Samisk skolehistorie 6 Artikler og minner fra skolelivet i Sápmi Norge Hovedredaktør: Svein Lund Medredaktører: Elfrid Boine Siri Broch Johansen Siv Rasmussen Davvi Girji 2013
Sámi skuvlahistorjá 6 Artihkkalat ja muittut skuvlaeallimis Sámis Sámij skåvllåhiståvrrå 6 Ártihkkala ja mujto skåvllåiellemis Sámen Saemien skuvle-vaajese 6 Tjaalegh jih mojhtsh skuvlen-jieliemistie Sapmesne Norga Vuodna Nøørje Váldodoaimmaheaddji: Svein Lund Mieldoaimmaheaddjit: Elfrid Boine Siri Broch Johansen Siv Rasmussen Davvi Girji 2013
Forord Med dette sjette bindet avslutter vi bokserien med fortellinger, dokumenter og artikler fra samisk skolehistorie i Norge. I dette bindet ser vi særlig på høgskoler og universiteter, samt noen former for skole og opplæring utafor det ordinære offentlige skoleverket, slik som folkehøgskole, voksenopplæring og språksenter. Videre har vi flere fortellinger fra grunnskolen, og vi ser på lærerorganisasjonenes rolle i samisk opplæring. Som tidligere bøker er også denne et resultat av samarbeid mellom mange personer og institusjoner. Vi vil takke hjertelig alle som har bidratt; forfattere, fortellere, oversettere, korrekturlesere, fotografer, personale ved bibliotek, arkiv, museum og skoler. Vi vil ikke minst takke de institusjonene som har bidratt til å finansiere utgivelsen. De er oppgitt sist i boka. Sjøl om vi ikke har planlagt flere bind i bokserien, så vil vi ennå ei tid fortsette å legge artikler inn i internettutgava. Så om du som leser dette har ei fortelling, en artikkel eller et bilde som burde vært med i Samisk skolehistorie, så send det til redaksjonen. Vi vil også gjerne ha korrigeringer og utfyllende opplysninger til dette bindet. Får vi det, vil vi gjøre endringer i internettutgava etter hvert og i et eventuelt nytt opplag av boka. Artikler, tips, kritikk og korrigeringer kan du sende til forlaget: Davvi Girji AS Postboks 13 NO-9735 Kárášjohka/Karasjok davvi@davvi.no eller til hovedredaktøren: sveilund@online.no Med hilsen redaksjonskomiteen: Elfrid Boine, Siri Broch Johansen, Svein Lund, Siv Rasmussen
Ovdasátni Dáin na gu đat girj jiin mii loah pa hit gir je ráid du mas leat mui ta lu sat, do ku meant tat ja ar tihkkalat Norgga beal sámi skuvlahistorjjás. Dán girj jis mii čál lit ere noa má žit al la skuvl laid ja uni ver si teh taid bir ra, ja muh tin skuvla- ja oahpahusšlájaid birra mat leat olggobealde dábálaš skuvlavuogádaga, nugo álbmotalla skuvl lat, rá ves ol bmuid oahp pu ja giel la guovd dá žat. Da sa las sin leat ea net vuođ đo skuv lamuitalusat ja artihkkalat oahpaheddjiidorganisašuvnnaid birra. Girj ji sis doal lu alm mu huv vo maid dái fierp má dat báik kis http://skuvla.info. Interneahttaver šuvn nas leat dán há ve maid dái hui máŋ ga ar tihk ka la mat eai čáh kan bá bir ver šuv dnii, ja ea net boh tet da đis ta ga. Nu go ovd dit girj jit lea dát maid máŋg ga ol bmo ja ása hu sa ovt tas barg gu boa đus. Mii há liidit váim mo lač čat gii tit buoh kaid, geat leat sear van dán bar gui: čál liid, mui ta led djiid, jor galeddjiid, korrektuvralohkkiid, govvideddjiid ja lágádusa, girjerájuid, arkiivvaid, museaid ja skuvl laid bar giid. Ere noa má žit gii tit ása hu said mat leat ruh ta dan alm mu hea mi. Daid gávn nat girjji loahpas. Vaik ko eat leat plá nen ea net girj jiid dán rái dui, de mii ái gut vel muh tin áig gi bi djat ea net dokumeanttaid interneahttaveršuvdnii. Danin sáhtát don geas leat muitalusat ja dokumeanttat mat berrešedje leat mielde Sámi skuvlahistorjjás ain sáddet daid doaimmahussii. Mii sáv vat maid dái ah te sád de beh tet mi djii de di vo de miid ja lii ge die đuid dán girj ji hár rái. Dalle mii sáhttit rievdadit interneahttaveršuvnna ja maiddái boahttevaš prentehusa jos dat šattaš áigeguovdilin. Artihkkaliid, cavgilemiid, cuiggodemiid ja divodemiid sáhtát sáddet lágádussii: Davvi Girji AS Pb. 13 NO-9735 Kárášjohka/Karasjok davvi@davvi.no dahje váldodoaimmaheaddjái sveilund@online.no Dearvvuođat doaimmahusjoavkkus: Elfrid Boine, Siri Broch Johansen, Svein Lund, Siv Rasmussen
