Informasjon om oppretting og stadfesting av framtidsfullmaktar 1. GRUNNLEGGJANDE INFORMASJON OM ORDNINGA 1.1. Kva er ei framtidsfullmakt? Ei framtidsfullmakt er ei fysisk fullmakt som gir ein eller fleire personar moglegheit til å ta vare på fullmaktsgivar sine interesser på bestemte område, dersom fullmaktsgivar, på grunn av sinnsliding, demens, eller alvorleg svekka helse, ikkje lenger er i stand til å ta vare på sine eigne interesser i tilhøve som er omfatta framtidsfullmakta, jf. verjemålslova 78. 1.2. Kva inneber det at ein opprettar framtidsfullmakt? Oppretting av framtidsfullmakt er eit privatrettsleg alternativ til ordinært verjemål, og kan delvis eller fullt ut erstatte verjeordninga og offentleg innblanding. Ei framtidsfullmakt gir den enkelte større grad av sjølvråderett òg etter at ein ikkje lenger er i stand til å ta stilling til spørsmål på eigne vegner. 1.3. Når er det aktuelt å nytte ei framtidsfullmakt? Så lenge ein er samtykkekompetent, og dermed i stand til å forstå kva disposisjonen inneber (sjå punkt 2.2), vil vedkomande normalt kunne ta vare på seg sjølv anten utan andre si hjelp eller ved å gi nokon ein har tillit til, ei alminneleg fullmakt. Ved alvorleg svekka helse vil det likevel kunne vere vanskeleg. Dersom vedkomande, på eit seinare tidspunkt, vert vurdert å vere ikkjesamtykkjekompetent i eitt eller fleire tilhøve, vil han/ho ikkje lenger vere i stand til å ta avgjersler på området. Alminnelege fullmakter vil òg falle bort dersom fullmaktsgivar sin helsetilstand gjer han/ho ute av stand til å kalle fullmakta tilbake. Når personen ikkje kan treffe ei eller fleire avgjersler sjølv, og heller ikkje kan overlate det til andre gjennom ei alminneleg fullmakt, vil det oppstå behov for verjemål med mindre personen har oppretta ei framtidsfullmakt. Framtidsfullmakta må då fullt ut dekkje fullmaktsgivar sine hjelpebehov. 2. OPPRETTING AV FRAMTIDSFULLMAKT 2.1. Kven kan opprette ei framtidsfullmakt? Fullmaktsgivar må «[ha] fylt 18 år». Vedkomande må i tillegg «[ha] evnen til å forstå fullmaktens betydning», jf. verjemålslova 79, jf. 84. I sistenemnte vilkår ligg det at personen må vere samtykkjekompetent på opprettingstidspunktet (sjå punkt 2.2). Så lenge fullmaktsgivar er samtykkjekompetent står personen fritt til å trekkje oppretta fullmakter tilbake eller opprette ny framtidsfullmakt, jf. verjemålslova 89. 2.2. Kva er samtykkjekompetanse og kva inneber det? Utgangspunktet er sjølvråderett den enkelte står fritt til å bestemme og treffe avgjersler for eige liv. Redusert helsetilstand, då gjerne sjukdom som medfører svekking av kognitive evner (til dømes demenssjukdom), vil kunne påverke ein person si evne til å treffe slike avgjersler. Om ein person er samtykkjekompetent eller ikkje, må vurderast konkret. Ein person kan vere samtykkjekompetent i eitt spørsmål og samtidig vurderast å vere ikkje-samtykkjekompetent i eitt anna spørsmål som krev ei meir samansett vurdering. Fylkesmannen legg normalt til grunn personen sin tilsynslege/fastlege si
vurdering av kva personen er i stand til å ta stilling til. Ved vurdering av samtykkjekompetanse vil følgjande vere avgjerande: evne til å uttrykkje val evne til å forstå informasjon som er relevant for ei avgjersle evne til å forstå konsekvensar av eit val evne til å resonnere og avvege alternativ 2.3. Kven kan vere fullmektig? For at ein person skal kunne vere fullmektig etter ei framtidsfullmakt må vedkomande «ha fylt 18 år» på tidspunktet framtidsfullmakta skal nyttast og personen kan ikkje «være satt under vergemål»,jf. verjemålslova 79. Dersom fullmektigen sjølv har verje vil vedkomande gjerne ikkje ha nødvendig kapasitet til å ta vare på fullmaktsgivar. Det kan difor vere føremålstenleg å peike ut ein fullmektig som kan tre inn dersom den føretrekte fullmektigen vert forhindra frå å ta vare på fullmaktsgivar. Fullmektigen må vere ein eller fleire bestemte (fysiske) personar. Det inneber at ein til dømes ikkje kan peike ut eit advokatfirma. 