Eksamensrettleiing - om vurdering av eksamenssvar 2013 NOR0214 og NOR0215 Norsk hovudmål og norsk sidemål Sentralt gitt skriftleg eksamen etter 10. trinn for elevar og for vaksne deltakarar og privatistar Nynorsk
Eksamensrettleiing for vurdering av sentralt gitt eksamen etter 10. trinn i norsk for grunnskolen Denne eksamensrettleiinga gir informasjon om sentralt gitt eksamen og korleis denne eksamen skal vurderast. Rettleiinga skal vere kjend for elevar, kandidatar, lærarar og føresette i god tid før eksamen. Sensorane skal bruke rettleiinga som ei felles referanseramme i arbeidet sitt. Under vil «elevar» bli brukte om både elevar og vaksne deltakarar og privatistar. 1. Organisering av sentralt gitt skriftleg eksamen i norsk etter 10. trinn Førebuingsdel: Eksamen: 1 dag 5 timar x 2 dagar På førebuingsdagen er alle hjelpemiddel tillatne, inkludert bruk av Internett. Førebuingsdagen er obligatorisk skoledag for elevar i grunnskolen. I førebuingstida kan elevane samarbeide, hente informasjon og få rettleiing. Førebuingsmateriell til eksamen blir publisert berre på nettet. For å kunne dra nytte av bilete og lydfiler bør skolane leggje til rette for at elevane kan arbeide med materiellet digitalt. Førebuingsmateriellet kan óg skrivast ut som PDF-filer i A3- eller A4-format. Sentralt gitt skriftleg eksamen varer i 5 timar. Så langt det er mogleg, bør sentralt gitt eksamen vere IKT-basert. Men oppgåvene blir òg trykte og sende til skolen i tillegg til at dei blir tilgjengelege i PAS. Sentralt gitt skriftleg eksamen i norsk er ei prøve i tekstkompetanse. Elevane skal lese ulike tekstar og sjølve produsere tekstar skriftleg. Elevane skriv éin dag på hovudmål og éin dag på sidemål med utgangspunkt i eit gitt tema. Dei elevane som er fritekne for vurdering med karakter i sidemål, skriv på hovudmålet sitt begge dagane. Elevane skal skrive éin sakprega tekst på den eine eksamensdagen og éin skjønnlitterær tekst på den andre eksamensdagen. Elevane skal bruke Arial, str. 12, linjeavstand ein og en halv. 1.1 Førebuing Elevane får tilgang til førebuingsmateriell ved hjelp av brukarnamn og passord kl. 13.00 dagen før førebuingsdagen. Her blir tema for eksamen kunngjort og kva dag elevane skal skrive sakprega eller skjønnlitterært. Førebuingsdagen gjeld begge dei to eksamensdagane. Førebuingstida skal gjere det mogleg for elevane å kople tema for eksamen til innhaldet i opplæringa og for å setje seg inn i førebuingsmateriellet. Førebuingsmateriellet er knytt opp mot tema på ulike måtar og består av tekstar i ulike sjangrar, på begge målformer, omsett frå samisk og andre språk. Tekstane har ulik lengd og vanskegrad. Samansette tekstar er ein del av tekstmateriellet. Alle tekstane ligg òg føre som lydfiler. Tekstane skal vere til inspirasjon og til bruk som kjelder på eksamensdagane. Eksamensrettleiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 2 av 10
Til eksamen er heile læreplanen til og med 10. trinn aktuell. Det inneber at elevane til eksamen kan prøvast i fleire relevante delar av læreplanen enn det som kan lesast direkte ut av førebuingdelen. Førebuinga skal førebu eleven på eksamen, men ikkje vere så konkret at ho avslører eksamensoppgåvene. Oppgåvene er knytte opp mot tema og tekstar i førebuingsmateriellet. Elevane bør derfor i opplæringa trenast i å sjå dei moglegheitene ein førebuingsdel rommar, slik at dei kan møte eksamensoppgåver som koplar førebuingsdelen til kompetansemåla i læreplanen. 1.2 Eksamensoppgåvene Eksamensoppgåvene er utforma med utgangspunkt i kompetansemåla i læreplanen for faget. På eksamensdagane i norsk i grunnskolen blir oppgåvene gitt som oppgåver til val. Elevane skal velje å svare på éi oppgåve på kvar av eksamensdagane. Den eine dagen har oppgåver som krev at eleven skriv éin sakprega tekst, og den andre dagen har oppgåver som krev at eleven skriv éin skjønnlitterær tekst. Kåserisjangeren er definert som sakprega skriving til eksamen i grunnskolen. Oppgåvene kan ha ein igangsetjar, og han kan hjelpe eleven til å vise kompetansen sin i faget. Oppgåveinstruksjonen er styrande for korleis sensor skal vurdere svaret, og det er viktig at eleven svarer presist på alle delane i oppgåvebestillinga. 