Folkemengde Utviklingstrekk Fræna kommune Grunnlagsdokument til Kommunal Planstrategi 2012-2015 Vedlegg i sak 62/2012, PLØK den 11. juni 2012 Dette dokumentet dannar eit grunnlag for behandling av den kommunale planstrategien. Dokumentet er eit utval av tilgjengeleg statistikk og analysar, og skal presentere nokre utviklingstrekk i Fræna kommune. På den måten kan ein danne seg eit bilete av kva utfordringar og mulegheiter kommunen vår står overfor i åra som kjem. Datagrunnlaget Data nytta i denne analysen er i hovudsak henta frå SSB og fylkeskommunen, og delar av datamaterialet er bearbeidd av fylkeskommunen si Plan- og analyseavdeling. Statistikken er grafisk framstilt på kommunenivå, der kommunen er samanlikna med sin kommunegruppe, fylket og landet. Folketalsutvikling Ved inngangen til 2012 var det i Fræna kommune 9484 innbyggarar (tal frå Statistisk Sentralbyrå - SSB). I botnåret 2003 var det 8937 innbyggjarar, og på desse 10 åra har innbyggjartalet såleis auka med 547 innbyggarar. Frå 1.1.2011 til 1.2.2012 auka kommunen innbyggjartalet sitt med 160 innbyggjarar (auke på 1,7 prosent). Fræna er den femte mest folkerike kommunen i Møre og Romsdal fylke. Folketalsutvikling Fræna kommune (1983-2012) 9600 9400 9200 9000 8800 8600 8400 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 År Figur 1: Folketalsutviklinga i Fræna kommune dei siste 30 åra fram til 2012, faktiske tal (SSB). I løpet av dei siste 30 åra har Fræna kommune hatt positivt og stabilt fødselsoverskott (fleire fødde enn døde). At kommunen har hatt nedgang i folketalet nokre år, skyldes at utflyttinga er større enn innflytting og fødselsoverskot til saman. Folketalsutviklinga i Fræna kommune gjer oss både utfordringar og mulegheiter. Fleire innbyggarar gjer meir inntekt til kommunen, men det er og viktig å gje innbyggarane gode tenestene. 1
Fordeling i kommunen Fræna kommune er delt inn i seks barneskolekretsar. Frå 2003 til 2012 har folketalet gått opp i kretsane Stavik/Løset, Søre Fræna, Haukås og Sylte/Malme medan ein ser ein meir stabil utvikling i Hustad/Farstad, og ein noko negativ utvikling i Bud. Folketalsutvikling i krinsane i Fræna dei siste 10 åra Krins 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Stavik/Løset 995 994 1000 1008 1032 1080 1057 1060 1112 1118 Søre Fræna 1005 1015 1039 1048 1057 1047 1088 1081 1090 1152 Haukås 2357 2411 2433 2447 2483 2497 2502 2510 2575 2630 Sylte/Malme 1406 1418 1433 1427 1420 1431 1420 1429 1461 1480 Hustad/Farstad 1736 1716 1705 1721 1708 1717 1717 1684 1691 1712 Bud 1422 1436 1397 1412 1408 1390 1376 1387 1386 1369 Uoppgjeve 1 16 14 16 25 23 27 97 185 9 23 Tabell 1: Folketalsutvikling i ulike kretsar i Fræna frå 2003-2012 (kjelde: SSB/Folkeregisteret). Kvar av skolekretsane har sine sentre og grender, store eller små, målt i høve til folketalet. I disse sentra og grendene kan ein oppleve større variasjonar i folketalsutviklinga dei siste tiåra. Medan folketalet i sentra held seg stabile, er det fleire tilfeller av at folketalet i dei mindre grendene i same skolekrets opplever ein negativ utvikling. Om ein samanliknar talmateriale frå SSB for dei siste tre tiåra og ser på folketalet i dei 19 ulike grunnkretsane i Fræna kommune, får ein eit meir nyansert bilde av utviklinga i forhold til senter og periferi i kommunen (sjå vedlegg kap.7 for samla oversikt over alle dei 19 grunnkretsane i tidsperioden 1980 til 2012). I løpet av dei siste tiåra har det skjedd ei styrking av sentra i Elnesvågen, Bud, Tornes og Sylte/Malme, og det er ikkje noko grunn til å tru at denne sentraliseringstrenden vil snu i tida framover. Dette har samanheng med tilflyttinga til dei nye bustadfelta i dei