Dolvika-Hope 1 Bergen kommune

Dolvika-Hope 1 Bergen kommune Kulturhistoriske registreringar reguleringsplan for dolvika-hope marina og boligområde Rapport 59 2013

Forord Etter omorganiseringa av kulturminnevernet i 1990 vart ansvaret for automatisk freda kulturminne i plansaker overført til fylkeskommunane. I Hordaland fylkeskommune er det Seksjon for kulturminnevern og museum ved Kultur- og idrettsavdelinga som utfører det kulturminnefaglege arbeidet. Planområda vert sjekka ut i høve til arkivopplysingar om kjente automatisk freda kulturminne. Det vert og gjort ei kulturminnefagleg vurdering om det må gjerast arkeologiske registreringar i felt. Den arkeologiske registreringa i felt har som mål å finne ut om eit planlagd tiltak vil komma i konflikt med automatisk freda kulturminne (eldre enn 1537). I den grad tiltaket vil verka inn på nyare tids kulturminne vil desse bli kort omtalte. Denne rapporten er utarbeidd på bakgrunn av arkeologisk registrering i felt. Rapporten gjev opplysingar om arbeidsomfang, utstrekning og karakter av registrerte kulturminne, og om framlagde planar er i konflikt med kulturminne.

Innhaldsliste 1. Samandrag... 5 2. Bakgrunn... 6 3. Kulturminne og kulturmiljø nokre sentrale omgrep... 6 4. Metode... 7 5. Området... 8 6. Tidlegare registreringar og funn i området... 11 7. Undersøkninga... 11 7.1.1. Askeladden id. 174637 Lokalitet 1, Hammarsland... 16 7.1.2. Askeladden id. 174638 Lokalitet 2, Hammarsland... 20 7.1.3. Askeladden id. 174639 Lokalitet 3, Hammarsland... 23 7.1.4. Askeladden id. 174640 Lokalitet 4, Hammarsland... 28 7.1.5. Askeladden id. 174641 Lokalitet 5, Hammarsland... 31 7.1.6. Askeladden id. 174643 Lokalitet 6, Hammarsland... 35 7.1.7. Askeladden id. 174644 Lokalitet 7, Hammarsland... 39 7.1.8. Askeladden id. 174645 Lokalitet 8, Hammarsland... 42 7.1.9. Lausfunn... 44 7.1.10. Askeladden id. 174646 Lokalitet 9, Hammarsland... 47 7.1.11. Askeladden id. 174647 Lokalitet 10, Hammarsland... 53 7.1.12. Askeladden id. 174648 Lokalitet 11, Hammarsland... 55 7.1.13. Askeladden id. 174649 Lokalitet 12, Hammarsland... 57 7.1.14. Askeladden id. 174719 Lokalitet 13, Dolvik... 60 7.2. Nyare tids kulturminne... 61 8. Konklusjon... 66 Litteratur... 66 Vedlegg... 67 A. Prøveliste... 67 B. Rapport frå radiokarbondatering... 68 1

Figurliste Fig. 1: Tabell over dei registrerte lokalitetane innanfor undersøkt området.... 5 Fig. 2: Oversikt over dei arkeologiske periodane.... 6 Fig. 3: Strandforskyvingskurve for Dolviken, Bergen kommune (etter Lohne 2006).... 8 Fig. 4: Oversiktskart med planområdet avmerka med blått.... 9 Fig. 5: Kart med planområdet og undersøkt området avmerka.... 9 Fig. 6: Kart med undersøkt området avmerka.... 10 Fig. 7: Oversiktsbilde av sentral del av undersøkt området. Sett mot NA.... 10 Fig. 8: Oversiktsbilde av nordleg del av undersøkt... 10 Fig. 9: Oversiktsbilde av nordleg del av undersøkt... 10 Fig. 10: Kart over tidlegare registrerte kulturminne i nærområdet (etter Askeladden.ra.no). 11 Fig. 11: Oversiktskart over alle lokalitetane påvist innanfor undersøkt området... 12 Fig. 12: Arbeidsbilde av sjakt 43 med to negative prøvestikk markert med raude pilar.... 13 Fig. 13: Tabell over alle sjakter i planområdet.... 15 Fig. 14: Oversiktsbilde over lokalitet 1 med PS 2... 16 Fig. 15: Oversiktsbilde over lokalitet 1 med PS 2... 16 Fig. 16: Plankart over lokalitet 1.... 16 Fig. 17: Planskisse over lokalitet 1.... 17 Fig. 18: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 1.... 18 Fig. 19: Funntabell, lokalitet 1.... 19 Fig. 20: Oversiktsbilde over lokalitet 2 med... 20 Fig. 21: Oversiktsbilde over lokalitet 2 med... 20 Fig. 22: Plankart over lokalitet 2.... 20 Fig. 23: Planskisse over lokalitet 2.... 21 Fig. 24: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 1.... 22 Fig. 25: Funntabell, lokalitet 2.... 22 Fig. 26: Oversiktsbilde over lokalitet 3 med PS 14... 23 Fig. 27: Oversiktsbilde over lokalitet 3 med PS 14,... 23 Fig. 28: Plankart over lokalitet 3.... 23 Fig. 29: Planskisse over lokalitet 3.... 24 Fig. 30: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 3.... 25 Fig. 31: Funntabell, lokalitet 3.... 27 Fig. 32: Oversiktsbilde over lokalitet 4 med PS 21... 28 Fig. 33: Oversiktsbilde over lokalitet 4 med PS 21... 28 2

Fig. 34: Plankart over lokalitet 4.... 28 Fig. 35: Planskisse over lokalitet 4.... 29 Fig. 36: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 4.... 30 Fig. 37: Funntabell, lokalitet 4.... 30 Fig. 38: Oversiktsbilde over lokalitet 5 med PS 24,... 31 Fig. 39: Oversiktsbilde over lokalitet 5 med PS 24,... 31 Fig. 40: Plankart over lokalitet 5.... 31 Fig. 41: Planskisse over lokalitet 5.... 32 Fig. 42: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 5.... 33 Fig. 43: Funntabell, lokalitet 5.... 34 Fig. 44: Oversiktsbilde over lokalitet 6 med PS 29,... 35 Fig. 45: Oversiktsbilde over lokalitet 6 med PS 29,... 35 Fig. 46: Plankart over lokalitet 6 og lokalitet 7.... 35 Fig. 47: Planskisse over lokalitet 6.... 36 Fig. 48: Funntabell, lokalitet 6.... 37 Fig. 49: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 6.... 38 Fig. 50: Planskisse over lokalitet 7.... 39 Fig. 51: Oversiktsbilde over lokalitet 7 med PS 37,... 40 Fig. 52: Oversiktsbilde over lokalitet 7 med PS 41,... 40 Fig. 53: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 7.... 40 Fig. 54: Funntabell, lokalitet 7.... 41 Fig. 55: Plankart over lokalitet 8.... 42 Fig. 56: Oversiktsbilde over lokalitet 8 med PS 48... 43 Fig. 57: Oversiktsbilde over lokalitet 7 med PS 49,... 43 Fig. 58: Planskisse over lokalitet 8.... 43 Fig. 59: Funntabell, lokalitet 8.... 44 Fig. 60: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 8.... 44 Fig. 61: Plankart over lokalitetane og lausfunn nordaust for Grimstadvegen.... 45 Fig. 62: Profilteikningar av prøvestikka med lausfunn.... 46 Fig. 63: Funntabell, lausfunn.... 46 Fig. 64: Oversiktsbilde over lokalitet 9. Tatt mot V.... 47 Fig. 65: Oversiktsbilde over lokalitet 9. Tatt mot A.... 47 Fig. 66: Plankart over lokalitet 9.... 47 Fig. 67: Sjakt 6 og S1.... 48 3

Fig. 68: Oversiktsbilde sjakt 6 med S 1 markert... 49 Fig. 69: Oversiktsbilde sjakt 7 med profil 1 og... 49 Fig. 70: Profil 1, sjakt 7. Sett mot SSA.... 49 Fig. 71: Profil 2, sjakt 7.Sett mot NNV.... 50 Fig. 72: Sjakt 7.... 51 Fig. 73: Profil 3, sjakt 10.Sett mot SSA.... 52 Fig. 74: Sjakt 10.... 52 Fig. 75: Plankart over lokalitet 10.... 53 Fig. 76: Profil 4 sett mot VSV.... 54 Fig. 77: Sjakt 4 med profil 4 avmerka med raud pil.... 54 Fig. 78: Profil 4 og sjakt 19. Profil mot SSV.... 54 Fig. 79: Oversiktsbilde over lokalitet 10.... 55 Fig. 80: Plankart over lokalitet 11.... 55 Fig. 81: S 2 og sjakt 28... 56 Fig. 82: Oversiktsbilde over lokalitet 11.... 57 Fig. 83: Oversiktsbilde over lokalitet 11.... 57 Fig. 84: Oversiktsbilde over lokalitet 12.... 57 Fig. 85: Oversiktsbilde over lokalitet 12.... 57 Fig. 86: Plankart over lokalitet 12.... 58 Fig. 87: S 3 og sjakt 29... 59 Fig. 88: Plankart over lokalitet 13.... 60 Fig. 89: Haug sett mot NNV. Steingard N 13 i... 60 Fig. 90: Steinlegging på toppen av haugen. Sett... 60 Fig. 91: Tabell over dei registrerte nyare tids kulturminna i planområdet.... 62 Fig. 92: Bakkemur N 5 sett mot V.... 62 Fig. 93: Steingard N 13 sett mot VSV.... 62 Fig. 94: Rydningsrøys N 16 sett mot NA.... 63 Fig. 95: Eldre vegfar N 32 sett mot NV.... 63 Fig. 96: Oversiktskart over dei registrerte nyare tids kulturminna vest i undersøkt området. 63 Fig. 97: Oversiktskart over dei registrerte nyare tids kulturminna nord i undersøkt området.64 Fig. 98: Oversiktskart over dei registrerte nyare tids kulturminna aust i undersøkt området. 65 4

