VINJE KOMMUNE. Møteinnkalling. Utval Stad Dato Kl. Oppvekst- og velferdsutvalet Formannskapssalen :00

Transkript

1 VINJE KOMMUNE Møteinnkalling Utval Stad Dato Kl. Oppvekst- og velferdsutvalet Formannskapssalen :00 Saksliste Saksnr Tittel PS 16/17 Referat og meldingar PS 16/18 Planprogram Helse og omsorgsplan PS 16/19 Kunsthuset på Rauland - avklaring av omfang PS 16/20 Kommuneplanens samfunnsdel - til høyring og offentleg ettersyn Gyldig forfall skal meldast til administrasjonssekretæren i god tid. Varamedlemane skal berre møte dersom dei blir kalla inn. Innkallinga kan du og finne på kommunens heimeside Åmot, Baiba Sheine leiar Reidun Lofthus administrasjonssekretær -1-

2 PS 16/17 Referat og meldingar RS 16/9 Møtebok frå førre møte RS 16/10 Protokoll frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne RS 16/11 Oversikt over folkehelsa i Vinje kommune året 2016

3 VINJE KOMMUNE MØTEBOK Utval Stad Dato Kl. Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne Formannskapssalen :00 Desse representantane møtte Namn Repr Vara for Asbjørn Gardsjord Ingfrid Solberg Anne Lise Haugen Ragnfrid Bakken Britt Rønningen Asbjørn Arnfinn Arnevik Hanna Jordstøyl Tor Strømme Saker til handsaming 16/07-16/11 Merknader Asbjørn Arnfinn Arnevik hadde meldt forfall og vara kunne ikkje møte. Andre som møtte Namn Signe Vinje Signe Marie Kittelsaa Gry Åsne Aksvik Anne Marie Loftsgarden Kari Dalen Stilling Plan- og byggjesakshandsamar Kultursjef Plan- og økonomisjef Rådgjevar - Helse og omsorg Helse- og omsorgssjef Asbjørn Gardsjord leiar Åse Slåtta administrasjonssekretær 1/6-5-

4 Saksliste Saksnr Tittel PS 16/7 Referat og meldingar RS 16/2 Referat frå førre møte PS 16/8 Arbeidsdokument - rullering av kulturplanen PS 16/9 Årsmelding 2015 PS 16/10 Val av representantar i styringsgruppe i samband med utarbeiding av Helse og omsorgsplan for Vinje kommune. PS 16/11 Arrangering av eldredagen 1. oktober 2016 sak lagt fram i møte 2/6-6-

5 PS 16/7 RS 16/2 Referat og meldingar Referat frå førre møte Handsaming i Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne : Helse- og omsorgssjef Kari Dalen orienterte om: -fylkesmannens tilsyn med tenester til psykisk utviklingshemma over 18 år våren arbeidstilsynets postale tilsyn om forebyggjande smittevern våren Rådgjevar Anne Marie Loftsgarden frå Helse- og omsorg informerte om arbeidet med den nye helse og omsorgsplanen. -Plan- og byggjesakshandamar Signe Vinje orienterar om kommuneplanens samfunnsdel Framlagde referat og meldingar blei teke til etterretning. -7-3/6

6 PS 16/8 Arbeidsdokument - rullering av kulturplanen Handsaming i Oppvekst- og velferdsutvalet : Oppvekst- og velferdsutvalet blei orienterte om arbeidet med rullering av kulturplanen Utvalet tok orienteringa til etterretning. Handsaming i Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne : Framlegg frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne: -Rådet tok arbeidsdokumentet rullering av kulturplanen til orientering. -Rådet ynskjer at det i planen skal koma inn punkt om den kulturelle spaserstokken og stimulering av trim og gå grupper for eldre og personer med nedsett funksjonsemne. Framlegget frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne blei samrøystes vedteke. -Rådet tok arbeidsdokumentet rullering av kulturplanen til orientering. -Rådet ynskjer at det i planen skal koma inn punkt om den kulturelle spaserstokken og stimulering av trim og gå grupper for eldre og personer med nedsett funksjonsemne. PS 16/9 Årsmelding 2015 Rådmannens framlegg til vedtak: Årsmelding for Vinje kommune 2015 vert godkjent. Rådmannen, Jan Myrekrok, rådmann /s/ Handsaming i Formannskapet : Framlegget frå rådmannen blei samrøystes vedteke. Årsmelding for Vinje kommune 2015 vert godkjent. Saksordførar: Børre Rønningen -8-4/6

7 Handsaming i Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne : Framlegget frå rådmannen blei teke til orientering Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne tek Årsmelding for Vinje kommune 2015 til orientering. PS 16/10 Val av representantar i styringsgruppe i samband med utarbeiding av Helse og omsorgsplan for Vinje kommune. Rådmannens framlegg til vedtak: Råd for eldre og personar med nedsett funksjonsevne vel representantane frå råd for eldre og frå råd for personar med nedsett funksjonsevne til styringsgruppe for utarbeiding av Helse og omsorgsplan for Vinje kommune. Rådmannen, Jan Myrekrok, rådmann /s/ Handsaming i Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne : Framlegg frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne: Vel representantane Asbjørn Arnfinn Arnevik for dei eldre og Ragnfrid Bakken for personar med nedsett funksjonsevne. Framlegget frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne blei samrøystes vedteke. Råd for eldre og personar med nedsett funksjonsevne vel representantane Asbjørn Arnfinn Arnevik for dei eldre og Ragnfrid Bakken for personar med nedsett funksjonsevne til styringsgruppe for utarbeiding av Helse og omsorgsplan for Vinje kommune. -9-5/6

8 PS 16/11 Arrangering av eldredagen 1. oktober sak lagt fram i møte av Ragnfrid Bakken Handsaming i Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne : Ragnfrid Bakken bad om at saka nedanfor blei lagt til saklista. Rådet vedtok samrøystes å handsame saka i møte. Sak frå Ragnfrid Bakken: Arrangere eldredagen 1.oktober. Framlegg frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne: Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne ynskjer å arrangere den internasjonale eldredagen 1. oktober i samarbeid med pensjonistforeningane Ytre Vinje og Øvre Vinje, Folkeakademia i Rauland og Vinje samt Frivilligsentralen. Ragnfrid H. Bakken blir vald til leiar for arrangementet og tek kontakt med dei ulike grupperingane. Pensjonistar frå heile Vest-Telemark blir invitert. Framlegget frå Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne blei samrøystes vedteke. Rådet for eldre og personar med nedsett funksjonsevne ynskjer å arrangere den internasjonale eldredagen 1. oktober i samarbeid med pensjonistforeningane Ytre Vinje og Øvre Vinje, Folkeakademia i Rauland og Vinje samt Frivilligsentralen. Ragnfrid H. Bakken blir vald til leiar for arrangementet og tek kontakt med dei ulike grupperingane. Pensjonistar frå heile Vest-Telemark blir invitert /6

9 Vinje kommune Vinje helse og omsorg Sakshands. Saksnr. Løpenr. Arkiv Dato ASTRIDKV 2016/ / Oversikt over folkehelsa i Vinje kommune, året 2016 KOMMUNEOVERLEGE RUNE AASBØ LYSTAD Innhald 1.0 Innleiing Føremål Kunnskapsgrunnlag Samansetnad i befolkninga Oppvekst- og levekår Familie Utdanning Inntekt Arbeid

10 3.5 Helsetenester Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø Biologisk Fysisk Sosialt Skader og ulukker Helserelatert åtferd Fysisk aktivitet Kosthald Røyking Alkohol Narkotika Helsetilstand Forventa levealder Overvekt/fedme Psykisk helse Muskel-/skjelettplager Hjarte-/karsjukdommar Diabetes KOLS/astma og allergi Antibiotikaforbruk Vaksinasjonsdekning Oppsummering Vedlegg Side 2

11 1.0 Innleiing 1.1 Føremål Folkehelselova 5 pålegg kvar kommune å ha oversikt over helsetilstanden i kommunen og faktorane som kan påverka denne. Målet med dette er å identifisere folkehelseutfordringane i kommunen. Kvart fjerde år skal kommunen utarbeide eit oversiktsdokument som skal liggje føre ved oppstart av arbeidet med planstrategi. På denne måten skal folkehelse vere eit premiss for all kommunal planlegging uavhengig av sektor. 1.2 Kunnskapsgrunnlag Ei viktig kjelde for å seie noko folkehelsa i kommunen er tilgang til nasjonale datamateriale og statistikk frå desse. Ei utfordring er at talmaterialet lokalt i kommunen ofte er for tynt til at ein kan seie sikkert om kommunen skil seg vesentlig frå resten av landet. Ein må difor bruke statistikken med varsemd. Det meste av statistikkmaterialet er presentert i eit vedlegg, der ein samanliknar Vinje med Telemark fylke og resten av landet, og kan være nyttig når ein les gjennom dette dokumentet. Følgjande grunnlagsmateriale er nytta: Folkehelseinstituttet sine statistikkbankar, hovudsakleg Kommunehelsa statistikkbank. Statistisk sentralbyrå (SSB) Ungdomsundersøkinga for trinnet trinna: Ungdata 2015 Informasjon frå helseog omsorgstenestene i kommunen, innhenta bl.a. i tverrfaglege møte Informasjon frå andre sektorar i kommunen, bl.a. skule, brannvern 2.0 Samansetnad i befolkninga Befolkningsveksten i kommunen frå 2014 til 2015 er på -0,9 % (Figur 1). Det er lågare enn folkeveksten i Telemark (0,28 %) og klart lågare enn landet, der veksten var 1,1 %. Andel av befolkninga over 80 år er 4,9% (Figur 2). Det er større enn landsgjennomsnittet, som er 4,3 %, og skilnaden vil truleg halde seg slik framover. 27,1 % av befolkninga over 45 år bur åleine (Figur 3), og dette skil seg ikkje eintydig frå landsgjennomsnittet Side 3

