Saksframlegg Tilleggsanalyser Sjukehuset i Nordmøre og Romsdal pasientstraumar og befolkningsgrunnlag Saksnr Utvalsnamn Møtedato Sak 2014/65 Styret for Helse Møre og Romsdal HF 27.10.2014 Saksbehandlar: Espen Remme Arkivreferanse: 2014/2369 Forslag til vedtak: 1. Styret i Helse Møre og Romsdal HF sluttar seg til tilleggsanalysar for idéfasen for Sjukehuset i Nordmøre og Romsdal (SNR), knytt til pasientstraumar, befolkningsunderlag og tilgjenge. Ålesund, 22.10.2014 Astrid J. Eidsvik adm. direktør Vedlegg: Vedlegg 1: Vedlegg 2: Pasientstrømmer i Møre og Romsdal, Helse Midt-Norge RHF. Befolkningsdekning og tilgjengelighet for alternative lokaliseringer av sykehuset i Nordmøre og Romsdal (SNR) i 2030, Asplan Viak.
2 Saksutgreiing: Grunnlag I samband med arbeidet med utviklingsplanen i 2012 vart det i det faglege og offentlege ordskifte framsett ulike påstandar om pasientstraumar og konsekvensar av dette. Ein utarbeida fleire analyser som omtala pasientstraumar, der ein tydeleggjorde befolkninga i Møre og Romsdal sin bruk av ulike sjukehus, både i eige føretak og sjukehus i andre føretak. Oppdelinga av befolkninga var både i enkeltkommunar og i «sjukehusområde» og for fylket som heilskap. Ein gjorde ikkje eit skilje mellom «lokalsjukehuspasientar» og «universitetssjukehuspasientar» i analysane i 2012. Av den grunn kunne ein heller ikkje utarbeide ei konsekvensvurdering knytt til variansar over inntekter/ kostnader knytt til pasientbehandling. Med bakgrunn i tilbakemeldingar, både frå fagmiljø, politiske miljø, folkemøter og høyringsrundane, har Helse Møre og Romsdal HF no gjort ei slik vurdering. Den er utført ved hjelp av Helse Midt-Norge RHF/ Kjell Solstad som har tilgang til naudsynte data. I 2012 og fram til i dag har det også blitt utarbeidd ei rekkje tilgjengeanalysar for Møre og Romsdal generelt og Nordmøre og Romsdal spesielt. Det er Asplan Viak som har gjort dette på bestilling frå Helse Møre og Romsdal HF. I tida etter at vedtaket i utviklingsplanen vart gjort i desember 2012 og inn i tidlegfasen for sjukehuset i Nordmøre og Romsdal (SNR) har ein framleis diskusjonar knytt til tilgjenge. Basert på omtale i media og i tilbakemeldingar føretaket har fått, vert det etterlyst ei meir «sensitiv» tilgjengevurdering som tek utgangspunkt i reelle befolkningsforskjellar i dei ulike alternativa. Tidlegare har befolkningsgrunnlag vore fastlagt ut frå Nordmøre og Romsdal. No har ein gjort ei eiga vurdering på befolkningsunderlaget som ligg nærast dei tre aktuelle tomtene for SNR, og den befolkninga som alternativt er nærast anten Ålesund sjukehus eller St. Olavs Hospital i eit 2030 perspektiv. Det har vist seg krevjande for Helse Møre og Romsdal å forklare skillet mellom pasientstraumsanalyser og tilgjengeanalyser. Det blir derfor gitt ei nærare begrepsforklaring under. Pasientstraumsanalyser: Desse analysane viser befolkning eller pasientgruppers reelle bruk av ulike sjukehus eller tenester i helseføretak. Det er altså faktisk pasienter/ pasientgruppers sitt kvantifiserbare forbruk av tenester. Tilgjengeanalyse: Desse analysane viser den totale befolkninga (eller utval av befolkning) si reisetid/avstand til ulike geografiske punkt langs vegnettet. Utvalet er altså befolkninga, der alle med registrerte bustadsadresse, er mogelege pasientar i spesialisthelsetenesta. Tilgjengeanalyse seier ingenting om forbruk eller preferansar kun om avstand for befolkninga. Det er også viktig å merke seg skillet mellom tilgjengeanalyse og transportanalyse. Tilgjengeanalysane viser berre avstand for utvalt befolkningsgrupper. Transportanalyser tek også opp i seg transport av tilsette, vareleveransar, kollektivtilbod m.v. Altså både transport, avstand, frekvens og miljøkonsekvensar. I denne styresaka legg ein fram både ei analyse av pasientstraumar for befolkninga i Møre og Romsdal med utgangspunkt i 2013 tall og vurdert mellom lokalsjukehus og universitetssjukehusbehov i tillegg ei analyse av befolkningsdekninga. Befolkningsdekninga er fordelt på dei ulike tomtealternativa til sjukehuset i Nordmøre og Romsdal (SNR) og tilgjengevurderingar for befolkninga som har SNR som sitt næraste sjukehus i ulike alternativhalde saman med dei som er nærast Ålesund sjukehus eller St. Olavs Hospital. Rapportane er så grundig og sjølvforklarande, at det i sjølve styresaka blir peika på overordna forholda.
