SØKNAD OM OVERFØRING AV VATN FRÅ MATRESELVA NEDANFOR BRYDALSFOSSEN TIL HOMMELVATNET I MASFJORDEN KOMMUNE - FRÅSEGN

Transkript

1 HORDALAND FYLKESKOMMUNE Regionalavdelinga Klima- og naturressursseksjonen Arkivsak Arkivnr. 344 Saksh. Anne-Gro Ullaland, Lars Øyvind Birkenes Saksgang Kultur- og ressursutvalet Fylkesutvalet Møtedato SØKNAD OM OVERFØRING AV VATN FRÅ MATRESELVA NEDANFOR BRYDALSFOSSEN TIL HOMMELVATNET I MASFJORDEN KOMMUNE - FRÅSEGN SAMANDRAG BKK Produksjon ynskjer å overføre vatn frå Matreselva til Hommelvatnet for å auke produksjonen i Hommelfossen kraftverk i Masfjorden. Utbygginga inneber ei 1100 m overføringstunnel frå foten av Brydalsfossen til det regulerte Hommelvatnet, og derfrå røyr i eksisterande tunnel ned til Hommelfossen kraftverk. Kraftverket får eit ekstra aggregat på 2,8MW og vil gje ei auka årsproduksjon på 12 GWh. Eit frivillig slepp av minstevassføring av omsyn til fisk vert vidareført. Dei største negative effektane av tiltaket gjeld biologisk mangfald, landskap og friluftsliv. Planlagd minstevassføring dempar dei negative konsekvensane for landskap, friluftsliv, biologisk mangfald og fisk. I saka rå ein til at det vert gjeve løyve til tiltaket. FORSLAG TIL INNSTILLING 1. Fylkesutvalet i Hordaland rår til at BKK Produksjon får løyve til overføring av vatn frå Matreselva nedanfor Brydalsfossen til Hommelvatnet og utvide Hommelfossen kraftverk med eit ekstra aggregat. Nivå for minstevassføring må sikre at det ikkje vert større negative verknader for sårbare raudlisteartar og anadrom fisk. 2. Dersom det kjem endringar med tanke på planlagde inngrep av varig og mellombels karakter må desse sendast på høyring til Hordaland fylkeskommune som regional styresmakt innan kulturminnevern. Dersom det vert avdekka konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltaka justerast eller eventuelt leggjast fram for Riksantikvaren som rette dispensasjonsmynde. Paul M Nilsen Jan Per Styve Vedlegg: Kart og bilete Fylkespolitiske retningsliner for små vasskraftverk

2 FYLKESRÅDMANNEN, : 1. Innleiing BKK Produksjon ønskjer å auke vasskraftproduksjonen i Hommelfoss kraftverk i Masfjorden ved å overføre meir vatn til Hommelvatnet. Frå tidlegare er det er fleire kraftverk og overføringar i vassdraget og nærområdet, mellom anna Matre kraftverk. Noregs vassdrags og energidirektorat (NVE) har sendt søknaden på høyring med frist 20.august. Hordaland fylkeskommune har fått utsett høyringsfrist til 1.oktober. 2. Søknaden 2.1 Områdeomtale Brydalsfossen er del av Matresvassdraget som renn ut i Matresfjorden ved Matre. Øvre delar av Matresvassdraget vert nytta til kraftproduksjon i Matre kraftverk gjennom overføringar frå fem inntak oppstraums Brydalsfossen. Hommelfossen kraftverk vart påbegynt i 1917, men vart først ferdigstilt av tyskarane under andre verdskrigen. Eit nytt Hommelfossen kraftverk vart ferdig i I nærområdet ligg Stordalen kraftverk, Krokevatn kraftverk og Vestrebotn kraftverk. I tillegg er nabovassdraget Haugsdalsvassdraget også regulert til kraftproduksjon. Sørvest for Hommelfossen kraftverk har BKK søkt om bygging av Kvernhusdalen kraftverk, eit prosjekt som venter på handsaming hos NVE. Fylkesveg 381 går frå Matre til Stordalen. Oppover Matresdalen går det både 22kV kraftline og 132 kv line i retning Stordalen. Influensområdet grenser til tur- og friluftsområdet Stølsheimen der Bergen Turlag har hytter og rutenett. Elvestrekninga frå planlagt inntak til utløp frå kraftverket er kring 1500m lang og vil få redusert vassføring som følgje av utbygginga. På denne strekninga går elva langs vegen og er synleg på øvste del frå fossen og til Helvetesjuvet, medan nedre del er mindre tilgjengeleg. I øvre del vert kulpar nytta som badeplass. Det er ikkje hus eller hytter langs den delen av elva som er planlagd nytta til kraftproduksjon. Det er sendt inn konsesjonssøknad for eit alternativt prosjekt i regi av Norges Småkraftverk med namn Brydalselva småkraftverk. I følgje BKK inneber desse planane inntak på toppen av Brydalsfossen og kraftstasjon ved Helvetesjuvet. Då BKK sit med fallrettane på strekninga har dei bede om at denne søknaden vert trekt. 