KONSESJONSSØKNAD TOKAGJELET KRAFTVERK I KVAM -FRÅSEGN

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak Arkivnr. 344 Saksh. Anne-Gro Ullaland, Elizabeth Warren, Gudrun Mathisen Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato KONSESJONSSØKNAD TOKAGJELET KRAFTVERK I KVAM -FRÅSEGN SAMANDRAG Fjellkraft AS ynskjer å nytte fallet i Tokagjelet ved Kvamskogen i Kvam til kraftproduksjon. Det er planlagd inntak i Longvotni og tunnel ned til kraftstasjon i fjell, deretter utløp i elva ved Neteland i Steinsdalen. Det vert også tilkomsttunnel til kraftstasjonen frå Steinsdalen. Utbygginga vil kunne gje 81GWh ny kraft og er kostnadsrekna til 212 mill kr, som gjev ein utbyggingspris på 2,62 kr/kwh. Det er lagt opp til minstevassføring i elva som vil gje kring 25% av dagens vassføring. Særleg ein raudlisteart kan verte skadelidande med sterkt redusert vassføring. Sterk reduksjon av vassføringa i Tokagjelsfossen har negativ verknad for landskapet. Nedanfor strekninga som vert utbygd har elva stor verdi med bestand av villaks, sjøaure og ål. Utbygginga kan endre vasskvaliteten og vere risikabelt for desse artane. Særleg i anleggsfasen er det fare for utslepp og forureining. Vassdraget renn ut i Hardanger-fjorden, der det er forbod mot fiske av villaks. Det er uheldig med ei vassdragsutbygging som kan ha negative konsekvensar for villaksen. Potensialet for tungmetall i utbyggingsområdet må kartleggjast før ei utbygging, og avbøtande tiltak for å hindre utslepp til vatn må iverksettast. Tiltaket er ikkje i direkte konflikt med kjende kulturminne eller kulturmiljø, men vil verke negativt inn på opplevingsverdien av gardsmiljøet på Neteland og den freda vegen gjennom Tokagjelet. Det er plan om eit massedeponi på m 3 steinmasse. Deponiet må få ei utforming og tilpassing til landskapet så det ikkje framstår som eit framandelement. Avrenning frå deponiet er ein potensiell risiko. Avbøtande tiltak må vere sikre og er viktige både i anleggs- og i driftsfasen. Krav om tilstrekkeleg minstevassføring er for låg og må aukast. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkesutvalet i Hordaland vil peike på at Tokagjelet er eit verdifullt vassdrag for biologisk mangfald, landskap og kulturminne. Desse verdiane er viktige i seg sjølv, men gir også grunnlag for verdiskaping og samfunnsutvikling. 2. Under føresetnad av at biologisk mangfald, landskap og kulturminne vert ivaretatt på ein god måte, kan Fylkesutvalet rå til at det vert gjeve løyve til ei utbygging av Tokagjelet 3. Massedeponi må få ei utforming og tilpassing slik at det ikkje framstår som eit framandelement i kulturlandskapet. Effektive tiltak må etablerast slik at sigevatn ikkje kjem ut i vassdraget.

2 4. Konsesjonsvilkår må sikre at dei freda kulturminna i området gjerast kjend under anleggsarbeidet. 5. Avbøtande tiltak. Tokagjelet må ha ei akseptabel minstevassføring for å oppretthalde eit minimum av fossesprøytsone, oppretthalde landskapsbildet av fossen i heile breidda og sikre oppleving av elva frå dei freda vegane. Fylkesutvalet stiller krav om at minstevassføringa om sommaren ( ) må vere minst 2 m3/s. 6. Gyteplassar må overvakast før, under og etter utbygging. Anleggsarbeid må ikkje skje i gyteperioden. Alt avrenningsvatn må sedimenterast før utslepp til elv. 7. Potensialet for tungmetall i utbyggingsområdet må kartleggjast før utbygging og nødvendige avbøtande tiltak settast i verk. Paul M. Nilsen Jan Per Styve Vedlegg: Kart og bilete frå utbyggingsområdet Utdrag av verdikart Samlafjorden frå fylkesdelplan for små vasskraftverk Maleri av Carl Nonn, Ved Langvatnfossen, Tokagjelet fra Norheimsund mot Kvamskogen 2

3 FYLKESRÅDMANNEN, : 1. Innleiing Fjellkraft AS ynskjer i samarbeid med grunneigarar langs Steinsdalselvi å nytte fallet mellom Longvotni på Kvamskogen og Steinsdalen til kraftproduksjon. Fjellkraft AS bygg og driv kraftverk over heile landet, og har i dag 5 kraftverk i drift. Selskapet inngår i Nordkraftkonsernet som har kontor i Oslo, Narvik og Mo i Rana. Noregs Vassdrags og energidirektorat (NVE) har sendt søknaden på høyring med frist 1.desember Hordaland fylkeskommune har gitt melding om at fråsegn kjem etter fylkesutvalet sitt møte 23. juni Prosjektet Områdeomtale Tokagjelet er namnet på elvestrekninga mellom Longvotni på Kvamskogen og Neteland i Steinsdalen i Kvam. Elva inngår i Steinsdalsvassdraget som munnar ut i Hardangerfjorden ved Norheimsund. Steinsdalsvassdraget er i dag ikkje nytta til kraftproduksjon. Lenger ned i vassdraget renn elva i samløp med Fosselva med den kjende turistattraksjonen Steinsdalsfossen som vart verna i verneplan III. Riksveg 7 går