12 3.0 Oppvekst- og levekår 3.1 Familie Andelen barn med einsleg forsørgjar er 13 % (Figur 4), noko som er klart lågare enn landsnivået på 15 %. Kommunen har full barnehagedekking. 3.2 Utdanning Andelen som har vidaregåande skulegang eller høgare utdanning ligg på landsgjennomsnittet (Figur 5). Fråfallet frå vidaregåande skule er 15%, og klart lågare enn landsgjennomsnittet på 25 % (Figur 6). 84 % av ungdomsskuleelevane trives på skulen (Figur 7), dette skil seg ikkje frå landsnivået. Tendensen her ser ut til å være fallande ved siste måling. I undersøkinga Ungdata angir 10 % av ungdomane at dei blir mobba på skulen eller på fritida. Det skil seg ikkje frå landsnivået. Alle skulane har eigen mobbeplan og gjennomfører årlege trivselsundersøkingar blant elevane. På dei nasjonale prøvene i småskulen er andelen på lågaste meistringsnivå i lesing i 5. klasse 34 % (Figur 8), som er klart lågare enn landsgjennomsnittet på 25 %. Tilsvarande andel for lågaste meistringsnivå i rekning er 33 % (Figur 9), men det skil seg ikkje klart frå landsgjennomsnittet som er 26 %. Noko av forklaringa på dette kan være store variasjonar og ulik satsing på gjennomføringa av desse prøvene. I følgje skulesjefen ved Åmot skule har det ikkje har vore tradisjon for dette i Vinje kommune. 3.3 Inntekt Andelen barn som lever i ein låginntektsfamilie er 8,6 %, og skil seg klart frå landsnivået som er 11 % (Figur 10). Ei låginntektsfamilie er her definert med inntekt under 60 % av nasjonal medianinntekt. 3.4 Arbeid Tala på unge uføre er 2,5 %, det skil seg ikkje eintydig frå landsnivået, men skil seg derimot tydeleg frå fylkesnivået som er 4,3 % (Figur 11). 3.5 Helsetenester Det er god tilgang til helsestasjons- og skulehelseteneste Side 4

13 4.0.Fysisk, biologisk, kjemisk og sosialt miljø 4.1 Biologisk Det er ikkje registrert alvorlege utbrot av smittsame sjukdommar dei siste åra. Kommunen har høg andel av private vassverk utan rapportplikt (55 % totalt). Av vassverk med rapporteringsplikt er det svært god drikkevasskvalitet. Det er ikkje registrert sjukdom som er relatert til drikkevatnet dei siste åra. 4.2 Fysisk Radonnivået i bustader vart kartlagt i 44 kommunar i 2003, deriblant Vinje (StrålevernRapport 2003:9). 12 % av dei kartlagde bustadene i Vinje hadde radonnivå > 200 Bq/m³ (grenseverdi). Auka radonnivå gir større risiko for lungekreft, men denne effekten er har størst utslag for røykjarar. Kommunen har rikeleg med friluftsareal. Det finst ein del turstigar som er tilgjengelege for eldre og personar med nedsett funksjonsevne, og det er bygt ein del gang- og sykkelvegar i sentrumsnære strok. Då kommunen har svært spreidd busetnad, er det likevel mange som ikkje har tilgang på dette der dei bur. Kollektivtilbodet er sparsamt grunna lågt innbyggjartal. Skuleelevar som har tungt trafikkert veg til skulen, ev. lang skuleveg, får skuleskyss. 4.3 Sosialt Kommunen har eit godt kulturtilbod. Det er ein del sosiale møteplassar, mellom anna kafear, bygdekino og ulike aktivitetar i regi av frivillige organisasjonar. Omsorgssenteret på Edland har til dømes etablert seg som ein viktig møteplass og berar av lokal identitet, og er svært viktig for mange i Haukeli Edland-området. For barn/ungdom er fotball og skiidrett dominerande aktivitetar. Data frå Ungdata (Figur 12) viser at 74 % av ungdomane er nøgd med eige lokalmiljø, og 73 % meiner tilbod av idrettsanlegg er bra. Dette er på nivå med resten av landet. Heile 95 % vurderer at lokalmiljøet er trygt, som er noko høgre enn landsnivået på 89 %. Undersøkinga viser at berre 36 % av desse ungdomane er nøgd med kulturtilbodet, og berre 38 % meiner at dei har nok lokale til å treffe andre unge. 12 % av dei unge oppgir at dei er plaga med einsemd, samanlikna med 18 % for resten av landet. Valdeltakinga ved kommunestyre- og fylkestingsvalet i 2015 var 60 %, likt landsgjennomsnittet Side 5

14 5.0 Skader og ulukker Andel akutte personskader behandla på sjukehus er 12,3 per 1000 personer, og skil seg ikkje eintydig frå resten av landet der talet er 12,8 per 1000 (Figur 13). Tidligare har Vinje lege høgare på denne statistikken, og ein bør tolke desse tala med varsemd. Ein årsak til at ein får rapportert lite skader i kommunen kan være at det er mogleg å undersøke med røntgen og behandle enkle brot på legekontoret i Åmot. I løpet av 2015 blei det gjennomført 36 akutte røntgenundersøkingar i ordinær arbeidstid i Vinje, og 53 på legevakt. Til samanlikning er det rapportert inn 48 skader på statistikken nemnt over. Dermed ligg ein klart høgare samanlikna med resten av landet. Mykje av forklaringa er at Vinje har ein del personskader knytt til vintersport og alpinanlegga i kommunen, og det er store sesongvariasjoner. Det også ein del trafikkskader i samband med E-134. Det har ikkje vore brannar med omkomne personar i kommunen dei siste åra. Det har heller ikkje vore alvorlege ulukker i barnehagar eller skular i seinare år. 6.0 Helserelatert åtferd 6.1 Fysisk aktivitet Det er stort omfang av fysisk aktivitet i barnehagane, mest som naturleg leik, men òg tilrettelagde aktivitetar som turgåing, leik i gymsal, og bading i symjehallen. Skulane i kommunen legg òg stor vekt på fysisk aktivitet. Åmot skule har fysisk aktivitet ute tre timar i veka i tillegg til eit såkalla trivselsprogram fire dagar i veka. Det er òg diverse idrettsdagar/- arrangement i løpet av året. Kroppsøvingsfaget kjem i tillegg. Dei andre skulane i kommunen har tilsvarande opplegg. Det er god tilgang på område for aktivitet, både friluftsområde og idrettsanlegg, noko som vert brukt av mange. Spreidd busetnad og få gang- og sykkelvegar gjer likevel til at mange må bruke motorisert køyretøy for å kome seg til butikk, skule og jobb. Dette fører til at mange får lite fysisk aktivitet i det daglege. Fastlegetenesta erfarer at mange får lite fysisk aktivitet på vinteren fordi dei anten ikkje liker å gå på ski, eller fordi dei er redde for å falle på glatte vegar, særleg gjeld dette for dei eldre. I undersøkinga Ungdata seier 19 % at dei driv med fysisk aktivitet mindre enn ein gang i veka, samanlikna med 13 % på landsnivå. 6.2 Kosthald Barnehagane og skulane legg stor vekt på sunt kosthald. Barnehagane er med i det nasjonale kosthaldsprogrammet Fiskesprell, og dei har daglege fruktmåltid. Det er skulematordning i kommunen; alle elevane får gratis skulemat (varm mat 1-2 gonger i veka og elles sunn brødmat med tilgang på frukt). Skulane erfarer at dette er gunstig både for læringsmiljøet og det sosiale miljøet Side 6

15 6.3 Røyking Andel personar som røyker er fallande over heile landet. I Vinje røyker 8,4 % av kvinnene, det er nær landsgjennomsnittet som er 10 % (Figur 14). 6.4 Alkohol I 2014 var det 24 skjenkeløyve og 10 salsløyve i kommunen. Dei maksimale serveringstidene er kl. 12-2, men svært mange av bedriftene med skjenkeløyve har avgrensa opningstider. Registrert omsetjing av alkohol i kommunen viste ein liten nedgang både hjå skjenkestader og alkoholutsalg frå året 2014 til 2015 (Figur 15 og 16) Helsetenesta i kommunen erfarer at alkoholbruk fører til betydelege helseproblem, men ein har ikkje grunnlag for å seie om skadeleg alkoholbruk er meir eller mindre hyppig i kommunen enn elles i landet. I nokre miljø blant unge vaksne er det svært mykje alkoholbruk i form av helgefyll. I undersøkinga Ungdata svarar 14 % av ungdomane at dei har vore rusa minst ein gang siste året, og 6 % får lov til å drikke alkohol av foreldra. Tala samsvarar med landsgjennomsnittet. 6.5 Narkotika Det er ikkje noko aktivt narkotikamiljø i kommunen. Generelt er narkotika eit uvanleg og lite akseptert rusmiddel på tvers av sosiale grupper. Det førekjem i einskilde små marginaliserte grupper. I Ungdata svara 2 % av ungdommane at dei hadde brukt hasj eller marihuana det siste året, samanlikna med 3 % for dei nasjonale tala, Ungdata 2014 (Figur 17). 7.0 Helsetilstand 7.1 Forventa levealder Forventa levealder for personar i Vinje er 82,2 år for kvinner og 77,8 år for menn. Tala skil seg ikkje eintydig frå landsgjennomsnittet. (Figur 18) 7.2 Overvekt/fedme Ved innrapportering i samband med sesjonen, var 21 % av 17-åringane overvektige, og det er likt med landsgjennomsnittet. 7.3 Psykisk helse Andelen personar mellom år som har oppsøkt fastlege eller legevakt for psykiske plager er 7,5 %. Det er klart mindre enn landsgjennomsnittet på 14,2 % (Figur 19). Tala kan indikere betre psykisk helse samanlikna med landsgjennomsnittet, men ein bør tolke dette med varsemd. Det kan vere fleire feilkjelder her. Det er god tilgang på både fastlege- og legevakttenester i kommunen, så dårlig tilgang er neppe ei forklaring. Det kan òg være kulturelle faktorar som gjer at personer i denne aldersgruppa ikkje så hyppig søker helsehjelp for psykiske plager. Ei anna forklaring kan vere at kommunen har ei godt utbygd -17- Side 7

