GULATING LAGMANNSRETT BERGEN TINGRETT Velkommen som lekdommar! 1
Agenda 1. Kort om rettssystemet 2. Lekdommarane - Rolla og kven som kan veljast 3. Gangen i ei straffesak Lekdommarane sine oppgåver 4. Praktiske råd Sosiale medier 5. Særleg krevjande saker 6. Møteplikt - Fritak - Godtgjerdsle 7. Nokre erfaringar frå ein røynd meddommar 8. Spørsmål? 2
100 Tiltro til domstolene 1996-2016 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 År 1996 År 1997 År 1998 År 1999 År 2000 År 2001 År 2002 År 2003 År 2004 År 2005 År 2006 År 2010 År 2011 År 2012 År 2013 År 2014 År 2015 År 2016 Svært stor tiltro Ganske stor tiltro 3
Kort om rettssystemet 4
Høgsterett 6 lagmannsrettar 63 tingrettar og Oslo byfogdembete 34 jordskifterettar 5
Tingretten Domstolane i første instans blir kalla tingrettar Kvar tingrett dekkar ein eller fleire kommunar Tingretten blir leia av ein sorenskrivar Dommarane blir kalla tingrettsdommarar Dommarfullmektigar Lekdommarane blir kalla meddommarar 6
Tingrettane i Hordaland : 7
Norges Domstoler 8
Lagmannsretten Det er seks lagmannsrettar i Noreg, dei dekkar kvar sitt geografiske område (lagdømme) Gulating lagmannsrett dekkar fylka Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane Lagmannsretten blir leia av ein førstelagmann Dommarane blir kalla lagdommarar og lagmenn Lekdommarane deltek som meddommarar og lagrettemedlemmer 9
Høgsterett Høgsterett er vår øverste domstol og ankeinstans for dommar frå lagmannsretten Høgsterett sine avgjerder er etter Grunnlova endelege, og kan ikkje ankast Høgsterett blir leia av Høgsterettsjustitiarius. Dommarane blir kalla høgsterettsdommarar 20 stk Det er ikkje lekdommarar i Høgsterett. 10
Lekdommarar Meddommarar og Lagrettemedlemmar Kven kan veljast - roller 11
Lekdommarane si rolle "Dømmast av likemenn" Lekdommarane sikrar rettstryggleik, påverknad og innsyn frå innbyggarane i domstolen sine avgjerder Lekdommarane deltar i tingretten og lagmannsretten ved behandling av straffesaker og sivile saker 12
Val av lekdommarar Kommunane vel utval av lekdommarar til tingrettane og lagmannsrettane kvart 4. år Til lagmannsretten: Utval av meddommarar+ lagrettemedlemmer Til tingretten: Utval av meddommarar To utval eitt for kvinner eitt for menn like mange Allsidig samansetning 13
Krav til meddommarar Over 21 år og under 70 år når valperioden startar Ha tilstrekkelege norskkunnskapar Vere "personleg skikka" Ikkje frådømt stemmeretten Ikkje under offentleg gjeldsforhandling/konkursforhandling eller i konkurskarantene Nokre yrkesgrupper kan ikkje veljast. 14
Krav til vandel Varig utestenging Fengsel utan vilkår i meir enn eitt år Utestenging i 15 år Fengsel utan vilkår i inntil eitt år Utestenging i 10 år Fengsel på vilkår uansett lengda på straffa Bøtestraff for tilhøve med ei strafferamme på meir enn eitt år OK Forenkla førelegg 15
Gangen i ei straffesak Lekdommarane sine oppgåver Tingretten Lagmannsretten 16
Straffesak i tingretten Retten si samansetting Straffesaker i tingretten: Einedommarsaker ved tilståingar Meddomsrett Meddomsrett: Retten består som hovudregel av 1 fagdommar og 2 meddommarar Forsterka rett: I spesielle eller omfattande saker kan domstolleiaren bestemma at retten kan setjast med 2 fagdommarar og 3 meddommarar Dommarfullmektig kan ikkje vere fagdommar i dei mest alvorlege sakene 17
Straffesak i tingretten Gangen i saka Påtalemakta tar ut tiltale - anklageprinsippet Saka blir sendt til tingretten, som set av tid til rettsmøte/ hovudforhandling Retten trekkjer medommarar Retten sender ut innkalling til partar og meddommarar Innkallinga til meddommarar blir sendt ut ca. 1 ½ - 2 månader før saka skal opp. (Ofte seinare). Hurtigmeddomarliste i Bergen tingrett. 18
Habilitet Du er inhabil når: Du er i nær slekt eller nær familie med nokon av partane eller aktørane Du sjølv har direkte interesser i saka Dersom det ligg føre andre "særeigne omstende" som er skikka til å svekka tilliten til at du er habil Det er viktig å melda frå om inhabilitet med ei gong du blir klar over tilhøvet også dersom du er usikker 19
Straffesak i tingretten Hovudforhandlinga Innleiing: Habilitet og forsikring frå meddommarane Den tiltalte sine personalia Tiltalevedtaket vert lese opp Aktor gjer kort greie for saka og bevisa som vil bli ført - deretter får forsvararen høve til å gi korte merknadar Den tiltalte gir forklaring dersom han/ho ønskjer det og svarar på spørsmål I saker der den fornærma har støtteadvokat (bistandsadvokat) forklarar den fornærma seg først Vitne forklarer seg etter at den tiltalte har forklart seg. Dokumentbevis og andre bevis Prosedyrer og påstand 20
