRÅDMANNEN, 08.06.2009: Bakgrunn Utkast til Forvaltingsplan for vassregion Vestlandet 2010-2015 og tilhøyrande tiltaksprogram, er sendt på høyring av Vassregionmyndigheita, Fylkesmannen i Hordaland, med frist 31. juli 2009. Forvaltingsplanen er heimla i Forskrift om rammer for vassforvaltinga (Vassforskrifta). Vassforskrifta gjennomfører EU sitt rammedirektiv for vatn (Vassdirektivet) i norsk rett, og delar landet i 9 vassregionar. Vassregion Vestlandet omfattar mesteparten av Hordaland og Sogn og Fjordane. Forvaltingsplanen er den samla planen for forvaltinga av vassførekomstane i vassregionen. Etter vassforskrifta skal forvaltingsplanane vedtakast som fylkesdelplanar etter plan- og bygningslova i dei fylkesting hvis område blir berørt. Forvaltingsplanane skal endeleg godkjennast av Regjeringa og rullerast kvart 6. år. Den første forvaltingsplanen skal gjelde for planperioden 1.1.2010-31.12.2015, i takt med første planperiode i EU. Vassregionmyndigheita (VRM) i samarbeid med Vassregionutvalet (VRU) skal utarbeide utkast til forvaltingsplan. Godkjend plan skal leggjast til grunn for fylkeskommunal verksemd og vere retningsgjevande for kommunal og statleg planlegging og verksemd i vassregionen. Den første forvaltingsplanen (2010-2015) omfattar berre Nordåsvannet vassområde i Bergen kommune og Stryn vassområde i Stryn kommune. Den første planperioden er eigentleg frivillig frå norsk side, som ein prøve- og feilefase for å vinne erfaring. Dette fordi vassdirektivet først vart innlemma i EØS-avtalen i 2008, mens direktivet vart gjort gjeldande for EU-statane frå 22.12.00. Det er Nordåsvannet vassområde som er relevant i Hordaland og omhandla i saka. VRM ber spesielt om kommentarar til vurderingane av miljømål, tiltak og utsetting av tiltak, og til organisering og status. Etter at høyringsuttalane er innarbeidd, skal VRM før 1. september oversende planforslaget til fylkeskommunen. Fylkestinget vedtar forvaltingsplanen som fylkesdelplan, og absolutt frist er 1. november med å oversende vedteken plan til Miljøverndepartementet. Sakshandsamingsfristar i 2009 vart lagt fram for fylkesutvalet som meldingssak 91/09. Eit område i Eidfjord kommune (på Hardangervidda), innanfor Numedalslågen vassområde i Vest- Viken vassregion, er omfatta av første planperiode. Det vert ikkje lagt fram høyringssak om sistnemnde, (som har små utfordringar øvst i vassdraget). Innleiing Vassdirektivet er eit av EU sine viktigaste miljødirektiv, og banebrytande for europeisk vassforvalting. Hovudmålet er å sikre god miljøtilstand i vassdrag, grunnvatn og kystvatn, med berre akseptable avvik frå naturtilstanden. God miljøtilstand skal oppnåast gjennom ei heilskapleg (frå fjell til fjord), kunnskapsbasert, og sektorovergripande vassforvalting. Vassdirektivet dannar overbygnad over 19 underliggjande direktiv og forordningar, t.d. drikkevassdirektivet, avlaupsdirektivet, badevassdirektivet, prioriterte stoff etc. Miljømål: Naturlege vassførekomstar av overflatevatn skal ha minst god økologisk og god kjemisk tilstand innan 2015. For grunnvatn er målet god kjemisk og kvantitativ tilstand. Der ein ikkje ventar at miljømålet vil vere oppfylt, må det setjast i verk tiltak (sjå figur nedanfor). Miljømåla skal vere konkrete og målbare. Kostnadane for å oppnå god miljøtilstand må vurderast opp mot andre samfunnsinteresser, t.d. vassdrag til kraftproduksjon, definerte som sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF), med mindre ambisiøse miljømål, godt økologisk potensial. På visse vilkår kan det også gjevast utsett frist i inntil 12 år for å oppnå miljømålet som er sett for ein vassførekomst. Miljømål for den enkelte vassførekomst utarbeidast av VRM i samarbeid med VRU, med utgangspunkt i gjennomførte karakteriseringar, 3