parallelt med elva, i hovudsak i tunnel. Området ved inntaket på Kvamskogen er tett utbygd med hytter. To kraftliner går gjennom området, i tillegg har BKK konsesjonssøkt ny 132kV line mellom Samnanger til Øystese. Den nye 400 kv luftline Sima-Samnanger som Statnett har fått konsesjon til, skal også krysse området. Prosjektet Kraftverket vil nytte tilsiget til Longvotni frå eit samla nedbørsfelt på 43,6 km 2. Ved kote 357 vert det bygd ein 15m lang og inntil 1m høg betongterskel i utløp av Longvotni, ved det som svarar til naturleg vasstand. Her vert det og arrangement for slepp av minstevassføring. Longvotni vert nytta som inntaksbasseng, men skal ikkje regulerast. Sjølve inntaket vert lagt om lag 100m oppstraums betongterskelen på eit område som tidlegare har vore nytta som campingplass (denne er no flytta). Frå inntaket vert det bora ei 300m skrå sjakt ned til den 1070m lange tilløpstunnelen for kraftverket. Kraftstasjonen vert plassert i fjell ved kote 55. Til denne vert det ein tilkomsttunnel på 375m, i tillegg til avløpstunnel på 640m for vatnet. Kraftstasjonen vil få ein installasjon på 25,7 MW, med slukeevne som kan regulerast mellom 10m 3 /s og 0,35m 3 /s. Kraftverket vil samla kunne gje 81 GWh ny kraft, av dette 36,2 GWh vinterkraft. Utbygginga er kostnadsrekna til 212 mill kr, som vil gje ein utbyggingspris på 2,62 kr/kwh. For å unngå trafikk gjennom tunet på Neteland er det planlagd ny tilkomstveg på 350 m aust for husa. Vegen vil få stigning 1:8. Det vert kring m 3 tunnelmassar som i hovudsak er planlagd deponert i området (tippområde kring 25 dekar). Vekstjord vil bli fjerna før etablering av tippen, for deretter å bli lagt attende over deponimassane. Det vert etablert avskjerande grøfter for å kunne handtere sigevatn på ein trygg måte, om naudsynt via slamavskiljar før utløp i elva. Noko av massane kan nyttast til gangveg langs elva og vedlikehald av skogsvegar i området. Krafta vert ført via tilkomsttunnelen og ut til eit 132kV koplingsanlegg i dagen, deretter vidare til eksisterande eller omsøkt ny 132kV Samnanger-Øystese (575m). BKK sin planar for ny 132kV er grunngjeve med avgrensa trafokapasitet i Evanger og Samananger og overføringskapasitet på lina Samnanger-Øystese. Det vert planlagd slepp av minstevassføring på 150 l/s om vinteren og 330 l/s om sommaren lik 5- persentilverdiane. Det vert og montert automatisk omløpsventil grunna laksen i elva nedfor kraftverket. 3. Offentlege planar i området Samla plan for vassdrag Utnytting av Tokagjelet inngår ikkje i Samla Plan for vassdrag. Kvitabekktjørn er ein del av 3

4 nedbørsfeltet til Tokagjelet som inngår i eit Samla plan med overføring til Samnangervassdraget i nord. Dette prosjektet vart først plassert i kategori I gruppe 3, men vart flytta til gruppe 5 grunna lokal motstand. Tokagjelet kraftverk er planlagd som elvekraftverk, som gjer at dei negative verknadene er vurdert som lågare. Tilsiget til Kvitabekktjørn utgjer kring 19 GWh om heile potensialet vert utnytta i eit kraftverk ved havnivå. Om overføringa vert gjennomført vil dette gje ein reduksjon i kraftproduksjonen på kring 7 GWh for Tokagjelet kraftverk. Utbygginga reduserer sjansen for at bekk frå Kvitabekktjørn vil bli utbygd. Kommunale planar I Kommunedelplan for Kvamskogen er aktuelt område for inntak i LNF-område (landbruknatur-friluftsliv). Like ved inntaket kryssar ein viktig turveg/skiløype. I kommuneplan for Kvam er stasjonsområde med tilkomstveg, utløpskanal og portalbygg i LNF-område der landbruk er dominerande. Hardangertunnelen Det ligg føre planar om tunnel frå Norheimsund under Kvamskogen. Om desse vert realisert kan det vere naudsynt å justere planane for å unngå konflikt mellom prosjekta. 4. Verknader av utbygginga Ut frå storleiken på utbygginga er det krav om konsekvensutgreiing av tiltaket, og denne ligg føre saman med konsesjonssøknaden. Hydrologi Vassføring i Tokagjelet er prega av hyppige og betydelege variasjonar over heile året. Normalt er særleg oktober og november nedbørrike. Middelvassføring i elva er rekna til 4,75m 3 /s, med ålmenn lågvassføring på 0,22 m 3 /s. 5-persentil sommarvassføring er rekna til 0,33 m 3 /s og 5-persentil vintervassføring er rekna til 0,15m 3 /s. Steinsdalselvi vil få redusert vassføring på ein strekning på 2,85 km. Tilskot frå restnedbørsfeltet vil gje vassføring kring 250 l/s i gjennomsnitt. Vassføring før og etter utbygging Før utbygging Etter utbygging Restvassføring Nedstraums inntak 4,8 m 3 /s 1,18 m 3 /s 25% Like oppstraums utløp frå kraftstasjon 5,05 m 3 /s 1,43 m 3 /s 28% Ved utløp i sjøen 9,3 m 3 /s 9,3 m 3 /s 100% Ved at kraftverket tek