Innhold Innledning: Samisk skolehistorie-prosjektet i mål?........................................................ 8 Eivind Bråstad Jensen: Samisk i lærerutdanninga fram til 1973.......................................... 12 Per Erik Saraksen: Har du lyst til å lære og bli lærer?................................................... 34 Jostein Hansen: Samisk avdeling og samiske studenter på Lærerutdanninga i Alta..................... 42 Solveig Kristine Hætta: Dårlig samarbeid mellom høgskolene i Finnmark............................... 60 Randi C. Bratland: Samiske tilbud innenfor sykepleierutdanningen i Finnmark........................ 68 Sara Ellen J. Eira Heahttá: Samisk høgskole en students erfaring....................................... 80 Elisabeth Johansen: Desentralisert utdanning i Kåfjord................................................... 92 Elle Sofe Henriksen: Tanker og erfaringer fra jobben som samisk veiviser.............................. 102 Anders Kintel: Høgskoleutdanning i lulesamisk............................................................ 112 Nora Marie Bransfjell: Sørsamisk fra førskole til høgskole................................................ 122 Svein Lund: Folkehøgskolen og samane.................................................................... 136 Elle Marit Eira: Elevene kan mindre enn før............................................................... 164 Karen Marie Eira Buljo: Opplæring fra mor til barn....................................................... 172 Marit Kirsten Guttorm Graven: Nå kan jeg skrive på morsmålet mitt..................................... 186 Lene Antonsen og Siri Broch Johansen: Kåfjord samiske språksenter erfaringer og minner.......... 190 Svein Lund: Glimt frå skoltesamisk skolehistorie.......................................................... 202 Marie Kristine Bekkala: Skoleminner fra Neiden........................................................... 228 Kåre Larsen: Skolegang langt hjemmefra................................................................... 234 Berit Ballari: Min samiskspråklige hverdag................................................................ 238 Hans J. Eriksen: Hele livet forsvart samisk språk........................................................ 246 Mary Laila Rasmus og Helga Sofie Sollien: Skole i Karasjok og Beaivvášgieddi......................... 258 Ann-Silje Guttorm: Fortellinger fra grunnskolen i Karasjok på 1950 90-tallet......................... 264 «En af de bedste Finnefjorder»............................................................................. 274 Mary Thomassen: Lydige små mus.......................................................................... 288 Johan Thomassen: Måtte sitte igjen på skolen fordi han snakket samisk................................. 292 Greta Skuterud: Den nye «lær inna» i Lerresfjord......................................................... 296 Bente Sjursen: Skolegang i Lerresfjord..................................................................... 306 Heidi Persen: Min erfaring med samisk i skolen i Alta.................................................... 312 Silje Karine Muotka: Se til å lære seg norsk........................................................... 320 Siv Rasmussen: Fra finnefond til språksenter.............................................................. 330 Rigmor Sjåberg: Mor og datter lærer samisk............................................................ 344 Margareth Guttormsen: Samisk språksenter for hvem?............................................... 348 Sameskolen i Troms.......................................................................................... 354 Berit Oskal Eira: En annerledes internatskole........................................................... 