analysar og tiltaksvurderingar. Det er sektormyndigheiter, fylkeskommunar og kommunar som innanfor sine ansvarsområde har ansvar for å utgreie forslag til tiltak, samt å utgreie premissane for fastsetting av miljømål. Miljøtilstand Notilstand (klassifisering) Risikovurdering (karakterisering) Overvaking Verkar tiltaka? Trendar (klima m.m.) Rullerast kvart 6. år Forvaltingsplanar med tiltaksprogram Miljøtiltak Gjennomføring Ein vassførekomst er t.d. innsjø, magasin, elv, bekk, kanal, fjord eller kyststrekning, eller delar av desse. Miljømåla er knytt til den enkelte vassførekomst. Mindre bekkar og småvatn innanfor eit område blir definert som éin vassførekomst dersom dei er av same vasstype og har dei same påverknadane og utfordringane. Eit vassområde omfattar fleire vassførekomstar. Forvaltingsplanen skal gje ein samla oversikt over arbeidet i vassregionen. Den gjev eit samandrag av karakterisering (tilstand i høve til miljømål), overvaking, målformuleringar og tiltaksanalysar og prioriteringar, og korleis medverknad og informasjon vert ivareteken i prosessen. Alt som vassdirektivet etterspør, skal vere samla og gjort tilgjengeleg gjennom forvaltingsplanen. Vedlegg VII i vassforskrifta listar opp dei mange elementa som forvaltingsplanen skal omfatte. Tiltaksprogrammet skal oppsummere alle relevante tiltak som er fastsett i eller i medhald av gjeldande lover og forskrifter, herunder regelverk angitt i vedlegg VI til forskrifta. Tiltaksprogrammet skal dessutan omfatte alle relevante typar av tiltak som i tillegg vert føreslått for å oppfylle miljømåla. Det skal vidare føreliggje overslag over kostnadene ved og opplysning om det rettslege grunnlaget for å gjennomføre dei tiltak som inngår i tiltaksprogrammet. Vedtak om gjennomføring av enkelttiltak som inngår i tiltaksprogrammet skal treffast av ansvarleg myndigheit etter relevant lovgjeving. Tiltaka skal vere operative seinast tre år etter at tiltaksprogrammet er vedteke. Forvaltingsplanen og tiltaksprogram for Nordåsvannet vassområde Utkastet til forvaltingsplan for Vassregion Vestlandet er delt i tre. 1) skildrar organisering og arbeid m.m., 2) miljømål generelt, status, belastningar, 3) miljømål for vassførekomstane, forslag til tiltak, overvaking. Tiltaksprogrammet har 53 tiltak. Vasstilstanden i Nordåsvannet vassområde Nordåsvannet vassområde omfattar Nordåsvannet og Grimstadfjorden med tilhøyrande vassdrag og nedbørfelt. Vassområdet er delt inn i 23 elvevassførekomstar, 23 innsjøvassførekomstar og 2 kystvassførekomstar (Nordåsvannet og Grimstadfjorden), til saman 48 vassførekomstar. Fleirtalet av vassførekomstane er vurdert å ha risiko for ikkje å nå oppsette miljømål innan 2015, dersom det ikkje vert sett i verk tiltak. Dette går fram av tabellen nedanfor. Vassførekomst Ingen risiko Mogeleg risiko Risiko Elv 3 6 14 Innsjø 5 3 15 Kyst - - 2 4