unna tilsig inntil 10m 3 /s vil utbygginga gje noko meir stabil vasstandsnivå i Longvotni. Dette gjev mindre overvatn vintertid og slik meir stabile istilhøve på vatnet. Større flaumar vil i stor grad vere som før utbygginga. I elva vil lågare vassføring redusere vasstemperaturen og auke risiko for islegging og innfrysing om vinteren. Kring inntak og utløp vert det normalt ein råk med utrygg is. Sommarstid vil vasstemperaturen i elva stige noko på den regulerte strekninga, medan temperaturen vil vere noko lågare like etter utløp frå kraftstasjonen. Biologisk mangfald Utbygginga er planlagd innanfor to viktige naturtypar; bekkekløft og bergvegg og lokalitetane i området er vurdert å ha middels til stor verdi. I øvre del av fossesprøytsona ved fossen i Tokagjelet finn ein den truga vegetasjonstypen fosseeng. Området er vurdert å ha middels til stor verdi for trua vegetasjonstypar. Området har ein artsrik flora med både varmekjære og vestlege artar. Registrerte førekomstar av raudlisteartar frå områda nær vassdraget er alm (nær trua; NT), flatesaltlav (sårbar; VU) og grannsiv (nær trua; NT). Ål vert rekna som kritisk trua (CR), men førekomsten er størst i nedre del av vassdraget. I nedre del av Steinsdalen er det og registrert funn av stær og eldre registrering av møkkbille - begge artar er nær trua (NT). 4

5 Fossekall hekkar i området, og området er også eigna som hekkelokalitet for vintererle. Movatnet i nedre del av vassdraget har stor verdi som beiteområde for vade-, måke- og alkefuglar. Samla sett har influensområdet for utbygginga middels til stor verdi for flora og fauna. Skogsvegetasjonen får næring og fukt frå lisidene meir enn frå elva. Mindre vatn i elva gjev redusert fossesprøytsone i Tokagjelsfossen som endrar tilhøva for fuktkrevjande moseartar, og lav- og staudeartar er venta å ta over. Nedanfor fossen er ikkje verknadene venta å bli så store då ein også i dag har lengre periodar utan fossesprøyt. Skugge og tilsig av vatn i terrenget er viktige faktorar som påverkar vegetasjonen her. Av påviste raudlisteartarar er det flatsaltlav som er mest utsett dersom Steinsdalselvi får mindre vassføring. Det er ikkje kjend kor stor populasjonen av arten er i elva. Samla sett er utbygginga vurdert å ha middels negativ konsekvens for biologisk mangfald. Fisk og ferskvatnbiologi For tema fisk og ferskvatnbiologi vert vassdraget delt i tre: Longvotni oppstraums inntaket, Tokagjelet mellom inntaket i Longvotni og utløp ved Neteland, samt Steinsdalselva nedstraums utløpet. Longvotni har tett bestand av aure, i tillegg til bestand av stingsild. I Tokagjelet er det resident bestand av aure, som delvis er påverka av fisk som slepp seg ned frå Longvotni men med ein viss eigenrekruttering i elva. I Steinsdalselva er det ein trua bestand av laks og relativt talrik bestand av sjøaure. Det er og førekomst av rømd oppdrettslaks. Vassdraget har og førekomst av ål, men førekomsten er truleg liten ovanfor Movatnet. Ål er ei raudlisteart. For Longvotni og Tokagjelet er verdien av vassdraget for fisk sett til liten, medan for Steinsdalselva med laks, sjøaure og ål er verdien av vassdraget stor. Utbygginga kan ha innverknad på fisk gjennom endra vassføring, endra temperaturtilhøve og forureining. Avrenning av steinstøv og /eller sprengstoffrestar frå massedeponi kan gje negative effektar på fisk og botndyr. Bruk av avskjeringsgrøfter og sedimenterting før vatnet vert sleppt ut i elva er avbøtande tiltak. Mindre vatn på utbyggingsstrekninga vil redusere produksjonsarealet for fisk på denne strekninga. Fagrapporten om fisk vurderar aktuelle temperaturendringar i elva til å ha mindre innverknad på tilhøva for fisken. Konsekvensen for fisk og ferskvatnbiologi er vurdert å vere liten negativ for Steinsdalselva og ubetydeleg for Longvotni og Tokagjelet. Landskap og inngrepsfrie område Ved Longvotni er tekniske inngrep som veg og hyttebygging med på å prege landskapet, men området har enno spor av tidlegare bruk av Kvamskogen til stølsdrift og sommarbeite. I Tokagjelet har elva skåre seg ned i landskapet i ein djup kløft/gjel med fossar og bratte stryk med små kulpar imellom. Her er bratte skråningar og fjellsider, til dels stup. Den trange horisonten og dei bratte fjellsidene gjev eit dramatisk inntrykk. Fossen øvst oppe kan vere imponerande, lenger ned er det mindre innsyn til elva. Neteland er gardane innerst i Steinsdalen, med skogkledde, bratte lier på alle kantar som ramme rundt kulturlandskapet. Veg, kraftliner, hytter og hus gjer at området vert rekna som inngrepsnært. Utbygginga vil slik ikkje ha verknad på omfanget av inngrepsfri natur. Samla sett er landskapet i området vurdert å ha middels verdi. For landskapet vil sterk reduksjon av vassføring i Tokagjelsfossen vere den største verknaden av utbygginga. Etter anleggsarbeida er gjennomført vil verknadene vere ubetydeleg og liten negativ for områda ved inntak og utløp. Totalt sett er utbygginga vurdert å ha middels negativ konsekvens for landskap. Kulturminne Det finst tre kulturhistorisk lokalitetar innafor undersøkingsområdet som er verdivurdert til middels og stor verdi. Espefjell, gardsmiljø på Neteland og gamle vegen gjennom Tokagjelet: 5