1. Samandrag I samband med offentleg områdeplan for Dolvika-Hope bustad og marina i Bergen kommune blei det gjennomført arkeologiske registreringar frå 14. oktober til 8. november og frå 18. til 29. november 2013. Registreringa blei utført av arkeologane Silje Øvrebø Foyn, Helene Pettersen og Monika Serafinska ved Kultur- og idrettsavdelinga ved Hordaland fylkeskommune. Det vart nytta 570 timer i felt. Etterarbeid og rapport er gjort av Monika Serafinska. I løpet av undersøkninga blei det opna 53 sjakter med gravemaskin, derav 9 funnførande. Det blei grave 168 prøvestikk, derav 49 positive. Det blei og overflateregistrert innanfor planområdet. Det blei påvist tretten automatisk freda kulturminne innanfor plangrensa seks lokalitetar frå eldre steinalder, ein lokalitet frå yngre steinalder, ein lokalitet frå eldre bronsealder, fire lokalitetar med forhistorisk dyrkings- og aktivitetsspor frå eldre jernalder og ein lokalitet med mogleg forhistorisk gravlegging (fig. 1). Lokalitetane kjem inn under kulturminneloven 4 og er automatisk freda. LOKALITET ASKELADDEN ID TYPE/DATERING Lokalitet 1 ID 174637 Aktivitetsområdet frå eldre bronsealder Lokalitet 2 ID 174638 Aktivitetsområdet frå seinmesolitikum Lokalitet 3 ID 174639 Aktivitetsområdet frå seinmesolitikum Lokalitet 4 ID 174640 Aktivitetsområdet frå seinmesolitikum Lokalitet 5 ID 174641 Aktivitetsområdet frå mellomneolitikum Lokalitet 6 ID 174643 Aktivitetsområdet frå seinmesolitikum Lokalitet 7 ID 174644 Aktivitetsområdet frå seinmesolitikum Lokalitet 8 ID 174645 Aktivitetsområdet frå seinmesolitikum Lokalitet 9 ID 174646 Lokalitet 10 ID 174647 Forhistorisk dyrking Lokalitet 11 ID 174648 Lokalitet 12 ID 174649 Dyrkings- og aktivitetsspor frå romertid og overgangen mellom romertid og folkevandringstid Aktivitetsspor frå overgangen mellom førromersk jernalder og romertid Aktivitetsspor frå overgangen mellom romertid og folkevandringstid Lokalitet 13 ID 174719 Mogleg forhistorisk gravlegging Fig. 1: Tabell over dei registrerte lokalitetane innanfor undersøkt området. Av nyare tids kulturminne blei det registrert seksten bakkemurar, fem steingardar, sju rydningsrøysar, tre eldre vegfar, ei tuft og ein slåtteteig innanfor planområdet. 5

2. Bakgrunn I samband med områdeplan for Dolvika-Hope blei det i brev av 29. mai 2013 bestilt arkeologisk registrering. Hovudføremålet i planen er regulering for Dolvika-Hope marina og bustadfelt, og utviding og utbetring av Grimstadvegen. Med bakgrunn i kjennskap til tidlegare funn og kulturminne i området, vurderte Hordaland fylkeskommune området til å ha potensial for funn av hittil ikkje kjende automatisk freda kulturminne, og varsla difor i brev av 10. oktober 2013 ei arkeologisk undersøkning. Saksnummer i saka er 201300474. Områdeplanen er ikkje ferdigregistrert, men har blitt gjort der fortetting og tiltak er tenkt gjennomført. 3. Kulturminne og kulturmiljø nokre sentrale omgrep Kulturminne er konkrete spor etter menneske som levde før oss. Dei omfattar òg stader det er knytt historiske hendingar, tru eller tradisjonar til, jf. Kulturminneloven 2, 1. ledd. Kulturminne kan til dømes vere hus, gravhaugar, tufter, båtar og vegar. Desse kan vere frå tidlegare tider eller frå vår eiga tid. Med kulturmiljø er meint eit område der kulturminne er ein del av ein større heilskap eller samanheng. Kulturmiljø kan til dømes vere ein bydel, eit gardstun med landskapet ikring, eit fiskevær eller eit industriområde med fabrikkar og bustader, jf. kulturminneloven 2, 2. ledd. Eit stort tal med verdifulle kulturminne er freda. Gjennom kulturminneloven er kulturminne frå oldtid og mellomalder (inntil år 1537), ståande bygningar eldre enn 1650 og samiske kulturminne eldre enn 100 år automatisk freda. Lova inneheld òg eigne lovføresegner om vern av skipsfunn. Kulturminneloven 4 inneheld ei liste av ulike typar kulturminne som er automatisk freda. I kulturminneforvaltninga vert det også ofte skilt mellom automatisk freda kulturminne, også kalla fornminne og nyare tids kulturminne. Arkeologiske periodar Ukalibrert BP Kalibrert BC/AD Eldre steinalder Tidlegmesolitikum (TM) 10 000 9000 BP 9200 8100 BC Mellommesolitikum (MM) 9000 7500 BP 8100 6400 BC Seinmesolitikum (SM) 7500 5200 BP 6400 4000 BC Yngre steinalder Tidligneolitikum (TN) 5200 4700 BP 4000 3300 BC Mellomneolitikum, periode A (MNA) 4700 4100 BP 3300 2600 BC Mellomneolitikum, periode B (MNB) 4100 3800 BP 2600 2300 BC Seinneolitikum (SN) 3800 3500 BP 2300 1800 BC Bronsealder Eldre bronsealder (EBA) 3500 2900 BP 1800 1200 BC Yngre bronsealder (YBA) 3000 2440 BP 1200 500 BC Eldre jernalder Førromersk jernalder 2440 2010 BP 500 0 BC Romertid 2010 1680 BP 0 400 AD Folkevandringstid 1680 1500 BP 400 570 AD Yngre jernalder Merovingartid 1500 1210 BP 570 800 AD Vikingtid 1210 970 BP 800 1030 AD Mellomalder Tidlig mellomalder 1030 1150 AD Høgmellomalder 1150 1350 AD Seinmellomalder 1350 1537 AD Fig. 2: Oversikt over dei arkeologiske periodane. 6

Dei aller fleste av dei automatisk freda kulturminna er enno ikkje registrert. Det er ulike årsaker til dette. Mest vanleg er at dei ligg under dagens markoverflate, og ikkje er synlege. Det kan og skuldast at ein aldri har leita etter kulturminne i desse områda, eller at kulturminna er så overgrodd at dei ikkje lenger er synlege. Så lenge kartfesting og registrering av automatisk freda kulturminne aldri vil bli fullstendig, er ein i offentleg forvalting og arealplanlegging avhengig av den informasjonen og dei data kulturminnevernet får fram gjennom registreringsarbeidet. Ved planlegging av offentlege og større private tiltak pliktar den ansvarlege å undersøke om tiltaket vil virke inn på automatisk freda kulturminne, jf. kulturminneloven 9. Kulturminne frå nyare tid (yngre enn 1537) har meir eller mindre stor verneverdi, men er med unntak av ståande bygningar eldre enn 1650 i utgangspunktet ikkje automatisk freda. Dei kan verte freda etter 15 i kulturminneloven eller verte regulerte til vern med heimel i Plan- og bygningsloven. I Sefrak-registeret er kulturminne frå før 1900 (hovudsakleg ståande bygningar) registrert. I nokre områder er òg kulturminne frå etter 1900 Sefrak-registrert. 4. Metode Sidan førhistoriske spor etter menneske ofte ikkje er synleg på markoverflaten, vil registreringsmetode vanlegvis innebere graving manuelt med spade, prøvestikking eller ved hjelp av gravemaskin, maskinell flateavdekking. I område kor ein reknar med funn av synlege kulturminne vert det søkt i overflata. Ofte vert fleire metodar nytta på ei og same registrering. Kva metode som er vald avheng av topografi, høgd over havet og kva type kulturminne ein reknar med å kunne påvise. Prøvestikking er den mest nytta metoden for å påvise kulturminne frå steinbrukande tid, men kan også nyttast til å påvise yngre kulturminne. Ved bruk av denne metoden sonderar ein fyrst med eit jordborr etter lausmassar. Ved påvising av lausmassar grev ein så prøvestikk med spade. Prøvestikka er om lag 40 x 40 cm. Den oppgravne massen under torva vert vassålda i såld med 4 millimeter maskevidde. Slik vil funn av reiskap og avslag etter reiskapsproduksjon vere lett å finne. Maskinell flateavdekking er ein arkeologisk registreringsmetode ofte nytta til å påvise automatisk freda kulturminne i dyrka mark. Metoden går ut på at ein fjernar jordlag med gravemaskin ned til undergrunnen eller til uforstyrra lag med funn av forhistoriske spor. Når den overdekkande jordmassen blir fjerna av gravemaskina føl arkeologane maskina og reinsar fram den avdekka flata for å påvise spor etter førhistorisk aktivitet. Slike spor er til dømes stolpehol og veggriller etter hus, ulike typar nedgravingar som graver, kokegroper og eldstadar, ardspor etter førhistorisk jordbruk eller restar av kulturlag eller dyrkingslag. Ved registreringa er det opna opp søkesjakter i ikring tre meters breidde og i varierande lengde. Ved overflateregistrering vert området som skal undersøkast synfare systematisk med tanke på synlege kulturminne. Synlege kulturminne kan vere gravminne, hustufter, helleristningar, bergmalingar, steingjerder, geilar, jakt- og fangstanlegg, kolgroper, vegar og vegfar, hellerar, runesteinar jernvinne, steinbrot, bygdeborgar. 7

Landskapet har endra seg mykje sidan førhistorisk tid; enten ved at tidlegare tidars busetjingsområde har gått ut av bruk og grodd att, ved moderne påverking eller ved landheving. Det er utarbeidd kurver over eldre strandlinjer for Hordaland (Lohne 2006; sjå også Rommundset 2005 og Vasskog 2006). Dette kan vere ein god reiskap til å forstå landskapsendringar over tid. Strandlinekurver er også ein metode ein nyttar for å datere steinalderlokalitetar innanfor ei gjeve ramme. Ei strandlinjekurve for det gjeldane området er vist på figuren under. Fig. 3: Strandforskyvingskurve for Dolviken, Bergen kommune (etter Lohne 2006). På bakgrunn av kunnskap om tidlegare kjende kulturminne i området, terrenget og nærleik til sjøen kunne ein venta å finne spor frå steinalder, bronsealder og jernalder i planområdet. Ved registreringa blei det prøvestukke, sjakta og søkt i overflata etter synlege kulturminne. 5. Området Planområdet strekk seg frå Hope i vest og omfattar store delar av område langs Dolvika i Bergen (fig. 4-5). Ved Hope, i nordvestleg del av planområdet, vil tiltaket påverka ei stripe av området på kvar side av Grimstadvegen. I nordaust omfattar planområdet hellerar på Ruskeneset. Ved Dolvika, i den søraustlege delen av planområdet, er det meir omfattande og samla areal, og det er den delen av planområdet som blei undersøkt. Undersøkt området (fig. 5-6) ligg sørvest for Dolvika. Det omfattar tidlegare dyrka mark på begge sider av Grimstadvegen (gnr. 33, bnr. 2, 7 og 139) (fig. 8) og lengre opp på Hammarsland (gnr. 33, bnr. 2, 6 og 8 og gnr. 34, bnr. 4) (fig. 7), samt beitemark på Dolvik (gnr. 34, bnr. 4). Sørvestleg del av undersøkt området ligg på nordaust side av Dolvikfjellet (fig. 9) og er dekt med granskog (gnr. 33, bnr. 1, 6, 7, 8 og gnr. 34, bnr. 4). 8

Fig. 4: Oversiktskart med planområdet avmerka med blått. Fig. 5: Kart med planområdet og undersøkt området avmerka. 9

Fig. 6: Kart med undersøkt området avmerka. Fig. 7: Oversiktsbilde av sentral del av undersøkt området. Sett mot NA. Fig. 8: Oversiktsbilde av nordleg del av undersøkt området. Sett mot N. Fig. 9: Oversiktsbilde av nordleg del av undersøkt området. Sett mot N. 10