Det er nytta fleire metodar for å avgjere risiko, basert på den kunnskapen som har vore tilgjengeleg. I vassførekomstar med ingen risiko er miljømålet god økologisk tilstand oppfylt. I vassførekomstar med risiko/mogeleg risiko er tiltak nødvendig for å oppnå miljømålet innan 2015. Generelt er vassdraga meir påverka nedst og der busetnaden er tettast. Menneskeskapte påverknader på tilstanden i vassførekomstane Fysiske inngrep og forureining er dei viktigaste årsakene til at vassførekomstar er i risikogruppa. Dei største utfordringane og kostnadane er knytt til tiltak mot verknadane av fysiske inngrep og forureining frå kloakknettet, samt å rydde opp i forureina grunn og sediment. Kulturminne Eige tema i forvaltingsplanen. Miljømåla for vassførekomstane i Nordåsvannet vassområde Nordåsvannet vassområde har 47 naturlege vassførekomstar (VF) og éin (elv frå Lægdene) sterkt modifisert vassførekomst (SMVF). Det generelle miljømålet for naturlege vassførekomstar av overflatevatn er at dei skal ha minst god økologisk og god kjemisk tilstand innan 2015. Sterkt modifiserte vassførekomstar (SMVF) er vassførekomstar som gjennom fysiske inngrep har fått endra karakter så mykje at ein ikkje kan nå god økologisk tilstand med realistiske, avbøtande tiltak. I Nordåsvannet vassområde er det ikkje føreslått utsett frist for nokon av tiltaka. Føreslåtte tiltak i Nordåsvannet vassområde Forvaltingsplanen inneheld ei samanfatting av tiltaksprogrammet med 53 tiltak, ansvarleg, nyttenivå og kostnadsnivå. Kommunen er ansvarleg styresmakt for dei fleste tiltaka. Fylkeskommunen er ikkje ansvarleg for noko tiltak. Ansvarleg styresmakt Tal tiltak (totalt 53) Fylkesmannen Kommunen Kystverket NVE Statens vegvesen Ukjent og andre 9 32 1 2 3 4 Overvakingsprogram Det skulle innan 2007 føreliggje tilstrekkelege regionale program for heilskapleg overvaking av tilstanden i vassførekomstane. Det omfattar basisovervaking, tiltaksovervaking og problemkartlegging. Basisovervakinga er eit nasjonalt ansvar, mens tiltaksovervaking og problemkartlegging er vassregionen sitt ansvar. Forslag til overvakingsprogram vil bli lagt ut på www.vannportalen.no/vestlandet. Overvakingsprogrammet (2010-2015) er avhengig av kva midlar som vert stilt til rådvelde, og kan ikkje stadfestast endeleg før dette er avklart. Overvakingsplanen skal ikkje på høyring. Overvakingsopplegget er kostnadsrekna til 1,4 mill. kr kvart år. Det vart ikkje løvd midlar til opplegget i 2008, og berre ein liten del av programmet vart då gjennomført. I planperioden vil ein prøve å få til eit overvakingsopplegg innafor den kostnadsramma som vert vedteken, for å gje svar på flest mogeleg av spørsmål ein ønskjer svar på. 5
Kommentarar og vurderingar Om høyringa og vedtak av planen detaljeringsnivå m.m. I vedlegg VII til vassforskrifta, ( Krav til forvaltningsplaner i vannregionene ), er det ei lang liste over element som forvaltingsplanane skal omfatte. Planperioden 2010-2015 er den første komplette planperioden i EU, og det er understreka frå EU-kommisjonen at denne første planperioden er ein utprøvingsperiode når det gjeld form og framstilling av forvaltingsplanen, med moderat krav til konformitet. I høyringa må fylkeskommunen ha i tankane at planen kjem tilbake som utkast til forvaltingsplan som skal vedtakast av fylkestinget som fylkesdelplan, og med knapp tid då til handsaming og vedtak. Éin ting er å vurdere planen isolert sett, ein annan ting er å vurdere planen opp mot andre vassregionplanar i Noreg og EU, og forventningane i det ambisiøse vassdirektivet. Det er gitt føring om at ein forvaltingsplan ikkje skal ha eit slikt detaljeringsnivå at skjønsrommet for sektorstyresmakter i forhold til det enkelte vedtak vert vesentleg redusert. Det er også gjort visse unntak frå karakterisering (mellom anna lakselus og rømt oppdrettsfisk i marint miljø). I vår har det kome fleire avklaringar. Det har òg vore arrangert nasjonal høyringskonferanse