6 Det er stort potensial for funn av hittil ikkje kjende automatisk freda kulturminne ved innmark ved garden Neteland både på planlagt deponiområde og på anleggsveg til tunnelinnslag. Konsekvensvurderinga konkluderer med middels negativ konsekvens for tema kulturmiljø og kulturminne. Avbøtande tiltak Dei avbøtande tiltaka som er relevant for landskap er også relevant for kulturminne og kulturmiljø. Tilstrekkeleg minstevassføring vil vera eit viktig tiltak for å minske den negative konsekvensen utbygginga av Tokagjelet kraftverk vil ha for kulturminne og kulturmiljø. I tillegg er det viktig at deponiområde vert tilpassa kulturlandskapet. Naturressursar Jord- og skogbruk Innerst i Steinsdalen er det ein rekkje gardsbruk der flatene og liene er fulldyrka og lettbrukt jord, for det meste til grasproduksjon og husdyrhald. Skogen i Tokagjelet er ikkje tilgjengeleg for drift. 6

7 Anleggsfasen med sprenging, anleggstrafikk og etablering av tipp vil kunne uroa husdyra. Beiteland nær anleggsarbeida vert mindre eigna og i samband med etablering av tipp liggjande heilt brakk. Etter etablering av tippen vil dette arealet bli lettdrive med god drenering og relativt godt jordsmonn. Elva vert ikkje nytta til sjølvgjerde, og redusert vassføring vil ikkje få noko verknad. Generelt vil utbygginga sikre inntekter til gardsbruka i influensområdet og vere med på å sikre ei framtidig jordbruksdrift i dalen. Utbygginga er vurdert å ha liten positiv konsekvens for jordbruket i driftsfasen. I anleggsfasen vert verknaden middels negativ. Vassressursar Kloakksanering på Kvamskogen dei seinaste åra har betra vasskvaliteten i øvre del av vassdraget. Nedre del av vassdraget mellom Neteland og Movatnet er tydeleg påverka av avrenning frå landbruket. På strekninga som får fråført vatn er inga interesser knytt til ferskvassressursane. Utbygginga er vurdert å ha ubetydelege konsekvensar for ferskvassressursane Mineral og masseførekomstar Kraftverket vert bygd i fjell og vil ha liten innverknad på ev mineralførekomstar. Det er betydelege førekomstar av lausmassar på Neteland. Massane er eigna som byggjeråstoff og har middels verdi. Det planlagde deponiet vil bli lagt oppå nokre av desse førekomstane og gjere desse ressursane vanskeleg tilgjengeleg. Utbygginga vil ha middels negativ konsekvens for mineral- og masseførekomstar. Brukarinteressar Friluftsliv og reiseliv Kvamskogen er eit svært viktig utfartsområde for Bergen, både for dei mange som har hytte der og for dagsreisande. Kvar vinter vert det preparert kring 60 km turløyper, det er fleire skitrekk og mange alpinløyper. Sommarstid er det eit omfattande nett med stiar i fjellområde kring Kvamskogen. Inngrepa vert lite dominerande på Kvamskogen, og gamlevegen i fjellsida ned Tokagjelet er ikkje godt eigna som tur/sykkelveg då ein og må ferdast langs den smale og trafikkerte riksveg 7- også i tunnelar. Bygging av Tokagjelet kraftverk vil i liten grad ha innverknad på friluftsliv og ferdsel i området. Opplevingsverdien av fossen i Tokagjelet vert redusert ved føreslege nivå for minstevassføring. Det er lite innsyn til fossen frå vegen og vanskeleg å parkere for å sjå nærare på fossen. Turistmessig er både Fossen Bratte på veg opp til Eikedalen og Steinsdalsfossen ved Norheimsund mykje viktigare. Utbygginga vil ha liten negativ konsekvens for reiselivet. Jakt og fiske Det går hjortetrekk på tvers av Tokagjelet, og det vert jakta noko i gjelet på vegsida ved desse kryssingspunkta. Ved stor vassføring kan dyra ha problem med å krysse elva, og det har drukna ein del dyr i elva opp gjennom åra. Det vert fiska etter aure i Longvotni, og den gode tilgangen på fisk er eit viktig element i friluftslivet. Verdien av innlandsfisket i seg sjølv er likevel liten. Fiske etter laks i Steinsdalselva er freda, men fiske etter sjøaure er tilgjengeleg for ålmenta og vurdert å ha middels til stor verdi. I anleggstida vert elva mindre tilgjengeleg for fiske og støy kan uroa hjorten. I driftsfasen med redusert vassføring i elva vert perioden der det er mogeleg å fiske i sjølve Tokagjelet bli lengre, og det vil og redusere sjansen for at hjort vert teke av vatnet ved kryssing av elva. Utbygginga har liten positiv konsekvens for jakt og fiske. Samfunnsverknader Utbygginga vil kunne gje regional og lokal verdiskaping og sysselsetting. Hovudleverandøren vil truleg vere norsk men ikkje frå regionen, medan lokale og regionale aktørar er aktuelle som underleverandørar innan grunnarbeid, infrastruktur og transport m.m. Drifts- og vedlikehaldsarbeid vert rekna til kring eitt årsverk. Kommunen vil kunne få auka skatteinntekter på kring 2,3 mill kr. I tillegg kjem kring 0,475 GWh i konsesjonskraft. 7