6. Tidlegare registreringar og funn i området Det er frå før ikkje registrert automatisk freda kulturminne eller andre verna kulturminne innanfor undersøkingsområdet. I den nasjonale kulturminnedatabasen Askeladden er det registrert ei rekkje kulturminne frå steinalder, bronsealder og jernalder i nærleiken av planområdet (fig. 10). På Søreide er det kjent mange lokalitetar med dyrkingsspor og busetjing aktivitetsområder frå bronsealder og jernalder (Askeladden id. 94531, 94532, 94533, 94534, 94535, 137389, 137393 og 137394). I hellerar på Ruskeneset (Askeladden id. 25782) er med funn frå steinalder, bronse og jernalderen. Hellerlokalitetane med funn frå steinalder og jernalder er også kjent frå Nordeide (Askeladden id. 114000 og 114010) og Grimstad (Askeladden id. 6708 og 25778). I Dolviken blei det registrert og undersøkt to steinalderlokalitetar (Askeladden id. 113901 og 113902) og ein lokalitet med fleire bruksfasar med busetjings- og dyrkingsspor frå yngre steinalder til mellomalder. Fig. 10: Kart over tidlegare registrerte kulturminne i nærområdet (etter Askeladden.ra.no). 7. Undersøkninga Registreringa blei gjennomført frå 14. oktober til 8. november og frå 18. til 29. november 2013 av arkeologane Silje Øvrebø Foyn, Helene Pettersen og Monika Serafinska. Samla blei det nytta 570 timar i felt. Etterarbeid og rapport er gjort av Monika Serafinska. Det blei påvist tolv automatisk freda kulturminne innanfor plangrensa (fig. 11) seks lokalitetar frå eldre steinalder (Askeladden id. 174638, 174639, 174640, 174643, 174644 og 174645), ein lokalitet frå yngre steinalder (Askeladden id. 174641), ein lokalitet frå eldre bronsealder (Askeladden id. 174637), fire lokalitetar med forhistorisk dyrkings- og aktivitetsspor frå eldre jernalder (Askeladden id. 174646, 174647, 174648 og 174649) og ein lokalitet med mogleg 11

forhistorisk gravlegging (Askeladden id. 174719). I tillegg blei det også gjort lausfunn i seks prøvestikk innanfor planområdet. Fig. 11: Oversiktskart over alle lokalitetane påvist innanfor undersøkt området. Hovudprioriteten under undersøkninga var sjakting i dyrka mark etter busetjingsspor og dyrkingsspor, samt andre forhistoriske strukturar. Der det ikkje vart mogleg å komme til med gravemaskin, blei det prøvestukke manuelt etter dyrkingslag. Det var også potensiale for funn frå steinalder innanfor planområdet, difor blei det prøvestukke i mindre område, på Hammarsland, gnr. 33, bnr. 7 og 139, ned for Grimstadvegen. I løpet av undersøkninga blei det opna 53 sjakter med gravemaskin (fig. 13), derav 9 funnførande. Det blei til saman grave 168 prøvestikk (inkludert 5 prøvestikk som blei grave etter dyrkingslag), derav 49 positive. Det blei også overflateregistrert innanfor planområdet. På Hammarsland gnr. 33, bnr. 7 og 139 blei det opna 11 små sjakter i djup myr for å prøvestikke i lausmassar som låg under (fig. 12). Frå dei djupaste sjaktene, der det blei vurdert som utrygt å prøvestikke manuelt, blei det tatt ut jordprøver ved hjelp av gravemaskin. Det blei såld mellom fire og seks bøtter med masse frå kvar jordprøve som blei tatt. Alle sjaktene var funntomme. Av nyare tids kulturminne blei det registrert seksten bakkemurar, fem steingardar, sju rydningsrøysar, tre eldre vegfar, ei tuft og ein slåtteteig innanfor planområdet. 12

Fig. 12: Arbeidsbilde av sjakt 43 med to negative prøvestikk markert med raude pilar. Sjakt Retning Breidde (m) Lengde (m) Djupne (cm) Lok. nr. 1 NA-SV 3,5 10 15-35 - - 2 NA-SV 3,8 28 15-60 - - 3 ASA- VNV Funn 3,8 59 15-60 - - 4 NA-SV 3 39 10-120 - - 5 NA-SV 3 51 20-90 - - 6 7 ANA- VSV ANA- VSV 3,5 38,5 20-50 9 kokegrop 2,8-4 49 20-90 9 dyrkingslag 8 NV-SA 3,5 9 15-70 9 - Undergrunn Raudbrun sandhaldig silt med mykje stein i NA, elles brungrå sandhaldig silt og mykje stein. Berg i botn i NA-ende. To grøfter i NA. Berg i heile sjakta med unntak av i NA. Her raudbrun sandhaldig silt. Elles brungul silthaldig sand og mykje stein. Grå sandhaldig leire og gråbrun sandhaldig silt, ein del stein. Berg i begge ende og veite i midten av sjakta, Leire og raud silt over berg i SA. Matjord over berg i SV-ende og myr over leire i NA-ende. Berg i midten av sjakta, elles grå silt og leire. Fire veiter i sjakta. Berg og brun sandhaldig silt i SV, og mørk myrjord med leire i botn i NA. Ein del stein og veite i midten av sjakta. Brungul silthaldig sand og stein på forvitra berg. Veite i A-NA. Myrjord og veiter i VSV og ØNØ. Bergrygg på tvers i midten av sjakta. Gulgrå sand og grus på forvitra berg og raudbrun silthaldig sand og grus med ein del stein. Gulgrå sand under myrjord. Mykje stein og ei veite langs SAkant. 13

Sjakt Retning Breidde (m) Lengde (m) Djupne (cm) Lok. nr. 9 NA-SV 3,5 25 20-125 9 - Funn 10 N-S 3 16 20-80 9 dyrkingslag 11 N-S 3,5 12 40-95 - - 12 ASA- VNV 3-4,5 16 25-60 - - 13 NA-SV 3,5 23 30-85 - - 14 NNA- SSV 3,5 27 20-120 - - 15 NA-SV 3,2 8 20-35 - - 16 NNV- SSA 2,2-3 23 30-50 - - 17 N-S 1,5 6 10-80 - - Undergrunn Mørk brun myrjord over grå leire i SV-ende. Mykje stein. Lys brun silt og grus på berg i NA-ende. Veite i midten av sjakta. Gul silthaldig sand med ein del stein i SSV og grå sand og grus under myrjord i resten av sjakta. Veite i midten. Mykje stein og brunraud silt blanda med sand i S-ende, grå sand under myrlag i N. Brunraud sandhaldig silt, grus og mykje stein på berg i skråning. Tynt avsviingslag i ASA. Sprengd berg i NA og grå sand under myrjord i midten. To grøfter i NA og SV (under brungrå sand). Oransje sandblanda silt og mykje stein på bergi i SSV. Grå sand og mykje stein under myrjord elles. Grøft i midten av sjakta. Oransje skogsjord av sandblanda silt og mykje stein; sprengd i botn. Mykje røter. Sprengd berg i SSA, berg i NNV. Raud og gul sand på berg i midten. Mykje stein. Berg i N, raudbrun-gul sand og mykje stein i S. Berg i NNV og i midten. Grøft i SSA. 18 NNV- SSA 1,5 7,5 15-60 - - 19 NA-SV 5 8 40-70 10 dyrkingslag Raudbrun silthaldig sand og grus. 20 SV-NA 3 6,5 10-40 - - Berg under lys brun silt. 21 SV-NA 2 7 10-40 - - Berg under lys brun silt. 22 SV-NA 2,7 8 20-70 - - 23 SV-NA 2,5 17 10-60 - - Grøft langs halve sjakta. Lys brun silt over stein/berg. Berg i NA under tynn matjord. Grå silt i midt og i øvre del. Raud silt i SV. 24 NA-SV 2,5 3 20-90 - - Brun silt og leirete jord, mykje stein. Veite i midten av sjakta. 25 NA-SV 3,5 11 20-80 - - Gulgrå sandhaldig leire. Dreneringsgrøft i SV. 26 N-S 3 11 10-80 - - Leire i botn, stein og veite i S. 27 N-S 3 10 40-60 - - 28 SA-NV 4,5-5,5 20,5 20-50 11 kokegrop 29 N-S 3 29 30-75 12 eldstad Grå leire i N. Sand og grus i S. Veite i heile lengde av sjakta og i S. Brun matjord. Raud silt i NV. Elles berg. Grøft langs SV-del. Raudbrun silt og sand med mykje stein. Heilt N er det steinfylling og veite. 30 SA-NV 3 6 10-20 - - Tynn matjord over berg. 31 NA-SV 2,5 4 5-10 - - Mykje stein og dreneringsgrøft under torv. 32 NV-SA 3,5 11-12 10-30 - - Raud sand og silt på berg. 14

Sjakt Retning Breidde Lengde Djupne Lok. (m) (m) (cm) nr. Funn Undergrunn 33 A-V 2,5 11 20-50 - - Raudbrun sand og grå silt. Veite i V. 34 A-V 3 4,5 75 - - Grå sand og grus med mykje stein under myrjord. 35 ANA- Grå sand og grus med mykje stein 4,5 m 5 m 100-200 - - VSV under myrjord. 36 NA-SV 3 m 4 m 180 - - Grå sand og grus med mykje stein under myrjord. 37 ANA- Grå sand og grus med mykje stein 3 3 200 - - VSV under myrjord. 38 ANA- Grå sand og grus med mykje stein 2,5 3,5 150 - - VSV under myrjord. 39 NA-SV 3 4 100 - - Grå sand og grus med mykje stein under myrjord. 40 NNA- Grå sand og grus. Gammalt lag av 3 4 120-220 - - SSV myr under sand og grus. 41 NA-SV 3 4 170 - - Grå sand og grus under myrjord. 42 NA-SV 3 4 100-170 - - Grå sand og grus. Gammalt lag av myr under sand og grus. 43 NA-SV 3 3,5 80 - - Grå sand og grus under myrjord. 44 ANA- VSV 2,2 3,5 100 - - Grå sand og grus under myrjord. 45 N-S 3 33 35-80 - - Grå sand og grus, blåleire under. Berg i botn og ein del stein. To grøfter og berg i S, tre grøfter i N. 46 NA-SV 2,5 6 40-60 - - Grå sand og leire, moderne forstyrringar i SA. 47 N-S 3 25 20-90 - - Oransje sandblanda silt og ei grøft i S. Berg under matjord i N. Grøft og grå sand under myrjord i midten av sjakta. 48 N-S 3 17 50-70 - - Guloransje sandblanda silt i N. Berg under matjord i S, grøfter i midten av sjakta. 49 NA-SV 3 19 30-50 - - Berg under myrjord i NA, oransje sandblanda silt elles. Grøfter i midten av sjakta. 50 51 52 NNV- SSA VSV- ANA ANA- SVS 3 10 15-35 - - 3,5 16 25-60 - mogleg eldstad 2,5 12 40-110 - - 53 NA-SV 3 7 20-30 - - Fig. 13: Tabell over alle sjakter i planområdet. Oransje sandblanda silt på berg, mykje stein. Raudbrun sandhaldig silt med mye stein i SV, gulgrå sandblanda leire i midten av sjakta og moderne forstyrring i NA. To grøfter i midten av sjakta. Brungrå sandhaldig silt med mykje stein, grøft i midten av sjakta Raudleg og grå silt. Småstein og nokre større stein. 15