2.2 Prosjektet Prosjektet inneber overføring av vatn frå Matreselva nedstraums Brydalsfossen til Hommelvatnet for kraftproduksjon ved eksisterande Hommelfossen kraftverk. På austsida like under hovudfallet til fossen ved kote 255 vert det eit inntak i betong 25 m langt med 1-2 m terskel. Derfrå vert det ein overføringstunnel på 1100m til Hommelvatnet. Hommelvatnet er i dag regulert mellom kote 253,9 og 251,9, og det vert ikkje endringar i dette. Frå Hommelvatnet vil vatnet gå i eige røyr parallelt med dagens tilløpsrøyr i eksisterande tunnel ned til kraftverket, og deretter til utløp på kote 66. Dagens kraftverk har installasjon på 2,8 MW og årsproduksjon på 12 GWh, der BKK har ein montert ein forbisleppingsventil som sikrar ei sjølvpålagt vassføring på l/s i Matreselva av omsyn til fisk i elva. Minstevassføringa er planlagd vidareført i det nye anlegget. Utbygginga inneber montering av eit ekstra aggregat på 2,1 MW med slukeevne som kan regulerast mellom 0,2m 3 /s og 1,3 m 3 /s plassert i eit tilbygg sør for dagens bygg. Den nye aggregatet vil auke produksjonen med 12,3 GWh til totalt 24,3 GWh for Hommelfossen kraftverk. Utbyggingskostnaden er rekna til 72 mill kr, noko som gjev ei utbyggingspris på 5,8 kr/kwh. 2

3 Fram til inntaket vert det bygd ein permanent anleggsveg på 200m. På vestsida av kraftstasjonen vert det 50m ny veg som skal tene som tilkomstveg til tilbygget. Tunneldrivinga vil gje kring m 3 med overskotsmassar. Massane vil bli lagt i eit område ved inntaket i samband med etablering av anleggsveg, langs dei nye anleggsvegane, og ved det gamle kraftverket ved Hommelfossen. Resterande masser vert kjørt til område ved Hommelfossen kraftverk. Massar kan og nyttast til utbetring av veger og andre tiltak lokalt, utan at det er inngått avtalar om dette. Det vert kring 100m med ny 22kV luftline frå kraftstasjonen og framt til tilkoplingspunkt ved vegen. Dagens 22-kV line må truleg oppgraderast om lag 4km. For at krafta skal kunne leverast ut av området må den nye 300 (420) kv lina Mongstad-Modalen vere på plass. Med venta ferdigstilling i 2016 vil denne lina vere klår før planlagd ferdigstilling av det nye anlegget ved Hommelfossen kraftverk. 3. Verknad for miljø, naturressursar og samfunn For utbyggingar i denne storleiken er det ikkje krav om eigen konsekvensutgreiing. Det ligg føre ein rapport frå Rådgivende Biologer AS med konsekvensvurdering av utbygginga. I tillegg har BKK gjort greie for verknader av ulike delar av tiltaket. Heile konsesjonssøknaden med rapporten frå Rådgivende Biologer kan ein lese på NVE sin nettstad: under konsesjoner og vannkraft. Vassføring Matresvassdraget med utspring i Stordalsvatnet og Krokevatnet har eit nedbørsfelt på kring160 km 2. Vassdraget vart regulert i 1959/1963, og fleire av innsjøane i vassdraget vert nytta som magasin for Matre, Stordalen, Vesterbotn og Hommelfossen kraftverk. Utbygginga gjeld eit nedbørsfelt på 7,8 km 2. Ålmenn lågvassføring like nedom inntak i Brydalsfossen er 0,067 m 3 /s. 5-persentil sommarvassføring er 0,216 m 3 /s og 5-persentil vintervassføring er 0,053 m 3 /s. Utbyggjar legg opp til minstevassføring forbi