354 Anne Oskal Rørslett: Arbeidet går i arv.................................................................. 360 Anne Wuolab: Det var en gang en gang, et rom, og ei jente............................................... 366 Paul Gælok: Utan paraply og trikk.......................................................................... 376 Berit Johnskareng: Samisk i Oslo under skiftende forhold................................................. 384 Mardoeke Boekraad: Å lære samisk bak skjermen......................................................... 392 Svein Lund: Frå forsvarar av fornorsking til talerør for samiske krav.................................. 402 Harde tak i lærerorganisasjonene.......................................................................... 412 Osvald Guttorm: Vi ble overflødige..................................................................... 414 Arne Nystad: Tung kamp for alt samisk................................................................ 418 Sylvi Johnsen: Jeg sto midt i stormen.................................................................. 424 Trygg Jakola: Vi er norske, vi er norske............................................................. 430 Elfrid Boine: Isfront i Finnmark........................................................................ 434 Jens Petter Berg: Det samiske drukna i fusjonsprosessen............................................... 438 Etterord: 6 bind og veien videre............................................................................ 444 Register....................................................................................................... 452
Sisdoallu Álggahus: Sámi skuvlahistorjá-prošeakta ollašuvvan?.................................................... 9 Eivind Bråstad Jensen: Sámegiella oahpaheaddji oahpahusas 1973 rádjái................................ 13 Per Erik Saraksen: Lea go dus miella oahppat ja šaddat oahpaheaddjin?.............................. 35 Jostein Hansen: Álttá oahpaheaddjiskuvlla Sámi ossodat ja sámi studeanttat........................... 43 Solveig Kristine Hætta: Váilevaš ovttasbargu allaskuvllaid gaskkas...................................... 61 Randi C. Bratland: Sámegielat fálaldagat Finnmárkku buohccidivššár oahpus.......................... 69 Sara Ellen J. Eira Heahttá: Sámi allaskuvla studeantta vásáhusat....................................... 81 Elisabeth Johansen: Lávdaduvvon oahppu Gáivuonas..................................................... 93 Elle Sofe Henriksen: Vásáhusat ja jurdagat Sámi ofelaš-barggus......................................... 103 Anders Kintel: Julevsáme allaskåvllååhpadus.............................................................. 113 Nora Marie Bransfjell: Åarjelsaemien aarh-skuvleste jïlleskuvlese....................................... 123 Svein Lund: Álbmotallaskuvla ja sápmelaččat............................................................. 137 Elle Marit Eira: Oahppit máhttet unnit go ovdal........................................................... 165 Karen Marie Eira Buljo: Oahppu eatnis mánnái............................................................ 173 Marit Kirsten Guttorm Graven: Dál máhtán čállit eatnigiellan............................................. 187 Lene Antonsen ja Siri Broch Johansen: Gáivuona sámi giellaguovddáš vásáhusat ja muittut.......... 191 Svein Lund: Bihtát nuortalaččaid skuvlahistorjjás........................................................ 203 Marie Kristine Bekkala: Skuvlamuittut Njávdámis......................................................... 229 Kåre Larsen: Skuvlavázzin guhkkin eret ruovttus......................................................... 235 Berit Ballari: Mu sámegielat árgabeaivi..................................................................... 239 Hans J. Eriksen: Olles eallimis bealuštan sámegiela...................................................... 