16 psykiatriteneste. Innbyggjarane i kommunen kan søkje hjelp hjå denne utan å vere i kontakt med fastlegen, og bruken kjem difor ikkje inn i statistikken. Det er færre brukarar av legemiddel for psykiske lidingar, sovemiddel og roande middel i Vinje (9,4 %) enn på landsnivå (13,1 %) (Figur 20). Nokre av desse legemidla medfører fare for avhengigheit, og det er truleg for høgt forbruk av desse i Noreg i dag. Fastlegetenesta i Vinje har lenge hatt fokus på å unngå problematisk bruk av desse legemidla. 7.4 Muskel-/skjelettplager Andelen av befolkninga som har oppsøkt fastlege eller legevakt for muskel-/skjelettplager er 24,2 %, som er lågare enn landsgjennomsnittet på 26,2 % (Figur 21). 7.5 Hjarte-/karsjukdommar Andelen av befolkninga som har vore behandla i sjukehus for hjerte-/karsjukdom (2,1 %), er klart høgre enn landsgjennomsnittet (1,7 %) (Figur 22). Ein har same tendens i nabokommunen Tokke der talet er 2,4 %. Tala er korrigert for alder, og alderssamansetninga i kommunen kan ikkje forklare dette. Når ein ser på tidleg død av hjerte og karsjukdom, her definert frå 0-74 år, så er tala for Vinje 50,3 per personar (Figur 23). Til samanlikning er tala på landsbasis 57,2 per personar. Med andre ord så brukar innbyggjarane i Vinje spesialisthelsetenesta i større grad innan hjerte-/karsjukdommar, men på same tide så er det mindre grad av tidleg død av hjerte-/karsjukdommer. Det er uklart kva som er årsak til denne skilnaden. Ei mogleg forklaring kan være ulik henvisningspraksis av pasienter i denne gruppa. Det kan være at ved innlegging i sjukehus ved hjerte-/karsjukdom blir ein person frå Vinje verande lenger som følgje av lang reiseavstand mellom heimstad og sjukehus. Ein kan ikkje seie noko sikkert om dette. 7.6 Diabetes Andel av befolkninga med type 2 diabetes som blir behandla med tablettar, er lågare i kommunen (2,6 %) samanlikna med landsgjennomsnittet (3,5 %) (Figur 24). Det kan være fleire årsaker til dette. Fokus på tidleg oppdaging av sjukdomen, samt oppfølging i samarbeid med diabetessjukepleier kan gjere at mange lenge kan unngå medikamentell behandling for sin diabetes. Ei anna mogleg forklaring er at fleire i kommunen har diabetes utan å vite om det, og som då naturligvis ikkje bruker medisin for dette. 7.7 KOLS/astma og allergi Det er færre brukarar av legemiddel mot KOLS/astma og allergi i kommunen (7,1 %) samanlikna med landsgjennomsnittet (10,4 %) (Figur 25). Bruken av spesialisthelsetenester for pasientar med KOLS/astma er under nivået til resten av landet. Ei forklaring på lågare legemiddelforbruk kan vere mindre legesøking i denne pasientgruppa. Ein har eigen KOLSkoordinator i kommunen som har medansvar for oppfølging og helsehjelp til denne gruppa. Ei mogleg forklaring til lite bruk av spesialisthelsetenest i denne gruppa, er lang reiseveg, samt at fleire i dag får god helsehjelp på legevakt og kommunale øyeblikkelig hjelp plassar lokalt i kommunen Side 8

17 7.8 Antibiotikaforbruk Det er lågare antibiotikabruk i kommunen enn på landsbasis. Denne skildnaden er truleg ikkje reell fordi mange får kjøpt antibiotika direkte frå legevakta i Åmot utan å få det utskrive frå apotek. Dermed vert det ikkje registrert i statistikken. Legetenesta har også hatt eit sterkt fokus på å avgrense bruk av antibiotika. 7.9 Vaksinasjonsdekning Vaskinasjonsdekninga for meslingar hos 7-åringer i kommunen (93,8 %) skil seg ikkje eintydig får landsgjennomsnittet (94,7 %). 8.0 Oppsummering Helsetilstanden i kommunen vert vurdert til å vere god. Forventa levealder er som i resten av landet, og førekomst av tidlig død grunna hjarte/karsjukdommar er lågare. Andelen personar som røyker er framleis fallande i kommunen, og omsetjing av alkohol viser fallande tendens ved siste rapportering. Fråfallet frå vidaregåande skule er svært lågt, og dei fleste trivast på skulen. Dette er faktorar som er viktig for framtidig god folkehelse i kommunen. Det er likevel urovekkande at heile 10 % blir mobba på skulen. Mange ungdomar er inaktive og andelen overvektige ungdomar er høg på same måte som resten av landet. Det er mange positive faktorar som påverkar helsetilstanden, ma. nærleik til naturen, rik lokal kultur og aktive idrettsmiljø. Utfordringar i ein grisgrendt kommune kan ofte vere å skape sosiale møteplassar for alle aldrar og leggje til rette for ulike aktiviteter. Tal frå undersøkinga Ungdata viser at særlig mangel på sosiale møtestader for unge, samt at mange ikkje er nøgde med kulturtilbodet til ungdomen er ei framtidig utfordring for kommunen. 9.0 Vedlegg Figur 1-25 er fortløpande referert i teksten -19- Side 9

18 Figur 1 Figur Side 10

21 Figur Side 13

23 Figur 10 Figur 11 Figur Side 15

25 Figur 15 Liter Skjenking alkohol Skjenking gruppe 1 Skjenking gruppe 2 Skjenking gruppe Årstal Figur Side 17

26 Liter Sal gruppe Sal Årstal Figur Side 18

29 Figur Side 21

30 Figur 23 Figur 24 Figur Side 22

31 -33- Side 23

32 Vinje kommune Vinje helse og omsorg Arkiv saknr: 2016/1033 Løpenr.: 16262/2016 Arkivkode: Utval Møtedato Utval Saksnr Oppvekst- og velferdsutvalet /18 Sakshandsamar: Anne Marie Loftsgarden Planprogram Helse og omsorgsplan Vedlegg: 1 Planprogram Helse og omsorgsplan Planprosess Helse og omsorgsplan Metodar og opplegg for innspel -medverknad 4 Venta folketalsutvikling i Vinje Oversyn over tenester og tilbod Helse og omsorg Brukaroversyn helse og omsorg per Dokument i saka: Oversiktsdokument over Folkehelsa i Vinje kommune 2016 Bakgrunn: Lov om kommunale helseog omsorgstenester pålegg kommunen å planlegge, gjennomføre, evaluere og korrigere verksemda, slik at tenestene sitt omfang og innhald er i samsvar med krav fastsett i lov eller forskrift. Planstrategien er eit overordna politisk styringsverkty der planoppgåver i kommunestyreperioden vert gjeveprioritet. Kommuneplanen sin samfunnsdel dannar grunnlaget for einingane sine planar og tenesteproduksjon, og vere eit verkty for tilrettelegging i høve til ynskt samfunnsutvikling. Helse- og omsorgsplan for Vinje kommune er ei prioritert planoppgåve, og er å sjå på som ein delplan til kommuneplanen sin samfunnsdel. Det er ikkje tidlegare laga eit samla plandokument for helseog omsorgtenestene i kommunen. -34-

33 Vinje kommune ved eining for Helse og omsorg, har starta planarbeidet. Vinje kommunestyre er planmyndigheit og oppdragsgjevar, helseog omsorgssjefen er planansvarleg. Planarbeidet er organisert etter metode for prosjektorganisering, med styringsgruppe, prosjektgruppe og referansegrupper. Prosjektgruppa er ansvarleg for utarbeiding av planarbeidet, og består av Helse og omsorgssjef, ass. Helse og omsorgssjef, kommuneoverlegen og fagrådgjevarar. Planarbeidet hadde prosjektetablering og oppstart i april 2016 og ein har som mål at det endeleg plandokumentet skal ligge føre til politisk godkjenning i mars- april I tråd med avgjerd om kommunalt planarbeid i Plan- og bygningslova er det utarbeidd eit planprogram med tilhøyrande planprosess. Planprogrammet set rammer for planarbeidet, og skal definere og avgrense omfanget av planarbeidet. Vidare skal planprogrammet gjere greie for føremålet med planen, og for viktige tema og satsingsområde planen skal innehalde, samt avklare behovet for evt. utgreiingar. Planprosessen skal skissere tidsplanen med fristar, gjere greie for deltaking, samt metodar og opplegg for medverknad. Planprogrammet skal sikre ein føreseieleg og effektiv prosess. Planprogrammet skal leggjast ut til offentleg ettersyn i tråd med Plan- og bygningslovas og Når arbeidet med Helse og omsorgsplanen er avslutta, vil plandokumentet bli lagt ut til høyring før politisk handsaming i mars-april Helse og omsorgsplanen skal ha eit tidsperspektiv fram mot Nasjonale føringar, medisinske og teknologiske endringar, endring i brukargrupper og nye kompetansebehov vil setje kontinuerleg krav til kommunane som tenesteytarar. Difor vil planen med stort sannsyn måtte reviderast i perspektivperioden. Planen skal også henge i hop med anna planverk i kommunen, og revisjon vil bli vurdert kvart 4. år. Vurdering: Føremålet med planen er å ha eit overordna styringsverkty for helseog omsorgssektoren som sikrar oppfylling av juridiske plikter, og er i tråd med nasjonale og lokale føringar, og framtidas utfordringsbilete. Planen skal skissere ei retning for tenestene som sikrar framtidsretta og pasientorienterte tenester i tråd med kommunen sitt samfunnsoppdrag. Sentrale nasjonale føringar har som mål at helse og omsorgstenestene skal legge auka vekt på: o helsefremjande og førebyggande arbeid o habilitering og rehabilitering o auka brukarmedverknad, -deltaking og meistring o strukturerte og koordinerte behandlingsforløp o tverrfagleg tilnærming til innbyggjarane sine behov o pasientnære tenester Med grunnlag i nasjonale føringar skal planarbeidet synleggjere utfordringar for kommunale helse og omsorgstenester dei neste åra, og gjennom deltaking og innspel skal vi peike ut satsingsområde og strategiar for Vinje kommune. Det er eit mål at plandokumentet skal fungere som eit styringsverkty, og sikre eit effektivt og forpliktande samarbeid mellom -35-