3 Pasientstraumar Helse Møre og Romsdal HF har førespurt Helse Midt-Norge RHF om å gjere eit kartlegging og berekning av ulike forhold knytt til pasientstraumar for befolkninga i vårt helseføretak. Det vert presentert og drøfta data frå Norsk Pasientregister (NPR) om pasientstraumar for busette i Møre og Romsdal i tillegg til omfanget av pasientar som vert behandla av Helse Møre og Romsdal HF som er busett utanfor føretaket. Notatet er inndelt i fire hovuddelar: Del 1 (kapittel 2) er knytt til korleis pasientar busett i Møre og Romsdal brukar eige helseføretak og helseføretak utanfor fylket. Private verksemder inngår i analysane. Føremålet med del 1 er å undersøke om bruk av eige føretak variera mellom dei ulike bustadområda som er knytt til sjukehusa i HMR HF. (Bustadområde er definert i eige vedlegg.) Vidare vert det estimert eit forbruk knytt til pasientar sitt behov for universitetssjukehustenester, og ein diskuterer korleis dette slår ut i dei fire bustadområda i fylket. I del 2 (kapittel 3) vert bruk av private aktørar for busette i fylket presentert. I del 3 (kapittel 4) vert det gjeve ein kort oversikt over kva type pasientar (diagnose) som vert behandla av regionsjukehusa drøfta i del 1. I del 4 (kapittel 5) presenterast kort omfanget av pasientar busett utanfor fylket som får behandling i Helse Møre og Romsdal HF, og korleis dette har endra seg frå 2011 til 2013. Utrekningane viser at det er eit ikkje ubetydeleg inntektsbortfall gjestepasientar medfører for Helse Møre og Romsdal. Men det er fleire problemstillingar som vedkjem denne saka, så ein kan ikkje så på økonomien isolert sett. Omfang og breidde på tilbod i ulike sjukehus Fritt sjukehusval for pasientar/ innsøkjande lege sine vurderingar av hensiktsmessig tilbod Kommunale legevaktordningar Avstandar og reisevanar til befolkninga Gjennomgåande er det slik i Norge at ulike sjukehus har utvikla sine faglege tilbod over tid, med tilgang på fag og ressurspersonar på den eine sida, og gjennom styrte prosessar frå stat, fylkeskommunar og seinare helseføretak på den andre. Utan å gå i detalj så er det derfor slik at tilbod som blir gjeve i sjukehus regulerer kva eigendekning dette sjukehuset kan ha for si næraste befolkning. Dette fungerer også motsett for fjerntliggande befolkning når tenestetilbodet er sjeldan, som til dømes enkelte tenester i universitetssjukehus. Då vil ein trekke på ei stor befolkning med til dels lange pasientreiser. Ein må derfor sjå pasientstraumar i lys av sjukehusa sin status og eigenutvikling i forhold til fagtilbod, og som eit resultat av ei ønskja/ styrt utvikling gjennom nasjonal, regional og lokal styring. Det er nedfelt i lov og forskrift at pasientar har fritt sjukehusval kva gjeld planlagde (elektive) tenester. Når det hastar gjeld det eigne akuttmedisinsk organisering. Dette frie sjukehusvalet skjer ofte i dialog med fastlegen som medisinsk fagleg har betre kjennskap til ulikskapar i fagleg tilbod. I tillegg er det meir og meir utbreidd å bruke internett og søkje på ulike kvalitetsparameter eller ventelistestaus når pasienten gjer sitt val. Denne «søkinga/undersøkinga» frå pasienten si side ser ein føre seg vil auke i tida framover, og pasientane sine rettar til sjølvstendige val ser også ut til å verte styrka. Det er altså er stor avgrensing i kva grad helseføretak kan bestemme pasientstraumar det einaste vi veit er at dokumentert god fagleg kvalitet og godt omdøme tiltrekk seg pasientar. Den kommunale legevakta skjer i dag i mykje meir regulerte former enn for få år sidan, då kommunelækjaren reiste rundt til pasienten i heimane med legekofferten sin. Vi ser større og større legevaktsdistrikt, gjerne kopla opp mot sjukehus. Pasientar reiser i dag i gjennomsnitt