forskjellige skulekretsane. Framskriving Framskrivingane er meint å gje oss ein indikasjon på kva kommunen kan forvente seg av utvikling i dei ulike aldersgruppene framover. Samfunnsdelen i kommuneplana tek utgangspunkt i Statistisk sentralbyrå (SSB) sitt såkalla mellomalternativ om middels nasjonal vekst (middels fruktbarheit, middels levealder, middels innanlandsmobilitet og middels netto innvandring) for kommunen si planlegging. Prognosane i arealdelen av kommuneplana er og basert på middels nasjonal vekst (MMMM). Årstal Alder 2011 2015 2020 2025 2030 2035 2040 0 år 95 117 125 127 125 121 119 1-5 år 611 586 641 672 671 653 635 6-12 år 860 895 878 942 985 988 963 13-15 år 391 357 393 381 413 432 431 16-19 år 543 522 519 532 521 561 577 20-66 år 5623 5750 5835 5941 5981 5982 5972 67-79 år 799 1006 1269 1390 1410 1453 1543 80 år eller eldre 402 406 429 546 752 881 978 I alt 9324 9639 10089 10531 10858 11071 11218 Tabell 2: Framskriving av folketalet i Fræna kommune frå 2011 og fram til 2040 (SSB) 1 Tabellen viser folketalsutvikling i krinsane dei siste 10 åra, og for kvart år er det nokre av innbyggjarane som ikkje er registrert i ein bestemt krins. Desse er satt i nedste rad i tabellen. For år 2010 er dette talet spesielt høgt, og det kan forklare noko av nedgangen i dei ulike krinsane dette året (kjelde: SSB/folkeregisteret). 2
Om ein ser på demografisk utviklingstrekk nasjonalt og regionalt, er det forventa ein sterk vekst i folketalet fram mot 2060. Det er to ting ein skal merke seg; talet på innvandrarar kjem til å stå for mykje av denne veksten og talet på eldre over 67 kjem til å auke. Når det gjeld framskrivinga av folketalet i aldersgruppa for nyfødde, held dette talet seg stabilt. Aldersgruppa 1-5 år og aldersgruppa 6-12 viser ein jamn vekst fram til 2030, etter det går tala noko ned. Aldersgruppa på 13-15 år og 16-19 år er meir ustabil i si vekst. Gruppa i alderen mellom 20 og 66 år har ein jamn vekst fram til 2030, etter det er utviklinga stabil. Når ein ser på framskrivinga i talet på eldre, kan ein sjå ein meir markert utvikling. I aldersgruppa 67-79 år, kan nær ein fordobling ventas i løpet av dei neste 15 åra. Når det gjeld aldersgruppa 80 år og eldre, held tale seg relativt stabilt framover i nokre år, men frå år 2020 vil denne gruppa med dei eldste nær fordoble seg fram mot år 2040. Utviklinga i andelen barn, unge og eldre samanlikna med andre kommunar, fylket og landet Figur 2: Utviklinga i andel barn og unge 0-17 år i Fræna, samanlikna med kommunegruppe 7000-20000 innbyggarar, fylket og landet (kjelde: fylkeskommunen). I 2001 hadde Fræna kommune ein høgare del av befolkninga si i aldersgruppa 0 til 17 enn andre kommunar med innbyggartal på mellom 7000 og 20000, resten av fylket og landet. Fram til 2011 har denne delen av befolkninga blitt mindre, og det er forventa at den skal fortsette å minke fram mot 2021. 3
Figur 3: Utviklinga i andel eldre 67 år og over, Fræna kommunegruppe 7000-20000, fylket og landet (kjelde: fylkeskommunen). Når ein ser på utviklinga i aldersgruppa eldre frå 67 år og oppover, kan ein sjå at Fræna kommune dei siste ti åra har hatt stabile tal. Men om ein skal sjå på framskrivinga, vil Fræna kommune få større auke i talet på eldre enn kommunar i resten av landet. I 2021 ser det ut som andelen eldre ligg på same nivå som resten av fylket og med kommunar med innbyggartal mellom 7000 og 20000. Flytting Alderssamansetting, kjønnsfordeling og flyttestraumar Fræna kommune har god vekst i folketalet. Som tidligare nemnt har Fræna i løpet av dei siste 30 åra hatt positivt og stabilt fødselsoverskott (fleire fødde enn døde). At kommunen har hatt nedgang i folketalet i nokre