34 politikk, administrasjon og tenesteytande nivå for Vinje kommune sine helse og omsorgstenester dei neste åra Utfordringane i dei kommunale helseog omsorgstenestene er mange og av ulik karakter. Dei er knytt til brukarorientering, leiing, rekruttering, kompetanse, organisering og arbeidsformer, tilgjengelegheit, finansieringsordningar, samt roller og ansvar gjeve dei ulike yrkesgruppene gjennom utdanning og regelverk. Det er også utfordringar knytt til endringar i demografi, med fleire eldre og auka innvandring. Dessutan er sjølve sjukdomsbiletet endra. Det er i dag dei ikkje-smittsame sjukdommane som kols, diabetes, kreft, hjarte - karsjukdommar, muskel- og skjelettplager, psykiske lidingar, rusproblem og demens som utgjer hovudutfordingane. Samhandlingsreforma har gjeve kommunane eit utvida samfunnsoppdrag, der fleire tenester skal leverast der pasienten bur, og det skal utviklast eit betre samspel mellom spesialisthelsetenesta og den kommunale helseog omsorgstenesta. Det er eit mål å dempe veksten i bruk av sjukehustenester ved at ein større del av helsetenestene vert ytt av kommunehelsetenesta under føresetnad av like god eller betre kvalitet, samt kostnadseffektivitet til det beste for pasientane. Nye krav om innhald og kvalitet i tenestene gjev kommunane berekraftsutfordringar i høve til behovet for ny og auka kompetanse, nye brukargrupper og nye oppgåver. Eit døme på at regjeringa har tydeleggjort kommunane sitt ansvar og plikter er nye lovkrav i tenester til menneske med psykisk sjukdom og rusproblematikk: innføre betalingsplikt for utskrivingsklare pasientar innan psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling frå 2017 klargjere at den kommunale plikta til øyeblikkeleg hjelp døgntilbod også omfattar brukarar med psykisk helseog rusproblematikk frå 2017 Innføre lovkrav om psykologkompetanse frå 2020 Prognoser for folketalsutvikling slår fast at gruppa eldre over 80 år vil vere dobla om år. Samstundes veit vi at auke i talet på eldre vil medføre auke i talet på demente. Demensomsorg vil vere ein av dei store utfordringane for kommunane dei neste åra. Innhald i tenester på alle nivå må planlegge og tilpasse seg dette. Regjeringa innfører krav om dagaktivitetstilbod for demente frå 2020, og ber kommunane auke fokus på pasient- og pårørande opplæring, støtte og avlastningstiltak. Dei viktigaste tenestetilboda retta mot born og unge, ved sida av skule og utdanning, er dei helsefremjande og førebyggande tenestene og den tidlege innsatsen som blir ytt gjennom helsestasjons og skulehelsetenesta. For at utsette born og unge skal få den hjelpa dei treng, må utfordringar, risiko og hjelpebehov bli avdekt så tidleg som mogleg. Det krev kompetente fagfolk på alle nivå. Nasjonale føringar legg til grunn at ein på alle nivå skal skape pasientens helsetenester. Tenestene skal fungere godt, både for dei med god helse, for dei med kroniske sjukdommar med behov for oppfølging over tid, og for dei med samansette behov for spesielt tilrettelagte tenester. -36-

35 Meld. St 26 ( ) Fremtidens primærhelsetjeneste nærhet og helhet karakteriserer morgondagens kommunale helseog omsorgstenester slik: Har god tilgjengelegheit Har førebygging, forhindring og tidleg innsats i fokus Har fokus på meistring gjennom opplæring og strukturert oppfølging Har fokus på aktive og deltakande brukarar Innrettar seg i tråd med utviklinga i sjukdomsbiletet, fag, teknologi og samfunnsutviklinga elles. Tek innover seg at oppfølging skjer i kommunane, og at meir komplekse oppgåver er overført til kommunane Organiserar tenestene annleis /jobbar på ein annan måte Oppfyller kompetansebehov og krav Har god og auka leiartettleik Helse- og omsorgstenestene skal yte tenester til innbyggjarane gjennom heile livsløpet. Men den kommunale helseog omsorgstenesta skal ikkje berre yte helsetenester i tradisjonell forstand, men også fremje sosial tryggleik, betre levevilkåra for vanskelegstilte, bidraga til likeverd og likestilling, førebygge sosiale problem og sikre at den einskilde får moglegheit til å leve og bu sjølvstendig, og til å ha eit aktivt og meiningsfylt tilvære i fellesskap med andre. Folkehelsearbeidet er eit ansvar på tvers av sektorar og samfunnsområde. Svært mykje av det som verker inn på helsa i befolkninga skjer utanfor helsesektoren. Gode levekår og sosial inkludering er fundamentet for å nå målet om fleire leveår med god helse og reduserte helseforskjellar. Til grunn for planen sitt føremål ligg Kommuneplanens samfunnsdel sine mål og visjonar: I 2035: er samfunnet i Vinje inkluderande og engasjerande er Vinje kommune ein brukarvenleg kommune har Vinje eit utbyggingsmønster som styrkjer busetnaden og skapar trivelege sentrum skal flest mogleg, uavhengig av alder og funksjonsnivå, bu heime så lenge som mogleg. har barn og unge trygge oppvekstvilkår og gode, utfordrande leike- og meistringsarenaer er det god tilgang til friluftsområde og eit godt friluftstilbod både for innbyggjarar og besøkande har tilsette i Vinje kommune rett og oppdatert kompetanse er Vinje ein aktuell kommune for lokalisering av kompetansearbeidsplassar Planprogrammet skal også peike på område som treng spesiell utgreiing. Prosjektgruppa har valt to område: 1. Arealbehov fornying og kapasitetsvekst 2. Interkommunalt samarbeid Veksten i talet på eldre, auke i talet på brukargrupper, krav til teamarbeid, pasient og brukaropplæring, auke i talet på tilsette, samt nye nasjonale føringar og krav til innhald og utforming av morgondagens institusjonar og buformer for heildøgns omsorg og pleie gjer ein gjennomgang av arealbehovet naudsynt. -37-

36 Regjeringa meiner at større og meir robuste kommunar er ein føresetnad for å realisere samhandlingsreforma sine ambisjonar om at meir av helseog omsorgstenestene skal ytast i kommunane. Overføring av nye og komplekse oppgåver kan bli krevjande for små kommunar, og kravet til kompetanse, ressursar, kvalitet - og tenesteinnhald kan kome til å auke behovet for interkommunalt samarbeid. I dag er Vinje vertskommune for interkommunal legevakt og kommunale akutt døgnsenger. Vidare deltek kommunen i interkommunalt samarbeid om vaktordning for jordmortenesta. Nasjonale føringar, lokal kunnskap om tenesteområda og ei erkjenning av kompleksiteten og breidda i dei oppgåver og utfordringar kommunen står overfor dei neste åra dannar grunnlaget for val av satsingsområde. I planprosessen så langt har vi lagt vekt på medverknad og innspel frå tenesteutøvarar i og på tvers av einingane i kommunen, samt utvalde brukargrupper. Deira røynsler, og tankar om morgondagens utfordringar har vore viktige bidrag til prosjektgruppa sitt arbeid med å velje satsingsområde. Fylgjande tema- og tenesteområde er valt ut: Meistring og deltaking Samordning av tenester Demensomsorg Born og unge Psykiske lidingar og rus Kompetanseutvikling og rekruttering Planprogrammet omhandlar ikkje val av strategiar, men skisserar opp nasjonale føringar for strategival. Tenesteinnhald og strategiar vil bli eit viktig område i det vidare arbeidet mot endeleg plandokument. Nasjonale satsingsområde og tiltak vil vere førande for helse og omsorgstenestene i Vinje sine strategival. Rådmannens framlegg til vedtak: Planprogram kommunedelplan for Helse og omsorg vert godkjend slik den ligg føre. Rådmannen, Jan Myrekrok, rådmann /s/ -38-

37 PLANPROGRAM KOMMUNEDELPLAN FOR HELSE OG OMSORG VINJE KOMMUNE Planperiode

38 Forord Vinje kommune, ved eining for Helse og omsorg, har starta arbeidet med å lage ein Helse- og omsorgsplan. Vinje kommunestyre er planmyndigheit og oppdragsgjevar. I tråd med avgjerd om kommunalt planarbeid i Plan- og bygningslova er det utarbeidd eit planprogram med tilhøyrande planprosess. Planprogrammet set rammer for planarbeidet, og skal definere og avgrense omfanget av planarbeidet. Vidare skal planprogrammet gjere greie for føremålet med planen, og for viktige tema og satsingsområde planen skal innehalde, samt avklare behovet for evt. utgreiingar. Planprogrammet skal også innehalde ein planprosess. Planprosessen skal skissere tidsplanen med fristar, gjere greie for deltaking, samt metodar og opplegg for medverknad. Planprogrammet skal sikre ein forutsigbar og effektiv prosess. Planprogrammet skal sendast ut på høyring og leggjast ut til offentleg ettersyn i tråd med Plan- og bygningslovas og Når arbeidet med Helse og omsorgsplanen er avslutta, vil plandokumentet bli lagt ut på høyring før politisk godkjenning i mars april

39 Innhold Forord... 1 Bakgrunn og forankring... 3 Planens føremål... 4 Planens omfang... 5 Planens tidsperspektiv... 6 Folkehelsearbeidet... 6 Tenesteskildring... 7 Omsorgstrappa... 8 Nasjonale rammer, mål og føringar... 9 Lokale rammer, mål og føringar Hovudutfordringar Område med særskilt behov for utgreiing for Vinje kommune Arealbehov fornying og kapasitetsvekst Interkommunalt samarbeid Satsingsområde Meistring og deltaking Samordning av tenester Demensomsorg Born og unge Psykiske lidingar og rusproblem Kompetanseutvikling og rekruttering Strategiar Planarbeidet Prosjektorganisering og planprosess