7.1.1. Askeladden id. 174637 Lokalitet 1, Hammarsland Aktivitetsområde frå eldre bronsealder Lokaliteten ligg i nordaustleg kant av tidlegare dyrka mark på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7, nordaust for Grimstadvegen, mellom 13 og 14 m.o.h. (fig. 16). Lokaliteten ligg i ein svakhellande, vestvendt skråning dekt med høgt myrgras og delvis med open lauvskog (fig. 14-15). Lokaliteten ligg om lag 10 m nordaust frå lokalitet 2 og 2,5 m nord frå lokalitet 3. PS 2 PS 6 PS 2 PS 6 Fig. 14: Oversiktsbilde over lokalitet 1 med PS 2 og PS 6 avmerka. Tatt mot A. Fig. 15: Oversiktsbilde over lokalitet 1 med PS 2 og PS 6 avmerka. Tatt mot SA. Fig. 16: Plankart over lokalitet 1. 16

Lokaliteten er definert av seks funnførande prøvestikk, PS 1-6 (fig. 17). Den er avgrensa av seks funntomme prøvestikk i aust og sør. I nord er lokaliteten avgrensa av ein knaus, ei flate med to negative prøvestikk og at terrenget skrår bratt ned til sjøen. I vest og nordvest er den avgrensa av ei elv, som renner delvis under bakken i rør, eit negativt prøvestikk og ein bergknaus med kraftlinjemast på. Lokaliteten har ei utstrekning på om lag 335 m 2. Fig. 17: Planskisse over lokalitet 1. 17

Det blei gjort funn i seks ulike prøvestikk (fig. 18). Med unntak av PS 1 og PS 4 er stratigrafien lik, med om lag 15 cm tjukt torvlag, deretter kjem brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag (lag A) og mørk brungrå sandhaldig silt (lag B), før ein treff på berg. I PS 1 og PS 4 var stratigrafien litt annleis. I PS 1 var det eit 20 cm tjukt lag med brungul sand og grus (lag C) under brungrå sand og gruslaget (lag A), før ein treff på berg. I PS 4 var det brungul sand og grus (lag C) og brunraud grusblanda silt (lag E) under lag B. Det er hovudsakleg botn til lag A og lag B som er funnførande. I PS 2 blei det påvist restar etter eit mogleg kulturlag (lag D). Det trekolhaldige siltlaget var om lag 12 cm tjukk og inneheld ein del funn. Det blei tatt ut dateringsprøve (KP 19) frå lag D, og denne fekk datering til eldre bronsealder. Utstrekning av laget er noko usikkert men tilsvarande masse blei ikkje påvist verken i PS 1, PS 3 eller PS 4. Prøvestikka varierte i djupne frå å vere 45 cm djupt i PS 1 til 112 cm djupt i PS 6. Alle prøvestikka, med unntak av PS 4 og PS 5, hadde berg i botnen. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) mørk brungrå sandhaldig silt med ein del stein i botn av laget C) brungul sand og grus D) svart, kolhaldig silt E) brunraud grusblanda sand F) gulgrå, fin sand Fig. 18: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 1. 18

PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL PS 1 1 avslag kvarts 2 Sum PS 1: 2 1 avslag grøn kvartsitt 1 mikroflekkefragment kvartsitt 1 avslag flint med cortex 1 2 avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 1 3 avslag kvartsitt 1 4 avslag kvartsitt 2 avslag flint 1 PS 2 avslag kvartsitt 6 5 avslag flint 1 avslag rhyolitt 1 6 avslag flint 1 avslag kvartsitt 3 avslag kvarts 6 avslag flint med cortex 1 7 avslag kvarts 2 avslag bergart 1 Sum PS 2: 31 PS 3 1 avslag flint 2 2 avslag flint med cortex 1 Sum PS 3: 3 PS 4 4 avslag kvarts 2 Sum PS 4: 2 PS 5 2 avslag flint med cortex 1 avslag kvartsitt 2 Sum PS 5: 3 2 avslag flint patinert 1 avslag flint med cortex 1 PS 6 3 avslag grøn kvartsitt 1 4 avslag kvartsitt 1 Sum PS 6: 4 Sum lok. 1: 45 Fig. 19: Funntabell, lokalitet 1. Til saman blei det gjort 45 funn på lokaliteten (fig. 19). PS 2, med 31 funn var det mest funnrike. I løpet av undersøkninga blei det mellom anna funne eit mikroflekkefragment og fleire avslag i flint, kvarts og kvartsitt. På bakgrunn av funnmaterialet og 14 C-datering, kan ein dermed konkludere med at lokaliteten er frå eldre bronsealder, men ein kan ikkje sjå bort frå at lokaliteten hadde fleire bruksfasar. 19

7.1.2. Askeladden id. 174638 Lokalitet 2, Hammarsland Aktivitetsområde frå seinmesolitikum Lokaliteten ligg mellom 13 og 15 m.o.h. i utkanten av tidlegare dyrka mark, nord på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7 (fig. 22). Lokaliteten ligg på ein graskledd forhøgning over myra, med ein del berg under torva (fig. 20-21). Den ligg like sør for eit bilverksted, vest og nord for myra og aust for skråning opp til Grimstadvegen. Terrenget er dekt med gras, mose og små lauvtre, i tillegg høgt myrgras. Lokaliteten ligg om lag 10 m sørvest frå lokalitet 1 og 15 m nordvest frå lokalitet 3. PS 9 PS 9 Fig. 20: Oversiktsbilde over lokalitet 2 med PS 9 avmerka. Tatt mot V. Fig. 21: Oversiktsbilde over lokalitet 2 med PS 9 avmerka. Tatt mot A. Fig. 22: Plankart over lokalitet 2. 20

Lokaliteten er definert av tre funnførande prøvestikk, PS 7-9 (fig. 23). Den er avgrensa av fem negative prøvestikk i nord, sør og vest, ei funntom sjakt 45 i aust og terrenget. PS 7 og PS 8 ligg tett inn mot ein bergknaus midt på lokaliteten, medan PS 9 ligg litt lengre sør for denne. Lokaliteten har ei utstrekning på om lag 250 m 2. Fig. 23: Planskisse over lokalitet 2. 21

Det blei gjort funn i tre ulike prøvestikk (fig. 24). Stratigrafien i dei funnførande prøvestikka var noko ulik, med om lag 10 cm tjukt torvlag, deretter kjem brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag (lag A) og sand og grus i botn (lag E og G). I PS 7 og PS 8 blei det påvist eit om lag 10 cm tjukt lag med trekolhaldig silt (lag D) under lag A. Det er hovudsakelig lag D og botn til lag A som er funnførande. Prøvestikka varierte i djupne frå å vere 53 cm djupt i PS 7 til 90 cm djupt i PS 9. Alle prøvestikka, med unntak av PS 8, hadde berg i botnen. Til saman blei det gjort 3 funn i tre ulike prøvestikk på lokaliteten (fig. 25). Det blei funne tre avslag eit i flint og to i kvarts. På bakgrunn av funnmaterialet, råstoffsamansettinga og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet, kan me legge til grunn ei tolking av brukstida til seinmesolitikum. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) svart, kolhaldig silt C) mørk brungrå sandhaldig silt med ein del stein i botn av laget D) grå sand og grus E) brunraud grusblanda sand F) mørk brun sandblanda silt G) grå sandhaldig silt med ein del småstein Fig. 24: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 1. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL PS 7 1 avslag flint 1 Sum PS 7: 1 PS 8 2 avslag kvarts 1 Sum PS 8: 1 PS 9 2 avslag kvarts 1 Sum PS 9: 1 Sum lok. 2: 3 Fig. 25: Funntabell, lokalitet 2. 22

7.1.3. Askeladden id. 174639 Lokalitet 3, Hammarsland Aktivitetsområde frå overgangen mellom seinmesolitikum og tidlegneolitikum Lokaliteten ligg i nordaustleg kant av tidlegare dyrka mark på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7, mellom 14 og 15 m.o.h. (fig. 28). Lokaliteten ligg på ei avlang, graskledd flate mellom ein bergknaus i nordaust og ei våt myr i sørvest (fig. 26-27). Flata skrår svakt ned mot myra. Den er noko breiare i den nordlige delen av lokaliteten. Her strekkje flata seg ut på ein forhøgning over myra dekt med høgt myrgras. Lokaliteten ligg 2,5 m sør for lokalitet 1, 2 m vest og nordvest for lokalitet 5, og om lag 18 m nord for lokalitet 6. PS 14 PS 20 PS 14 PS 17 PS 20 Fig. 26: Oversiktsbilde over lokalitet 3 med PS 14 og PS 20 avmerka. Tatt mot A. Fig. 27: Oversiktsbilde over lokalitet 3 med PS 14, PS 17 og PS 20 avmerka. Tatt mot NV. Fig. 28: Plankart over lokalitet 3. 23

Lokaliteten er definert med ti funnførande prøvestikk, PS 11-20 (fig. 29). Lokaliteten er vidare avgrensa av terrenget i aust, vest og sør. Funntomme prøvestikk og funntomme sjakter 41, 42, 43 og 44 avgrensar lokaliteten i nord, vest og søraust. Lokaliteten får ei utstrekning på om lag 470 m 2. Fig. 29: Planskisse over lokalitet 3. 24

LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) mørk brungrå sandhaldig silt med ein del stein i botn av laget C) brungul sandhaldig silt D) gulgrå sand og grus E) brunraud myrjord F) brun sand og grus Fig. 30: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 3. 25

To negative prøvestikk nordaust for lokalitet 3, skil den frå PS 10 med lausfunn 2, men ein kan ikkje sjå vekk frå at funn frå PS 10 er knyta til funna frå lokaliteten. Det blei gjort funn i ti ulike prøvestikk (fig. 30). Det var krevjande å grave og dokumentere prøvestikk i området for dei blei fylt med vatn med det same. Det var derfor ikkje alltid mogleg å fullføre prøvestikka og grave dei heilt til botn. Med unntak av PS 19 og PS 20 er stratigrafien i prøvestikka lik, med om lag 15 cm tjukt torvlag, deretter kjem brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag (lag A) og mørk brungrå sandhaldig silt (lag B), før ein treff på berg. I PS 19 og PS 20 var stratigrafien litt annleis. I PS 19 var det eit tynt lag med brunraud silthaldig sand (lag G) under lag A. I PS 20 var det gulgrå sand og grus (lag D) under lag A, før ein treff på berg. I PS 11, PS 12, PS 15, PS 19 og PS 20 var det eit lag med gulgrå sand og grus i botn (lag D). I PS 15 var det eit om lag 30 cm tjukt lag med myrjord under lag B. Det er hovudsakelig lag A og B som er funnførande. Prøvestikka varierte i djupne frå å vere 60 cm djupt i PS 12, PS 18 og PS 19 til 110 cm djupt i PS 15. PS 15, PS 17, PS 18 og PS 20 hadde berg i botnen. Til saman blei det gjort 39 funn på lokaliteten (fig. 31). PS 14, med 17 funn var det mest funnrike. I løpet av undersøkninga blei det mellom anna funne eit flekkefragment, tre mikroflekkekjernar og fleire avslag i flint, kvarts og kvartsitt. Råstoffsamansettinga er flint, kvarts, kvartsitt og rhyolitt. På bakgrunn av funnmaterialet, råstoffsamansettinga og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet, kan ein dermed konkludere med at lokaliteten er truleg frå overgangen mellom seinmesolitikum og tidlegneolitikum. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL PS 10 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 10: 1 PS 11 3 flekkefragment flint 1 avslag kvartsitt 2 Sum PS 11: 3 PS 12 3 avslag kvartsitt 1 Sum PS 12: 1 avslag rhyolitt 1 4 avslag flint 1 PS 13 5 avslag flint 1 6 avslag flint 1 Sum PS 13: 4 PS 14 1 2 håndtakskjerne flint 1 avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 1 bit pimpstein 1 mikroflekkekjerne (fragment) flint bunn av mikroflekkekjerne 1 avslag kvartsitt 1 26

PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL avslag flint 1 3 avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 1 bit pimpstein 2 PS 14 4 knekkestein (fragment) bergart varmepåverka 1 5 avslag flint 1 avslag kvarts 1 avslag bergkrystall 1 frå reinsing av avslag flint 1 profil avslag grøn kvarts 1 Sum PS 14: 17 2 avslag flint patinert 1 avslag flint brent 1 PS 15 3 avslag kvarts 2 4 avslag grøn kvartsitt 1 Sum PS 15: 5 PS 16 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 16: 1 PS 17 3 avslag flint 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 17: 2 PS 18 1 knakke-/slippestein bergart 1 2 avslag kvarts 1 Sum PS 18: 2 PS 19 1 mikroflekkekjerne rhyolitt 1 Sum PS 19: 1 PS 20 2 avslag kvartsitt 1 3 avslag flint 1 Sum PS 20: 2 Sum lok. 3: 39 Fig. 31: Funntabell, lokalitet 3. 27

7.1.4. Askeladden id. 174640 Lokalitet 4, Hammarsland Aktivitetsområde frå seinmesolitikum Lokaliteten ligg på ei smal og avgrensa terrasseflate inne i lauvskogen aust for tidlegare dyrka mark på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7, mellom 11 og 14 m.o.h. (fig. 34). Terrenget er mosegrodd med open lauvskog, og med ein del berg under mosen (fig. 32-33). Lokaliteten ligg 4,5 m nord og noko opp for lokalitet 5. PS 22 PS 21 PS 21 PS 22 Fig. 32: Oversiktsbilde over lokalitet 4 med PS 21 og PS 22 avmerka. Tatt mot ASA. Fig. 33: Oversiktsbilde over lokalitet 4 med PS 21 og PS 22 avmerka. Tatt mot SSA. Fig. 34: Plankart over lokalitet 4. 28

Fig. 35: Planskisse over lokalitet 4. 29

Lokaliteten er definert av to funnførande prøvestikk, PS 21 og PS 22 (fig. 35). Lokaliteten er avgrensa av ei bratt skråning i aust og ein bergknaus i nord og vest, i tillegg til eit negativt prøvestikk i nord. I sør heller flata ned mot ei grasflate som då utgjer lokalitet 5. I vest er lokaliteten avgrensa av eit funntomt prøvestikk og ein smal passasje mellom bergknausane som leder opp til eit platå med PS 10 med lausfunn 2. Lokaliteten har ei utstrekning på om lag 230 m 2. Det blei gjort funn i to ulike prøvestikk (fig. 36). Stratigrafien i prøvestikka er lik, med eit om lag 15 cm tjukt torvlag, deretter kjem at brungrå humushaldig lag med silt og sand og mykje røter (lag A). Deretter eit brunt sandblanda lag med silt (lag B) før ein treff på berg. Det er hovudsakelig lag B som er funnførande. Djupne på prøvestikka var 73 cm i PS 21 og 58 cm i PS 22. Til saman blei det gjort 14 funn på lokaliteten (fig. 37). PS 21, med 9 funn var det mest funnrike. I løpet av undersøkninga blei det funne fleire avslag i flint, kvarts og kvartsitt. På bakgrunn av funnmaterialet, råstoffsamansettinga og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet, kan ein dermed konkludere med at lokaliteten er truleg frå seinmesolitikum. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå humushaldig silt og sand med mykje røter B) brun sandblanda silt Fig. 36: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 4. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL avslag kvartsitt 1 2 avslag kvarts 1 avslag flint 1 4 avslag kvarts 1 PS 21 avslag flint 1 5 avslag kvarts 1 avslag flint 1 6 avslag kvartsitt 2 Sum PS 21: 9 avslag flint 1 3 PS 22 avslag kvartsitt 1 4 avslag kvarts 3 Sum PS 22: 5 Sum lok. 4: 14 Fig. 37: Funntabell, lokalitet 4. 30

7.1.5. Askeladden id. 174641 Lokalitet 5, Hammarsland Aktivitetsområde frå mellomneolitikum Lokaliteten ligg i open lauvskog på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7. Den ligg mellom 6 og 14 m.o.h. (fig. 40). Lokaliteten ligg i ei austvendt skråning, mellom ein bergvegg i sør og ein knaus i nordvest. Terrenget er graskledd og mosegrodd med open lauvskog og nokre buskar (fig. 38-39). Lokalitet 5 ligg om lag 2 m aust for lokalitet 3 og 4,5 m sør frå lokalitet 4. PS 24 PS 27 PS 24 PS 25 PS 27 PS 25 Fig. 38: Oversiktsbilde over lokalitet 5 med PS 24, PS 25 og PS 27 avmerka. Tatt mot S. Fig. 39: Oversiktsbilde over lokalitet 5 med PS 24, PS 25 og PS 27 avmerka. Tatt mot ANA. Fig. 40: Plankart over lokalitet 5. 31

Fig. 41: Planskisse over lokalitet 5. 32

Lokaliteten er definert av fem funnførande prøvestikk, PS 23-27 (fig. 41). Den er avgrensa av negative prøvestikk i vest, aust og nord og av terrenget i nord og sør. Lokaliteten har ei utstrekning på om lag 275 m 2. Det blei gjort funn i fem prøvestikk (fig. 42). Med unntak av PS 23 er stratigrafien lik, med om lag 20 cm tjukt torv, deretter kjem brun sand og grus med mykje stein i botn av laget (lag B) og nedst eit mørk gråbrunt lag med grushaldig silt (lag C), før ein treff på berg. I PS 23 var stratigrafien litt annleis. Her var det påvist eit 15 cm tjukt, trekolhaldig lag som er tolka som restar etter kulturlag (lag D). Det blei tatt ut dateringsprøve frå lag D (KP 1). Denne er datert til mellomneolitikum (4260+/-30 BP, kal. BC 2900-2860, kal. BC 2800-2760 og kal. BC 2720-2710). Utstrekning av laget er noko usikkert men tilsvarande masse blei ikkje påvist andre steder. Prøvestikka varierte i djupne frå å vere 38 cm djupt i PS 25 til 75 cm djupt i PS 26. Alle prøvestikka, med unntak av PS 23 hadde berg i botnen. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) brun sand og grus med mykje stein, særleg i botn av laget C) mørk gråbrun grushaldig silt D) gråsvart grushaldig silt med mykje trekol og ein del stein E) brungul sandblanda silt Fig. 42: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 5. 33

Til saman blei det gjort 24 funn på lokaliteten (fig. 43). PS 26 og 27, med 6 funn kvar var dei mest funnrike. I løpet av undersøkninga blei det mellom anna funne ei smalflekke i rhyolitt og fleire avslag i flint, kvarts, kvartsitt og rhyolitt. På bakgrunn av funnmaterialet, råstoffsammensetninga, 14 C-datering, og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet kan me legge til grunn ei tolking av brukstida til mellomneolitikum. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL 1 avslag flint 2 PS 23 3 avslag flint 1 4 smalflekke rhyolitt 1 Sum PS 23: 4 avslag mylonitt med slipespor 2 PS 24 2 avslag flint 1 avslag kvarts 2 Sum PS 24: 5 PS 25 1 avslag flint 2 avslag kvartsitt 1 Sum PS 25: 3 1 avslag rhyolitt 1 avslag kvartsitt 1 PS 26 2 avslag flint 1 3 avslag flint 1 4 avslag flint 2 Sum PS 26: 6 PS 27 1 avslag grøn kvartsitt 1 2 avslag grøn kvartsitt 5 Sum PS 27: 6 Sum lok. 5: 24 Fig. 43: Funntabell, lokalitet 5. 34

7.1.6. Askeladden id. 174643 Lokalitet 6, Hammarsland Aktivitetsområde frå seinmesolitikum Lokaliteten ligg i søraustleg kant av tidlegare dyrka mark på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7 og 139 (fig. 46). Den ligg mellom 15 og 16 m.o.h., på ein graskledd rygg i terrenget, mellom myra i vest og ei skråning med lokalitet 7 i aust (fig. 45-46). Terrenget er open, relativt flat og dekt med høgt myrgras. Lokaliteten ligg om lag 18 m sør for lokalitet 3 og 2,5 m vest for lokalitet 7. PS 35 PS 30 PS 29 PS 29 PS 30 PS 25 Fig. 44: Oversiktsbilde over lokalitet 6 med PS 29, PS 30 og PS 35 avmerka. Tatt mot N. Fig. 45: Oversiktsbilde over lokalitet 6 med PS 29, PS 30 og PS 35 avmerka. Tatt mot SA. Fig. 46: Plankart over lokalitet 6 og lokalitet 7. 35

Lokaliteten er definert av ni funnførande prøvestikk, PS 28-36, med nokre funntomme prøvestikka innimellom (fig. 47). I vest er lokaliteten er avgrensa av myra, negative prøvestikk og funntomme sjakter 34 og 35. I nord, sør og aust er lokaliteten avgrensa av funntomme prøvestikk. Det er også ein bergknaus som avgrensar lokaliteten mot nord. Lokaliteten har ei utstrekning på 870 m 2. Fig. 47: Planskisse over lokalitet 6. 36

Det blei gjort funn i ni ulike prøvestikk (fig. 49). Stratigrafien i dei funnførande prøvestikka var noko ulik, med mellom 10 og 20 cm tjukt torvlag, deretter kjem brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag (lag A) og ulike sandhaldige lag, før ein treff på berg. Det er hovudsakelig lag A som er funnførande. Prøvestikka varierte i djupne frå å vere 40 cm djupt i PS 29 til 105 cm djupt i PS 32. Alle prøvestikka hadde berg i botnen. Til saman blei det gjort 23 funn på lokaliteten (fig. 48). PS 30, med 10 funn var det mest funnrike. I løpet av undersøkninga blei det mellom anna funne fire flekkefragmenter, eit mikroflekkefragment og fleire avslag i flint og kvartsitt. På bakgrunn av funnmateriale, råstoffsamansettinga og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet kan ein dermed konkludere med at lokaliteten er frå seinmesolitikum. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL PS 28 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 28: 1 PS 29 1 avslag flint 1 Sum PS 29: 1 1 mikroflekkefragment flint 1 avslag flint 1 3 avslag kvartsitt 2 PS 30 4 avslag flint 2 med cortex 3 5 flekkelignende avslag flint med cortex og retusj 1 avslag flint 2 Sum PS 30: 10 PS 31 1 avslag flint 1 2 avslag flint 2 Sum PS 31: 3 PS 32 1 avslag flint 1 2 flekkefragment flint proximalfragment 1 Sum PS 32: 2 PS 33 1 avslag flint med cortex 1 Sum PS 33: 1 proximalfragment flekkefragment flint PS 34 2 med retusj 1 avslag grøn kvartsitt 2 Sum PS 34: 3 PS 35 1 avslag flint 1 Sum PS 35: 1 PS 36 1 flekkefragment flint proximalfragment 1 Sum PS 36: 1 Sum lok. 6: 23 Fig. 48: Funntabell, lokalitet 6. 37

LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) brunraud sand og grus C) grå siltblanda sand og grus D) mørk brungrå sandblanda silt E) brungul sandblanda silt F) grå sandhaldig silt og grus G) brungul sandhaldig grus Fig. 49: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 6. 38

7.1.7. Askeladden id. 174644 Lokalitet 7, Hammarsland Aktivitetsområde frå seinmesolitikum Lokaliteten ligg i ei ganske bratt austvendt skråning, noko aust for tidlegare dyrka mark på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 139 (fig. 46). Den ligg mellom 8 og 15 m.o.h. Terrenget er graskledd med enkelte lauvtre, nokre buskar og høgt myrgras (fig. 51-52). Lokaliteten ligg 2,5 m aust frå lokalitet 6. Fig. 50: Planskisse over lokalitet 7. 39

PS 40 PS 37 PS 37 PS 41 PS 40 PS 41 Fig. 51: Oversiktsbilde over lokalitet 7 med PS 37, PS 41 og PS 40 avmerka. Tatt mot NA. Fig. 52: Oversiktsbilde over lokalitet 7 med PS 41, PS 40 og PS 37 avmerka. Tatt mot V. Lokaliteten er definert av seks funnførande prøvestikk, PS 37-41 (fig. 50). Nesten alle dei positive prøvestikka ligg på smale terrasseflater/hyller i skråninga som skrår ned mot sjøen. Lokaliteten er avgrensa av funntomme prøvestikk i vest og sør. Vidare av ein bergknaus i nord, og ei bratt skråning ned til sjøen i aust. Lokaliteten har ei utstrekning på om lag 625 m 2. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) mørk brungrå sandhaldig silt med ein del stein i botn av laget C) brunraud silt med mykje småstein og forvitra berg i botn av laget Fig. 53: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 7. 40

Det blei gjort funn i seks ulike prøvestikk (fig. 53). Stratigrafien i dei funnførande prøvestikka var lik, med med om lag 15 cm tjukt torvlag, deretter kjem brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag (lag A) og enten mørk brungrå sandhaldig silt med ein del stein i botn av laget (lag B) eller brunraud silt med mykje småstein (lag C), før ein treff på berg. Det er hovudsakelig botn til lag A, lag B og lag C som er funnførande. Prøvestikka varierte i djupne frå å vere 30 cm djupt i PS 38 til 83 cm djupt i PS 39. Alle prøvestikka hadde berg i botnen. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL 2 mikroflekkefragment flint proximalfrafment 1 avslag flint med cortex 1 avslag flint 2 med cortex 6 avslag bergkrystall 1 3 mikroflekke kvarts 1 avslag kvartsitt 3 PS 37 avslag kvarts 1 avslag flint 1 4 avslag bergkrystall 1 avslag kvartsitt 3 avslag kvarts 2 frå reinsing av avslag flint 1 profil avslag kvarts 1 Sum PS 37: 23 PS 38 1 avslag flint 1 Sum PS 38: 1 avslag flint 1 4 avslag grøn kvartsitt 2 avslag kvartsitt 2 PS 39 avslag kvarts 3 avslag flint 1 5 avslag kvartsitt 1 avslag kvarts 1 Sum PS 39: 11 mikroflekke flint med retusj 1 1 avslag flint 1 brent 2 avslag kvartsitt 2 PS 40 avslag flint 3 2 avslag kvarts 1 3 avslag flint 2 Sum PS 40: 11 PS 41 2 avslag flint 1 Sum PS 41: 1 PS 42 2 avslag flint 2 Sum PS 42: 2 Sum lok. 7: 49 Fig. 54: Funntabell, lokalitet 7. 41

Til saman blei det gjort 49 funn på lokaliteten (fig. 54). PS 37, med 23 funn var det mest funnrike. I løpet av undersøkninga blei det mellom anna funne to mikroflekker, eit mikroflekkefragment og fleire avslag i flint, kvarts, kvartsitt og bergkrystall. På bakgrunn av funnmateriale, råstoffsamansettinga og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet kan ein dermed konkludere med at lokaliteten er frå seinmesolitikum. 7.1.8. Askeladden id. 174645 Lokalitet 8, Hammarsland Aktivitetsområde frå seinmesolitikum Lokaliteten ligg i sørleg kant av den tidlegare dyrka marka på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 139, aust for Grimstadvegen (fig. 55). Om lag 18 m.o.h., terrenget er opent og relativt flatt, dekt med høgt myrgras (fig. 56-57). Lokaliteten ligg vel 35 m sør frå lokalitet 6 og om lag 47 m sørvest frå lokalitet 7. Lokaliteten er definert av to funnførande prøvestikk, PS 48-49 (fig. 58). Dei positive prøvestikka ligg på ei flate som skrår svakt ned mot sjøen. Lokaliteten er avgrensa av funntomme prøvestikk i vest og sør, og av terrenget som heller bratt ned til sjøen i aust og nordaust. I nord er det mykje berg under torva. Lokaliteten har ei utstrekning på om lag 173 m 2. Fig. 55: Plankart over lokalitet 8. 42

PS 48 PS 49 PS 48 PS 49 Fig. 56: Oversiktsbilde over lokalitet 8 med PS 48 og PS 49 avmerka. Tatt mot A. Fig. 57: Oversiktsbilde over lokalitet 7 med PS 49, og PS 48 avmerka. Tatt mot NV. Det blei gjort funn i to av prøvestikka (fig. 60). Stratigrafien i dei funnførande prøvestikka var noko ulik. Først eit lag med 15 cm tjukt torv, deretter kjem brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag (lag A). I PS 48 var det grå sand med ein del småstein i botn (lag B), mens i PS 49 var det to sandhaldige lag (lag C og lag D) oppå grå silt og leire i botn (lag E). PS 48 var 49 cm djup og PS 49 var 57 cm djup. Fig. 58: Planskisse over lokalitet 8. 43

Til saman blei det gjort 3 funn på lokaliteten (fig. 59). I løpet av undersøkninga blei det funne tre avslag ein i flint og to i kvartsitt. På bakgrunn av funnmateriale og ut i frå området sitt plassering i høgde over havet kan me legge til grunn ei tolking av brukstida til seinmesolitikum. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL PS 48 2 avslag flint 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 48: 2 PS 49 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 49: 1 Sum lok. 8: 3 Fig. 59: Funntabell, lokalitet 8. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag B) grå sand med ein del småstein C) brunraud sandhaldig silt D) brunoransje sandblanda silt E) grå silt og leire Fig. 60: Profilteikningar av prøvestikka på lokalitet 8. 7.1.9. Lausfunn I undersøkninga på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 7 og 139, blei det òg gjort 6 lausfunn i seks ulike prøvestikk (fig. 61 og 63). Ingen av prøvestikka hadde tilhøyrsle til dei registrerte lokalitetane. Dei representerer då enkeltståande funn. Dei funnførande prøvestikka ligg mellom 12 m.o.h. (lausfunn 1 frå PS 43), og 19 m.o.h. (lausfunn 4 frå PS 45). Stratigrafien i dei funnførande prøvestikka var ulik, men alle, med unntak av PS 45, hadde berg i botn (fig. 62). 44

Fig. 61: Plankart over lokalitetane og lausfunn nordaust for Grimstadvegen. 45

LAGBESKRIVELSE: A) brungrå humushaldig sand og silt med mykje røter B) brungrå sand- og grushaldig silt med ein del moderne innslag C) gulgrå sandhaldig sand med ein del stein D) brun sandblanda silt E) brunraud sandholdig silt og grus F) brungul grushaldig silt med ein del stein G) mørk brungrå sandhaldig silt med ein del stein i botn av laget Fig. 62: Profilteikningar av prøvestikka med lausfunn. PRØVESTIKK BØTTELAG FUNN RÅSTOFF MERKNAD ANTALL Lausfunn 1 (PS 43) 2 avslag flint med cortex 1 Sum PS 43: 1 Lausfunn 2 (PS 10) 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 10: 1 Lausfunn 3 (PS 44) 1 avslag flint med cortex 1 Sum PS 44: 1 Lausfunn 4 (PS 45) 1 avslag grøn kvartsitt 1 Sum PS 45: 1 Lausfunn 5 (PS 47) 1 avslag flint 1 Sum PS 47: 1 Lausfunn 6 (PS 46) 1 avslag kvartsitt 1 Sum PS 46: 1 Fig. 63: Funntabell, lausfunn. 46

7.1.10. Askeladden id. 174646 Lokalitet 9, Hammarsland Dyrkings- og aktivitetsspor frå romertid og overgangen mellom romertid og folkevandringstid Lokaliteten ligg i slakt hellande terreng, tidlegare dyrka mark på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 6, mellom 51 og 54 m.o.h. (fig. 66). Terrenget er relativt flatt, med enkelte knausar, som ligg rett under torva (fig. 64-65). I nord og sørvest i området er det blautt, og her ligg det tjukke lag med myrjord over undergrunnen. Lokaliteten er definert gjennom funn av ei kokegrop i sjakt 6 (fig. 67-68) og restar etter dyrkingslag i både midten av sjakt 7 (fig. 69-72) og i søraustleg kant av sjakt 10 (fig. 73-74). Også dei funntomme sjakter 17 og 18, og sørvestlege del av sjakt 9 er regnet som ein del av lokaliteten. Det var veldig skrint i delar av området, og dyrkingslaget i sjakt 7 er bevart berre over få meter lengd i sjakta. I følgje informasjon frå grunneigar vart det tidlegare gjort ein del sprengings-arbeid for å planere området. Det kan bety at det har tidlegare vore samanheng mellom funna frå sjakt 6, sjakt 7 og dyrkingslag i sjakt 10, som ikkje lenger er mogleg å påvise. Fig. 64: Oversiktsbilde over lokalitet 9. Tatt mot V. Fig. 65: Oversiktsbilde over lokalitet 9. Tatt mot A. Fig. 66: Plankart over lokalitet 9. 47

LAGBESKRIVELSE: A) matjord: brungrå sandblanda silt med mykje småstein B) sandhaldigtrekollag med mykje skjørbrent stein C) brungul silthaldig sand og forvitra berg med mykje stein Fig. 67: Sjakt 6 og S1. 48

Lokaliteten er avgrensa mot nord, aust og vest av funntomme sjakter 3, 5, 8, 11 og 13, og ein bergknaus. I sør og vest er lokaliteten topografisk avgrensa av det bratte terrenget i foten av Dolvikfjellet. Lokaliteten er om lag 1500 m 2. Det var opna om lag 235 m 2 under registreringa. S 1 PROFIL 2 PROFIL 1 Fig. 68: Oversiktsbilde sjakt 6 med S 1 markert med raud pil. Foto mot VSV. Fig. 69: Oversiktsbilde sjakt 7 med profil 1 og profil 2 markert med raude pilar. Foto mot NNA. LAGBESKRIVELSE: A) brungrå kolhaldig sandblanda silt med enkelte gule sandflekkar B) gul siltblanda sand C) lys brun sandhaldig silt med enkelte trekolbitar D) brunraud silthaldig sand E) gulgrå siltblanda sand og grus Fig. 70: Profil 1, sjakt 7. Sett mot SSA. 49