av disse åra, skyldes at utflyttinga er større enn innflytting og fødselsoverskot til saman. Til tross for folketilvekst med fødselsoverskott og netto tilflytting, vert aldersstrukturen i befolkninga påverka. Den unge delen av befolkninga blir mindre og det blir fleire eldre. Når det gjeld kjønnsfordeling, var det ved inngangen til 2011 noko fleire menn enn kvinner i Fræna. I 2011 var det i aldersgruppa 20 til 39 år 91 kvinner per 100 menn. Til samanlikning var det tilsvarande talet for landet 69 kvinner per 100 menn. Innvandrarbefolkninga i Fræna kommune var ved inngangen til 2011 på 5 prosent. I Møre og Romsdal var tilsvarande tal på 7 prosent. Tilflytting sikrar vekst i folketalet dei fleste år når ein ser på folketalsutviklinga dei siste 30 åra. Innvandring er ein stor del av den netto tilflyttinga til kommunen. 4
Figur 4: Inn- og utanlandsk nettoflytting Fræna kommune etter alder, 2000-2010 (Kjelde: SSB/Fylket). Nettoflytting er talet på personar som flyttar inn minus talet på personar som flyttar ut av kommunen. Innlandsk nettoflytting visar talet på personar som flyttar til ein kommune frå andre kommunar i Norge, minus talet på personar i den kommunen som flyttar til ein anna kommune i Norge. Utanlandsk nettoflytting er utrekna på same vis. Figuren ovanfor korleis nettoflyttinga i Fræna kommune fordelar seg mellom innlands og utlands nettoflytting, og korleis den samla nettoflyttinga i kommunen er fordelt etter alder i perioden 2000-2010. Det er innvandring frå utlandet, og ikkje den innanlandske flyttinga, som forklarar folketilveksten i fylket. Når det gjeld Fræna kommune, var nettoinnflytting på 125 personar i 2011. Innvandring står for største delen av dette, 99 personar kom frå utlandet. Når ein ser på figuren ovanfor, kan ein sjå nettoflyttinga fordelt på alder i en tiårs periode. Samla nettoflytting for aldersgruppa 0 15 år viser stort sett positive tal, både for innanlands og utanlandsk flytting. For aldersgruppa 16 30 år er den samla nettoflyttinga negativ. Det er stor innlandsk utflytting, medan det er noko utanlandsk innflytting i denne perioden. I aldersgruppa 30+ er det stort sett positiv nettoflytting, der den innlandske innflyttinga er noko meir variabel enn den utanlandske innflyttinga. Høgare utdanning er noko av forklaringa på kvifor det er aldersgruppa 16 30 år som samla sett har nettoutflytting. Tal frå hovudopptaket 2011 viser at høgskolane i Møre og Romsdal framleis er dei mest populære for søkjarar til høgare utdanning i fylket, men utdanningsinstitusjonar i Sør-Trøndelag, Hordaland og Oslo ligg rett i hæl (NTNU, UiO og UiB). Arbeidsplassdekning I Fræna kommune var 3447 personar sysselsette 1.1.2010. Arbeidsplassdekninga i Fræna er på rundt 70 prosent, noko som betyr at det er færre arbeidsplassar enn arbeidstakarar i kommunen. For Møre og Romsdal er arbeidsplassdekninga på 96 prosent, og berre 10 av fylkets 36 kommunar har ein dekningsgrad på som er større enn fylkesgjennomsnittet. Fem kommunar har ein dekningsgrad på over 100 prosent, noko som betyr at talet på arbeidsplassar i den enkelte kommune er større enn talet på arbeidstakarar som er busette i kommunen. Molde er den kommunen i fylket med høgast dekning, 124,2 prosent. Molde er ein av dei store regionale sentra i fylket, og har ein variert arbeidsmarknad som er attraktiv i 5
