Erfaringar med radio- og e-bjøller i Sogn og Fjordane Beitebruk og rovvilt Liv Astrid Nordheim Kusslid Fylkesagronom Fylkesmannen i Sogn og Fjordane
Radiobjølle - GSM, via Telenor sitt nett - Utskriftbart batteri - Utfordringar med dekninga - Kan endra sendeplan etter fjellsending www.telespor.no
Find my sheep - E-bjølle - GPS, via satelitt - Oppladbar - Heilstøypt bjølle - Kan ikkje endra sendeplan etter fjellsending www.findmysheep.com
Tilskot frå Organisert beitebruk til radio- og e-bjøller Alle søknader til no har fått tilskot Radiobjøller: 30 søknader,14 kommunar tilskotssum: 410 400 kr samla kostnad ca 1,17mill kr - E-bjøller: 41 søknader, 21 kommunar tilskotssum: 710 700 kr samla kostnad ca 2,03 mill kr - Fylkesmannen (landbruk) har tildelt tilsaman vel 1,1 mill kr i tilskot til radiobjøller (fom 2011) og e-bjøller (fom 2013) - Fom 2015 må søknader om tilskot til radiobjøller og e-bjøller konkurrera om tilskot på lik linje med andre gode tiltak
100000 Tilskot frå Organisert beitebruk til radiobjøller 93000 90000 80000 80400 70000 60000 60900 56 700 50000 40000 30000 20000 23700 22 000 20000 17000 10000 10000 8000 7000 4100 4000 3600 0
120000 Tilskot frå Organisert beitebruk til e-bjøller 111000 100000 91300 86900 80000 77900 60000 56100 40000 40900 33900 30300 30200 20000 22000 19500 17900 16800 15700 12600 10500 9700 8500 8400 7200 3400 0
180000 170900 Tilskot frå Organisert beitebruk til e-bjøller og radiobjøller 160000 140000 133000 120000 114300 100000 98300 97600 86900 80000 78800 64100 60000 40000 40 300 30900 30200 28400 25500 20000 22000 19500 16800 15700 13300 12600 10500 7400 4100 0
Nytteverdi med radiobjøller og e-bjøller i Sogn og Fjordane (kjelde: rapportering frå beitelaga) Svært god og stor nytteverdi: - Letta tilsyn og sanking (svært tidsparande) - Fann kadaver raskt og fekk varsla rovviltkontakt - Berga dyr som stod skårfast på tidleg tidspunkt og i uventa område - Fekk ny og auka kunnskap om beitemønsteret til dyra - Fekk målretta sanking etter hovudjaget (svært tidsparande) - Fekk melding om og fann død sau sparte mykje leitearbeid etter eit dyr som var daudt - Overvaka og henta sauer som var på veg ut av beiteområdet - Er blitt meir interessant og målretta å gå tilsyn - Får varsel om unormal oppførsel/lite rørsle (viktig å finna dyra raskt mtp sjukdom/skårfast/rovdyr) - Redda livet til einskildsauer som blei funne i tide - Hadde lågare lammetap enn vanleg første sesongen etter at tok i bruk e-bjøller/radiobjøller
Godt fornøgd, men nytteverdien er først og fremst for dei som har store tap og/eller uklare tapsårsaker (har sjølv lite tap og god kunnskap om beitemønsteret til dyra) Ideelt i område med få saueflokkar/få dyr og store avstandar Viktig å ha vanleg bjølle i tillegg for å høyra dyret Lurt å plassera bjøllene på dyr som er forventa vanskeleg å finna att (åringar). Ideelt: radio-/e-bjøller på alle åringane + alle ungsauene som «stakk av» første året Nyttig og for naboar som fann sine sauer via andre sine radio-/e-bjøllesauer Ideelt sendemønster: test før fjellsending, 1 gong i veka i beitesesongen, 3 gonger pr dag i sanking og 2 gonger pr dag etter hovudjaget Sparar mykje tid på leiting og tilsyn (storfe går i flokk, sauer går meir spreidd) Prisen er for høg Alle i beitelaget kan sjå kvar alle radio-/e-bjøllesauer går, noko som aukar og lettar samarbeidet i laget Heilt ny kvardag både med tanke på kilometer som vert gått og tid som vert brukt på tilsyn og sanking
Erfaringar med radiobjøller i Sogn og Fjordane (kjelde: rapportering frå beitelaga) Positivt - Fungerer godt og med stor nytteverdi der det er mobildekning! - Positivt at sendemønsteret kan endrast etter fjellsending - Meir nøyaktige på posisjon enn e-bjøllene Negativt - Varierande mobildekning i fjellet i fylket er hovud-utfordringa - Fleire bjøller har slutta å virke etter 1 til 2 sesongar: har fått nye bjøller på garantien, men kan virka som at levetida kanskje er litt kort. E-bjøllene virkar til å vera meir pålitelege - Nokre bjøller som sluttar å senda i juli månad, spesielt i område med mange blindsoner/manglande mobildekning (brukar mykje batteri) - Litt arbeid med å montera radiobjøllene på klaven (skruing) - Litt for mange feil på bjøllene - Bjølla treng lodd/motvekt for å henga rett