2. Hjelpemiddel til sentralt gitt eksamen Til eksamen i norsk er alle hjelpemiddel tillatne, bortsett frå Internett og andre verktøy som kan brukast til kommunikasjon. For norsk, som for andre språkfag, er heller ikkje omsetjingsprogram tillatne. Gjennom opplæringa i det enkelte faget skal elevane ha fått rettleiing i å vurdere kva for hjelpemiddel dei vil ha nytte av i arbeidet med å løyse ulike typar oppgåver. Det er eleven sjølv, gjerne i samråd med læraren, som finn fram til kva for hjelpemiddel som er formålstenlege. 3. Kjelder Dersom det er aktuelt for eleven å bruke kjelder i svaret, må dei førast opp på ein påliteleg måte. Det finst ulike måtar å vise til kjelder på. Det er viktig at kjelder som blir brukte til eksamen, blir oppgitt på ein slik måte at lesaren kan finne fram til dei. Eleven skal føre opp forfattar og fullstendig tittel på så vel lærebøker som annan litteratur. Dersom eleven bruker utskrift eller sitat frå nettsider, skal ho/han føre opp nøyaktig nettadresse og nedlastingsdato. Dersom sensor mistenkjer at eit svar inneheld kopiert materiell utan kjeldetilvising, kan svaret sendast til plagiatkontroll. Eksamensrettleiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 3 av 10
4. Vurdering av eksamenssvar i norsk etter 10. trinn Læreplanane og forskrift til opplæringslova er grunndokument for vurderingsarbeidet. Forskrift til opplæringslova 3-25 og 4-18 slår fast følgjande: Eksamen skal organiserast slik at eleven/deltakaren eller privatisten kan få vist kompetansen sin i faget. Eksamenskarakteren skal fastsetjast på individuelt grunnlag og gi uttrykk for kompetansen til eleven/deltakaren eller privatisten slik den kjem fram på eksamen. Kompetanse er i denne samanhengen definert som evna til å møte ei kompleks utfordring eller utføre ein kompleks aktivitet eller ei kompleks oppgåve. 1 Eksamensoppgåvene blir utforma slik at dei prøver denne kompetansen. Grunnlaget for å vurdere kompetansen elevane viser i eksamenssvaret, er dei samla kompetansemåla i læreplanen for faget 2, men ikkje alle kompetansemåla blir prøvde i eitt og same eksamenssett. Norsk har fire hovudområde med tilhøyrande kompetansemål. Hovudområdet Språk og kultur dreier seg om norsk og nordisk språk- og tekstkultur med internasjonale perspektiv. Hovudområdet Sammensatte tekster viser til eit utvida tekstomgrep, medan hovudområdet Muntlige tekster dreier seg om munnleg kommunikasjon, å lytte og tale samt utforsking av munnleg tekst. Hovudområdet Skriftlige tekster dreier seg om skriftleg kommunikasjon, å lese og skrive norsk. Desse fire hovedområda ligg til grunn for val av tema, førebuingsmateriell og oppgåver til eksamen. Dei grunnleggjande ferdigheitene er integrerte i kompetansemåla i alle læreplanane for fag. Grunnleggjande ferdigheiter vil derfor kunne prøvast indirekte til sentralt gitt eksamen. Grunnleggjande ferdigheiter utgjer ikkje eit sjølvstendig vurderingsgrunnlag. Prøvesvaret blir vurdert av to eksterne sensorar, og dersom desse to er ueinige, avgjer ein oppmann, jf. forskrift til opplæringslova 3-28. 4.1 Skrivekompetanse Førebuingsmateriellet skal gi elevane inspirasjon til oppgåveval og grunnlag for å utvikle innhald i eigne tekstar. Oppgåvene er knytte opp mot tema i førebuingsdelen og opnar for at fleire kompetansemål kan prøvast samtidig. Skrivekompetanse er i hovudområdet Skriftlige tekster mellom anna definert som at eleven skal kunne: etter 4. trinn: skrive fortellinger, dikt, brev og sakpreget tekst ordne tekster med overskrift, innledning og avslutning beherske et tilstrekkelig ordforråd til å uttrykke kunnskap, erfaring, opplevelser, følelser og egne meninger 1 St.meld. nr. 30 (2003 2004) Kultur for læring. 2 Forskrift til opplæringslova 3-3 og 4-3. Eksamensrettleiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 4 av 10
