Beskrivelse av Opovassdraget

Transkript

1 VEDLEGG A Beskrivelse av Opovassdraget OPPDRAGSGIVER NVE OPPDRAG Mulighetsstudie for flomdempende tiltak i Opovassdraget DATO / REVISJON: 1. desember 2016 / 0

2 1.1 Viktige punkt i vassdraget Kartet (Figur 1) syner dei fleste lokalitetane som er vurdert for tiltak. Hydrologiske data og parametrar er henta frå NVEs arkiv, og kartverka nevina.nve.no og atlas.nve.no. Figur 1 Oversikt over lokalitetar vurdert i samband med tiltak i Opovassdraget. Kart: Norgeskart.no

3 1.1.1 Løyningsvatn Løyningsvatn ligg 593 m.o.h i den søraustlege greina av Opo. Vatnet er på 0.56 km 2 og har eit nedbørfelt på 51 km 2, med ei tilrenning ( ) på 149 mill m 3 (2931 mm/år). Innsjøprosenten er 7.5. Fast busetnad på Løyning, elles populært hytteområde. Det ser ut til å vere to bestemmande profil i utløpet, ein breid, flat terskel mellom hovudvatnet og «kalven», og eit trongt utløp ut mot elva (Figur 2). Dette gjev små vannstandvariasjonar på normalvannstand, men stor stigning (typisk to meter) under flaum. Det er dermed ei stor sjølvregulering i vatnet som det er, og vanskeleg å tenke seg ytterlegare endringar i dette. Vassdraget har vore diskutert som startpunkt for ei takrenneoverføring nordover via Reinsnosvatn til Ringedalsvatn, men sidan Løyningsvatn ligg på samme nivå eller lågare enn Reinsnosvatn måtte ein i så fall demme opp Løyningsvatn eller ta inntaket i Nyastølsvatn på 619 m.o.h. (feltareal 43 km 2 ) Reinsnosvatn er næraste og mest representative hydrologiske målestasjon. Tiltak 3: Overføring til Ringedalsvatn Figur 2 Løyningsvatn, indre terskel Reinsnosvatn Reinsnosvatn ligg 594 m.o.h i Austdølo, som munnar ut i Opo med Låtefossen. Vatnet er på 3.35 km 2 og har eit nedbørfelt på 121 km 2, med ei tilrenning ( ) på 291 mill m 3 (2410 mm/år). Innsjøprosenten er 9.7. Dette er eit populært hytteeområde, men stor sett berre naust i vasskanten. Utløpet er ca 20 m breitt, med ganske bratte sider, og det er ein god del sjølvregulering i vatnet (Figur 3 og Figur 4). Det er hydrologisk stasjon i vatnet, Reinsnosvatn (1917 d.d.). Stasjonen ligg innerst i vatnet. Under 2014-flaumen auka vannstanden med på 2.34 m i vatnet, til 2.72 lokal vannstand. Vassføringa kulminerte på 104 m3/s den kl 0.00 (altså etter kulminasjonen i Opo). Figur 5 syner 2014-flaumen i Reinsnosvatn. Det er eit småkraftverk i vassdraget, Austdøla, som utnyttar eit 150 m fall mellom Reinsnosvatn og Lotevatnet, utan regulering. Tiltak 2: Endra utløp for å auke sjølvreguleringa i Reinsnosvatn Tiltak 3: Overføring til Ringedalsvatn

4 Figur 3 Utløpsosen i Reinsnosvatn Figur 4 Elva ut av Reinsnosvatn. Brua stod gjennom 2014-flommen. Sideløp frå vatnet til høgre i biletet.

5 Figur flaumen i Reinsnosvatn Hildalsdalen Hildalselva er ei flaumskadeelv, med lite dempning og skadepotensial på Hildalsgardane. Ved Heimste Hildalsstølen (624 m.o.h., veg fram) er feltarealet 41 km 2, årleg avrenning 125 mill m 3 (3050 mm/år), sjøprosent 4.4, effektiv sjøprosent 0.4. Ved Heimste Hildalstølen er det eit flatt dyrkingsfelt («Storemyr»?) som tenkast utnytta som fordrøyningsbasseng under flaum. Det er ein tversgåande rygg som reduserar behovet for damhøgde, men den er skogdekt, så det går ikkje fram av flyfoto om det er fjell eller lausmasse. Tre meter oppdemning ser ut til å gje eit magasin på omtrent 0.25 mill m 3 og som ville oversvømme om lag halvparten av feltet. Lokaliteten er ikkje vitja Reinsnosvatn er næraste hydrologiske stasjon, men er ikkje representativ for flaum sidan sjølvreguleringa i Hildalselva er mykje mindre enn i Reinsnosvatn. Dersom ein reknar bort sjølvreguleringa i sjølve Reinsnosvatn kjem ein nærare tilhøva i Hildalselva. Tiltak 3: Overføring til Ringedalsvatn Tiltak 10: Fordrøyningsbasseng