Erfaringar med e-bjøller i Sogn og Fjordane (kjelde: rapportering frå beitelaga) Positivt - Gode dekningsforhold! Fungerer godt og med stor nytteverdi - Positivt med heilstøypt bjølle, fornuftig med induksjon - God batterikapasitet Pålitelege Enkelt å montera på klaven (eitt objekt) - Treng ikkje motvekt/lodd for at bjølla skal henga rett Negativt Utfordringar med kontakt mellom bjølla og ladestasjon for enkeltbjøller For tungvint innlogging (ikkje naudsynt med Java og krev ein viss datakunnskap) Kan ikkje endra sendefrekvens etter fjellsending Dyr ladestasjon (men er eingongsinvestering, og kan dela ladestasjon med andre) Litt tung bjølle Nokre feilvisningar, spesielt i bratt terreng, tett skog og under berghamrar Stor slitasje på bjølla hjå sauer som går mykje i tett skog (fare for at innmaten dett ut?) Pila på toppen av bjølla burde vore i annan farge (vesentleg for lading og festing) Meir førehandsprogrammering enn for radiobjøllene Forbetringspotensiale på kartfunksjonaliteten
«Rovvilt? - Men dette gjeld no berre eit fåtal kommunar» I 2014: - Skadefellingsløyve på ulv i Leikanger, Sogndal, Luster, Naustdal og Flora - Skadefellingsløyve på jerv i Årdal og Lærdal - Lisensjakt på ulv i alle kommunane - Lisensjakt på jerv i alle kommunane - Kvotefri gaupejakt i alle kommunane - Gaupeskade i Luster og Stryn - Kongeørnskade i Luster, Sogndal og Leikanger - Jerveskade i Luster, Lærdal, Årdal og Stryn - Ulveskade i Naustdal, Førde og Sogndal
I tillegg ukjente skader i fleire kommunar som KAN skuldast freda rovvilt. Altså, ikkje berre eit fåtal kommunar lenger i ein beiteprioritert region Difor: Svært viktig med kunnskap om rovvilt og rovviltforvaltning hjå beitenæring og jegerar Avgjerande med god dialog og godt samarbeid mellom næring, jaktlag, Fylkesmannen og SNO Næringa må sjå på og oppleva forvaltninga som ein lagspelar (vinn-vinn-situasjon mtp erstatning, bestandsovervaking, skadefellingsløyve og uttak)
Mål i Forvaltningsplanen for rovvilt for Region 1: «Det skal ikkje vere årlege ynglingar eller skadegjerande rovpattedyr i region 1. Felling er viktigaste førebyggande tiltak i regionen for å redusere skade på bufe til eit minimum.»
Fylkesmannen si rolle i høve rovvilt - beitebruk Sjå til at vedteken politikk vert oppfylt, skal vera eit bindeledd mellom fylke og sentrale styresmakter Arbeida for å redusera tap av husdyr på utmarksbeite gjennom Organisert beitebruk (tilskot, info, samarbeid med Mattilsynet, SNO mm) Fatta vedtak om skadefellingsløyve Gje råd til Rovviltnemnda, har sekretæriatet fom 2015 Ansvar for forvaltninga av kongeørn Handsama søknader om båsfangst av jerv og gaupe Forvalta ulike tilskotsordningar som Tilskot til tiltak i beiteområde, Driftstilskot til beitelag, FKT-midlar og Erstatning for tap av dyr på utmarksbeite grunna freda rovdyr
Ulike typar jakt/uttak av freda rovvilt (Sjå Forskrift om utøvelse av jakt, felling og fangst) Lisensjakt Skademotivert jakt på eit bestemt tal individ av ein viltart. Rovviltnemnda gjer vedtak om fellingsområde og tal løyve pr art. For Sogn og Fjordane er lisensjakt 2014/2015 aktuelt for jerv og ulv med kvote: 10 jerv i tida 10.september 15.februar 2 ulv i tida 1.oktober 31.mars
Heile fylket er jaktområde, og alle lisensjegerar kan delta Krav til lisensjegerar: - Godkjent jegerprøve og løyve av grunneigar - Betalt jegeravgift for vedkommande jaktår - Vera registrert som lisensjeger i Jegerregisteret pr rovdyrart pr jaktår: Eigenregistrering på www.brreg.no under Produkter og tjenester/jeger) - Må medbringa dokumentasjon på gyldig skyteprøve under felling ved jakt med rifle. Ulv og Bjørn kan berre jaktast med rifle og er då krav om skyteprøve. Jerv og Gaupe kan jaktast med hagle og treng då ikkje skyteprøve - Må ha overhalda rapporteringsplikta (jf. forskr. om Forvaltning av rovvilt 16) Generelt har uttellinga på lisensjakt og kvotejakt vore låg i fylket. Årsak: terreng, klima og regelverk