8 5. Vurderingsgrunnlag Klimaplan for Hordaland ( ) Klimaplan for Hordaland , UTDRAG Energistrategi C: Hordaland skal vere ein føregangsregion i produksjon av fornybar energi Delmål 8 Hordaland vil stimulere til utvikling, produksjon og bruk av nye fornybare energikjelder. Kompetanse, forsking og utdanning på energifeltet skal styrkjast. Verkemidlar må sikre utvikling, produksjon og tilgang til marknad/ sluttbrukar. Delmål 9 Hordaland skal produsere energi frå fornybare kjelder og med minst mogleg arealkonfliktar. Ein skal ta omsyn til naturmangfald, friluftslivområde og store landskapsverdiar i fylket. Jf. Fylkesdelplan for små vasskraftverk. Delmål 10 Effektivisering og modernisering av eksisterande vasskraftverk. Fylkesdelplan for små vasskraftverk Tokagjelet er mykje større enn eit småkraftverk. Småkraftplanen med retningsliner er relevant å nytta som grunnlag for vurdering av denne søknaden. Jf. delmål 9 i klimaplanen. R3 R4 R5 R6 Fylkespolitiske retningsliner for små vasskraftverk, UTDRAG Rammer for utbygging Fjordlandskap: 1. I urørte fjordlandskap skal ein vere svært restriktiv med kraftutbygging som reduserer det urørte preget i landskapet. 2. I fjordlandskap av stor verdi skal ein vere restriktiv med inngrep som fjernar eksponerte fossar og vassdrag eller reduserer heilskapen i landskapet. Ein skal legge vekt på at terrenginngrep, vegar, røyrgater mm. ikkje fører til varige sår som reduserer opplevingsverdien i landskapet. Ved inngrep i eksponerte fossar og elvestrekningar skal det stillast krav til minstevassføring som opprettheld landskapskarakteren og opplevingsverdien. Sårbart høgfjell: 1. I sårbart høgfjell av stor verdi skal ein vere restriktiv med vasskraftanlegg som fører til varige sår i naturen. Avbøtande tiltak: Tunneldrift og veglaus utbygging kan redusere konfliktgraden. 2. I andre område med sårbart høgfjell bør ein vise varsemd med løyve til ny kraftutbygging, spesielt i eksponerte område mot viktige reiselivsområde og verdifulle friluftsområde. Biologisk mangfald: 1. Ein skal vise varsemd med å gje løyve til utbygging av små vasskraftverk som kan føre til skade på artar som er kritisk truga (CR), sterkt truga (EN) eller sårbar (VU) på den norske raudlista. 2. For vatn med hekkande lom skal ein ikkje gje løyve til reguleringar som inneber endra vasstand eller endra svingingar i høve til dagens situasjon. 3. For elver som fungerer som hekkeområde for vintererle eller fossekall må det setjast krav om naudsynt minstevassføring. For vintererle er det også viktig å halde skogen langs elva intakt. For fossekall kan oppsetting av eigne reirkasser vere eit avbøtande tiltak der trygge reirplassar forsvinn. 4. Etablering av røyrgate og anleggsveg må ikkje føre til vesentleg inngrep i naturtypar av stor verdi. 5. Ein bør som hovudsak unngå tiltak som skaper barrierar som fører til splitting av leveområde for villrein. Fisk: 1. I nasjonale laksevassdrag skal ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, dersom det fører til negativ innverknad på bestanden. Ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning, og utbygging krev særskilte tryggleikstiltak for å redusere risiko for skade på laksestammen. 2. I lakseførande elver bør ein ikkje gje løyve til bygging av kraftverk på lakseførande strekning, og ein må vise varsemd ved utbygging oppstraums lakseførande strekning. 3. For elvestrekningar med sjøaure eller storaure skal ein ikkje gje løyve til vesentlege vasstandsreduksjonar. Der det er store fiskeinteresser skal ikkje tilhøva for fiske reduserast. For kraftverksutbygging oppstraums aktuell elvestrekning for fisk skal det vurderast om automatisk forbisleppingsventil skal monterast. Løyve til utbygging i mindre viktige område for sjøaure og storaure føreset auka og differensiert minstevassføring, ekstra høg minstevassføring i gytevandringstida og sikre inntaksordningar for å unngå tap av fisk i turbin. 4. Gyteområde for innlandsfisk må ikkje reduserast i eit slikt omfang at det er til trugsel for bestanden eller gjev vesentleg negativ innverknad for fiske. 8