4 mykje lenger til legevakt, til fordel for eit meir sentralisert og regulert legevaktsystem. Det er kommunane som sjølve bestemmer kva legevaktordning ein ønskjer å kople seg mot. Det er tydelege at val av legevaktordning styrer pasientstraumar knytt til akutte tilstandar som hastar. Men ein ser også indikasjonar på at val av legevaktordning påverkar val pasientar, i samråd med fastlege, gjer i forhold til planlagde undersøkingar. Så når ein skal vurdere pasientstraumar må ein også ta med seg legevaktorganisering i vurderinga. Det siste elementet som vert trekt fram her er befolkninga sine reisevanar og avstandar. Personar som bor i byar samanlikna med personar som bor i meir landlege område, kan vurdere avstand og tilgjenge svært ulikt. Har ein vore vant med å måtte køyre i halvannan time for å kome til naudsynte servicetilbod, så vert ikkje det oppfatta som ei påkjenning. Tilsvarande reise for ein som bur i byen og som er vant med byens servicenærleik, kan oppfatte halvannan time reise på ein heilt annan måte. I tillegg til reiseavstand, kjem reisevanar inn i biletet. Ofte er det slik at kommunar har eitt, eller orienterar seg mot eitt eit handels og servicesenter (regionsenter). Dette er som regel byar eller større tettstadar. Denne orienteringa skapar reisevanar som skaper eit reisemønster. Dette har mellom anna Møre og Romsdal fylkeskommune vore oppteken av i sitt arbeid knytt til utvikling av regionsenter. Det er derfor også viktig å ta med seg ei vurdering av reisevanemønsteret når ein skal vurderer pasientstraumar. Befolkningsgrunnlag og tilgjenge Som nemnt innleiingsvis i saka, så har dei tidlegare tilgjengeanalysane teke utgangspunkt i ei fastsett befolkning sine reisetider inn mot ulike aktuelle lokaliseringspunkt. Som hovudsak har ein teke utgangspunkt i dei 19 kommunane som inngår i Nordmøre og Romsdal, med litt variasjonar i dei ulike analysane i forhold til dekningsgraden for kommunane som ligg i grenseområda i nord og sør. Det har frå fleire hald blitt argumentert for at dei ulike lokaliseringspunkt har ulikt «opptaksområde». Opptaksområde er eit begrep som skriv seg frå den tida fylkeskommunane definerte ansvarsområde for sjukehusa. Då hadde ein også begrepa «regionsjukehus», «sentralsjukehus» og «lokalsjukehus». Sjølv om ein gjennom fritt sjukehusval gjekk vekk frå å vere så kategorisk på opptaksområde, så er det framleis ei geografisk inndeling som vert nytta i planlegginga av akuttmedisinske organisering. Det er også tydeleg i tidlegfaseveiledaren for sjukehusprosjekt at ein skal ha eit dimensjonerande befolkningsgrunnlag som grunnlag for eit sjukehusprosjekt under planlegging. Ein har i analysa valt å sjå framover mot 2030. Eitt nytt sjukehus som vert planlagt og bygt innan dei komande åra, skal tene befolkninga i området i 40 50 år, minst. Ein har derfor valt samferdslesystem slik det har blitt framstilt i møter med Samferdsleavdeling i Møre og Romsdal fylkeskommune og Statens vegvesen. Ein har etter sist møte som var i juni i 2014, blitt gjort merksam på konsekvensar av politiske signal som sitjande regjeringa har gjeve i samband med vegstandard og dermed sannsynlege fartsgrenser men dette er i mindre grad lagt til grunn. Dette baserer seg på forsiktigheitsprinsippet. Ein har også valt i analysa å halde fast på K2 konseptet på Møreaksen med vegtrasé over Ørskogfjellet, sjølv om det kjem styrka signal på vurderingar knytt til K3 med vegtrasé gjennom Solnørdal. Grunnen til at ein har lagt til grunn Ålesund sjukehus som akuttsjukehus i sør og St. Olavs Hospital i nord, er for at dette er vi «sikre på» ligg der som akuttilbod i 2030. Ein føreset altså det som ligg til grunn i utviklingplanen, at SNR skal dekke sjukehustilbodet mellom Ålesund og St. Olavs Hospital.
5 Ein baserer seg også i denne analyse på transport med eigen bil. Det må understrekast at transporttidene med utrykkingskøyrety medfører betydeleg kortare tid. Det har også vore hevda frå fleire hald at «marginalbefolkninga» vil få betydeleg lengre veg ved ulike alternativ. Det er derfor gjort eigne utrekningar av korleis tilgjenge blir for den befolkninga som bur lengst unna sjukehus. Utrekninga er som vanleg gjort i alle tidsintervall, men den er grafisk synleggjort i vedlegg 4-6 i rapporten for den befolkning som har meir enn 60 min transporttid. Då vil ein sjå korleis reisetid utviklar seg for den del av befolkninga som har lengst reiseveg med ulike alternative plasseringar av SNR opp mot Ålesund og SNR. Den befolkninga som ikkje er synleggjort med fargar i kartet, går mot Ålesund sjukehus eller St. Olavs hospital. Reisetida for marginalbefolkninga akkurat på geografisk skiljelinje mellom dekningsområda er lik. Det er altså reisetida kortast til SNR eller kortast til Ålesund sjukehus/ St. Olavs Hospital som definerer skiljet.