2.4. Kva krav må vere oppfylt for at ei fullmakt skal kunne nyttast som framtidsfullmakt? 2.4.1. Ei framtidsfullmakt må vere skriftleg. 2.4.2. Framtidsfullmakta skal underteiknast av «to vitner som fullmaktsgiveren har godtatt», jf. verjemålslova 81 første ledd. Det vert i tillegg stilt følgjande krav til vitna: Vitna må ha fylt 18 år. Vitna må forstå følgjene av å underteikne Fullmektigen, ektefellen til fullmektigen, sambuar, foreldre, born og bornebarn kan ikkje underteikne som vitne, jf. verjemålslova 81 andre ledd. På bakgrunn av alminnelege habilitetsvurderingar bør det heller ikkje veljast vitne som kan ha ei eigeninteresse i at det vert oppretta ei framtidsfullmakt med det aktuelle innhaldet. Det vil eksempelvis vere tilfelle dersom eitt eller begge vitna vil kunne få gåver/arveforskot etter framtidsfullmakta. Det er ikkje nok at vitna har underteikna dokumentet. Det vert og stilt krav om at fullmaktsgivar skal underteikne fullmakta. Alternativt kan han/ho vedkjenne seg underskrifta si, medan vitna er tilstade. Vitna sine underskrifter skal påførast medan fullmaktsgivar er tilstade, og dette skal gjerast etter fullmaktsgivar sitt ønskje (sjå òg punkt 3.1.2). Fylkesmannen gjer merksam på at vitne ikkje skal underteikne på bakgrunn av at fullmaktsgivar på eit tidlegare tidspunkt har gitt uttrykk for at han/ho ønskja å opprette ei framtidsfullmakt. Lista over er ikkje nødvendigvis uttømmande. Vi anbefaler fullmaktsgivar, fullmektig (-ar) og vitne å setje seg nøye inn i formkrava til framtidsfullmakt.
3. FRAMTIDSFULLMAKTA SITT INNHALD OG UTFORMING 3.1. Kva bør framtidsfullmakta innehalde ( i tillegg til dei absolutte krava under punkt 2.4) 3.1.1. Framtidsfullmakta bør vere datert, jf. verjemålslova 82 første ledd. Dato kan vere avgjerande, til dømes dersom det seinare oppstår tvil knytt til om fullmaktsgivar var i stand til å opprette framtidsfullmakta på opprettingstidspunktet. 3.1.2. Vitna si adresse og fødselsdato bør gå fram av framtidsfullmakta. Det bør og gå fram at vitna ved å signere dokumentet stadfestar at fullmaktsgivar har oppretta framtidsfullmakta av eiga fri vilje, og at fullmaktsgivar hadde evna til å forstå framtidsfullmakta sitt fulle omfang, jf. verjemålslova 82 andre ledd. 3.2. Kva kan framtidsfullmakta omfatte? Fullmaktsgivar har stor grad av fridom når det gjeld kva framtidsfullmakta skal omfatte. Den kan omfatte både økonomiske og personlege interesser, eller den kan avgrensast til nærare bestemte tilhøve, til dømes sal av bustad og betaling av rekningar, jf. verjemålslova 80. Ei framtidsfullmakt kan òg omfatte rettar som nærståande har etter helselovgjevnad, jf. pasient- og brukarrettslova 1-3. Det er likevel ikkje høve til å gi fullmektigen rettar vedkomande ikkje ville hatt som nærståande på dette området. Dersom fullmaktsgivar ønskjer hjelp og vegleiing for at framtidsfullmakta i størst mogleg grad skal dekkje fullmaktsgivar sitt behov i framtida, anbefaler vi at ein tek kontakt med ein advokat. 3.3. Kva må ein vere særleg merksam på når ein opprettar ei framtidsfullmakt? 3.3.1. Sal av fast eigedom/burettslagsandel: Dersom framtidsfullmakta omfattar sal av eigedom krev Statens Kartverk at eigedommen er tilstrekkeleg identifisert. Fullmaktsgivar bør difor føre opp kva eigedomar fullmektigen kan selje. Fast eigedom vert identifisert med gardsnummer, bruksnummer (eventuelt òg seksjonsnummer) og kva kommune eigedomen fell inn under. Burettslagsleilegheiter vert identifiserte ved at andelsnummer, namnet på burettslaget og burettslaget sitt organisasjonsnummer går fram av framtidsfullmakta. 