247 Mary Laila Rasmus ja Helga Sofie Sollien: Skuvla Kárášjogas ja Beaivvášgiettis........................ 259 Ann-Silje Guttorm: Skuvlamuitalusat Kárášjoga vuođđoskuvllas 1950 90-loguin...................... 265 «Okta buoremus Sámevuonain»............................................................................ 275 Mary Thomassen: Jegolaš smávva sáhpánaččat............................................................ 289 Johan Thomassen: Šattai čohkkát skuvllas go humai sámegiela........................................... 293 Greta Skuterud: Liidnavuona ođđa skuvlarivgu............................................................ 297 Bente Sjursen: Skuvlavázzin Liidnavuonas................................................................. 307 Heidi Persen: Mu vásáhusat sámegielain Álttá skuvllain.................................................. 313 Silje Karine Muotka: Dál ohpposet dárogiela............................................................. 321 Siv Rasmussen: «Finnefondet»s giellaguovddážii.......................................................... 331 Rigmor Sjåberg: Eadni ja nieida oahppaba sámegiela.................................................. 345 Margareth Guttormsen: Sámi giellaguovddáš gean várás?............................................. 349 Tromssa sámeskuvla......................................................................................... 355 Berit Oskal Eira: Earálágán internáhttaskuvla.......................................................... 355 Anne Oskal Rørslett: Árbebargu.......................................................................... 361 Anne Wuolab: Muhtun feaskáris, muhtun lanjas, muhtun nieida........................................ 367 Paul Gælok: Rássjosuoje ja trihka dagi..................................................................... 377 Berit Johnskareng: Moaddelogi jagi duohkot deike Oslos.................................................. 385 Mardoeke Boekraad: Sámegiela oahppat šearpmas........................................................ 393 Svein Lund: Dáruiduhttima bealušteamis sámi gáibádusaid jietnaguoddin............................. 403 Garra bargoroasut oahpaheddjiidservviin................................................................. 413 Osvald Guttorm: Midjiide ii lean šat dárbu............................................................ 415 Arne Nystad: Lossat rahčat sámi áššiiguin............................................................. 419 Sylvi Johnsen: Ledjen garradálkkis.................................................................... 425 Trygg Jakola: Mii leat norgalaččat, norgalaččat mii leat........................................... 433 Elfrid Boine: Jiekŋagalbma gaskavuođat Finnmárkkus.............................................. 437 Jens Petter Berg: Ovttastahttinbarggut heavahedje sámi áššiid........................................ 441 Loahpasátni: Guhtta girji ja luodda viidáseappot........................................................ 445 Registar....................................................................................................... 452
Innledning Samisk skolehistorie-prosjektet i mål? Du har nå foran deg det sjette og siste bindet i serien Samisk skolehistorie. Serien har blitt mye større enn vi i redaksjonen og forlaget opprinnelig hadde tenkt. Underveis har vi funnet langt mer og mer allsidig stoff om opplæring for samiske elever enn vi kunne ha drømt om. Så vi avslutter ikke på grunn av mangel på stoff, men fordi vi ikke kan holde på i det uendelige, og vi mener at etter 10 års arbeid og 6 bind har vi gitt et brukbart bidrag til denne historia. I etterordet til denne boka er det gitt ei grundigere oppsummering av arbeidet, samtidig som vi peker på mulige veier videre. Denne boka starter med forskjellige glimt fra lærerutdanninga i forskjellige