etter 7. trinn: strukturere tekst etter tidsrekkefølge og tema og skape sammenheng mellom setninger og avsnitt mestre ortografi, tegnsetting, variert ordforråd og bruk av ulike setningskonstruksjoner etter 10. trinn: lese og skrive tekster i ulike sjangere, både skjønnlitterære og sakspregede på bokmål og nynorsk: artikkel, diskusjonsinnlegg, formelt brev, novelle, fortelling, dikt, dramatekst og kåseri gjenkjenne de språklige virkemidlene humor, ironi, kontraster og sammenligninger, symboler og språklige bilder og bruke dem i egne tekster uttrykke seg presist og med et variert og nyansert ordforråd i ulike typer tekster på bokmål og nynorsk Når det gjeld vurdering av nynorsk, er det fastsett ei overgangsordning for eksamenane i grunnopplæringa i 2013 og 2014. Til desse eksamenane skal bruken av former frå den gamle rettskrivinga (den som gjeld fram til 1. august 2012) ikkje reknast som feil. 4.2 Kjeldebruk til eksamen i norsk Arbeid med kjelder er forankra i læreplanen i norsk. Ei kjelde er i denne samanhengen publiserte tekstar. Ifølgje læreplanen skal elevane etter 10. årstrinn kunne bruke publiserte tekstar på ein kritisk måte og vise til kjeldene dei har brukt: forklare opphavsrettslige regler for bruk av tekster hentet fra Internett (etter 7. årstrinn) bruke tekster hentet fra bibliotek, Internett og massemedier på en kritisk måte, drøfte tekstene og referere til benyttede kilder (etter 10. årstrinn) Det er ikkje krav til bruk av bestemte kjelder, men i mange samanhengar er det relevant å vise til kva andre har skrive, og å bruke dette i eigen tekst. Dersom eleven vel å bruke kjelder i svaret, bør desse kjeldene vere relevante og brukast på ein slik måte at eleven får vist kompetansen sin i kjeldebruk på eksamensdagen, jf. forskrift til opplæringslova 3-25 og 4-18. Kjelder som blir brukte til eksamen, må førast opp på ein slik måte at lesaren kan finne fram til dei. Måten eleven eventuelt bruker kjelder på, er ein del av vurderingsgrunnlaget for sensor. Det finst ulike måtar å føre opp kjelder på, og til norskeksamen kan eleven både vise til kjelda som referanse i samanhengande tekst og i ei kjeldeliste. Kjelder i samanhengande tekst skal òg førast opp med fullstendige tilvisingar i ei kjeldeliste. Denne kjeldelista skal plasserast til slutt, etter elevsvaret. Her skal eleven føre opp forfattar og fullstendig tittel på så vel tekstar frå førebuingsmateriellet som lærebøker og annan litteratur. Dersom eleven bruker utskrift eller sitat frå nettsider, skal nøyaktig nettadresse og nedlastingsdato førast opp her. Eksempel på kjelde i samanhengande tekst: «jekke seg ned» (Vanneboe 2006, s. 105) Eksamensrettleiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 5 av 10
Vanneboe sier i sin bok at (Vanneboe 2006) Eksempel på bokkjelde i kjeldeliste: Vanneboe, Kjell Ivar (2006): Katta i sekken og andre uttrykk, Oslo: Cappelen Eksempel på Internett-kjelde i kjeldeliste: http://www.udir.no/lareplaner/grep/modul/?gmid=0&gmi=167313 lasta ned 26.06.2012 Elevsvar som viser seg å vere fullstendig kopi av tidlegare publisert materiale, vil bli vurdert til lågaste karakter. 4.3 Sjanger Elevane blir i opplæringa trena i å skrive tekstar i ulike sjangrar. Til eksamen skal elevane vise at dei beherskar forventningar til sjanger ut frå den oppgåva dei vel. Dersom oppgåva set krav til sjanger, må sensor forvente å finne typiske sjangertrekk i svaret. Sjangeromgrepa er likevel ikkje statiske, og sensor må vere open for sjangerblandingar som tener formålet med oppgåva. Når det står i oppgåva at elevane sjølve skal velje sjanger, kan eleven òg velje å skrive i andre sjangrar enn dei som er spesifikt nemnde i læreplanen. Men eleven må halde seg innafor det overordna kravet til anten sakprega eller skjønnlitterær tekstproduksjon. 