LAGBESKRIVELSE: A) gråbrun kolhaldig silt B) grå sandhaldig og grushaldig silt C) brunoransje, sand, grus og forvitra berg D) brun sandhaldig silt med enkelte trekolbitar Fig. 71: Profil 2, sjakt 7.Sett mot NNV. I sjakt 6 blei det registrert ei kokegrop (S 1). Kokegropa ligg rett under torva på ein bergrygg som går på tvers midt i sjakta. Den var ujamn i forma, om lag 130 x 105 cm stor, med ein del skjørbrent stein (fig. 67). Det er mykje berg i undergrunn, med brungul silthaldig sand, stein og forvitra berg innimellom. I nordaustleg ende av sjakta er det ei dreneringsgrøft. Sjakt 7 går parallelt med sjakt 6. Her blei det registrert restar etter dyrkingslag (fig. 70-71). Spor etter dyrking ligg i eit søkk, mot ein bergrygg som går på tvers midt i sjakta. Tjukkleik på dyrkingslaga i profil 1 varierte mellom 3 og 15 cm, mens i profil 2 var den mellom 2 og 14 cm tjukk. Overdekket over dyrkingslaga i sjakt 7 varierte mellom 15 og 30 cm. Det er mykje berg i sjakta og undergrunn er ganske varierande. I vestleg del av sjakt 7 er det tjukke myrlag og fleire dreneringsgrøfter. Eit stykke austover for dyrkingslag og bergrygg midt i sjakta endrar undergrunnen i sjakta seg frå raudbrun silthaldig sand og grus til gulgrå sand og grus med mykje stein. I austleg ende av sjakta blei det funne ei vassleidning og ei dreneringsgrøft under tynt lag med myrjord. 50

LAGBESKRIVELSE: A) grå sand og grus med mykje stein B) gulgrå sand og grus med mykje stein og forvitra berg C) lys brun sandhaldig silt med enkelte trekolbitar D) moderne forstyrring Fig. 72: Sjakt 7. 51

LAGBESKRIVELSE: A) gråbrun kolhaldig silt med noko sand B) raudbrun silt med enkelte trekolbitar C) brun sandhaldig silt D) gul sitlhaldig sand med ein del stein Fig. 73: Profil 3, sjakt 10.Sett mot SSA. LAGBESKRIVELSE: D) gul silthaldig sand med ein del stein E) grå sand og grus med mykje stein Fig. 74: Sjakt 10. 52

I søraustleg ende av sjakt 10, i foten av bakkemur N 10, blei det registrert spor etter to fasar med førhistorisk dyrking (fig. 73-74). Både lag A og B var mellom 10 og 20 cm tjukke og begge inneheld trekol. Dyrkingslaga ligg mellom to lag med rasmassar, som består av mindre og store stein blanda med sand og grus. Dette kan tyde på at stratigrafien i profil 3 kan vere forstyrra. Tjukkleik på matjorda over dyrkingslaga varierte mellom 28 og 35 cm. Undergrunnen i sørvestleg ende er gul silthaldig sand med ein del stein. Lengre nord er det grå sand og grus med mykje stein under tjukke lag med myrjord og ei dreneringsgrøft som går på tvers i sjakta. I undersøkninga blei det tatt ut fem dateringsprøver på lokalitet 9 (sjå vedlegg A). Tre av desse, KP 2 tatt ut i plan frå S1 i sjakt 6 og KP 3 og KP 4 tatt ut frå profil 3 i sjakt 10, blei sendt til datering. KP 2 er datert til romertid (1720 +/- 30 BP, kal. AD 240-390), KP 3 (lag A) til overgangen mellom romertid og folkevandringstid (1630+/-30 BP, kal. AD 260-270 og kal. AD 330-430) og KP 4 (lag B) til romertid (2020+/-30 BP, kal. AD 30-40 og kal. AD 50-130). Desse dateringar, som er samanfallande i tid, tyder på aktivitet i dette området i eldre jernalder. 7.1.11. Askeladden id. 174647 Lokalitet 10, Hammarsland Forhistorisk dyrkings- og aktivitetsspor Lokaliteten ligg mellom 55 og 58 m.o.h. i ei graskledd skråning på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 8, i utkanten av ei smal flate, opp for småbruket (fig. 75). Terrenget er relativt bratt og dekt med enkelte mindre lauvtre og buskar (fig. 79). Lokaliteten er definert gjennom funn av spor etter dyrkingslag i sørleg ende av sjakt 19 (fig. 76-78). Lokaliteten er topografisk avgrensa mot nord, vest og sør av bratt terreng. I aust er det funntom sjakt 20 som avgrensar lokaliteten. Lokaliteten er om lag 155 m 2. Det var opna om lag 40 m 2 under registreringa. Fig. 75: Plankart over lokalitet 10. 53

Dyrkingslaget i sjakt 19 var mellom 7 og 15 cm tjukk og tjukkleiken på masse over dyrkingslaget var om lag 50 cm (fig. 78). Undergrunnen er raudbrun siltblanda sand og grus. I undersøkninga blei det òg grave fire sjakter inne på småbruket nedanfor sjakt 19 (fig. 75). Her er terrenget blaut dyrka mark, som ikkje lenger er i bruk. Her er det fleire dreneringsgrøfter, ein straumleidning og ei elv, som renn under bakken i rør. Dette avgrensa betraktelig området som var vurdert aktuelt for sjakting. I sjakt 25 og sjakt 26 blei det påvist spor etter mogleg dyrkingslag. Det blei tatt ut tre prøver frå profil 5 i sjakt 25 (sjå vedlegg A). Ein av desse, KP 10, blei datert til mellomnesolitikum (8090+/-40 BP, kal. BC 7140-7040). Grunnen til ei så tidleg datering er mest sannsynleg forstyrring i samband med moderne jordbruksaktivitet. Prøven kan slik vera naturlegt danna trekol sekundært plassert. PROFIL 4 Fig. 76: Profil 4 sett mot VSV. Fig. 77: Sjakt 4 med profil 4 avmerka med raud pil. Tatt mot VSV. LAGBESKRIVELSE: A) mørk brun silt D) brunsvart, kolhaldig silt B) lys brun sandhaldig silt E) raudbrun siltblanda sand og grus C) raudbrun sandblanda silt F) brun silthaldig sand og grus Fig. 78: Profil 4 og sjakt 19. Profil mot SSV. 54

Fig. 79: Oversiktsbilde over lokalitet 10. Tatt mot V. 7.1.12. Askeladden id. 174648 Lokalitet 11, Hammarsland Aktivitetsområde frå overgangen mellom førromersk jernalder og romertid Lokaliteten ligg om lag 45 m.o.h. i ei kupert, graskledd skråning på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 2, bak småbruket på bnr. 8 (fig. 80). Her er det skrint, med mykje berg rett under torva (fig. 82-83). Lokaliteten er definert gjennom ei kokegrop (S 2) i vestre ende av sjakt 28 (fig. 81). Her blei også sjakta utvida, men det ikkje blei gjort fleire funn. Lokaliteten er avgrensa mot aust av funntomme delar av sjakt 28. I nord og sør er lokaliteten topografisk avgrensa av bratt terreng. Mot vest er det bygningar på småbruket som avgrensar lokaliteten. Lokaliteten er om lag 55 m 2. Det var opna om lag 25 m 2 under registreringa. Fig. 80: Plankart over lokalitet 11. 55

LAGBESKRIVELSE: A) gulgrå sandblanda silt B) mørk gråbrun, sandblanda trekollag med ein del skjørbrent stein C) trekollag D) brunraud silthaldig sand og grus E) mørk gråbrun sandhaldig silt F) raudbrent silt G) brungul silthaldig sand og grus S 2 Fig. 81: S 2 og sjakt 28. Foto av S 2 i plan (a) tatt mot SSV og i profil (b) tatt mot VNV. Foto av sjakt 28 (c) med S 2 avmerka med raud pil tatt mot ASA. 56

Fig. 82: Oversiktsbilde over lokalitet 11. Tatt mot NV. Fig. 83: Oversiktsbilde over lokalitet 11. Tatt mot SA. Kokegropa var omtrent heilt rund i forma, vel 1 m i diameter. Den blei snitta og dokumentert. Den var 10 cm djup. Undergrunnen er raudbrun siltblanda sand og grus. Det er mykje berg i sjakta. Det blei tatt ut dateringsprøve frå lag A (KP 12). Denne blei datert til overgangen mellom førromersk jernalder og romertid (2030+/-30 BP, kal. BC 110 AD 30 og kal. AD 40-50). 7.1.13. Askeladden id. 174649 Lokalitet 12, Hammarsland Aktivitetsområde frå overgangen mellom romertid og folkevandringstid Lokaliteten ligg mellom 39 og 40 m.o.h. i ei graskledd skråning på Hammarsland, på gnr. 33, bnr. 2, ned for privat veg (fig. 84-86). Lokaliteten er definert gjennom ein eldstad (S 3) i øvre ende av sjakt 29. Lokaliteten er avgrensa mot nord og vest av funntomme delar av sjakt 29 og funntomme sjakter 32 og 33. I vest og sør er det bratt terreng og ein privatveg. Lokaliteten er om lag 40 m 2. Det var opna om lag 15 m 2 under registreringa. Fig. 84: Oversiktsbilde over lokalitet 12. Tatt mot N. Fig. 85: Oversiktsbilde over lokalitet 12. Tatt mot A. 57

Fig. 86: Plankart over lokalitet 12. Eldstaden likna på eit åttetall i forma og var 80 cm lang og 42 cm breidd, med nokre stein i den sørlege delen (fig. 87). Strukturen blei snitta og dokumentert. Tjukkleik på matjorda over eldstaden var 25 cm. Undergrunnen er oransje sandhaldig silt og grus. Det blei tatt ut dateringsprøve (KP 15) frå lag A. Denne blei datert til overgangen mellom romertid og folkevandringstid (1760+/-30 BP, kal. AD 250-410). Under graving av sjakt 29 blei det observert fleire mørkare flekkar i undergrunnen. Nokre av desse inneheld trekolbitar og blei opphavleg tolka som strukturar, men etter snitting blei det avklart at det er snakk om tynne fyllskifte. På same garden, nedanfor sjakt 19 og på oppsida av Grimstadvegen, blei det grave fire sjakter. I sjakt 51 blei det påvist ein mogleg eldstad, men etter nærare undersøkning blei den avkrefta som ein struktur. 58

LAGBESKRIVELSE: A) oransje trekolhaldig sand og silt med ein del småstein B) oransjesandhaldig silt og grus C) moderne forstyrringar S 3 Fig. 87: S 3 og sjakt 29. Foto av S 3 i plan og profil (a, b) tatt mot V. Foto av sjakt 29 (c) med S 3 avmerka med raud pil tatt mot N. 59