Brydalsfossen på 0,2m 3 /s i sommarsesongen og 0,1m 3 /s i vinterhalvåret. Biologisk mangfald I høve til biologisk mangfald ser ein særleg på verknader for artar nemnt i internasjonale konvensjonar og den nasjonale raudlista. Vidare ser ein på verknader for viktige og sårbare naturtypar. I influensområdet er det registrert fem raudlista artar. Strandsnipe (NT: nær truga), storlom (NT), rosenfink (VU: sårbar), kystfloke (VU) og alm (NT). I tillegg er det kjent at fossekall (Bern liste II) truleg hekkar i området. Fossekall, storlom, strandsnipe og til dels rosenfink er vasstilknytta fugleartar. Den reduserte vassføringa er vurdert å ha liten negativ verknad for dei raudlista fugleartane, men ein har ikkje noko klart svar på kor stor vassføring fossekallen treng for å hekke. Auka støy og trafikk i anleggstida kan mellombels vere noko negativt for fugleartane. For den fuktkrevjande mosen kystfloke er verknaden av redusert vassføring vurdert til middels negativ. Samla er verknaden vurdert til middels negativ (--) for raudlisteartar. I Helvetesjuvet er det førekomst av naturtypen bekkekløft og bergvegg verdisett til svært viktig (Averdi), mellom anna grunna førekomsten av raudlistearten klystfloke. I Hommelfossen finn ein naturtypen fossesprøytsone vurdert til lokalt viktig (C-verdi). Dette er ei naturtype som i dag har status som nær truga (NT). Redusert vassføring vil kunne påverke fuktkrevjande artar både i bekkekløfta og fossesprøytsona. Samla sett er verknaden vurdert til liten negativ(-) for terrestrisk miljø (miljø på land). Fisk og vassmiljø Matreselva og Hommelvatnet er ikkje omfatta av verneplan for vassdrag og inngår ikkje i nasjonale laksevassdrag. Verknad for desse nasjonale planane vert difor ubetydeleg (0). 3

4 Matresvassdraget er anadromt nedanfor Brydalsfossen og Hommelfossen, som er naturlege vandringshindre i vassdraget. Det er sjøaure i elva, med noko redusert ungfiskproduksjon grunna dei omfattande vassdragsreguleringane. Regulering og forsuring gjer at laksebestanden i Matresvassdraget er klassifisert som tapt bestand i lakseregisteret. Noko laks er registrert i gytetellinger, og ved stadig mindre sur vasskvalitet i elva kan det på sikt på ny verte etablert laksebestand i vassdraget. Det er tett bestand av aure i Hommelvatnet. Utbyggjar legg opp til minstevassføring på 200l/s i sommarhalvåret og 100l/s i vinterhalvåret. Vassføringa på anadrom strekning vert i gjennomsnitt redusert til 30-40% av dagens vassføring, og lengda på perioden med minstevassføring forbi inntaket i Brydalfossen vert 87% av året. Om ein ikkje hadde planlagd minstevassføring forbi Brydalsfossen ville verknadene vore store for sjøaure og ferskvassorganismar. Basert på erfaring frå andre vassdrag meiner Rådgjevande Biologar at minstevassføring på l/s vil gje tilstrekkeleg vassdeking i elva til å sikre biologisk produksjon. Reguleringa i Hommelvatnet vert uendra, men vassgjennomstrøyminga vil auke noko med meir tilført vatn, utan at det er venta vesentlege endringar for fisken grunna dette. Tiltaket er vurdert å ha ubetydeleg(0) konsekvens for Hommelvatnet. På anadrom strekning er verknad for fisk og ferskvassbiologi er vurdert å ha liten negativ(-) konsekvens. Landskap og inngrepsfri natur Utbygginga er planlagd i inngrepsnært område og vil ikkje føre til bortfall av inngrepsfrie naturområde (INON) eller endringar av INON-soner. Verknad for inngrepsfrie naturområde er vurdert til ubetydeleg (0). Landskapet er typisk for regionen med gode kvalitetar og ein del inngrep. Matreselva og Hommelfossen er middels markerte landskapselement i det opne landskapet kring kraftstasjonen. Oppstraums