Rovviltnemnda har i tillegg vedteke kvotefri gaupejakt i heile regionen (er ordinær jakt, ikkje skademotivert, ikkje krav til å vera lisensjeger, ikkje definert tal individ som kan fellast). Krav til gaupejakt: Gyldig jegerprøve, grunneigarløyve, skyteprøve dersom jakt med rifle, tidsrom: 1.februar 31.mars Ekstraordinære uttak (m.a.o.ikkje jakt) vert fastsett av Miljødirektoratet og utført av Statens Naturoppsyn. Har i Sogn og Fjordane så langt aktuelt for jerv og jervehi Naudverge (gjeld no og for hund)
Skadefellingsløyve - Vert gjeve av Fylkesmannen som definerer rammer og krav for kvart fellingsløye i tråd med gjeldande regelverk, kvote fastsett av Rovviltnemnda - Fylkesmannen kan gje skadefellingsløyve på kongeørn (heile året) og på gaupe, jerv, bjørn og ulv i perioden 1.juni 15.februar. Utanom denne tidsperioden kan Miljødirektoratet gje løyve - Normalt vil eit sankelag eller ein kommune søkja om skadefellingsløyve. Dei kan så spørja om «Fylkesfellingslaget» kan ta oppdraget - Pr no skadefellingsløyve på jerv i Årdal og Luster
Erstatning for tap av husdyr grunna freda rovdyr - Erstatningsordninga vert forvalta av Fylkesmannen - Søknadsfrist 1.november - Gjeld for husdyr: sau, geit, storfe og hest, samt gjetarhund, voktarhund og jakthund i bruk under lovleg jakt, lovleg trening eller jakthundprøve - Dei fleste tap til rovdyr i Sogn og Fjordane skuldast jerv - Totalt avgang på 58 jerv i Region 1 fom 2001, alle i Sogn og Fjordane
Søknads- og erstatningstal for tap av husdyr på utmarksbeite grunna rovdyr i Sogn og Fjordane 2014 Rovdyrart Søknadstal sau Søknadstal lam Erstatning sau Erstatning lam Gaupe 19 89 7 40 Jerv 139 927 105 782 Ulv 73 221 49 109 Kongeørn 12 249 0 75 Freda rovvilt (uspes.) 0 0 6 20 SUM 243 1486 167 1026 Samla sum erstatning sau og lam 2014: 3.136.671 kr
Gjennomsnittleg utbetaling kr 855 000 pr år fom 1992
Ved misstanke om tap til freda rovdyr: Meld ifrå omgåande til SNO Ta bilde av kadaveret Dekk til kadaveret med stein, busker eller liknande slik at åtseletarar ikkje kjem til La kadaveret liggja mest mogeleg urørt Merk funnstaden så den er lett å finna att Bruk event GPS I sekken: Mobil, fotoapparat og lange eingongshandskar
Rovviltkontaktar, SNO Namn: Tlf: Ansvarsområde: Ingolv Folven 481 31 838 Nordfjord Finn Olav Myrhen 992 02 664 Sunnfjord Einar Fortun 976 22 053 Sogn Andreas Otterhjell 977 72 812 Sogn Håkon Øydvin 995 67 650 Sogn
Beredskapsplan for beitelag i høve rovvilt Mål: - Underskriftslister pr kommune med løyve frå grunneigarar til lisensjakt på alle rovviltaltar - ABC: «Kva gjer eit beitelag ved rovviltangrep?» Sogn og Fjordane Sau og Geit har teke tak og vil utvikla modell
Meir info - sjå Rovviltportalen.no Rovbase.no NSG.no Rovdyr.org
Tilskot til tiltak i beiteområde 2015 (tidlegare Investeringsmidlar for Organisert beitebruk) Fylkesramme 2014: 850 000 kr + inndregne midlar: tot vel 1 mill kr til fordeling Vid ordning: gjeld alle typar tiltak som betrar beitebruken i utmark (t.d. sankebuer, samlekveer, kursing, markdagar, sperregjerde, utbetring av stølsvegar, ferister, helikoptertransport, bruer, radiobjøller, e-bjøller, saltsteinsautoatar osv.) - Lag og organisasjonar innan landbruket kan søkja - Søknadsfrist: februar-mars 2015 - Sakshandsamarar Organisert beitebruk: Randi Erdal og Helen Haaland
Lukke til med beiteåret 2015!
14,0 Lammetap pr kommune 2013 i prosent 12,0 12,2 10,0 9,0 9,4 8,0 6,0 4,0 3,5 3,8 3,9 4,3 4,6 4,9 4,9 5,5 5,6 5,8 6,1 6,2 6,3 6,7 6,7 7,1 7,3 7,4 7,4 7,4 7,7 7,7 8,2 2,9 2,0 0,0
Lovverk, fellingsløyve, erstatning St.meld nr.15 (2003-2004) Rovvilt i norsk natur, pluss handsaminga av denne i Stortinget (Innstilling S nr. 174), og rovviltforliket av 2011. Forskrift om forvaltning av rovvilt (2005), skal sikre en forvaltning som er forutsigbar og med lokal medverknad. Forskrift om erstatning når husdyr blir drept eller skadet av rovvilt 1. juni 2014 (2. juli 1999)