om forvaltingsplanane, regionale og lokale høyringskonferansar. Alt dette har vore nyttig som vurderingsgrunnlag i denne første fasen. Eg har difor valt å skyve på saksframlegget, slik at det berre rekk handsaming FUV. Fylkeskommunen kan ikkje kvalitetssikre alle tiltak i forvaltingsplanen, anna enn det som står i forskrifta, om at Sektormyndigheter, fylkeskommuner og kommuner har innenfor sine ansvarsområder ansvar for å utrede forslag til tiltak, samt å utrede premissene for fastsettelse av miljømål. Tiltaksanalysen har vore på kort intern høyring i Nordåsvannet vassutval, og høyringsutkastet har vore handsama av VRU før utsending, men det er først i denne høyringa, og når VRU skal handsame utkastet til forvaltingsplan og tiltaksprogram i august, at evt usemje kan krevjast gjengjeve i planutkastet. Forvaltingsplanen, angåande form og innhald Det kan kanskje synast unaturleg med den tematiske inndelinga som gjer at dei to vassområda er stokka saman, i staden for områdevis handsaming, slik det er gjort i vassregion Sør-Vest. Men når forvaltingsplanen i neste planperiode (2016-2021) skal dekkje heile vassregionen, vert nok ei tematisk inndeling det beste for oversikt i vassregionen. Tiltaksanalysane er områdevise, og det er tiltaksanalysane og andre underlagsdata ein vil jobbe mest med på vassområdenivå. Det er i vassområda arbeidet med den praktiske oppfølginga av planen vil foregå. Meir av stoffet i forvaltingsplanen kunne vore vedlegg for å gjere planen meir lettlest. Ein savnar kart som viser vassdragsinndeling (som vist i tiltaksanalysen), og kart som viser dreneringsfelta til dei enkelte vassførekomstane. Karakteriseringa (Tilstanden i vassførekomstane) I planen er det gjort greie for at karakteriseringa frå 2007 ikkje er så god som ein skulle ønskje. Dette grunna at det kunnskapsbaserte klassifiseringssystemet for å fastsette rett miljøtilstand i vassførekomstane ikkje er ferdig utvikla, at det er avgrensa med overvakingsdata, mangelfullt rettleiingsmateriale, og at tidsfrist og ressursar i karakteriseringa var knapp. Ein god plan er ein realistisk plan, men når datagrunnlaget for utarbeidinga av tiltaksplanen ikkje er det beste kan det vere vanskeleg å treffe presise og kostnadseffektive tiltak. Framfor å sette i verk tiltak med usikker verknad, kan det vere aktuelt å først undersøkje nærare og evt utsetje fristen for å oppnå miljømålet. Overvaking (tiltaksovervaking og problemkartlegging) Vassdirektivet stiller store krav til kunnskapen om tilstanden i vassførekomstane. I St.prp. nr. 75 (2007-2008) er det sett behov for å auke dei årlege kostnadane til tiltaksovervaking med 20-25 mill. kroner, når overvakinga frå 2014 skal gjelde heile landet. I forvaltingsplanen er det for Nordåsvannet vassområde skissert eit overvakingsopplegg kostnadsrekna til 1,4 mill. kr/år, men det vart ikkje løyvd midlar til overvakingsopplegget i 2008. Mål for vassførekomstane 6
Alle vassførekomstane untatt éin har mål om minst god økologisk og kjemisk tilstand. For den eine vassførekomsten som er karakterisert som sterkt modifisert (SMVF) i tiltaksprogrammet, skal det i følgje vassforskrifta ( 14) takast inn ei nærare grunngjeving i forvaltingsplanen, jf også 5. Vurdering av dei føreslåtte tiltaka i tiltaksprogrammet For dei aller fleste av dei 53 prioriterte tiltaka i Nordåsvannet vassområde er det ført opp ansvarleg styresmakt. Fylkeskommunen er ikkje ført opp som ansvarleg styresmakt, og det skal mykje til før fylkesrådmannen vil rå til endringar i tiltak der