omlandet. Fræna er ein pendlarkommune som er tett knytt opp mot dei arbeidsplassane Molde tilbyr, til dømes i varehandel, forretningsmessig tenesteyting og eigedomsdrift, og offentleg administrasjon. Arbeidspendling Pendling er definert som ei arbeidsreise der arbeidstakar kryssar minst ein kommunegrense. Underskot på arbeidsplassar i forhold til arbeidsstyrken skapar arbeidspendling. I Møre og Romsdal er arbeidspendlinga høy. Om lag ein av fire sysselsette var i 2010 pendlarar. Fræna er ein kommune med stor utpendling, heile 44,9 prosent av dei sysselsette busett i kommunen arbeider i andre kommunar. Dette tilsvarer 2211 personar. Til samanlikning er det 738 personar som pendlar inn til kommunen. Koplar vi arbeidsplassdekninga saman med pendlingsstraumane, får vi eit bilete av kor integrert dei ulike bo- og arbeidsmarknadene i fylket er. Regionen Romsdal inkludert Eide og Gjemnes har ein arbeidsplassdekning på over 97 prosent. Dekningsgraden er større enn for fylket sett under eitt, og kan indikere at arbeidsmarknaden i denne regionen er meir variert og komplett enn dei andre regionane. At arbeidspendlinga er høg i Møre og Romsdal kjem og til uttrykk ved at dei fleste kommunane i fylket hadde netto utpendling i 2010. Unntaka var Molde, Ålesund, Ulstein, Stordal og Sunndal. Dette er kommunar med høg arbeidsplassdekning, altså med fleire arbeidsplassar enn sysselsette busett i kommunen. Om ein ser på pendlarstraumane, finn ein ut at i Molde arbeidar det folk frå alle kommunane i Møre og Romsdal. Den største bidragsytaren er Fræna kommune med 1418 arbeidstakarar som jobbar i Molde, medan dei bur i Fræna. Til samanlikning er det 314 innbyggarar i Molde som pendlar til Fræna kommune. Næringsstrukturen i dei ulike kommunane påverkar pendlarstraumane. I Molde var det i 2010 flest innpendlarar innan offentleg forvalting og anna tenesteyting, og som nest viktigaste næring kom industri. Fræna med sin nærleik til Molde forsyner byen med mange av desse arbeidstakarane. Den nære geografiske avstanden mellom Molde og Fræna gjør det attraktivt å bo i Fræna, medan ein jobbar i Molde-regionen. Begge kommunane er ein del av ein felles bu- og arbeidsmarknadsregion. Om ein sett tala i ein figur, ser pendlarstraumane til og frå Fræna kommune slik ut: Figur 5: Pendlarstraumar til og frå Fræna og utvalte kommunar, 4. kvartal 2010 (Kjelde: SSB/Fylket). 6
Sysselsetting Dei siste åra har talet på sysselsette vore rundt 3500 personar i Fræna kommune, men ein ser ein liten nedgang i 2009 og 2010 (sjå figur 6). Når ein veit at innbyggartalet i same periode har auka, betyr det at andelen av befolkninga som er i arbeid minkar. Figur 6: Utviklinga i talet sysselsette (kjelde: fylkeskommunen). Næringsstruktur I Fræna kommune er flest tilsett i offentleg forvalting eller annan tenesteyting (sjå figur 7). Figur 7: Næringsstrukturen i Fræna kommune, utgangen av 2010 (kjelde: fylkeskommunen). Dette er på same nivå som resten av fylket, men er meir enn kommunar med 7000-20000 innbyggarar, og mindre enn resten av landet. Det er færrast tilsette innan finans og 7
forretningsmessig tenesteyting samanlikna med resten av fylket, samanliknbare kommunar og resten av landet. I primærnæringa (jordbruk, skogbruk og fiske) har Fræna kommune større andel sysselsette enn fylket, samanliknbare kommunar og resten av landet. Det same gjeld for bygge- og anleggsverksemder, og transport og kommunikasjon. Utdanningsnivå Utdanningsnivået i Fræna kommune ser ein i figur 8. Figur 8: Personar 16 år og eldre etter utdanningsnivået i Fræna, 2010 (kjelde: fylkeskommunen). I Fræna kommune har 15,2 prosent av befolkninga 16 år eller eldre høgare utdanning, kort eller lang (universitets- og høgskolenivå, til og med fire år eller meir enn fire år). Samanlikna med fylket og resten av landet er dette lavt. Delen som har grunnskole som høgste fullførte utdanning er 36,9 prosent. Når det gjeld andel fullført vidaregåande skole i befolkninga 16 år eller eldre, ligg Fræna kommune på same nivå som Møre og Romsdal. 8