4.4 Sensorrettleiing Sensorrettleiingar blir i mange fag publiserte på eksamensdagen kl. 14.00 og inneheld tilleggsopplysningar for sensor i vurderingsarbeidet. Ei slik rettleiing vil IKKJE bli utgitt i norsk i 2013. Grunnen er at sensor og elevar i størst mogleg utstrekning skal få dei same opplysningane om korleis svaret skal vurderast, jf. forskrift til opplæringslova 3-1 og 4-1: Det skal vere kjent for eleven, lærlingen og lærekandidaten/deltakaren kva som er måla for opplæringa og kva som blir vektlagt i vurderinga av hennar eller hans kompetanse. 4.5 Førehandssensur Formålet med ein førehandssensur er å støtte opp om den sentrale sensuren og sikre ein rettferdig sensur. Førehandssensuren i norsk blir utført av oppmenn som er erfarne sensorar frå heile landet. Dersom det viser seg at enkelte oppgåver har vore vanskelege å vurdere, vil førehandssensuren gi informasjon om dette. Førehandssensuren i norsk går føre seg 30. og 31. mai, og resultatet av denne sensuren blir publisert 31. mai kl. 14.00 på Udirs nettsider: www.udir.no. Føringane i førehandssensuren er retningsgivande for sensor. Eksamensrettleiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 6 av 10
5. Karakterar Forskrift til opplæringslova 3-4 og 4-4 har generelle karakterbeskrivingar for grunnopplæringa: a) Karakteren 6 uttrykkjer at eleven har framifrå kompetanse i faget. b) Karakteren 5 uttrykkjer at eleven har mykje god kompetanse i faget. c) Karakteren 4 uttrykkjer at eleven har god kompetanse i faget. d) Karakteren 3 uttrykkjer at eleven har nokså god kompetanse i faget. e) Karakteren 2 uttrykkjer at eleven har låg kompetanse i faget. f) Karakteren 1 uttrykkjer at eleven har svært låg kompetanse i faget. Berre heile karakterar skal brukast til eksamen. 6. Kjenneteikn på måloppnåing til eksamen i norsk etter 10. trinn Vurderingsmatrisen på neste side har beskrivingar av kjenneteikn på måloppnåing til sentralt gitt eksamen i norsk etter 10. trinn. Beskrivingane skal medverke til ei felles forståing av krava til eksamen og til ei meir rettferdig vurdering. Vurderingsmatrisa gjer greie for kjenneteikn på måloppnåing innafor tre nivå i høve til kompetansemåla, til dømes kva «nokså god til god kompetanse» i faget vil seie for ein bestemt tekst på dette nivået. Lengd er ikkje definert som ein isolert kompetanse. Oversikta over kjenneteikn i vurderingsmatrisa må ikkje oppfattast som uttømmande, og sensor må bruke rettleiingsmateriell og profesjonelt skjønn for å vurdere kompetansen slik han kjem fram i kvart enkelt svar. Til skriftleg eksamen kan eleven prøvast i mål frå heile læreplanen i faget. Kvar eksamensoppgåve prøver eit mindre utval av kompetansemål, men eitt konkret svar kan likevel vise brei kompetanse i faget. Sensor skal bruke den vedlagde matrisa med kjenneteikn på måloppnåing i vurderinga av eksamen i norsk etter 10. trinn, og sensor skal sjå etter kva kompetanse eleven viser, jf. beskrivingar av kompetanse i matrisen. Eleven skal til eksamen vise sluttkompetanse etter 10. trinn. Alt eleven leverer, skal vurderast som ein del av kompetansen til eleven. Kjenneteikna hjelper sensorar i å definere kvaliteten på elevsvaret. Ved å bruke kjenneteikn på måloppnåing kan sensor danne seg eit bilete av den skrivekompetansen eleven viser, men det er heilskapen som bestemmer karakteren. 6.1 Vurderingsskjema Vurderingsskjemaet er til bruk for sensor i vurderingsarbeidet. Kriteria i vurderingsskjemaet gir opplysningar om kva som skal vektleggjast i vurderinga av elevsvaret. Beskrivingane av kjenneteikn på måloppnåing er til hjelp for sensor for å definere kvaliteten på dei ulike kriteria. Eksamensrettleiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 7 av 10