9 R7 Friluftsliv 1. Ein bør vise varsemd ved utforming av ny vasskraftutbygging, slik at tiltaka ikkje reduserar opplevingskvalitetane i friluftsområde med stor verdi. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for friluftslivet. R8 Kulturminne 1. I område med direkte tilknytning til verneverdige kulturminne og kulturmiljø skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. R9 Reiseliv 1. I område med stor verdi for reiselivet der tiltaket vil redusere opplevingskvalitetane skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. Gjennom konkret utforming skal ein søkje å gjere tiltaket til ein positiv ressurs for reiselivet. R10 Alternativ bruk av eventuelle tunnelmassar skal vurderast framfor tippar i terrenget. Tokagjelet høyrer inn under delområdet Samlafjorden i småkraftplanen. Omtale: Samlafjorden delområde har stort potensial for småkraft. Området høyrer til Hardangerfjorden der landskapet har stor verdi og er nasjonalt viktig for reiselivet. Konsesjonssøknader i dette området må ha god visualisering av inngrep frå sentrale utsiktspunkt. Utbyggingsprosjekt må ta vare på landskapskarakteren med god vassføring i eksponerte fossar og vassdrag, og god landskaps tilpassing av tekniske inngrep. Fjellområda frå Kvamskogen til Fyksesund har særleg stor verdi for friluftsliv. (- - -). Steinsdalselva har villaks som krev særskild merksemd og spesielle tiltak ved utbygging i vassdraget. Området har fleire potensielt verdifulle bekkekløfter som må undersøkjast nærare ved nye utbyggingsplanar. Naturmangfaldlova Søknaden skal vurderast etter naturmangfaldlova 1 og 8-12: 1. (lovens formål) Lovens formål er at naturen med dens biologiske, landskapsmessige og geologiske mangfold og økologiske prosesser tas vare på ved bærekraftig bruk og vern, også slik at den gir grunnlag for menneskenes virksomhet, kultur, helse og trivsel, nå og i fremtiden, også som grunnlag for samisk kultur. 8. (kunnskapsgrunnlaget) Offentlige beslutninger som berører naturmangfoldet skal så langt det er rimelig bygge på vitenskapelig kunnskap om arters bestandssituasjon, naturtypers utbredelse og økologiske tilstand, samt effekten av påvirkninger. Kravet til kunnskapsgrunnlaget skal stå i eit rimelig forhold til sakens karakter og risiko for skade på naturmangfoldet. Myndighetene skal videre legge vekt på kunnskap som er basert på generasjoners erfaringer gjennom bruk av og samspill med naturen, herunder slik samisk bruk, og som kan bidra til bærekraftig bruk og vern av naturmangfoldet. 9. (føre-var-prinsippet) Når det treffes en beslutning uten at det foreligger tilstrekkelig kunnskap om hvilke virkninger den kan ha for naturmiljøet, skal det tas sikte på å unngå mulig vesentlig skade på naturmangfoldet. Foreligger en risiko for alvorlig eller irreversibel skade på naturmangfoldet, skal ikkje mangel på kunnskap brukes som begrunnelse for å utsette eller unnlate å treffe forvaltningstiltak. 10. (økosystemtilnærming og samlet belastning) En påvirkning av eit økosystem skal vurderes ut frå den samlede belastning som økosystemet er eller vil bli utsatt for. 11. (kostnadene ved miljøforringelse skal bæres av tiltakshaver) Tiltakshaveren skal dekke kostnadene ved å hindre eller begrense skade på naturmangfoldet som tiltaket volder, dersom dette ikkje er urimelig ut frå tiltakets og skadens karakter. 12. (miljøforsvarlige teknikker og driftsmetoder) For å unngå eller begrense skader på naturmangfoldet skal det tas utgangspunkt i slike driftsmetoder og slik teknikk og lokalisering som, ut frå en samlet vurdering av tidlegare, nåværende og fremtidig bruk av mangfoldet og økonomiske forhold, gir de beste samfunnsmessige resultater. Andre tema for vurdering: vassforvalting, akvakultur og havbruk, vilt og innlandsfisk, andre naturressursar, miljø og klima, regional utvikling og regional planlegging. 9

10 6. Vurdering Biologisk mangfald Utbygginga har fleire potensielle konfliktar med biologisk mangfald. Det er kjend fleire lokalitetar av raudlisteartar. Av artar på land er det flatesaltlav som er i ein kategori (VU) som krev særskild merksemd. Lokaliteten vart funne i 2003 på berg ved elva ved kote 330, men ikkje funne att i samband med konsekvensutgreiinga. Dette gjer det vanskeleg å vurdere om avbøtande tiltak som føreslege minstevassføring vil vere tilstrekkleg for å ivareta arten ved elva. Det er ikkje inngrep langs sjølve elvestrengen, og med planlagd minstevassføring og ev enkle tiltak som fuglekasse for fossekall vil ein kunne ivareta R5.3. Fisk og vasskvalitet Av artar i vatn er ål raudlista (CR), der er