3.3.2. Inhabilitet: Ein fullmektig kan i utgangspunktet ikkje ta vare på fullmaktsgivar sine interesser i spørsmål der fullmektigen er inhabil. Fullmektigen er inhabil dersom han/ho har, eller kan ha, ei eiga interesse i saka. Det vert då oppnemnt ein verje til å handtere dei problemstillingane der fullmektigen har ei slik interesse, jf. verjemålslova 86 og 91. Det kan til dømes verte aktuelt dersom fullmektigen eller hans/hennar familie ønskjer å kjøpe fullmaktsgivar sin eigedom. Eit anna eksempel vil vere utdeling av forskot på arv eller større gåver til fullmektigen eller fullmektigen si familie. Fullmaktsgivar kan likevel bestemme at fullmektigen òg skal kunne representere fullmaktsgivar i slike spørsmål, jf. verjemålslova 86 første ledd og 87. Det må då gå klart fram av framtidsfullmakta kva fullmektigen kan gjere på vegner av fullmaktsgivar, og kva avgrensingar som gjeld. Alternativt kan det følgje av
framtidsfullmakta at ein annan fullmektig skal kunne tre inn og treffe avgjersler i slike spørsmål. Fullmektigen kan, trass i interessekonflikt, dekkje eigne nødvendige utgifter knytt til oppdraget som fullmektig. Det same gjeld utbetaling av eit passande vederlag for arbeidet som fullmektig, og utdeling av vanlege gåver til bursdagar og liknande, jf. verjemålslova 87 og 88. 3.4. Kva kan framtidsfullmakta ikkje innehalde? Ein fullmektig kan ikkje gjevast kompetanse til «å stemme ved valg, inngå ekteskap, erkjenne farskap, samtykke til donasjon av organer, opprette eller tilbakekalle testament eller samtykke til tvang og kompetansen i andre særlig personlige forhold [ ] uten særskilt hjemmel i lov», jf. verjemålslova 80 tredje ledd. Framtidsfullmakta kan ikkje omfatte fleire rettar enn det ein nærståande er gitt etter helseklovgjevinga. 4. KVA GJER EG ETTER AT FRAMTIDSFULLMAKTA ER OPPRETTA? 4.1. Skal framtidsfullmakta sendast til Fylkesmannen eller registrerast på annan måte? Nei, det eksisterer inga registreringsordning for framtidsfullmakter. Framtidsfullmakta vert først send til Fylkesmannen når den har tredd i kraft, (sjå punkt 5.2 og 5.3). 4.2. Oppbevaring av framtidsfullmakt 4.2.1. Det fins per no ikkje noko oppbevaringsløysing for framtidsfullmakter slik ein har for testamente. 4.2.2. Fylkesmannen anbefaler at fullmaktsgivar oppbevarer framtidsfullmakta forsvarleg, til dømes i ein bankboks, safe eller liknande, og at dette vert gjort i samråd med fullmektigen. For fullmaktsgivarar som har få nære pårørande, kan det og vere føremålstenleg å informere fastlege. 5. STADFESTING AV AT FRAMTIDSFULLMAKTA HAR TREDD I KRAFT 5.1. Kva inneber stadfesting av at framtidsfullmakta har tredd i kraft? Så framt at framtidsfullmakta oppfyller formkrava (sjå punkt 2), og fullmaktsgivar kunne opprette framtidsfullmakt på opprettingstidspunktet (punkt 2.1 og 2.2), vil den vere gyldig uavhengig av Fylkesmannen si stadfesting av at den har tredd i kraft. Stadfesting vil likevel vere av bevistenleg verdi, ved at det kan gjere det lettare for fullmektigen å representere fullmaktsgivar overfor tredjepersonar. Dersom Fylkesmannen stadfestar at framtidsfullmakta har tredd i kraft, vil fullmektigen få ein attest som kan visast fram når vedkomande tek vare på fullmaktsgivar. Attesten vil og verte tinglyst/registrert i aktuelle register før dokumentet vert sendt til fullmektigen. 5.2. Når trer framtidsfullmakta i kraft? Ei framtidsfullmakt trer i kraft når fullmaktsgivar «på grunn av sinnslidelse, herunder demens, eller alvorlig svekket helbred ikke lenger er i stand til å ivareta sine interesser» i tilhøve som er omfatta av framtidsfullmakta, jf. verjemålslova 78.