40 Bakgrunn og forankring Kommunestyret skal minst éin gong i kvar valperiode, og seinast innan eitt år etter konstituering, utarbeide og vedta en kommunal planstrategi. Planstrategien er eit overordna politisk styringsverkty der ein vedtek kva planoppgåver som skal ha prioritet i kommunestyreperioden. Kommunen skal ha ein samla kommuneplan som omfattar ein samfunnsdel med handlingsdel, og ein arealdel. Kommuneplanen sin samfunnsdel skal danne grunnlaget for einingane sine planar og tenesteproduksjon, og vere eit verkty for tilrettelegging i høve til ynskt samfunnsutvikling. Helse- og omsorgsplanen er å sjå på som ein delplan til kommuneplanen sin samfunnsdel, og skal i likskap med denne samordnast med anna kommunalt planverk og kommunen sin økonomiplan for dei næraste 4 åra. Andre relevante kommunale planar: Kompetanseplan (årleg revidering) Bustadpolitisk plan ( ) Bustadsosial handlingsplan ( ) Handlingsplan mot vald i nære relasjonar ( ) Plan for helse -, sosial og smitteberedskap (årleg revidering i tråd med overordna planmal) Folkehelseperspektivet skal vere eit berande prinsipp i alt kommunalt planarbeid, og helse og omsorgstenestene har ansvar for å ha oversikt over helsetilstanden og kva faktorar som påverkar folkehelsa. Dette oversiktbiletet skal kvart 4. år samlast i eit dokument. Oversiktdokumentet skal identifisere både folkehelseutfordringar og ressursar, og skal inngå som grunnlag for utarbeiding av planstrategi, kommuneplan og tenesteretning. Helse og omsorgsplanen skal også ha forankring i nasjonale planar og styringsverkty. Samhandlingsreforma har gjeve kommunane eit utvida samfunnsoppdrag, der fleire tenester skal leverast der pasienten bur, og det skal utviklast eit betre samspel mellom spesialisthelsetenesta og den kommunale helseog omsorgstenesta

41 Planens føremål Føremålet med planen er: å ha eit overordna styringsverkty for helse og omsorgsektoren som sikrar oppfylling av juridiske plikter, og er i tråd med nasjonale og lokale føringar, og framtidas utfordringsbilete. å skissere ei retning for tenestene som sikrar framtidsretta og pasientorienterte tenester i tråd med kommunen sitt samfunnsoppdrag. å sikre ei tenesteutvikling som legg auka vekt på: o helsefremjande og førebyggande arbeid o habilitering og rehabilitering o auka brukarmedverknad, -deltaking og meistring o strukturerte og koordinerte behandlingsforløp o tverrfagleg tilnærming til innbyggjarane sine behov. å synleggjere utfordringar og peike ut satsingsområde og strategiar. å sikre eit effektivt og forpliktande samarbeid mellom politikk, administrasjon og tenesteytande nivå. å syte for deltaking og medverknad frå tilsette og innbyggjarar i arbeidet med å utforme eit styringsverkty for Vinje kommune sine helse og omsorgstenester dei neste åra

42 Planens omfang Vi har mellom anna valt å la større tema og tenesteområde som demensomsorg rehabilitering habilitering psykisk helse og rus inngå i Helse og omsorgsplanen, og ikkje splitte opp desse temaområda i eigne delplanar. Dette er valt av di vi ser behovet for eit dokument som samla skildrar utfordringsbilete og satsingsområde for eininga, samstundes som vi gjennom ei samla framstilling har von om å bryte ned silotenking og ha eit forsterka fokus på tverrfagleg og fleirfagleg tilnærming til innbyggjarane sine behov. Vi har heller ikkje valt å lage ein eigen delplan for folkehelsearbeidet. Argumentet for dette er at folkehelseperspektivet skal vere eit berande prinsipp i alt planarbeid, og gjennomsyre planlegging og tenestutforming i alle einingar og delar av samfunnet. Folkehelsearbeidet er difor forankra på rådmannsnivå i Vinje kommune. Planen vil også skildre utfordringar knytt til arealbehov og arealbruk. Omsorgsutfordringane dei neste tiåra kan ikkje overlatast til helseog omsorgstenestene aleine. Dei må løysast gjennom stimulering til auka eigenomsorg, involvering og samarbeid mellom dei ulike sektorar i samfunnet, og gjennom å støtte og utvikle engasjement frå familie og friviljuge. Norske kommunar står framføre store demografiske og faglege utfordringar. For å løyse lovpålagte oppgåver og helseutfordringar må vi sjå på nye måtar å løyse oppgåvene på, både innom og på tvers av kommunegrenser

43 Planens tidsperspektiv Helse og omsorgsplanen skal ha eit tidsperspektiv fram mot Nasjonale føringar, medisinske og teknologiske endringar, endring i brukargrupper og nye kompetansebehov vil setje kontinuerleg krav til kommunane som tenesteytarar. Difor vil planen med stort sannsyn måtte reviderast i perspektivperioden. Planen skal også henge i hop med anna planverk i kommunen, og revisjon vil bli vurdert kvart 4. år. Folkehelsearbeidet Folkehelselova skildrar folkehelsearbeidet slik: Samfunnets innsats for å påverke faktorar som direkte eller indirekte fremjar befolkningas helse og trivsel, førebygger psykisk og somatisk sjukdom, skade eller liding, eller som beskyttar mot helsetrugsmål, samt arbeid for ein jamnare fordeling av faktorar som direkte eller indirekte påverkar helsa. Folkehelsearbeidet er eit ansvar på tvers av sektorar og samfunnsområde. Svært mykje av det som verker inn på helsa i befolkninga skjer utanfor helsesektoren. Gode levekår og sosial inkludering er fundamentet for å nå målet om fleire leveår med god helse og reduserte helseforskjellar. Sentrale element er grunnleggande; økonomisk tryggleik, tilknyting til utdanning og arbeidsliv og trygge oppvekstvilkår. Samarbeid mellom frivillige organisasjonar og myndigheiter er avgjerande for å vidareutvikle folkehelsearbeidet. Frivillige organisasjonar møter mange vi ikkje når gjennom offentlege tilbod og tenester. I oversiktsdokumentet for Vinje kommune, seinast revidert i juni 2016, vert helsetilstanden i kommunen vurdert til å vere god. I ein grisgrendt kommune er det likevel utfordrande å skape sosiale møteplassar for alle aldrar, noko m.a. undersøkinga Ungdata stadfestar

44 Tenesteskildring Eining for H else og omsorg Vinje kommune Helse - og omsorgssjef Ass. Helse - og omsorg s jef Kommuneoverlege - S mittevernoverlege Ass Kontor for tenestetildeling og koordinering Konsulentar Rådgjevarar økonomi og fag Legeavdeling Fastlega r Interkomm. legevakt Sjukeheim - Heildøgns omsorg og pleie - l angtidsplassar - k orttidsplassar - dagtilbod Interkomm. ø.hjelpsenger Heime - tenester Åmot - heimetenester - dagtilbod - døgnteneste Fysioterapi Ergoterapi R Rådgjevarar helse og omsorg Psykisk helse og rus Bruli Helsesysterteneste - helsestasjon - skulehelseteneste - ungdomshelsestasjon - smittevern Heimetenester Øvre Vinje - Omsorgsbustader døgnteneste - Heimetenester - dagtilbod Jordmor - teneste Interkomm. vaktordning Svingen og Reini T enester for funksjonshemma Heimetenester Rauland - Omsorgsbustader, døgnteneste - Heimetenester 7-46-

45 Omsorgstrappa Å skildre tenestetilbodet i kommunen knytt i hop som ei kjede eller ei trapp, kan illustrere ein samanheng mellom tenestene, der aukande behov vert møtt med aukande tenestetilbod. Men det er viktig å forstå ei slik visuell framstilling av tenestene slik at det i praksis ikkje eksisterar tette skilje mellom trinna. Ei n og same tenestemottakar kan motta tenester som er plassert på ulike trinn i trappa samstundes, og innan same trinn i trappa vil det til ei kvar tid finnast menneskje med store ulikskapar i bistandsbehov. Langtidsplass i institusjon Bustad for heildøgns omsorg og pleie Korttidsopphald i institusjon (rehabilitering, KAD - seng er, terminal pleie og omsorg ) H elsetenester i heimen, Brukarstyrt personleg assistanse Dagtilbod, avlastningstiltak i heim og institusjon Heimehjelp (personleg assistanse) transport til dagaktivitetar, støttekontakt, rehabilitering / habilitering stilta k - fysisk, psykisk og sosialt Teknologiske og t ekniske hjelpemiddel, brukar - og pårørandeopplæring Friskliv sentral, fastlege, legevakt, oppfølgingstenester for kronisk sjuke, helsestasjon - og skulehelseteneste, svangerskap - og barselomsorg Gode tenester/.. Fig: Omforma etter Modell for kvalitetsforbetring, helsebiblioteket.no 8-47-

46 Nasjonale rammer, mål og føringar Nasjonale føringar legg til grunn at ein på alle nivå skal skape pasientens helsetenester. Tenestene skal fungere godt, både for dei med god helse, for dei med kroniske sjukdommar med behov for oppfølging over tid, og for dei med samansette behov for spesielt tilrettelagte tenester. Under fylgjer eit utval av dei mest sentrale nasjonale føringsdokumenta for tenesteområdet Lov om kommunale helseog omsorgstenester Pasient- og brukarrettigheitslova Helsepersonellova Folkehelselova Meld. St. 47 Samhandlingsreforma Demensplan 2020 Meld. St. 29 Morgendagens omsorg Meld. St. 26 Primærhelsemelding Meld. St. 19( ) Mestring og muligheter Opptrappingsplan for rusfeltet ( ) Forskrift om habilitering og rehabilitering, individuell plan og koordinator Fastlegeforskrifta Akuttmedisinforskrifta Andre sentrale lover, forskrifter og rettleiarar Forskrift om sjukeheim Forskrift om kvalitet i pleie og omsorgstenestene Forskrift om internkontroll Forvaltningslova Offentlegheitslova Lov om kommunale helseog omsorgstenester er basis for kommunen sitt ansvar for tenesteyting innan helse og omsorg 9-48-