6 1.1.4 Sjausetedalen Elva frå Sjausetedalen går rett i Sandvinvatn frå aust (Tjørnadalsfossen). Det er ikkje lokal flaumproblematikk i dalen, men øverst i dalen ligg det eit vatn på 0.81 km 2, Kvanntjørn, som det er svært enkelt å overføre til nedslagsfeltet til Ringedalsvatn. Fetarealet til Kvanntjørn er 3.1 km 2, årleg avrenning 9.9 mill m3 (3220 mm/år), sjøprosenten er 28 og effektiv sjøprosent 25. Det er verdt å merke seg at vassføringa ut av Kvanntjørn nok er godt dempa i førehald til resten av feltet allereide som det er på grunn av den høge sjøprosenten. Lokaliteten er ikkje vitja. Tiltak 5 Overføring Kvanntjønn Samløp Løyningsdalselvi og Jøsendalselvi Ved samløpet, 262 m.o.h., der dei to elvane går saman til Storelvi har Løyningselv eit feltareal på 82 km 2, årleg avrenning 237 mill m 3 (2853 mm/år), sjøprosent 5.6, effektiv sjøprosent 0.9. Jøsendalselv sitt feltareal er på 33 km 2, årleg avrenning 100 mill m 3 (3025 mm/år), sjøprosent 12, effektiv sjøprosent 1.8. Dette inkluderer dei to reguleringsmagasina Steinavatnet og Dyrskardsvatn, som er overført til Sauda-reguleringa, men har overløp til Jøsendalselv. Det er ukjent om desse to magasina hadde overløp ved 2014-flaumen. Nedbørfelta deira er ganske små, tilsaman 9 km 2. Frårekna desse magasina er feltarealet til Jøsendalselv 24 km 2, årsavrenninga 65 mill m 3 (2696 mm/år) og sjøprosenten 4.1. Tiltak 8 Avløpskapasitet på regulerte innsjøer sør i feltet Like før samløpet er det bygd eit sedimenteringsbasseng i Løyningsdalselvi, for å samle opp sprengstein frå bygginga av E134 på 60-talet. Bassenget er nyleg tømt, men er nok i minste laget for å ha nemneverdig verknad på sedimenttransporten under flaum (Figur 6).

7 Figur 6 Sedimentasjonsbasseng i Løyningsdalselv ved Skare Vestsida av vassdraget PÅ vestsida av vassdraget er nedbørfelta nokså små, og dersom ein skal halde seg utanfor Folgefonna nasjonalpark er få høve for tiltak. Dei mest aktuelle tiltaka vil vere auka sjølvregulering i eksisterande vatn, og utanfor nasjonalparken er det berre to vatn som er aktuelle Stølsvatnet ovanfor Espeland og Fossasetevatnet ovanfor Strondsfossen. Ingen av desse lokalitetane er vitja. Stølsvatnet Fossasetvatn ligg 535 m.o.h ovanfor Espeland. Vatnet er på km 2 og har eit nedbørfelt på 13 km 2, med ei tilrenning ( ) på 38.4 mill m 3 (2952 mm/år). Innsjøprosenten er 4.7, og effektiv sjøprosent 1.2. Det er veg fram, og det ser ut til å vere nokså greitt å få til ei oppdemming til ca kote 538. Tiltak 11 Auka sjølvregulering i Stølsvatnet Fossasetevatnet Fossasetvatn ligg 504 m.o.h ovanfor Strondsfossen, som munnar ut i Sandvinvatn frå vest. Vatnet er på km 2 og har eit nedbørfelt på 18.6 km 2, med ei tilrenning ( ) på 62 mill m 3 (3326 mm/år). Innsjøprosenten er 5.1, og effektiv sjøprosent 2.1 Det synes vere mogeleg å få eit magasin på med fem meter stigning ned ein dam på ca 40 m. Det ville gå ut over ein eller to bygningar. Magasinet ville vere nokså lite, 0.15 mill m 3. Vassdraget ser ut til å ha god sjølvregulering som det er. Det er ikkje veg inn i området. Tiltak 12 Auka sjølvregulering i Fossasetvatn Grønsdal Grønsdal er det fyrste problemområdet i hovedvassdraget. Garden ligg på ei øyn ca 110 m.o.h. der elva flatar ut etter elvegjelet frå Skarsmoen, og er dermed utsett for løpsendringar både i form av erosjon og avsetting av botntransport, og ved det både fare for jordtap og oversvømming. Det er erosjonssikring i fronten av øyna og det vestlege sideløpet (Figur 7). Av føreslegne tiltak er det berre Reinsnos og Løyningsvatn (tiltak 2 og 3) som vil kunne påverke flaumtilhøva ved Grønsdal. Desse vil ikke ha nemnande innverknad på massetransporten i elva.