7.1.14. Askeladden id. 174719 Lokalitet 13, Dolvik Mogleg forhistorisk haug / steinlegging Lokaliteten ligg på vel 57 m.o.h. inne på ei flate i foten av Dolvikfjellet, på gnr. 34, bnr. 8 (fig. 88). Lokaliteten er definert av ein låg haug med steinlegging på toppen (fig. 89-90). Haugen ligg søraust for ein steingard som følgjer eigedomsgrensa. Terrenget er blautt og dekt med gras og lauvskog. Området er nå brukt som beitemark. Lokaliteten er om lag 47 m 2. Fig. 88: Plankart over lokalitet 13. Fig. 89: Haug sett mot NNV. Steingard N 13 i bakgrunn. Fig. 90: Steinlegging på toppen av haugen. Sett mot V. 60

Haugen er ujamn i forma og den er knapt 5 m i diameter og 40 cm høgt. Haugen var dekt med små lauvtre og nesten fullstendig tilgrodd med mose. Det er store steinblokkar søraust for haugen. Det blei manuelt grave ei lita sjakt frå topp til botn av haugen for å sjekke ut om dette er ei rydningsrøys eller noko anna. Det blei påvist ei om lag 60 cm breidd steinlegging laget av opptil 40 x 40 cm store steinar. Strukturen blei ikkje nærare undersøkt ut i frå dårlig tid. Den bør undersøkjast ved seinare høve, men ein kan ikkje sjå bort i frå at dette kan vera ei grav. 7.2. Nyare tids kulturminne Det blei observert fleire spor etter nyare tids jordbruk, busetjing og samferdsel i planområdet. Det er funne seksten bakkemurar, fem steingardar, sju rydningsrøysar, tre eldre vegfar, ei tuft og ein slåtteteig som ligg spreidd innanfor planområdet (fig. 92-95). Kulturminna har alle fått eit nummer, som vises på oversiktskart (fig. 96-98) og i tabell med nærare beskriving av dei (fig. 91). NR. TYPE H (cm) B (cm) L (m) MERKNAD 1 bakkemur 100 60 9 Tørrmura og mosegrodd. 2 bakkemur 95 90 20 Tørrmura, delvis attgrodd og mosegrodd. 3 bakkemur 95 80 3,2 Fullstendig attgrodd av mose. 4 bakkemur 90 50 5 Mosegrodd. 5 bakkemur 120 60 13 Fin tørrmura og mosegrodd. 6 bakkemur 130 50 16 Fin tørrmura, nesten fullstendig attgrodd av mose. 7 bakkemur 90 50 8 Nesten fullstendig attgrodd. 8 steingard 115 50 10 Nesten fullstendig attgrodd av mose, delvis ødelagt av hjortetråkk i søraust ende. 9 bakkemur 80 50 17 Langs kanten av ein fjellvegg, mosegrodd. 10 bakkemur 130 50 25 Fin tørrmura og mosegrodd. 11 steingard 90 70-12 eldre vegfar 180 270 - Delvis utrasa, fullstendig attgrodd av mose i sørvest. Veg som går frå 34/4 opp mot Dolvikfjellet, delvis oppmura og mosegrodd. 13 steingard 90 50 - Fullstendig attgrodd av mose. 14 bakkemur 120 50 10 15 tuft 110 - - 16 rydningsrøys 70 400 5 Med N13 i søraust ende, fullstendig attgrodd av mose. Tørrmura (størrelsen på stein varierer) med opning mot nordvest. Tufta er delvis nedgrave i nordvestvendt terrasse som heller svakt mot elva. Fullstendig attgrodd av mose. Ytre mål: 7,5 x 6 m Indre mål: 5 x 3,7 m Oval, fullstendig attgrodd av mose. Består av stein kasta opp på berg (avtorva en stripe i aust, som viste at det var berg under steinane). Røysa ligg i austleg ytterkant av beitemark, like ved en bratt skråning. 61

NR. TYPE H (cm) B (cm) L (m) MERKNAD 17 rydningsrøys 70 150 2 18 rydningsrøys - 500 7 19 rydningsrøys 90 300 3,5 20 rydningsrøys 100 200 2,5 21 rydningsrøys 70 250 5 Oval, fullstendig attgrodd av mose, består av store stein. Ligg i vestleg kant av beitemark, under en bratt skråning. Avlang, består av store- og småstein attgrodd av mose. Lauvtre (nå hogget) voksar i røysa. Røysa ligg i ytterkanten av beitemark. Rund, består av små og mellomstore stein (attgrodd av mose) som er kasta opp mot et berg. Rund, består av mellomstore stein attgrodd av mose. Ligg i ytterkant av beitemark, i ung lauvskog. Avlang, består av store og mellomstore stein kasta opp på berg. 22 bakkemur 60 40 7 I kanten av ein bratt skråning, fullstendig attgrodd av mose. 23 bakkemur 120 70 10 Fin tørrmura, fullstendig attgrodd av mose. 24 bakkemur 90 60 25 25 eldre vegfar 140 200 - Langs kanten av ein bergknaus, nesten fullstendig attgrodd av mose. Fin tørrmura, nesten fullstendig attgrodd av mose. Delvis utrasa i sør. Går helt ned til sjøen. 26 bakkemur 70 85 13 Med fjellvegg i den austlege enden. 27 bakkemur 70 50 5 Nesten fullstendig attgrodd. 28 bakkemur 80 60 4 Nesten fullstendig attgrodd, delvis utrasa. 29 restar etter steingard 80 70 4 Langs ein bekk. Fullstendig mosegrod. 30 slåtteteig 60 180 2 Fin tørrmura. Nesten fullstendig attgrodd av mose. 31 steingard 110 70 27 32 eldre vegfar 50 250 22 Delvis oppmura. Fig. 91: Tabell over dei registrerte nyare tids kulturminna i planområdet. Fullstendig attgrodd av mose, med ein fjellvegg i søraustleg ende. Fig. 92: Bakkemur N 5 sett mot V. Fig. 93: Steingard N 13 sett mot VSV. 62

Fig. 94: Rydningsrøys N 16 sett mot NA. Fig. 95: Eldre vegfar N 32 sett mot NV. Fig. 96: Oversiktskart over dei registrerte nyare tids kulturminna vest i undersøkt området. 63

Fig. 97: Oversiktskart over dei registrerte nyare tids kulturminna nord i undersøkt området. 64

Fig. 98: Oversiktskart over dei registrerte nyare tids kulturminna aust i undersøkt området. 65

8. Konklusjon Den arkeologiske registreringa i samband med områdeplan for Dolvika-Hope bustad og marina gav funn som kjem inn under kulturminneloven 4. Det blei påvist tretten automatisk freda kulturminne innanfor undersøkingsområdet seks lokalitetar frå eldre steinalder (Askeladden id. 174638, 174639, 174640, 174643, 174644 og 174645), ein lokalitet frå yngre steinalder (Askeladden id. 174641) og ein lokalitet frå eldre bronsealder (Askeladden id. 174637). I alt fire lokalitetar med forhistorisk dyrkings- og aktivitetsspor frå eldre jernalder (Askeladden id. 174646, 174647, 174648 og 174649) og ein lokalitet med mogleg forhistorisk gravlegging (Askeladden id. 174719). Lokalitetane kjem inn under kulturminneloven 4 og er automatisk freda. Slik planforslaget ligg føre er det i konflikt med automatisk freda kulturminne. Litteratur Askeladden kulturminnedatabase (http://askeladden.ra.no). Dokumentasjonsprosjektet: Førhistoriske minne på Vestlandet og Bergen museums tilvekst (http://www.dokpro.uio.no/arkeologi/bergen/hovedkat.html). Lohne, Ø. 2006: SeaCurve_vl Teoretisk berekning av strandforskyvningskurver i Hordaland frå UTM koordinater (excel-ark). Rommundset, A. 2005: Strandforskyvning og isavsmelting i midtre Hardanger. Masteroppgåve, Geologisk institutt, Universitetet i Bergen. Vasskog, K. 2006: Holosen strandforskyving på sørlige Bømlo. Masteroppgåve, Geologisk institutt, Universitetet i Bergen. 66

Vedlegg A. Prøveliste KP-NR. LOK. SJAKT/PS KONTEKST LAG DATO SIGN. BETA-KODE 1 5 PS 23 Profil D 18.10.13 SØF DOL1_01 2 9 6 S1 plan B 18.10.13 MS DOL1_02 3 9 10 Profil 3 A 25.10.13 MS DOL1_03 4 9 10 Profil 3 B 25.10.13 MS DOL1_04 5 9 7 Profil 1 A 25.10.13 MS 6 9 7 Profil 2 A 25.10.13 MS 7 10 19 Profil 4 D 29.10.13 HP 8-25 Profil 5 2 30.10.13 HP 9-25 Profil 5 3 10.10.13 HP 10-25 Profil 5 D 30.10.13 HP DOL1_05 11-26 Profil 6 2 31.10.13 HP 12 11 28 S2 plan A 01.11.13 HP DOL1_06 13 12 29 S3 plan 1 01.11.13 SØF 14 12 29 S4 plan 1 01.11.13 SØF 15 12 29 S3 profil A 26.11.13 MS DOL1_07 16 12 29 S4 profil 3 26.11.13 MS 17-51 S8 profil 1 26.11.13 MS 18 2 PS 7 Profil 3 27.11.13 SØF 19 1 PS 2 Profil D 18.11.13 SØF DOL1_08 20 3 PS 15 Frå såld BL 4 28.10.13 MS B. Prøvestikkliste LOK. PS RAPPORT PS FELT 1 PS 1 MS 25 1 PS 2 SØF 41 1 PS 3 MS 24 1 PS 4 HP 28 1 PS 5 HP 21 1 PS 6 SØF 40 2 PS 7 SØF 73 2 PS 8 SØF 69 2 PS 9 SØF 67 3 PS 11 SØF 44 3 PS 12 SØF 31 3 PS 13 SØF 32 3 PS 14 HP 17 3 PS 15 MS 15 3 PS 16 SØF 29 3 PS 17 HP 16 3 PS 18 SØF 28 3 PS 19 SØF 26 3 PS 20 SØF 27 4 PS 21 SØF 45 4 PS 22 SØF 14 5 PS 23 SØF 10 5 PS 24 MS 34 5 PS 25 MS 36 5 PS 26 HP 5 5 PS 27 HP 6 LOK. PS RAPPORT PS FELT 6 PS 28 MS 53 6 PS 29 SØF 54 6 PS 30 HP 15 6 PS 31 SØF 23 6 PS 32 SØF 19 6 PS 33 MS 48 6 PS 34 MS 51 6 PS 35 HP 9 6 PS 36 MS 45 7 PS 37 HP 2 7 PS 38 HP 3 7 PS 39 SØF 7 7 PS 40 MS 3 7 PS 41 SØF 4 7 PS 42 SØF 8 8 PS 48 SØF 33 8 PS 49 SØF 37 LAUSFUNN PS RAPPORT PS FELT 1 PS 43 SØF 47 2 PS 10 SØF 43 3 PS 44 SØF 12 4 PS 45 SØF 64 5 PS 47 SØF 78 6 PS 46 SØF 56 67

C. Rapport frå radiokarbondatering 68

69

70