Kjenneteikn på måloppnåing ved sluttvurdering i norsk gjeld for sentralt gitt skriftleg eksamen våren 2013 Karakter 2 3 og 4 5 og 6 Helskapsvurdering Eleven kan til ein viss grad Eleven kan stort sett Eleven kan skrive ein tekst som kommuniserer med mottakar ut frå formålet med skrive ein tekst som kommuniserer med mottakar ut frå formålet med oppgåva skrive ein tekst som kommuniserer med mottakar ut frå formålet med oppgåva oppgåva Innhald og Eleven kan til en viss grad Eleven kan stort sett Eleven kan ev. kjeldebruk skrive ein tekst med eit relevant innhald ut frå tema i oppgåva skrive ein tekst med eit relevant innhald ut frå oppgåvebestillinga skrive ein tekst med eit relevant og sjølvstendig innhald ut frå oppgåvebestillinga byggje ut innhaldet i tekst utvikle innhaldet i teksten utdjupe innhaldet i teksten bruke kjelder der det er formålstenleg ut frå oppgåva bruke kjelder på ein relevant måte bruke kjelder på ein relevant og sjølvstendig måte Oppbygging Eleven kan til en viss grad Eleven kan stort sett Eleven kan skrive ein tekst med ytre form og indre struktur ut frå oppgåvebestillinga skrive ein tekst med formålstenleg ytre form og indre struktur ut frå skrive ein tekst med klar og formålstenleg ytre form og indre struktur ut frå oppgåvebestillinga skrive ein tekst med tematisk oppgåvebestillinga skrive ein tekst med tematisk samanheng og samanheng skrive ein tekst med tematisk klart og tydeleg formål samanheng og formål Språk Eleven kan til en viss grad Eleven kan stort sett Eleven kan fortelje, beskrive, informere og/eller argumentere i vald sjanger fortelje, beskrive, informere og/eller argumentere formålstenleg i vald sjanger fortelje, beskrive, informere og/eller argumentere formålstenleg i vald sjanger bruke ei formålstenleg språkføring i vald sjanger bruke ei formålstenleg språkføring i vald sjanger bruke ei gjennomført og formålstenleg språkføring i vald sjanger bruke eit eigna ordforråd bruke eit presist og variert ordforråd bruke eit presist, nyansert og variert ordforråd variere setningsoppbygging, tekstbindingsord og variere setningsoppbygging, tekstbindingsord og variere setningsoppbygging, tekstbindingsord og tekstbindingsstrukturar tekstbindingsstrukturar tekstbindingsstrukturar bruke eit breitt register av språklege bruke språklege verkemiddel bruke språklege virkemiddel virkemiddel Formelle Eleven kan til ein viss grad Eleven kan stort sett Eleven kan ferdigheiter meistre syntaks, formverk, rettskriving og teiknsetjing meistre syntaks, formverk, rettskriving og variert teiknsetjing meistre syntaks, formverk, rettskriving og nyansert teiknsetjing oppgi brukte kjelder oppgi brukte kjelder påliteleg oppgi brukte kjelder påliteleg Karakteren 1 uttrykkjer at eleven viser lågare måloppnåing enn det som det er gjort greie for ovanfor. Eksamensrettleiiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 8 av 10
Vurderingsskjema til sentralt gitt skriftlig eksamen: Norsk for elevar og norsk for vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen 2013 Kandidatnummer Oppgåvenummer og overskrift Kriterium Heilskapsvurdering kommunikasjon med mottaker ut frå oppgåva Beskriving av kompetansen til eleven (sjå matrisa) Innhald og kjelder svar på oppgåva innhald ev. kjeldebruk Oppbygging struktur sjanger tematisk samanheng klart formål Språk og stil språkføring i samsvar med innhald og oppbygging ordforråd setningsoppbygging tekstbinding verkemiddel Formelle ferdigheiter syntaks formverk rettskriving teiknsetjing oppgir kjelder dersom kjelder er brukte Oppsummering med forslag til karakter Svært låg (1) kompetanse Låg (2) kompetanse Nokså god (3) god kompetanse (4) Mykje god (5) framifrå kompetanse (6) Eksamensrettleiiing 2013: Norsk for elevar og vaksne deltakarar og privatistar i grunnskolen Side 9 av 10
Schweigaards gate 15 Postboks 9359 Grønland 0135 OSLO Telefon 23 30 12 00 www.utdanningsdirektoratet.no