tidsepoker. I misjonstida fra tidlig på 1700-tallet satsa man på å rekruttere samer til lærere for samiske elever. Slik var det også da man starta opp Trondenes og Tromsø seminar. I den første artikkelen fortelles det om denne tida og også om hvordan holdninga endra seg, til at man i fornorskningstida ikke lenger ønska samiske lærere, men heller «norskfødte». En av de samene som mot alle odds fikk lærerutdanning i mellomkrigstida, forsøkte sjøl å rekruttere flere samer til å begynne på lærerskolen. Det gjorde han bl.a. med et radiokåseri som vi gjengir her. I tre artikler gir vi glimt fra Alta lærerhøgskole / Høgskolen i Finnmark, fra utdanninga av lærere, førskolelærere og sykepleiere. Disse artiklene kommer alle inn på forholdet til Samisk høgskole fra denne blei etablert i 1989. Fra Samisk høgskole har vi med tre studenters fortellinger, to lærerstudenter og en av de samiske veiviserne. Veiviserne fulgte høgskolens kurs i formidling av samisk kultur. For lulesamisk og sørsamisk har ansvaret for lærerutdanning de siste par tiåra ligget til høgskolene i Bodø og Levanger. Ved hver av disse institusjonene er det én lærer som har stått for mesteparten av samiskundervisninga, og vi har fått begge til å fortelle om vilkåra for disse språka i høyere utdanning. Vi fortsetter så med noen glimt fra videregående opplæring, voksenopplæring og opplæring utafor det formelle skolesystemet. Folkehøgskolene har spilt svært forskjellige roller i forhold til samene, fra bevisst fornorsking på Solhov til Den samiske folkehøgskolens arbeid for å heve samisk ungdoms sjølbevissthet i ei tid der det samiske ellers ikke hadde noen plass i skoleverket. Vi har sett på seks forskjellige folkehøgskoler i Finnmark og Troms. Fra opplæringa i duodji eller samisk husflid bringer vi ei fortelling fra videregående skole og ei om et spesielt prosjekt for formalisert opplæring i familien. En av de mange som aldri fikk opplæring i morsmålet sitt på skolen forteller her om hvordan hun lærte å skrive samisk på voksenopplæringskurs, og hva det har betydd for henne. Etter hvert har det blitt etablert samiske språksentre på et titalls steder i Norge. Vi gir glimt fra et par av dem gjennom en artikkel fra språksenteret i Kåfjord og i fortellinger fra Sørfjorden i Tromsø. Om lag halve boka består av artikler og fortellinger med hovedvekt på opplæring i grunnskolen. Det starter med skoltesamene i Sør-Varanger, og fortsetter med skoleminner fra Berlevåg, Nesseby, Tana og Karasjok. Vi har denne gangen sett spesielt på Alta kommune med sju artikler fra samiske bygder i Altafjorden og fra samiskopplæringa i sentral-alta i nyere tid. 8
Álggahus Sámi skuvlahistorjá-prošeakta ollašuvvan? Don leat dál loh ka me Sámi skuvlahistorjáráid du gu đat ja ma ŋi mus girj ji. Dát rái du lea šaddan ollu stuorit go mii doaimmahusas ja lágádusas álggos jurddašeimmet. Barggadet tiin dáin na mii leat gáv dnán ol lu ea net ja eamb bo máŋg ga bea lat die đuid sá mi ohp piid oahpu birra go sáhtiimet niegadit ovdalgihtii. Nu ah te mii eat loah pat dan dih te go ii leat eamb bo maid mui ta lit, muh to go eat sáhte joat kit dán barg gu agi beai vái. Ja mii oaivvil dit ah te mii lo gi ja gi barg guin ja gu đain girjjiin leat addán ávkkálaš beali dán historjái. Dán girj ji loahp pa sá nis mii leat vu đo lačča but geas sán dan barg gu čoahk kái ja seammás ču ju han ve jo laš luot tai de vii dá set. Dát girji álgá muitalusaiguin oahpaheaddji oah pus gu đe ge ái go da gas. Miš šun áiggis 1700-logu álggu rájes háliidedje sámiid oahpahit sámi ohppiid oahpaheaddjin. Nu lei maiddái dalle go álggahedje Runášši ja Romssa seminára. Vuosttaš artihkkalis muitaluvvo dan áiggi birra ja maiddái mo eiseválddiid oainnut rivde, dasa ahte dáruiduhttináiggis eai šat oba háliidan ge sámi oahpaheddjiid, muhto baicce sin geat ledje rie gá dan dá žan. Dat tet ge le dje muh tin hár ve sá mit geat ož žo oah pa head dji oah pu