47 Lov om kommunale helse og omsorgstenester (2011), utdrag: 3-2. Kommunens ansvar for helseog omsorgstenester For å oppfylle ansvaret etter 3-1 skal kommunen blant annet tilby følgende: 1. Helsefremjande og forebyggende tenester, herunder: a. helseteneste i skular og b. helsestasjonsteneste 2. Svangerskaps- og barselomsorgstenester 3. Hjelp ved ulykker og andre akutte situasjoner, herunder: a. legevakt, b. heildøgns medisinsk akuttberedskap og c. medisinsk naudmeldeteneste 4. Utredning, diagnostisering og behandling, herunder fastlegeordning 5. Sosial, psykososial og medisinsk habilitering og rehabilitering 6. Andre helseog omsorgstjenester, herunder: a. helsetenester i heimen, personlig assistanse, herunder praktisk bistand og opplæring og støttekontakt, b. c. plass i institusjon, herunder sykehjem og d. Avlastningstiltak 3-3. Helsefremmende og forebyggende arbeid Kommunen skal ved ytelse av helseog omsorgstjenester fremme helse og søke å forebygge sykdom, skade og sosiale problemer. Dette skal blant annet skje ved opplysning, råd og veiledning. Helse- og omsorgstjenestene skal bidra i kommunens folkehelsearbeid, herunder til oversikten over helsetilstand og påvirkningsfaktorer etter folkehelseloven 5. Helse- og omsorgstjenesten skal arbeide for at det blir satt i verk velferds- og aktivitetstiltak for barn, eldre og funksjonshemmede og andre som har behov for det Kommunens plikt til samhandling og samarbeid Kommunens ansvar etter 3-1 første ledd innebærer plikt til å legge til rette for samhandling mellom ulike deltenester innad i kommunen og med andre tjenesteytere der dette er nødvendig for å tilby tjenester omfattet av loven her. Kommunen skal samarbeide med fylkeskommune, regionalt helseforetak og stat, slik at helseog omsorgstjenesten i landet best mulig kan virke som en enhet Pasienters og brukeres innflytelse og samarbeid med frivillige organisasjoner Kommunen skal sørge for at representanter for pasienter og brukere blir hørt ved utformingen av kommunens helseog omsorgstjeneste. Kommunen skal sørge for at virksomheter som yter helseog omsorgstjenester omfattet av loven her, etablerer systemer for innhenting av pasienters og brukeres erfaringer og synspunkter. Helse- og omsorgstjenesten skal legge til rette for samarbeid med brukergruppenes organisasjoner og med frivillige organisasjoner som arbeider med de samme oppgaver som helseog omsorgstjenesten

48 Meld. St. 47 Samhandlingsreforma har f y lgjande mål: Auka livskvalitet for den enkelte og redusert press på helsetenesta gjennom satsing på helsefremjande og førebyggjande arbeid. Dempa vekst i bruk av sjukehustenester ved at ein større del av helsetenestene vert ytt av kommunehelsetenesta under føresetnad av like god eller betre kvalitet, samt kostnadseffektivitet til det best e for pasientane. Meir heilskaplege og koordinerte tenester til brukarar av helsetenestene gjennom forpliktande samarbeidsavtaler og avtalte behandlingsforløp. Å sikre ein berekraftig utvikling av helsesektoren, gjennom å bidra til effektiv bruk av ressursane. Samtidig med at den kommunale helse - og omsorgstenesta styrkast og vidareutviklast, skal spesialisthelsetenesta omstillast. Utreiing og behandling av hyppig førekomande tilstander skal desentraliserast der dette er mogleg. Utgreiing og behandl ing av sjeldne sjukdommar skal sentraliserast der dette er nødvendig for å sikre god kvalitet og god ressursutnytting. Meld. St. 26 Fremtidens primærhelsetjeneste nærhet og helhet set fylgjande mål for framtidas helse og omsorgstenes ter: Yte betre koordinerte pasientforløp og heilskaplege tenester Bidraga til meir og betre førebygging med heimen som arena Vere meir brukarorienterte Bidraga til pasientnære tenester Meld. St. 26 karakteriserer morgondagens kommunale helse - og omsorgstenester slik: Har god tilgjengelegheit Har førebygging, forhindring og tidleg innsats i fokus Har fokus på meistring gjennom opplæring og strukturert oppfølging Har fokus på aktive og deltakande brukarar Innrettar seg i tråd med utviklinga i sjukdomsbiletet, fag, teknologi og samfunnsutviklinga elles. Tek innover seg at oppfølging skjer i kommunane, og at meir komplekse oppgåver er overført til kommunane Organiserar tenestene annleis /jobbar på ein annan måte Oppfyller kompetansebehov og krav Har god og auka leiartettleik

49 Lokale rammer, mål og føringar Kommunen sin helseog omsorgsteneste skal bidraga til god helse og førebygge sjukdom. Målet er flest mogleg gode levekår for alle, og reduserte sosiale helseforskjellar i befolkninga. Det krev heilskapleg og førebyggande tenking i alt folkehelsearbeid og all tenesteyting. Verksemdsplanen for Helse og omsorg Vinje kommune har fylgjande mål: Helse- og omsorgstenestene skal evne å tilpasse seg endra krav og føresetnader som fylgje av den utvikling som skjer i tenestene. Helse- og omsorgstenestene skal yte tenester til innbyggjarane gjennom heile livsløpet. Men den kommunale helseog omsorgstenesta skal ikkje berre yte helsetenester i tradisjonell forstand, men også fremje sosial tryggleik, betre levevilkåra for vanskelegstilte, bidraga til likeverd og likestilling, førebygge sosiale problem og sikre at den einskilde får moglegheit til å leve og bu sjølvstendig, og til å ha eit aktivt og meiningsfylt tilvære i fellesskap med andre. Til grunn for planen sitt føremål ligg Kommuneplanens samfunnsdel sine mål og visjonar: I 2035: er samfunnet i Vinje inkluderande og engasjerande er Vinje kommune ein brukarvenleg kommune har Vinje eit utbyggingsmønster som styrkjer busetnaden og skapar trivelege sentrum skal flest mogleg, uavhengig av alder og funksjonsnivå, bu heime så lenge som mogleg. har barn og unge trygge oppvekstvilkår og gode, utfordrande leike- og meistringsarenaer er det god tilgang til friluftsområde og eit godt friluftstilbod både for innbyggjarar og besøkande har tilsette i Vinje kommune rett og oppdatert kompetanse er Vinje ein aktuell kommune for lokalisering av kompetansearbeidsplassar

50 Hovudutford r ingar Utfordringane i dei kommunale helse - og omsorgstenestener mange og av ulik karakter. Dei er knytt til brukarorientering, leiing, rekruttering, kompetanse, org anisering og a rbeidsformer, tilgjenge legheit o g finansieringsordningar. N y e k r a v o g e n d r i n g i h ø v e t i l r o l l e r o g a n s v a r h j å d e i ulike yrkesgruppen e v i l o g s å b l i u t f o r d r a n d e. L i k e e i n s v i l endringar i demografi, med fle i re eldre og auka innvandring s k a p e a u k e i e t t e r s p u r n a d e t t e r t e n e s t e r. Dess utan er sjølve sjukdomsbiletet endra. Det er i dag dei ikkje - smittsame sjukdommane som kols, diabetes, kreft, hjarte - karsjukdommar, muskel - og skjelettplager, psykiske lidingar, rusproblem og demens som utgjer hovudutfordingane. Det blir i dag lagt for lite vekt på førebygging, og meistring og deltaking har for lite fokus. Tenestene er ikkje godt nok koordinert og er for lite heilskaplege. Det nasjonale utfordringsbiletet er på mange område samanfallande med Vinje kommune sitt utfordringsbilete. Fol ketalsprognosar o kraftig auke i talet på eldre o minimal auke i talet på innbyggjarar i yrkesaktiv alder Sjukdomsbiletet - helseutfordringar Nye oppgåver og utvida ansvar til kommunane Nye brukargrupper - meir komplekse behov Berekraftutfordringar kapasitetsvekst, personellressursar og prioriteringar Brukarrolla - koordinerte tenester, informasjon, medverknad, opplæring Organisering og leiing Innovasjon og teknologi Kommunestruktur - Interkommunalt samarbeid

51 Område med særskilt behov for utgreiing for Vinje kommune Arealbehov fornying og kapasitetsvekst Endringar og utfordringar i dei kommunale helse og omsorgstenestene blir også spegla i behov for tilrettelegging, utvikling og tilpassing av dagens og framtidas bygningsmasse. Vinje ligg i dag på landssnittet i dekningsgrad for sjukeheimsplassar. Den demografiske utviklinga tilseier at det vil vere behov for å auke talet på plassar. Det er og viktig å sikre eit differensiert butilbod tilpassa dei helse og omsorgsbehov innbyggjarane har. Buformer for heildøgns omsorg og pleie, enten dette er sjukeheim eller omsorgsbustad, må planleggast med omsyn til: Krav om universell utforming Krav om tilrettelegging for menneske med demens og kognitiv svikt Skilje mellom buform og tenestetilbod Skilje mellom bustad og korttidsopphald Skilje mellom privat og offentleg areal Helsebygg er arbeidsplassar med dei krav som vert stilt til det. Framtidas løysingar må vere tilpassa dei oppgåvene kommunen har ansvar. Kva rolle dei ulike bygga skal ha i framtida, definerar behov. Bygga skal dekke behov for kontorarbeidsplassar, areal for behandling, brukaropplæring, trening, undervisning med meir. Fleire av kommunens helse og omsorgsbygg i alle distrikta har i dag manglar, eller for små areal i høve til krav og behov. Interkommunalt samarbeid Regjeringa meiner at større og meir robuste kommunar er ein føresetnad for å realisere samhandlingsreforma sine ambisjonar om at meir av helseog omsorgstenestene skal ytast i kommunane. Befolkningsgrunnlaget i vår region er mindre enn det regjeringa legg til grunn. Lov og forskrift regulerer dei plikter kommunen har overfor innbyggjarane, i tillegg til at kompetanse- og kvalitetskrav blir tydelegare definert enn tidlegare. Det er opp til kommunen å vurdere om ein vil, ynskjer, og er i stand til å løyse oppgåva sjølv, eller om samarbeid med andre kommunar er naudsynt for å sikre gode og forsvarlege tenester

52 Vurdering av kva omfang og form slike samarbeid kan ha, er ein del av førebuingane til å møte nye oppgåver. Vest-Telemarkkommunane gjer dette frå tema til tema, og arbeidet går parallelt med planarbeidet. Aktuelle vurderingstema i 2016 er plikta til øyeblikkeleg hjelp døgntilbod for rus og psykiatri, krav til kommunepsykolog, framtidas legevakt med auka kompetansekrav, og organisering av jordmortenester

53 Satsingsområde Nasjonale føringar, lokal kunnskap om tenesteområda og ei erkjenning av kompleksitet en og breidda i dei oppgåver og utfordringar kommunen står overfor dei neste åra dannar grunnlaget for val av satsingsområde. I planprosessen så langt har vi lagt vekk på medverknad og inns pel frå tenesteutøvarar i og på tvers av einingane i kommunen, samt utvalde brukargrupper. Dei ra røynsler, og tankar om morgondagens utfordringar har vore viktig e bidrag for prosjektgruppa sitt arbeid med å velje satsingsområde for tenesteutv ikling og re tning. Fylgj ande tema - og tenesteområde er valt ut: Meistring og deltaking Primærhelsemeldinga : Framtidas tenester skal utviklast saman med pasientar, brukarar og deira pårørande. Brukarane skal få større innflytelse over eigen kvardag, gjennom meir valfridom og eit større mangfald av tilbod. Målet er å skape tenester som bidreg til at kvar einskild tenestemottakar får ivaretatt sine grunnleggande behov og mogle gheit til å leve eit aktivt og godt liv i fellesskap med andre. Dette inneber å ta i bru k brukarens ressursar på nye måtar, med auka fokus på meistring og den einskildes erfaringskompetanse som grunnlag for utvikling av tenestene. Pasientens behov skal setjast i sentrum for utvikling og endring av helse - og omsorgstenesta. Innan for alle tenesteområde skal aktivitet, meistring og deltaking vere berande tenking.. «Inga avgjerder om meg skal takast utan meg.»