8 Figur 7 Grønsdal, oppstraums mot elvegjelet Hildal Hildalsgardane ligg på deltaet til Hildalselva mot hovudelva, og er utsett for flaum både fra hovudelva og Hildalselva. Hildalselva har eit feltareal på 49 km 2, årleg avrenning 140 mill m 3 (2866 mm/år), sjøprosent 3.6, effektiv sjøprosent 0.25, og er som det går fram av feltparametrane ei elv som reagerar snøgt. Eit sideløp nordover gjennom deltaet er avstengt, men elva braut gjennom i yttersvingen her i 2014 (Figur 8). Løpet under den gamle vegbrua er trongt (ca 12 m), og kan nok også gje oppstuving (Figur 9). Tikltak i Hildalsdalen (tiltak 3 og 4) vil ha innverknad på flaumen i Hildalselva, og tiltak 2 og 3 på flaumen i hovudelva. Tiltak 1 vil kunne medverke til mindre oppstuving frå Sandvinvatn nedstraums. Lokaliteten er ellers aktuell for fylgjande tiltak: Tiltak 7: Flomverk Hildal. Åpning av løp under bru

9 Figur 8 Nedre del av Hildalselva. Ny stenging av sideløp nordover til høgre i biletet (i skarp yttersving) Figur 9 Gamle vegbrua ved Hildal

10 1.1.9 Utløpet av Sandvinvatn Sandvinvatnet er demt av ei store endemorene med grovt materiale og store blokker, og Eidefossen i utløpet er starten av sjølve Opo gjennom Odda sentrum. Vatnet ligg 88 m.o.h., og har eit areal på km 2. Feltarealet er på 470 km 2, årleg avrenning 1290 mill m 3 (2745 mm/år), sjøprosent 6.7, effektiv sjøprosent 1.2. Det er hydrologisk målestasjon i vatnet, Sandvenvatn, i drift frå flaumen ga ein vannstandsauke på 3.10 m til lokal vannstand på 4.91 m og ei vassføring på 773 m 3 /s, med kulminasjon kl (Figur 12). Ei senking av vatnet kunne vere positivt for flaumtilhøva rundt vatnet, men flaumstigning kan ikkje reduserast utan at det går ut over flaumtilhøva i Opo. Sidan terskelen ut av vatnet er i lausmasser må ein vere varsam for å unngå erosjon i løpet. Sjå Figur 10 og Figur 11. Dersom vannstanden i vatnet når ca 1 m høgare enn i 2014 er det fare for at vatnet kan bryte ut mot Røldalsvegen/RV 13 og fylgje den nedover. Tiltak 1: Justering utløp/regulering Sandvinvatn Tiltak 6: Omløpstunnel Sandvinvatn til sjøen Tiltak 9: Mur for å hindre overløp fra Sandvinvatn Figur 10 Utløpet av Sandvinvatnet

11 Figur 11 Toppen av Eidefossen, frå gamlebrua i utløpet av Sandvinvatn. Laksetrappa startar i enden av muren til høgre. Figur flaumen i Opo

12 Opo gjennom Odda Under flaum får Opo svært høg fart ned Eidefossen, og har, som det viste seg i 2014-flaumen, voldsom evne til erosjon og masseflytting (Figur 13). I nedre del flatar elva ut, og her kan ein få masseavsetningar (Figur 14). På denne strakningen er det allereide gjort store tiltak, særleg mot erosjon. Tiltak 4: Erosjonssikring og flomverk i Opo Figur 13 Opo med området som hadde dei største skadane i 2014

13 Figur 14 Opo nedstraums gongbru ved Tyssedalsvegen/RV13