inntaket er Brydalsfossen synleg frå avstand og eit markert element i landskapet. Nedstraums inntaket er elva lite synleg frå avstand. Dei synlege inngrepa vil vere tunnelpåslag, inntak, anleggsveg og deponi. Den reduserte vassføringa i Matreselva vil endre landskapsbiletet noko. Fossen i Helvetesjuvet vert råka, men denne er lite synleg frå avstand. Samla er verknad for landskap vurdert å vere liten til middels negativ konsekvens(-/--). Kulturminne og kulturmiljø I følgje rapporten er det ikkje registrerte freda kulturminne eller SEFRAK-bygg i tiltaksområdet. Steintrappen opp til Hommelvatnet (Stegane) er einaste kjende kulturminne frå nyare tid. Samla er verknaden for kulturminne og kulturmiljø vurdert til ubetydeleg(0) konsekvens. Jord og skogressursar Tiltaket vil ikkje råke dyrka mark, men deponi ved gamle Hommelfossen kraftverk vil beslagleggje beiteområde for sau. Etablering av anleggsveg inneber hogst av skog med høg bonitet. For skog og jordbruksressursene er tiltaket vurdert å ha liten negativ(-) konsekvens. Friluftsliv/brukarinteresser Dei regionale friluftsinteressene er særleg knytt til Stølsheimen lenger nordaust, men influensområdet til kraftverket vert nytta ein del lokalt. Det går tursti opp til Hyttemarka og Hommelvatnet (Stegane). Den årlege Bjørn West marsjen passerar aust og ovanfor Kringlebotn og Hommelvatnet. Det vert arrangert ulike friluftsaktivitetar i influensområdet, mellom anna juvvandring i Helvetesjuvet og rappelering ved Stegane og Brydalsfossen. Kulpen nedom Brydalsfossen er populær badeplass. Visuelt vil den reduserte vassføringa vere noko negativt for opplevingsverdien av elva og fossane, men vil i liten grad vere avgrensande faktor for utøving av juvvandring, bading og rappelering. Fiskemoglegheitene vert noko redusert, og støy og uro i anleggstida kan påverke jaktbart vilt. Samla er verknaden vurdert til liten til middels negativ konsekvens(-/--) for brukarinteressene. Samfunnsinteresser Tiltaket vil gje Masfjorden noko auka inntekter, i hovudsak frå eigedomskatt (kring kr årleg). Utbygginga vil gje noko lokal omsetting og sysselsetting. Grunneigar vil og tene på utbygginga. Tiltaket er vurdert å ha liten positiv konsekvens(+) for samfunnsinteresser. 4

5 Oppsummert konsekvens av utbygginga med framlegg til minstevassføring: Tema Konsekvens Vasstemperatur, istilhøve og lokalklima Ubetydeleg (0) Grunnvatn Ubetydeleg (0) Ras, flaum, erosjon Ubetydeleg (0) til liten positiv (+) Raudlisteartar Middels negativ (--) Terrestrisk miljø (på land) Liten negativ (-) Akvatisk miljø (i vann) anadrom strekning Liten negativ (-) Akvatisk miljø ovanfor anadrom strekning Ubetydeleg (0) Verneplan for vassdrag og nasjonale laksevassdrag Ubetydeleg (0) Landskap Liten/middels negativ (-/--) Inngrepsfrie naturområde Ubetydeleg (0) Kulturminne og kulturmiljø Ubetydeleg (0) Reindrift Ubetydeleg (0) Skog og jordressursar Liten negativ (-) Ferskvassressursar Liten negativ (-) Brukarinteresser Liten/middels negativ (-/--) Samfunnsverknader Liten positiv (+) Kraftliner Ubetydeleg (0) Dam og trykkrøyr Ubetydeleg (0) 4. Vurdering Klimaplan for Hordaland ( ) erstattar Energiplan for Hordaland ( ) når det gjeld mål, der strategi C gjeld ny energiproduksjon. Strategi C: Hordaland skal vere ein føregangsregion i produksjon av fornybar energi Delmål: 8. Hordaland vil stimulere til utvikling, produksjon og bruk av nye fornybare energikjelder. Kompetanse, forsking og utdanning på energifeltet skal styrkjast. Verkemidlar må sikre utvikling, produksjon og tilgang til marknad/ sluttbrukar. 