Så lenge fullmaktsgivar er samtykkjekompetent (sjå punkt 2.2) vil vedkomande normalt kunne ta vare på interessene sine gjennom ei alminneleg fullmakt, og fullmakta vil først tre i kraft på eit seinare tidspunkt. Dersom fullmektigen er usikker på om framtidsfullmakta har tredd i kraft eller ikkje, kan ein kontakte Fylkesmannen for vegleiing, og vedkomande sin fastlege/behandlande lege/tilsynslege vert kontakta for vurdering av fullmaktsgivar si samtykkjekompetanse. 5.3. Når kan framtidsfullmakta stadfestast? Fylkesmannen kan først stadfeste ei framtidsfullmakt når den har tredd i kraft (sjå punkt 5.2). Tilsvarande gjeld for vedvarande fullmakter. Fullmakta vil kunne nyttast som alminneleg fullmakt fram til fullmaktgivar oppfyller tilstandskravet (punkt 5.2), og framtidsfullmakta kan stadfestast som framtidsfullmakt. 5.4. Må det stadfestast at framtidsfullmakta har tredd i kraft? Det er i utgangspunktet valfritt om ein ønskjer stadfesting av at framtidsfullmakta har tredd i kraft eller ikkje, jf. verjemålslova 84 første ledd, kvar det går fram at «[f]ullmektigen kan be [F]ylkesmannen om å stadfeste ikrafttredelsen». Fylkesmannen ønskjer likevel å gjere merksam på at Statens Kartverk per dags dato krev at Fylkesmannen har stadfesta at framtidsfullmakta har tredd i kraft, ved overdraging av fullmaktsgivar sin eigedom. Det bør i så tilfelle søkast om dette i god tid for å unngå at salsprosessen stoppar opp medan ein ventar på Fylkesmannen si saksbehandling. 5.5. Korleis går fullmektigen fram for at Fylkesmannen skal stadfeste at framtidsfullmakta har tredd i kraft? For at Fylkesmannen skal kunne ta stilling til om framtidsfullmakta kan stadfestast eller ikkje, må følgjande verte sendt inn: Framtidsfullmakta i original Utfylt søknadsskjema (søknadsskjema er tilgjengeleg på Fylkesmannen i Hordaland sine nettsider og på www.verjemal.no) Dokumentasjon på at fullmaktsgivar sine næraste pårørande er varsla om framtidsfullmakta sitt innhald og at den har tredd i kraft. Denne dokumentasjonen kan til dømes vere ei erklæring som dei pårørande har skrive under på. Legeerklæring der det vert teke stilling til: 1. Fullmaktgivar si diagnose (-ar) (aktuelle diagnosar går fram i punkt 5.2). 2. Fullmaktgivar si evne til å ta vare på eigne interesser i økonomiske- og personlege tilhøve. 3. Om ei eventuell manglande evne til å ta vare på eigne interesser har samanheng med vedkomande si diagnose. 4. Vurdering av fullmaktsgivar si samtykkjekompetanse når det gjeld personlege (mellom anna representasjon overfor offentleg myndigheit) og økonomiske interesser (punkt 2.2) Ei framtidsfullmakt gir Fylkesmannen mindre kontroll med at vervet vert utført i tråd med fullmaktsgivar sine føresetnadar og interesser. Det er difor viktig å sikre at vedkomande hadde nødvendig mental kapasitet då framtidsfullmakta vart oppretta, slik at fullmakta gir uttrykk for fullmaktsgivar si gjennomtenkte vilje. Dersom Fylkesmannen ikkje får helseopplysningar om fullmaktsgivar si samtykkjekompetanse på opprettingstidspunktet må det reknast med lenger sakshandsamingstid.