maid dái garraseamos dáruiduhttináiggis, ja sin gaskkas lei oah pa head dji gii geahč ča lii váik ku hit sámi nuoraid álgit oahpaheaddjiskuvlii. Nu son dagai ee. radiokoseriija bokte, maid mii almmuhit dás. Golmma artihkkalis mii muitalit Álttá oahpaheaddjiallaskuvllas / Finnmárkku allaskuvllas, oahpaheddjiid, ovdaskuvlaoahpaheddjiid ja buohccedivššáriid oahpus. Buot dáin artihkkaliin muitaluvvo maiddái dan birra makkár oktavuohta Finnmárkku allaskuvllas lei Sámi allaskuvllain, dan rájes go dát álggahuvvui 1989:s. Sámi allaskuvllas mis leat golmma studeantta muitalusat; guokte oahpaheaddjistudeanta ja okta sámi ofe laš, gii čuo vui Sá mi al la skuvl la kurs sa sámi kultuvrra gaskkusteamis. Julevsámegiel ja lullisámegiel oahpaheaddjioahppu lea moaddelogi jagi leamaš Bådåddjo ja Davvi-Trøndelaga allaskuvllaid ovddasvástádus. Goappáge ásahusas lea sámegieloahpahus leamaš dušše ovtta oahpaheaddji ovddasvástádus, ja goappašat mui ta lit dás mak kár eavt tut dáin gie lain leat lea maš ja leat alit oah pus. Mii de joatkit muhtin muitalusaiguin joatkkaoahpus, rávesolbmuidoahpus ja oahpus mii lea formálalaš skuvlavuogádaga olggobealde. Álbmotallaskuvllain lea leamaš ieš gu đet lá gán rol la sá miid ek tui, Sol ho va mear re di đo laš dá rui duht ti ma rá jes Sá mi álbmotallaskuvlla doaimma rádjái, man ulbmil lei loktet sámi nuoraid iešdovddu áiggis mas sá me gie las ja sá mi kul tuvr ras mu đui ii lean makkárge sadji skuvllain. Mii muitalit dás gu đa ál bmot al la skuvl las Finn márk kus ja Romssas. Duodjeoahpus lea dás muitalus joatkkaskuvllas ja maiddái earenoamáš prošeavttas formaliserejuvvon oahpuin bearrašis. Muh tin gii, nu go máŋ ga set ea rát, ii ož žon mak kár ge oah pu ie žas eat ni gie las skuvl las, mui ta la dás mo son oah pai čál lit sá me gie la rávesolbmuidkurssas, ja maid dát lea mearkkašan sutnje. Da đis ta ga leat álg ga huv von sá mi giel laguovd dá žat lo ge ná re báik kis Norg gas. Mii mui ta lit dás giel la guovd dá žiin Gái vuo nas ja Moskavuonas Romssas. Sullii bealli girjjis leat artihkkalat ja muitalu sat mat vuost ta žet tiin mui ta lit vuođ đo skuvllas. Mii ál git Mát ta-várj ja ga nuor ta lač čai guin, ja joatkit skuvlamuittuiguin Bearalvágis, Unjárggas, Deanus ja Kárášjogas. Dán háve lea erenoamáš fáddán Álttá suohkan, mas mis 9
I Troms fylke har vi denne gangen konsentrert oss om midtfylket, med artikler fra Sørfjorden i Tromsø og fra Sameskolen i Troms. Fra Nordland forteller en lærer i Tysfjord om egne erfaringer som illustrasjon av vilkåra for lulesamisk opplæring. Deretter hopper vi helt til Oslo. Trass i at det bor flere tusen samer der, har det vært alt annet enn enkelt å få til ei god samiskopplæring for samiske barn som vokser opp i Oslo. Dette forteller den læreren som i lengst tid har drevet samiskopplæring i hovedstaden. Samiske elever finnes over så godt som hele Norge, men samisklærere finnes ikke overalt. I nyere tid har løsninga blitt forskjellige former for fjernundervisning. Her forteller mor til en av elevene som får samisk fjernundervisning i Bergen om de erfaringer hun sjøl og noen andre foreldre og elever har gjort. Til slutt ser vi på hvilken rolle lærerorganisasjonene har spilt i forhold til statens skiftende skolepolitikk overfor samiske elever. Har de vært ei støtte for statens politikk eller ytt motstand mot denne? Hvordan har de stilt seg når politikken har vært i endring? Har de da vært drivkrefter eller bremseklosser? De glimta vi har fått med her viser at det ikke er enkle svar på dette, og at det her, som i så mange andre saker vi har tatt opp i Samisk skolehistorie, er behov for ytterligere undersøkinger og forskning. Det er mange flere emner som vi gjerne skulle hatt med. Blant dem vi har arbeida med, men ikke funnet plass til, vil vi nevne historiske dokumenter og artikler fra tida etter 1945 og eksempel på hvordan samiske skoleforhold er behandla i samisk og norsk skjønnlitteratur. I stedet kan du kan finne en del av dette på internett, på adressa http://skuvla.info, sammen med de artiklene som er trykt i denne boka. 10