9. Hordaland skal produsere energi frå fornybare kjelder og med minst mogleg arealkonfliktar. Ein skal ta omsyn til naturmangfald, friluftslivområde og store landskapsverdiar i fylket. Jf. Fylkesdelplan for små vasskraftverk. 10 Effektivisering og modernisering av eksisterande vasskraftverk. Delmål 10 er særleg relevant då prosjektet førar til auka produksjon ved Hommelfossen kraftverk ved ny overføring av vatn til Hommelvatnet som er eit eksisterande regulerings/inntaksmagasin. Gjennom arbeidet med fylkesdelplan for små vasskraftverk vart det utforma nye retningsliner som erstattar retningslinene i energiplanen når det gjeld små vasskraftverk. Retningslinene er i hovudtrekk så generelle at dei kan nyttast som rettesnor også elles når ein vil vurdere verknad for t.d. naturmangfald, friluftsområde og store landskapsverdiar i ulike energisaker slik delmål 9 i klimaplanen viser til. Retningslinene er lagt ved saka. I fylkesdelplan for små vasskraftverk står følgjande oppsummert som tekst for aktuelt delområde: Masfjorden delområde har eit stort potensial for småkraft. Det er særleg viktig å ta vare på det store området med inngrepsfri natur i Fjonfjella. Området er unikt i regionen med samanhengande urørt natur frå fjord til fjell. Stølsheimen er eit svært viktig friluftsområde der mykje av vassdragsnaturen alt 5

6 er regulert i samband med kraftutbygging, og det vert viktig å ta dette med ved vurdering av sumverknad for området ved nye prosjekt. Området har fleire potensielt verdifulle bekkekløfter som må undersøkjast nærare ved nye utbyggingsplanar. Kommentaren om friluftsliv i Stølsheimen og bekkekløft er relevant i denne saka. R1 syner positiv grunnhaldning til bygging av små vasskraftverk. I effekt og kraftmengde er utbygginga som eit småkraftverk (under 10MW), men overføringa av vatn og bruk av reguleringsmagasin gjer at den skal handsamast etter både vassressurslova og vassdragsreguleringslova. Med utbyggingspris på 5,8 kr/kwh er utbygginga relativt kostbar. R2 og R3 er ikkje relevant då utbygginga ikkje gjeld verna område eller fjordlandskap. Med utbygging mellom kote 255 og 66 er ein heller ikkje i sårbart høgfjell som R4 omhandlar. I R5 om biologisk mangfald gjeld pkt 1. artar på raudlista som er kritisk truga (CR), sterkt truga (EN) eller sårbar (VU). Av fem registrerte raudlisteartar i området er to med status sårbar; rosenfink og mosearten kystfloke. Av desse er det kystfloke som er venta å få dårlegare kår ved den reduserte vassføringa som utbygginga inneber, men minstevassføring og topografi som opprettheld ei viss vassoverdekning vil avbøte noko på dette. Området har hekkande lom som retningslina omtaler i pkt 2., men utbygginga inneber ikkje endringar i reguleringa av Hommelvatnet. Minstevassføring i elva gjev og betre kår for hekkande fossekall (pkt. 3), men her bør det vurderast eventuell trong for å sette ut hekkekasser. Tiltaket inneber ikkje direkte tekniske inngrep i naturtyper av stor verdi (pkt 4.), men for bekkekløfta i Helvetsjuvet (særleg viktig: A-verdi) kan den redusert vassføringa påverke tilhøva for dei fuktkrevjande artene. R6 gjeld omsyn til fisk der pkt 1. gjeld nasjonale laksevassdrag som ikkje er relevant i denne saka. Elva har sjøaure, medan status for laks i elva pr i dag er tapt bestand, men med ei viss von om at den kan reetablerast med tida. Utbygginga legg opp til minstevassføring som skal vere tilstrekkeleg for å sikre oppvandring, gyting og rekruttering av anadrom fisk. Ein vurderer det slik at omsynet til fisk med retningsline R6 vert ivareteke. R7 har fokus på friluftsområde med stor verdi og rår til å vise varsemd med ny vasskraftutbygging der dette reduserer opplevingskvalitetane. Utbyggingsområdet er i