Viktig under forhandlinga Følgja godt med: Notera Seia frå dersom det er vanskeleg å høyra Treng du pause - sei frå Er noko uklårt still spørsmål, men i nøytral form HUSK at det er du som skal avgjera saka! 21
Domskonferansen Berre dommarane er til stades og diskusjonane er konfidensielle Dommarane drøftar og avgjer: Skuldspørsmålet rimeleg tvil Straffespørsmålet Andre rettsfølgjer Alle skal stemma etter eiga overtyding Fleirtalet bestemmer. Dissens 22
Dommen Saka skal avgjerast på grunnlag av det dommarane får vita om saka under hovudforhandlinga Fagdommaren skriv dommen, som blir underskriven av alle dommarane Dommen skal grunngje både avgjerda av skuldspørsmålet og straffespørsmålet Sjekk at dommen er forståeleg og har godt språk Dommen blir til vanleg frammøteforkynt eller unntaksvis lest opp for den tiltalte i eit rettsmøte 23
Kva vil det seia å vera meddommar? Nye nettsider med link til ny film: http://www.domstol.no/no/meddommere/ Se også Lekdommer Facebook 24
Anke til lagmannsretten 25
Anke til lagmannsretten Ein straffedom frå tingretten kan ankast til lagmannsretten. Både den domfelte og påtalemakta kan anke. Ankefristen er på to veker. Anken kan gjelde: Bevisvurderinga Straffeutmålinga Saksbehandlinga Lovbruken 26
Ankesaker Strafferamme over 6 år Strafferamme under 6 år Fullstendig anke (bevisvurdering) Lagrettesak 3 fagdommarar +10 lagrette-medlemmar (jury) Meddommarsak 3 fagdommarar + 4 meddommarar Avgrensa anke (straffutmåling, saksbehandling etc) Meddommarsak Straffeutmåling 3 fagdommarar + 4 meddommarar Fagdommarsak: 3 fagdommarar, ingen meddommarar
Ny ordning Strafferamme over 6 år Strafferamme under 6 år Fullstendig anke (bevisvurdering) Meddommarsak 2 fagdommarar + 5 meddommarar Meddommarsak 2 fagdommarar + 5 meddommarar Avgrensa anke (straffutmåling, saksbehandling etc) Meddomarsak - Straffeutmåling 2 fagdommarar + 5 meddommarar Fagdommarsak: 3 fagdommarar, ingen meddommarar
Lagrettesaker 16 innkalt - 10 valt ut ved "utskyting" eller loddtrekning Lagretten vel ein ordførar Spørsmålsskrift Rettsbelæring Lagretten forhandlar og stemmer i einerom "Ja, med flere enn 6 stemmer" eller "Nei" Ikkje noko grunngjeving Rådslagninga og stemmetalet er hemmeleg Fagdommarane kan setja kjennelsen til side Straffutmåling: 3 fagdommarar, ordføraren +3 frå lagretten 29
Dommen i lagrettesaker Ein av fagdommarane skriv dommen, som blir underskriven av alle dommarane Lagrettemedlemmane skal ikkje attgje noko frå lagretten sine forhandlingar eller stemmetalet Dommen skal innehalde ei utgreiing av det faktum som er lagt til grunn og ei grunngiving for straffa Dommen blir vanlegvis frammøteforkynt eller unntaksvis lest opp for den tiltalte i eit rettsmøte 30
Praktiske råd Sosiale medier 31
Praktiske råd Møt opp i god tid Du skal møta i vanleg pent og nøytralt antrekk. Fagdommarane brukar dommarkappe Ikkje snakk med aktørar eller andre om saka undervegs Teieplikt 32
Sosiale medier Det er viktig å ikkje omtala eller diskutera saka på sosiale medier som Facebook, Twitter, Snapchat etc Sterke generelle synspunkt innan saksfeltet kan og medføra inhabilitet Er du lekdommar bør du vera varsom på sosiale medier 33
Særleg krevjande saker 34
Krevjande saker Saker kan vere særleg tyngande pga. : Sakstype Mediefokus Lengde 35
Digitale rettsmøte 36
Møteplikt Fritak - Godtgjersle Sjå og domstol.no/meddommere 37
Møteplikt og fritak Alle som står i utvalet over lekdommarar, og som blir trekt ut til å gjere teneste i ei sak, har møteplikt. Denne plikta gjeld med mindre du utrykkeleg blir fritatt Ønskjer du fritak må du senda ein skriftleg søknad til domstolen så snart som mogleg etter at du mottok innkallinga Du må legge ved eventuelle stadfestingar på fritaksgrunnen, til dømes legeerklæring eller erklæring frå arbeidsgivar 38
Fritaksgrunnar Sjukdom eller andre hindringar som gjer det umogleg eller uforholdsmessig byrdefullt å møta Den som gjer teneste i militæret har og lovleg forfall Andre offentlege verv gjer som hovudregel ikkje lovleg forfallsgrunn Gjort teneste 15 dager eller meir i løpet av kalendaråret eller 60 dager eller meir i valperioden 39
Får eg betalt for å møta? Vervet som meddommar er ei samfunnsplikt Lønnsmottakarar som blir trekt i lønn av sin arbeidsgivar, har krav på å få tapet dekt. Det må då leggjast fram ein attest frå arbeidsgivaren som klart viser kva beløp som blir trekt Sjølvstendig næringsdrivande får dekt tapt arbeidsforteneste, normalt rekna etter gjennomsnitteleg dagstap Studentar, pensjonistar og trygda får for tida kr. 250 for kvar dag som går med til å møte i retten Reiserekning etter staten sine satsar skal sendast inn etter at rettsmøtet er avslutta. 40