viktigaste leveområde på nedsida av utbyggingsstrekninga. Steinsdalsvassdraget har ein trua bestand av laks og ein relativt talrik bestand av sjøaure. Begge er påverka av lakselus. Steinsdalvassdraget er ikkje ei nasjonal lakseelv, men renn ut i Hardangerfjorden kor det er stor merksemd om tilhøva for villaks og sjøaure. Bestanden av villaks er gått kraftig tilbake i Hardangerfjorden og all fiske av villaks er forbode inntil vidare. Sjøauren er særleg hardt utsett for lakselus. Årsakene til problema er samansette, men det er klart at vasskraftutbygginga i lakseførande vassdrag er ein medverkande årsak. Det blir no satsa stort på å betre tilhøva for villaks, både med forsking og med strakstiltak. Oppdrettsnæringa, Fiskeridirektoratet, Hordaland fylkeskommune og fleire samarbeidar for å finne løysingar. NVE deltek m.a. på tiltak i utbygde vassdrag. På denne bakgrunn vil det vere uheldig å tillate utbygging i vassdrag til Hardangerfjorden viss det er fare for ei forverring av tilhøva for villaks og sjøaure. Det vert ikkje endra vassføring i nedste del av vassdraget. Lågare ferskvassinnhald i Movatnet kunne elles vore skadeleg og ført til ei oppblomstring av lakselus, som ikkje tåler ferskvatn. Ei regulering vil føre til redusert vassføring frå fossen til utløpet av kraftstasjonen gjennom heile året. Det gjer det vanskelegare å bruke strekninga til ei mogleg framtidig kultivering, t.d. til utsetting av lakse- eller aureyngel eller til rognplanting. Tokagjelet kraftverk er planlagd som eit elvekraftverk, dvs at vassføringa blir lite påverka. Utbygginga er oppstraums lakseførande og sjøaureførande strekning og krev særskilte tiltak, jf R6.2 og R6.3. I anleggsperioden kan det skje utslepp av organisk og uorganisk stoff. Dette bør avgrensast mest mogleg, spesielt i gyteperioden for laks og aure, som er seinhaustes (oktober, november, desember). Tilførsel av store mengder slam kan i verste fall føre til kveling hos fisk, larver og egg. Det er viktig at alt vaskevatn frå tunnelarbeid og avrenningsvatn vert sedimentert før utslepp til elv for å hindre forureining i anleggsfasen. Minstevassføring og forbisleppingsventil er viktige planlagde avbøtande tiltak for å sikre god økologisk tilstand i driftsfasen. Det er viktig at det er kontroll med gyteplassar og at ein overvaker dette før, under og etter utbygginga. Anleggsfasen er særleg viktig. Avbøtande tiltak som sedimentasjonsbasseng, siltduk og infiltrasjon i grunn må dokumenterast. Konsekvensutgreiinga omtalar geologiske forhold, men det går ikkje fram om det finst tungmetall i området. Utvasking av spesielt Fe og Al er skadeleg for fisk (legg seg på gjellene og kvelar fisken). Geologien i området kan tilseie at dette kan bli eit problem. Potensial for tungmetall i berørte område må kartleggast, og nødvendige avbøtande tiltak settast i verk. Anleggsverksemd som kan påverke vasskvaliteten må ikkje skje i gyteperioden ( ). Landskap, reiseliv, friluftsliv Det er lite ferdsel langs sjølve utbyggingsstrekninga, medan øvre del ved inntaket er del av Kvamskogen som er eit av dei viktigaste regionale områda for friluftsliv i Hordaland. Inntak er lagt til område tidlegare nytta som campingplass. Fossen Bratte, delar av Steinkvandalen og Tokagjelet er lett tilgjengelege og utmerker seg som eigna for aktivitetsorienterte opplevingar for aktivitetsbedrifter. Slike firma finst ikkje på Kvamskogen i dag, 10

11 men potensialet er det med eit av Noregs største hyttefelt. Tokagjelet kan vere eigna for sykkeltur på gamlevegen, rappellering og juving, via ferrata og geocashing. Steindalsfossen og Fossen Bratte er viktigare attraksjonar enn Tokagjelsfossen for reiselivet. Det vil likevel vere eit visuelt tap om Tokagjelsfossen forsvinn. Den er eit flott syn i det tronge gjelet, men trafikale tilhøve gjer det vanskeleg å stanse for å sjå nærare på den. Gamlevegen gir eit flott utsyn til fots eller med sykkel. Fossen i Tokagjelet ved ulike vassføringar. Fig i konsesjonssøknaden Søknaden har fleire kart, bilete og visualiseringar som syner verknad av utbygginga. Fossen er vist med ulike vassføringar, sjå vedlegg. Under 0,5 m 3 /s renn det berre ein tynn gardin med vatn på høgre side i fossen. Under 1 m 3 /s renn det eit fint slør på høgre side, og ein tynn gardin på venstre halvdel av fossen. Ved vassføring over 1m 3 /s er heile fossen dekket med eit fint slør. Ved 2m 3 /s er det noko fosserøyk nedom fossen, ved 3,5m 3 /s er det kontinuerleg fosserøyk, medan det ved 5m 3 /s er velutvikla fosserøyk i heile området nedom fossen. Føreslege minstevassføring er 0,15 m 3 /s vinterstid og 0,3 m 3 /s sommarstid. Minstevassføring bør minst vere 1 m3/s om sommaren, og 0,5 m3/s om vinteren. Utbygginga inneber planar om ein stor tipp for deponering av tunnelmassar, noko som kan skape negative verknader for fisk i elva, landskap, kulturminne og tilgang til lausmasseførekomstar. Berre i mindre omfang er det lagt opp til alternativ bruk av tunnelmassane slik R10 oppmodar til. Kulturminne Konsekvensutgreiinga skildrar kulturminneverdiane og konsekvensane på ein god måte. Det er positivt at det er gjort ei vurdering av potensial for funn av hittil ikkje kjende kulturminne. Det er uheldig at 11