leat ol les čie ža ar tihk ka la. Dat leat sih ke Álttá vuo na gi liin ja Ált tá guovd dá ža sá me gieloah pa hu sas ođ đa set áig gis. Romssa fylkkas mis leat dál muitalusat gaskkafylkkas, Moskavuonas ja Romssa sámeskuvllas. Nordlánddas muitala oahpaheaddji Divttas vuo nas ie žas vá sá hu said bir ra, oahp pin ja oahpaheaddjin, ja dakko bokte maiddái julev sá me gie la eavt tuid bir ra vuođ đo skuvl las. Dan maŋ ŋá mii njui ket Os loi. Vaik ko doppe orrot duháhat sámit. de ii eisege leat leamaš álki addit buori sámegieloahpu sámi má nái de geat šad det ba jás dop pe. Dán muitala oahpaheaddji gii guhkimus áiggi lea oahpahan sámegiela oaivegávpogis. Sámi oahppit gávdnojit measta miehtá Norgga, muhto sámegieloahpaheaddjit eai leat juoh ke sa jis. Dal le lea čoavd dus dáv já leamaš gáiddusoahpahus. Dá muitala eadni, gean mánás lea sámegiella gáiddusoahpahus san Ber ge nii, ie žas ja muh tin ea rá vá hnemiid ja ohppiid vásáhusaid birra. Loah pas mii jear rat mak kár rol la lea oahpaheaddjiorganisašuvnnain leamaš stáhta molsašuddi skuvlapolitihka ektui. Leat go sii dorjon skuvlasámepolitihka sámiid ektui, vai vuos tá las tán dan? Mak kár lea lea maš daid oai dnu go po li tihk ka lea riev dán? Leat go sii vuolg ga han ođ đa oain nuid vai cag gan? Bih tát maid mii buk tit dás čá je hit ah te da sa eai leat oktageardánis vástádusat, ja ahte dás, nu go máŋg ga ea rá áš šis maid mii leat gie đahallan Sámi skuvlahistorjjás, lea dárbu eanet iskkademiide ja dutkamii. Álggus leimmet jurddašan ahte 6. girjjis gal ge maid dái leat vel guok te stuo ra vál dofáttá. Nubbi lei historjjálaš dokumeanttat ja ar tihk ka lat ái go da gas 1945 maŋ ŋá. Nub bi fas mo sá mi ja dá ru čáp pa girj já laš vuoh ta lea gov vi dan sá mi skuv la di li. Da đe ba há but dát fát tát eai čah kan dán gir jái, muh to sáh tát gávdnat muhtin dákkár artihkkaliid interneahtas, ču ju hu sas http://skuvla.info, ovttas artihkkaliiguin mat leat prentejuvvon dán girjjis. 11
Eivind Bråstad Jensen Samisk i lærerutdanninga fram til 1973 Eivind Bråstad Jensen på samisk skolekonferanse i Tromsø 2004. Eivind Bråstad Jensen sámi skuvlakonferánssas Romssas 2004. (Foto: Svein Lund) En av dem som har arbeida mest med samisk skolehistorie i Norge, er Eivind Bråstad Jensen. Han har gitt ut flere bøker, bl. a. Fra fornorskningspolitikk til kulturelt mangfold og Skoleverket og de tre stammers møte. I Samisk skolehistorie 3 har han skrevet artikkelen På rett veg? Evaluering av samiskopplæringa i Lavangen. Eivind Bråstad Jensen er født i 1946 og oppvokst i Tromsø, der han gikk folkeskole, gymnas og tok forberedende i filosofi med det første kullet i 1965. Deretter tok han nordisk grunnfag, historie mellomfag og pedagogikk hovedfag ved Universitetet i Oslo. Han har vært lærer i grunnskole og høgskole, informasjonsdirektør ved Universitetet i Tromsø, utdanningsdirektør i Troms og dosent ved Universitetet i Tromsø. Han er pensjonist fra 2011, men fortsatt aktiv som forsker ved universitetet. Starten på samisk lærerutdanning Norske myndigheters interesse for misjonsvirksomhet og undervisning blant samene ble for alvor vakt på begynnelsen av 1700-tallet. Presten Thomas von Westen fikk i oppdrag å lede misjons- og opplysningsarbeidet blant samene. Han opprettet i 1717 en skole, Seminarium Scolasticum i Trondheim, tilknyttet Katedralskolen, for å utdanne samer til lærere. I tråd med pietistisk ideologi skulle misjoneringen foregå på samenes eget språk. Etter von Westens død i 1727 fulgte en periode der toneangivende teologer fikk gjennomslag for å bruke norsk språk i misjoneringen blant samene. Seminarium Scolasticum ble følgelig nedlagt. Erfaringene med å bygge på norsk var imidlertid så negative at myndighetene i 1752 opprettet en ny misjonsskole i Trondheim, Seminarium Lapponicum. Denne skolen drev også med oversetting av litteratur til samisk. I 1774 kom dansken Markus Frederik Bang som biskop til det nordenfjelske 1. Han forlangte i likhet med sin etterfølger Johan Christian Schønheyder at all undervisning og forkynnelse skulle foregå på norsk (dansk), 1 Dette bispedømmet blei kalt Trondhjems stift og omfatta på denne tida hele Nord-Norge, Trøndelag, Nordmøre og Romsdal. I 1804 blei Tromsø stift skilt ut. Dette blei seinere kalt Hålogaland bispedømme. (red.) 12