randsona av eit større turområde utan tilrettelegging kalla Bjørn West i kartlegging- og verdisettingsprosjektet for regionalt viktige friluftsområde i Hordaland frå Området har verdisettinga A: svært viktig. Hovudfallet Brydalsfossen vert ikkje endra, men redusert vassføring vil i noko grad redusere opplevingsverdien av vassdraget lenger ned. Den reduserte vassføringa vil ikkje vere avgrensande faktor for utøving av juvvandring, bading og rappelering. Med minstevassføring vil ein alltid vere sikra noko vatn i elva. Når det gjeld kulturminne (R8) er det ikkje kjent funn av automatisk freda kulturminne i området som vert råka av tiltaket, og det er lite potensial for funn av slike innanfor tiltaksområdet. Utbygginga vil heller ikkje direkte råka kjende kulturminne frå nyare tid. Einaste kjende kulturminnet frå nyare tid er stien/steintrappene opp Stegane, som er bygt ein gong ut på 1800-talet og vart forsynt med rekkverk av jern kring Denne vegen vart laga for å letta tilkomsten opp til Hommelvatnet og vidare til garden Kringlebotten. Utbygginga vil ha liten negativ konsekvens for kulturminne og kulturmiljø. Konsekvensane er knytt til eventuell visuell påverknad på nærliggjande kulturmiljø som steintrappa opp Stegane og elles til mindre vassføring i elva på det partiet som ligg mellom inntak overføringstunnel og utløp frå Hommelfossen kraftverk. Det vert ikkje stilt krav om undersøkingar i høve til undersøkingsplikta etter 9 i Kulturminneloven i denne saka. Dersom det kjem endringar med tanke på planlagde inngrep av varig og mellombels karakter må desse sendast på høyring til Hordaland fylkeskommune som regional styresmakt innan kulturminnevern. Dersom det vert avdekka konflikt med automatisk freda kulturminne, må tiltaka justerast eller eventuelt leggjast fram for Riksantikvaren som rette dispensasjonsmynde. Vassføring i elva bør oppretthaldes i størst mogleg grad. 6

7 Området er ikkje vurdert å ha særskilt verdi for reiselivet, slik at R9 vert mindre relevant. R10 er relevant då utbygginga inneber tunnel med deponi for tunnelmassar. Utbyggjar skisserer aktuelle tipplassar, men stiller ressursane tilgjengeleg for alternativ bruk. Det ligg føre både kart, bilete og illustrasjonsfoto slik R11 bed om. Samla vurdering Prosjektet inneheld fleire element som bidreg til å redusere mogelege negative verknader som ei kraftutbygging kan medføre. Utbygginga er kopla til eit eksisterande kraftverk med tilhøyrande inntaks- og reguleringsmagasin. Ved at inntaket er lagt ved foten av Brydalsfossen vert den synlege delen av fossen oppretthalde som landskapselement. Bruk av tunnel for overføring av vatn og til røyrføring gjev relativt få synlege inngrep i dagen. Eit tidlegare sjølvpålagt slepp av minstevassføring er teke inn i prosjektet. Utbyggingsprisen er noko høg, men dette må truleg sjåast i samanheng med desse prosjektløysingane. Dei største negative effektane av tiltaket gjeld biologisk mangfald, landskap og friluftsliv. Planlagd minstevassføring dempar dei negative konsekvensane for landskap, friluftsliv, biologisk mangfald og fisk. Etter mi vurdering bør ein rå til at det vert gjeve løyve til tiltaket. Med tanke på nivå for minstevassføring bør fagstyresmaktene (Direktoratet for naturforvalting/fylkesmannen) gje klåre råd om kva minstevassføringsnivå som er naudsynt for at ein ikkje skal få større negative verknader for sårbare raudlisteartar og anadrom fisk. Når det gjeld kulturminne må vilkåra sikre at fylkeskommunen som kulturminnestyresmakt vert rådført ved eventuelle endringar i prosjektet, og at eventuelle funn av automatisk freda kulturminne vert handtert i tråd med lova. 7