12 det ikkje er eit oversiktskart som viser utstrekninga av dei registrert kulturmiljøa og enkeltminne i høve til planlagde tiltak. Undersøkingsplikt etter 9 i Kulturminnelova for planlagde tiltak slik dei er skildra i søknaden vart gjennomført 30 mai - 1. juni Ingen nye automatisk freda kulturminne vart påvist. Resultat frå undersøkinga konkluderer med at mykje av området alt er omrota og det har skjedd ein god del masseutskifting i området som kan ha fjerna eventuelle spor etter førhistorisk busetnad i området. R8 i dei fylkespolitisk retningsliner seier at i område med direkte tilknyting til verneverdige kulturminne og kulturmiljø skal ein vise varsemd med løyve til ny vasskraftutbygging. Tiltaket har ingen direkte konflikt med kjende freda kulturminne, men vil ha middels - negative verknader på den freda vegen langs Tokagjelet, den freda hulvegen og gardsmiljøet på Neteland. Både mindre vassføring og stort deponiområde har verknad på oppleving av desse kulturmiljøa og kulturlandskapet. Det er naudsynt med eit deponi for ca m 3 steinmasse. Det er planlagd deponi i området ved gardstunet på Neteland. Dei arkeologiske undersøkingane viste at det alt har skjedd ein god del masseutskiftingar i området. Massedeponi vil endre den lokale topografien og dermed endre inntrykket av det tradisjonelle kulturlandskapet. Deponiområdet vil vere synleg både frå Neteland gard og den freda vegen og vil redusere opplevingsverdien. Arrondering av deponiområde bør underordne seg elementa i eksisterande kulturmiljø og landskap og ikkje framstå som eit framandelement. Konsesjonsvilkåra må sikre at dei freda kulturminna i området må gjerast kjend under anleggsarbeidet slik at arbeidet ikkje medfører utilsikta skade på dei. Dette gjeld askeladden id , eit klebersteinsbrot, id , ein hulveg og id , den forskriftsfreda vegen gjennom Tokagjelet. 12

13 Samla vurdering, konklusjon Tokagjelet er eit kjent landemerke ved Kvamskogen. Trafikale tilhøve gjer det vanskeleg å stanse ved fossen, men dei glimta ein får av fossen er imponerande. Gamlevegen kan nyttast til fots eller med sykkel og gir ei storslagen utsikt. Ei utbygging slik det er søkt om, vil innebere ein vesentleg reduksjon av vassføringa i fossen. Den reduserte vassføringa gjev middels negative konsekvensar for landskap og biologisk mangfald, der særleg ein art på raudlista kan vere i fare. Nedstraums utbyggingsstrekninga har vassdraget stor verdi for ål, villaks og sjøaure. Ei utbygging kan endre vasskvaliteten og vere risikabelt for desse artane. Særleg i anleggsfasen er det fare for utslepp og forureining. Steinsdalsvassdraget renn ut i Hardangerfjorden, der det no vert satsa systematisk for å betre levekåra for villaksen. Det er uheldig med ei vassdragsutbygging som kan ha negative konsekvensar for denne nasjonale satsinga. Potensialet for tungmetall i utbyggingsområdet må kartleggjast før ei utbygging, og avbøtande tiltak for å hindre utslepp til vatn må iverksettast. Tiltaka er ikkje i direkte konflikt med kjende kulturminne eller kulturmiljø, men vil verke negativt inn på opplevingsverdi av gardsmiljø på Neteland og den freda vegen gjennom Tokagjelet. Planlagd deponi for tunnelmassar gjer det vanskeleg seinare å nytte lausmassane frå området om det skulle vere ynskjeleg. Kraftverket er av dei større som har vore omsøkt i fylket dei seinaste åra, kan gje kring 80 GWh ny kraft, og vil gje inntekter til grunneigarar og kommunen. Avbøtande tiltak. Føreslege minstevassføring er ikkje tilstrekkeleg til å oppretthalde det visuelle inntrykket av Tokagjelsfossen i store delar av året, eller nok fukt til å oppretthalde fosseprøytsona ved fossen. Minstevassføringa må aukast i sommarsesongen, helst 2 m3/s for å oppretthalde minimum fossesprøytsone. Avrenning frå deponiet er ein potensiell risiko for fisk i elva. Det er framlegg om avbøtande tiltak. Dei må vere sikre, og deponiområdet må få ei utforming og tilpassing til landskapet slik at det ikkje framstår som eit framandelement. Avbøtande tiltak er viktig både i anleggsfasen og i driftsfasen. 13