ansvarleg styresmakt er ført opp. For tiltak nr 44, eit tiltak for å auke vassutskiftinga i Nordåsvannet, er det ikkje ført opp ansvarleg styresmakt/-er. Tiltaket er vurdert til høg kostnad (over 1 mill. kr) og låg nytte. I merknad står det at det er eit uavklåra prosjekt, med stor usikkerhet om verknaden. Det er vanskeleg å sjå at dette tiltaket skal vere gjennomført og miljømålet oppnådd innan 2015, jf forvaltingsplanen, der det ikkje er føreslått utsett frist for nokon av tiltaka i vassområdet. Tiltak nr 39 og 40 er heller ikkje ført opp med ansvarleg styresmakt. Ansvarleg styresmakt bør søkjast avklart til planutkastet. Nokre av tiltaka synest meir å vere utgreiingstiltak m.m., som kanskje ikkje høyrer heime i tabellen. Det gjeld tiltak 46 (utviding av kostholdsrådundersøkelsen med ein stasjon). Miljømål vert ikkje oppfylt av fleire målestasjonar. Tilsvarande gjeld tiltak nr 49 som er ei undersøking, og tiltak 50 og 53 som synest å vere utgreiingar. Tiltak 38 er ein saneringsplan, men er det utarbeiding av planen eller gjennomføring av ein eksisterande plan som er tiltaket? Også eksisterande tiltak skal visast i tiltaksprogrammet, men dette vert meir aktuelt ved rulleringar av tiltaksprogrammet. Kulturminne Kulturminnevernet i fylkeskommunen har vore orientert og hatt høve til å kome med innspel. Eit kulturminne kan i seg sjølv forårsake miljøskade, som t.d. avrenning frå gamle kisgruver. Men oftast vil det vere snakk om at utbetringstiltak kan kome i konflikt med kulturminne. I forvaltingsplanen er det gjort merksam på undersøkingsplikta i forhold til kulturminne. Fylkesvegar (og riksvegar unnateke stamvegar) Det er eit tett vegnett med stor trafikk i vassområdet. Fylkeskommunen er eigar av fylkesvegar, og av riksvegar utanom stamvegar frå 2010. Fram til 2010 er vedlikehald og drift forvalta av Statens vegvesen, som har gjort karakterisering og delteke i vassområdeutvalet med tiltaksanalysen. Det er føreslått 4 miljøforbetringstiltak, tiltak 13, 19, 21 og 28, der to av desse er vurdert til mindre enn 100.000 kr og dei to andre til mindre enn 1 mill. kr, totalt mindre enn 2 mill. kr. Sluttvurderingar Fylkesrådmannen ser positivt på vassdirektivet som eit kunnskapsbasert verktøy framover for å ivareta og om nødvendig forbetre miljøtilstanden i vatn. Forvaltingsplanen viser at det er gjort mykje arbeid på kort tid, der dei viktige utfordringane er synleggjort, nødvendige tiltak føreslått, og ansvarlege sektorstyresmakter ført opp. Med dei mange tiltaka som er føreslått, vil planen bety ein ny giv og betre samordning i arbeidet med å oppnå og sikre god miljøtilstand i vassførekomstane. I og med at det på førehand var venta relativt store utfordringar i Nordåsvannet vassområde, er det overraskande at høyringsutkastet har som mål at så godt som alle vassførekomstane i vassområdet skal ha oppnådd miljømåla som krevst i vassdirektivet alt innan 2015. Dette sjølv om karakterisering, klassifiseringssystem, rettleiingsmateriale og overvaking har manglar, og midlar til oppfølging og overvaking kanskje ikkje vil vere på plass i ønskjeleg grad. Dei fleste utfordringane er kommunalt ansvar. I Noreg er siste frist for måloppnåing 2033. Når det gjeld prioriteringar framover, så vil det vere viktig å få gjennomført ei god karakterisering som grunnlag for neste, komplette planperiode, der Nordåsvannet vassområde vil inngå i eit større vassområde (Bergen). Dess betre karakterisering og problemforståing, dess betre føresetnad vert det for å gjere effektive tiltak. 7