Eivind Bråstad Jensen Sámegiella oahpaheaddji oahpahusas 1973 rádjái Sámás: Issát Sámmol Heatta Ei vind Brås tad Jen sen lea daid gask kas geat leat čál lán ea ne mu sat sá mi skuv lahistorjjá birra. Son lea almmuhan ollu girjjiid, ee. Fra fornorskningspolitikk til kulturelt mangfold ja Skoleverket og de tre stammers møte. Sámi skuvlahistorjá 3:s son lea čál lán ar tihk ka la Rivttes guvlui? Loabága sámegieloahpahusa árvvoštallan. Eivind Bråstad Jensen lea riegádan 1946:s ja bajásšaddan Romssa gávpogis. Dop pe son vác cii ál bmot skuvl la, gym ná sa ja lei 1965:s vuost taš joavk kus geat válde fi lo so fii ja ov da oah pa dop pe. Das to son váld dii dav vi riik kaid gie laid vuođ đofága, historjjá gaskafága ja pedagogihka váldofága Oslo universitehtas. Son lea bar gan oah pa head djin vuođ đo skuvl las ja al la skuvl las, lea maš Roms sa uni ver sitehta diehtojuohkindirektevran, Romssa fylkka oahpahusdirektevran ja Romssa universitehta doseantan. Son lea leamaš penšunistan 2011 rájes, muhto goitge doaimmaha ain universitehta dutkamiid. Sámi oahpaheaddji oahpu álgu Norg ga ei se váld dit be roš tiš goh te duo đas sáp me lač čaid mi šu ne re mis ja oah pa hea mis 1700-logu álggus. Thomas von Westenbáhp pii bid djui bar gun jo đi hit sáp me laččaid mi šu ne ren- ja čuv ge hus barg guid. Son vuođ đu dii skuvl la da sa 1717:s, Seminarium Scolasticum Troanddimis. Dat lei katedrála skuvl la olis ja galg gai oah pa hit sáp me laččaid oah pa head djin. Pie tist ta laš ideo lo gii ja miel de galg gai mi šu ne re juv vot sáp me laččaid ie ža set gil lii. Maŋ ŋel go von Wes ten já mii 1727:s, de ovtta áiggi besse njunušteologat atnit dárogie la sáp me lač čaid mi šu ne re mis. Se mi narium Scolasticum heaittihuvvui dasto. Ledje nu heajos vásáhusat dárogillii mišuneremis ahte eiseválddit 1752:s álggahedje fas miššuvdnaskuvlla Troanddimii, Seminarium Lapponicum. Dan skuvllas jorgaledje maiddái girjjiid sámegillii. 1774:s bo đii dáns ka laš Markus Frederik Bang bisman Trøndelagii ja Davvi-Norgii. Nu go dat bis ma gii álg gii su maŋ ŋil, Johan Christian Schønheyder, de son gáibidii ahte buot oahpahus ja sárdnideapmi galggai dárogillii (dánskkadárrui), ja su dáhtu mielde heaittihuvvui Se mi na rium Lap po ni cum. De čá je huv vui ah te Ban ga ja Schøn hey de ra dá ro giel goh čus ii lean ovd di dan sáp me lač čaid čuv ge hu sa, dat lei baic ca heht ten daid barg guid. 1816:s bo đii Peder Vogelius Deinboll Čáhce sul lui suoh kan báhp pan ja maŋ ŋil šat tai Nuorta-Finnmárkku proavásin. Sus lei duohta jáhkku ahte girku ja skuvla fertii ovttastallat sáp me lač čai guin daid ie ža set gil lii. Dan ne ferteje maiddái oahpahit sámegielat báhpaid ja oahpaheddjiid. Stuoradiggeáirrasin son evtto hii ceg get Čáh ce sul lui oah pa head dji se minára. 1822:s mearridii Stuoradiggi ásahit dakkár se mi ná ra, ii lean gal Čáh ce sul lui, muh to Ru náš šái. Dat doai bma go đii dop pe 1826:s. 17- ja 1800-lo gus lei ča đat rii do áš šin ah te gal ge go sáp me lač čat oah pa huv vot dá ro gillii vai sámegillii. Ru náš ši se mi ná ra vuođ đudeap mi čá je ha ah te sá me gie la bea luš ted djiin lei fápmu 1800-logu álggus. Áigumuš lágidit sáp me lač čai de čuv ge hu sa ja oah pa hu sa sáme gil lii lei ge jur guovd dá žis go Stuo ra dig gi mearridii ásahit oahpaheaddjiseminára Runáš šái, dan vuost ta ža Nor gii maŋ ŋel 1814. 13