Justitia Justitia er eit symbol for lov og rettferd. Sverdet står for å handheve lova Vekten står for den dømande verksemd Bindet står for

Transkript

1 Justitia Justitia er eit symbol for lov og rettferd. Sverdet står for å handheve lova Vekten står for den dømande verksemd Bindet står for upartiskheit/nøytralitet

2 Maktfordelingsprinsippet Makta i landet er delt i tre mellom 1. dei som bestemmer kva for lever og reglar som skal gjelde (Stortinget: lovgivande makt) 2. dei som skal styre etter dei lovene Stortinget vedtek (Kongen og regjeringa: Utøvande makt) 3. dei som tolkar lovene og som kan dømme nokon til straff dersom dei har brote lova (domstolane: den tredje statsmakta)

3 Desse omgrepa må du kunne (sjå s. 51) Juridisk Straffesak Sivil sak Tvist Anmeldelse Påtalemynde Sikta Tiltale og tiltalte Frifunne Dømt Fornærma Avhøyr Forsvarer Fagdomar Meddomar/lekdomar Jury Vitne Varetektsfengsel Bevisbyrde Dom Strafferamme anke

4 Noreg er ein rettsstat. Kva vil det seie? Det finst lover og reglar for kva staten kan gjere og ikkje gjere med lovbrytarar og dei som er mistenkte for å ha brote lova.

5 Prinsippa for rettsstaten (sjå s. 52 for meir informasjon) Ingen kan straffast utan etter lov og dom Alle er uskuldig til det motsette er bevist Tvilen skal komme tiltalte til gode Det er betre at 10 skuldige går fri enn at ein uskuldig blir dømd Inga lov skal ha tilbakeverkande kraft Det skal vere likskap for lova Alle har rett til å forsvare seg

6 Kva er forskjell mellom straffesaker og sivile saker? Ein straffesak er eit forhald som er meldt til politiet og som vurderast som straffbart av påtalemakta. Straffesaker som blir sendt til konfliktrådet er funna eigna til konfliktrådsbehandling av politijuristen, i tillegg til at dei involverte har gitt sitt samtykke. Dersom lovbrotet er føretatt av ein ungdom som var under 15 år da lovbrotet fant sted, sendast saken over som en sivil sak. Sivile saker er konfliktar som ikkje er meldt til politiet. Sakene kan bringes inn av partane sjølv - eller overført frå offentlege instansar.

7 Straffesaker Nokon har brote straffelova og kan dømmast til til dømes bot eller fengsel

8 SIVILE SAKER Usemje mellom to eller fleire partar TVISTAR = usemje Domstolen skal bestemme korleis tvisten skal løysast - Kven har rett? - Korleis kan saka ordnast? Alle partar må rette seg etter dommen i sivile saker (barnefordelingssaker, eigedomsgrenser, økonomiske tvistar ved for eksempel ved kjøp av bustad eller bil, tvistar ved arveoppgjer

9 KORLEIS ER DOMSTOLANE BYGDE OPP?

10 Tingretten 63 tingrettar i Noreg Dei fleste rettssak startar i tingretten «domstolar i første instans» Behandlar mange typar saker

11 Lagmannsretten: domstolen i andre instans både straffesaker og sivile saker Dersom ein av partane i ein sak ikkje vil akseptere dommen frå tingretten, kan dei anke til lagmannsretten Anke Når lagmannsretten avseier ein ny dom, er det den som gjeldar. Anke I alvorlege straffesaker (strafferamme over 6 års fengsel) er det en JURY som avgjer dommen.

12 Lagmannsretten forts. Jury: 10 meddommarar Minst 7 må vere semd for at den tiltalte skal kunne dømmast skuldig Kvar lagmannsrett dekkjer eit bestemt geografisk område: LAGDØMME Rogaland er med i Gulating lagmannrett

13 Lagdømma i Noreg

14 Ikkje enkelt å få sakar frå lagmannsretten til høgsteretten I straffesaker: skuldspørsmål kan IKKJE ankast til høgsteretten MEN Kan ankast dersom den som er dømt meiner at lagmannsretten har idømt gal straff, tolka loven på feil måte eller gjort formelle feil i behandlinga av saken. «på grunnlag av gal lovanvending, gal straffeutmåling, eller gal saksbehandling»

15 Høgsteretten Sivile sakar kan ankast til Høgsteretten Dersom saken gjeld ein økonomisk tvist, må verdien vere over kroner. MEN Det er gjort unntak for saker som er av stor prinsipiell betydning.

16 Høgsteretten

17 HØGSTERETTEN domstol i tredje instans Ein dom i Høgsteretten kan ikkje ankast vidare Leiaren for høgsterett kallast HØGSTRERETTSJUSTITIARIUS I tillegg er det 18 høgsterettsdommar Behandlar anker frå alle lagmannsrettane KJÆREMÅLSUTVAL: bestemmer om saker som blir anka, er så viktige at dei bør kome opp for Høgsterett (3 av høgsterettsdommarar)

18 Forliksråd Før sivile saker behandlast i tingretten, behandlast dei vanlegvis av forliksrådet Alle kommunar i landet har forliksråd Består av tre lekfolk (3 personar som ikkje har juridisk utdanning) Prøver å mekle (få partane til å bli einige om ei løysing) Dersom partane ikkje blir einige, kan forliksrådet dømme i saka Dei som ynsker å behandle ein sak i forliksrådet, betale eit rettsgebyr på førehand og den som taper saka blir som regel dømde til å betale kostnadane i saken Forliksrådet behandlar ikkje straffesaker

19 KONFLIKTRÅDET Mindre alvorlege straffesaker og i sivile saker Alle kommunar i Noreg har konfliktråd Består av lekfolk Berre mekling, kan ikkje dømme Partane møtast ansikt til ansikt saman med ein meklingsmann/dame for å ordne opp i konfliktar, utan at saken går til retten Er gratis

20 Meir om konfliktrådet Den som har gjort hærverk, skal setje i stand eller erstatte det som er øydelagd Brukast ofte i saker der ungdom har gjort mindre alvorlege lovbrot Minskar belastning på domsstolane.