54 Med sikte på dei demografiske utfordringar som ventar oss for fullt om år, bør tenestene organiserast slik at dei støttar opp under og utløyser alle dei ressursar som ligg hjå brukarane sjølve, deira familie og sosiale nettverk, i nærmiljøet og lokalsamfunnet, i ideelle verksemder og i næringslivet. God helse er ikkje bere fråvær av sjukdom, det handlar også om å meistre livets utfordringar. Meistring gjev livsglede, meining og overskot, også når vi blir råka av sjukdom. Det er difor viktig at vi legg til rette for at folk kan leve eit godt liv med sjukdom og funksjonstap. Tiltak for å fremje psykisk helse og førebygge einsemd er ein viktig del av folkehelsearbeidet. Det er spesielt viktig å rette innsatsen mot born og unge og eldre. Kommunen skal ha generell oversikt over behovet for habilitering og rehabilitering. Alle som bur eller oppheld seg i kommunen, skal få tilbod om naudsynt utreiing og oppfølging. Habilitering er relatert til funksjonsnedsetting som skuldast medfødde og tidleg erverva tilstander, og består ofte av fleire prosessar gjennom heile livsløpet. Rehabilitering er tenester og støtte til brukar /pasient i form av strukturerte tiltak over ein tidsperiode for å gjenvinne tapte funksjonar. Målet er å betre pasienten sin evne til å meistre eige liv. Pasientgrupper med rehabiliteringsbehov er personar med både, fysiske, psykiske og sosiale lidingar, både akutte og kroniske. Dette fordrar at tilsette må ha kompetanse på mange felt, evne til å samarbeide med brukarar og pårørande, og kollegaer på dei ulike nivå av tenestene. Kommunen skal også ha ei synleg og lett tilgjengeleg koordinerande eining for habiliterings- og rehabiliteringsverksemda. Bruk av velferdsteknologi inngår i paradigmeskifte frå omsorgskultur til eigenmeistringskultur. Bruk av tryggings- og meistringsteknologi kan gi heimebuande i alle aldersgrupper og pasientar ved helseinstitusjonar ei oppleving av å ha råderett over eige liv, bidra til å avverje farefulle situasjonar, auke brukar sin tryggleik, og avlaste pårørande for bekymring. Ny teknologi kan også bidra til meir fleksible tenester, og vere eit supplement til dei menneskelege ressursar som alltid vil vere den berande faktoren i helse og omsorgstenestene

55 Samordning av tenester Fremtidens primærhelesteneste : Ei fra mtidsretta teneste er ei teneste som tar avgjerder i samråd med brukar, og som er opptatt av kva som er deira mål, behov og ynskje for eige liv, og som legg dette til grunn for kva tenester som vert levert og korleis desse er utforma. Brukarar med samansette behov finns i alle aldrar og har eit bredt spekter av helseutfordringar. Det kan vere personar med: utviklings - eller funksjonshemming kognitiv svikt og demens alvorleg psykisk sjukdom og /eller rusproblem nevrologisk sjukdom fleire samtidige sjukdommar All e menneske lever sine liv i ein samanheng Alt heng s aman med alt K ommunale helse - og omsorg tenester skal vere utforma etter brukarens behov, mål og ressursar, og ikkje etter den einskilde si diagnose. Førebygging, tenestetild eling, koordinering, behandling og oppfølging skal henge i hop. Difor må tenestene organiserast, og i større grad samlokaliserast, slik at strukturert samhandling blir mogeleg. Like viktig blir det å styrke tverrfagleg og fleirfagleg samarbeid i kommunen, og syte for strukturert oppfølging og betre koordinering mellom nivåa i helsevesenet. Koordinering og samordning skal : sikre at pasient og brukar får eit heilskapleg, koordinert og individuelt tilpassa tenestetilbod sikre pasient og brukars medverknad og påverknad styrke samhandlinga mellom t enesteyta r og pasie nt / bruker, og pårørande styrke samhandlinga mellom tenesteytarane på tvers av fag, nivå og sektorar

56 Demensomsorg Demensplan 2020 : Nærare menneske i Noreg har demens. Ein reknar med at dobbelt så mange nordmenn vil ha demens i Mellom 70 og 80 prosent av dei som bor på sjukeheim har ein demenssjukdom. Over personar med demens bur i eigen heim. Det er c a pårørande til demente i Noreg B e t r e m e t o d a r f o r u t g r e i i n g o g d i a g n o s t i s e r i n g a v d e m e n s, systematisk oppfølging av personar råka av demens og deira pårørande, samt betre tenester til personar som bur heime er viktige nasjonale satsingsområde. Demens artar seg ulikt frå person til person. Men eit fellestrekk er at demens påverkar heile livssituasjonen, både for dei som er sjuke og for deira pårørande. Viktige tiltak i Demensplan 2020 er: - Opplæringspakke om demens til ulike samfunnssektorar. - Auke kunnskap og kompetanse om demens. - Godt system for utgreiing og tidleg diagno stisering - Modellar for systematisk oppfølging etter diagnose. - Brukar - og pårørandes skular - Auke brukar - og pårørandemedverknad i prosessar og avgjerder - Tilbod om koordinator og individuell plan - Støtte og avlasting til pårørande - Kommunar får plikt til å tilby dagaktivitetstilbod frå Styrke samarbeidet med frivillige

57 Born og unge Helse og omsorg s minister Bernt Høie : Hvis vi klarer å forebygge fysisk og psykisk sy kdom hos barn på e t tidlig tidspunkt, vil dette ha stor betydning for resten av livene deres. Dei viktigaste tenestetilboda retta mot born og unge, ved sida av skule og utdanning, er dei helsefremjande og førebyggande tenestene og den tidlege innsatsen som blir ytt gjennom helsestasjons og skulehelsetenesta. Gode oppvekstvilkår er grunnleggjande element i eit tenesteytande samfunn, og ei god investering i eit framtidig berekraftig samfunn. Ein god barndom varer livet ut. Dei fleste born lever gode og trygge liv, men enkelte born veks opp under risikable tilhøve i f amiliar prega av vald, rus, omsorgssvikt og alvorleg psyk isk sjukdom. Nokon born vert utsett for mobbing og sosial utestenging frå medelevar som ein del av kvardagen. Ungdataundersøki nga syner at ungdom, både på landsnivå og i Vinje, er veltilpassa. Likev el er psykiske plager blant born og unge ein av dei store samfunns - og helseutfordringan e. Folkehelseinstituttet slår fast at % av born og unge mellom 3 og 18 år har nedsett funksjonsevne på grunn av psykiske vanskar med årsak i faktorar som vald i heimen, omsorgssvikt, overgrep, mobbing, rus og oppleving av store prestasjonskrav. For at utsette born og unge skal få den hjelpa dei treng, må utfordringar, risiko og hjelpebehov bli avdekt så tidleg som mogleg. Det krev kompetente fagfolk med kunnskap o m korleis ein skal handle, og godt fleirfagleg samarbeid der aktørane har kunnskap og bevisstheit om si eiga og andres rolle og kompetanse, samt ei klar forståing av kva ansvar som fylgjer rolla

58 Psykiske lidingar og rusproblem Primærhelsemeldinga og Opptrappingsplan for rusfeltet ( ): Psykiske plager og rusproblem er blant dei største helseutfordringane i Noreg. Dei fleste psykiske lidingar debuterar i forholdsvis ung alder. Omtrent halvparten av den norske befolkninga vil bli ramma av ei psykisk liding i løpet av livet. Personar med psykiske lidingar har høgare førekomst av somatiske sjukdommar og lever korta re enn andre. Mange har både psykiske lidingar og rusproblem. Når det gjeld tap av leveår, blir bruk av alkohol rangert som numme r åtte av dei viktigaste risikofaktorane Nedbygging av institusjonspsykiatrien medførte at ein stor del alvorleg psykisk sjuke menneske blei flytt ut i kommunane. Den stadige reduksjonen i langtidspsykiatriske sengeplassar gjev kortare gjennomsnittleg liggetid, og inneber ei auka utfordring for kommunane. Samtidig er det viktig å merke seg at denne utviklinga er ynskt og rett, både sett frå eit fagleg, etisk og økonomisk perspektiv. Det er eit mål at ingen menneske skal leve liva sine i spesialisthelsetenesta, og kommunane har eit lovpålagt ansvar for å yte forsvarlege helse - og omsorgstenester til brukarar med psykiske helse - eller rusproblem på lik line med behov for helsehjelp til fysiske plager. Samhandlingsreforma legg til grunn at k ommunane skal ta eit større ansvar for behandling og oppfølging av pasientar, også innan psykisk helse og rus. Regjeringa vil tydeleggjere kommunane sitt ansvar for å gje forsvarlege tenester til menneske med psykisk sjukdom og rusproblematikk, bl.a. gjenn om å:

59 innføre betalingsplikt for utskrivingsklare pasientar innan psykisk helsevern og tverrfagleg spesialisert rusbehandling frå 2017 klargjere at den kommunale plikta til øyeblikkeleg hjelp døgntilbod også omfattar brukarar med psykisk helseog rusproblematikk frå 2017 Innføre lovkrav om psykologkompetanse frå Gjennom å innføre krav om psykologkompetanse, vil regjeringa bidra til å sikre ei naudsynt kompetanseheving, og samtidig gje kommunane eit viktig verktøy i folkehelsearbeidet. Menneske med alvorlege psykiske helseog rusproblem får i dag i for liten grad samanhengande og koordinerte tenester. Omlegginga av psykisk helsevern har medført at kommunane har fått større ansvar for fleire brukarar med omfattande psykisk helseog rusproblematikk, og tilsvarande stort behov for kommunale tenester. Det er bl.a. synleg gjennom at ein stadig større del av personellressursane vert brukt inn mot tenester i bustad. Denne dreiinga av innsatsen har medført at andre grupper, som barn og unge, og menneske med moderate psykiske lidingar har fått redusert sitt tenestetilbod. Meld St. 19 ( ). Påverknadsfaktorar for psykisk helse:

60 Kompetanseutvikling og rekruttering Kompetanseløftet : For å vere rusta i møtet med endring i etterspørselen er det behov for å sikre både rekruttering og kompetanse. Vi vil i framtida trenge fleire årsverk i pleie - og omsorgstenestene, og kanskje vil også krav og forventningar til kompetanse endre seg. Med kompetanse meiner vi både teoretisk kunnskap, praktiske ferdigheiter, evne til samhandling og samarbeid og verdibaserte haldningar i utøvinga av tenester. Dei siste 20 åra har helse og omsorgstenestene gjennomgått fleire store reformer som har omfatta både eldreomsorg og brukargrupper med ulike former for nedsett funksjonsevne. I kjølvatnet av reforma for utviklings hemma og opptrappingsplanen for psykisk helse, er talet på yngre brukarar av dei kommu nale omsorgstenestene nær dobla de i siste ti år. Veksten i talet på eldre vil også krevje ei betydeleg utbygging av tenestetilbodet. Samstundes har Samhandlingsreforma overført ansvar, oppgåver og brukargrupper frå spesialisthe lsetenesta til kommunane. Dette stiller auka krav til både kapasitet og kompetanse i dei kommunale helse og omsorgstenestene. Det er ikkje berre behov for personell med meir kompetanse, men delvis også med annan kompetanse og evne og vilje til å arbeide på nye måtar. I aukande grad vil mange brukarar ha behov for fleire tenester samtidig og over lang tid. Ein tenesteytar åleine kan sjeldan levere alle tenester som brukarane treng. Dette fordrar samhandling på tvers av fag og tenestenivå og kompetanse i å a rbeide teambasert og til å bruke ny teknologi. Kompetanseløft har som mål at kommunane skal kunne møte behova til brukarar med samansette behov og samtidig legge til rette for meir fagutvikling, innovasjon, kunnskapsbasert praksis og forsking i t enestene

61 Det er behov for: Høgare og breiare utdanning av helseog sosialfagleg personell. Forbetring av den medisinske oppfølging av brukarar i sjukeheim og heimetenester. særlig knytt til: førebygging, behandling, lindrande behandling, og rehabilitering av brukarar med kroniske sjukdommar med eit komplekst og samansett sjukdomsbilete Sosialfagleg kompetanse som ivaretek omsyn knytt til sosial tryggleik, likestilling og likeverd, førebygging av sosiale problem, styrking av sosiale relasjonar og at alle skal få moglegheit til å leve og bu sjølvstendig og ha eit aktiv og meiningsfylt tilvære i fellesskap med andre Kompetanseheving innan rus og psykisk helse, behov for meir kompetanse om somatiske helseutfordringar for brukarar med psykisk helseog rusproblem, og å integrere tenestene til desse brukarane med øvrige tenester Meir tverrfagleg arbeid på fleire nivå Betre leiing på alle nivå Å bidraga til fagleg utvikling og kunnskapsspreiing Lovfesting av krav til kompetanse i kommunane vil medføre organisatoriske og ressursmessige utfordingar, både i form av rekruttering og økonomi. Å ha eit framtidsperspektiv på rekruttering av rett og nok arbeidskraft innanfor brukarretta helseog omsorgstenester fordrar strategisk planlegging. Kompetanseplanen for Vinje Helse og omsorg bygger på sentrale føringar, nye kvalitets- og kompetansekrav, og må sjåast i samanheng med inngått samarbeidsavtaler mellom kommunen og Sjukehuset Telemark HF, der gjensidig kompetanseoverføring og hospitering er sentrale verkemiddel

62 Strategiar Planprogrammet omhandlar ikkje val av strategiar. Tenesteret n ing og strategiar vil bli eit viktig område i det vidare arbeidet mot endeleg plan dokument. Nasjonale satsi ngsområde og tiltak vil vere førande for helse og omsorgstenestene i Vinje sine strategival: Legge til rette for meistring og eigenomsorg Tenesteorganisering og utforming utifrå brukaren sine behov, mål og ressursar Heimen som arena Førebygge meir Oppdage og behandle tidlegare Pasient - og brukaropplæring Betre samhandling Strukturert oppfølging og koordinering Primærhelseteam og oppfølgingsteam Velferdsteknologiske løysingar Nye IKT verkty Systematisk samarbeid med frivillige Plan for fornying og kapasitetsvekst Avklaring av interkommunalt samarbeid God og kompetent leiing Ny kompetanse Auka kompetanse Tydelege kvalitetskrav Kunnskapsbasert tenesteutvikling

63 Pl a narbeidet Vi har valt å organisere planarbeidet etter modell for prosjektorganisering, der stabsnivået i helse og omsorgseininga og kommuneoverlegen utgjer prosjektgruppa. Denne gruppa har ansvar et for å utarbeide planprosess, planprogram og sjølve plandokumentet. A dministrasjon, politikarar, representantar for brukargrupper og arbeidstakarorganisasjon utgjer styringsgruppe. Planprosjektet har to referansegrupper. P lan - og bygningslova sitt krav om deltaking er vektlagt i prosessen, og pros jektgruppa har brukt vår en til å presentere prosjektet, samtale og innhent e innspel frå tilsett e i eiga eining, andre eining ar i kommunen og brukargrupper - sjå vedlegg 3. Prosjektorganiseri ng og planprosess Styringsgruppe: - Rådmann Jan Myrekrok - 2 repr frå formannskap (Øystein Høgetveit, Kjellfrid Neset) - Hovudtillitsvald for NSF, Liv Heidi Negarden - Helse - og omsorgssjef K ari Dalen - Teknisk sjef Åge verpe - 2 repr. frå Råd for eldre og menneskje med nedsett funksjonsevne (Ragnfrid Bak ken, Asbjørn A. Arnevik) Prosjektgruppe: - Helse - og omsorgssjef Kari Dalen - planansvarleg - Ass. Helse - og omsorgssjef Alv Dag Brandal - Fagrådgjevar Anne Marie T. Loftsgarden plankoordinator - Fagrådgjevar Astrid Marie Kvaal - Kommuneoverlege Rune Aa. Lystad Arbeidsgrupper : - Etablerast ved behov med basis i utvida avd.leiargruppe Politisk referansegruppe OVU Referansegruppe born og unge (u ngdomsskulen) OVU Etablering av prosjekt - organiseringa Oppstart planarbeid Arbeid med tema Utfordrings biletet Innspel og medverknad Ferdigstilling av planprogrammet H øyring Innspel 6 veker Val av mål og strategiar Politisk godkjenning av planprogrammet Sept 2016 April Nov - J an 2017 Samkøyring av arbeidet Ferdigstilling av planutkast Høyring Innspel 6 veker Endeleg plan Politisk vedtak Mars A pril 2017 Fullstendig planpro sess : sjå vedlegg

64 Helse- og omsorgsplan Vinje kommune, planprosess Faser: Milepælar: apr 2016 Fase 1: Prosjektorganisering etablert Oppstartsmøte prosjektgruppe Informasjon om planarbeidet til avdelingsleiarar og fagleiarar mai juni juli aug sept okt nov des jan 2017 febr mars April mai Fase 2: Fase 3: Oppstart planarbeidet koordinator lagar fyrste utkast til planprogram, gjennomgang i prosjektgruppa Medlemmane i prosjektgruppa skildrar utfordringsbilete knytt til valde tema basert på nasjonale føringar, demografiske data og lokalt utfordringsbilete Innspel og medverknad Avd.leiarar/ fagleiarar vert utfordra på skildring av no - situasjonen for eige tenesteområde Metodikk - vedl Frist for levering Innspel frå avd.leiarar /fagleiarar m.o.t. satsingsområde Bruk av involverande Metodikk - vedl aug. Innspel og medverknad frå brukarorganisasjonar Innspel og medverknad frå andre einingar (born unge, kultur, NAV) 10., 14., 20., 21. og Sist revidert , AMTL 1-66-

65 Faser: Milepælar: april 2016 Fase 4: Val av satsingsområde, endeleg utforming av planprogram Prosjektgruppa startar skriveprosessen, jobbar med planutforminga mai juni juli aug sept okt nov des januar 2017 februar mars apr mai Prosjektgruppa godkjenner planprogrammet Styringsgruppa godkjenner planprogrammet Fase 5: Planprogrammet til politisk godkjenning i OVU Fase 6: Høyring Open høyring Val av mål og strategiar Arbeid i grupper sett saman med bakgrunn i framlegg til satsingsområde. Fokus på fylgjande tenesteområde: Born og unge Psykisk helse og rus Rehabilitering og habilitering Demensomsorg Behandling oppfølging Læring og meistring Koordinering og tildeling Heimetenester Buformer Teknologi Kompetanse Frivilligheit Bruk av involverande metodikk vedl. 3 6 veker Sist revidert , AMTL 2-67-

66 Faser: Milepælar: apr 2016 Fase 7: Samkøyring av arbeidet Prosjektgruppa Styringsgruppa mai juni juli aug sept okt nov des jan 2017 febr mars april mai Ferdigstilling av planutkastet Prosjektgruppe v koordinator Fase 8: Høyring - Høyringsinstansar: o 6 veker Fase 9: Ferdigstille endeleg plan koordinator Fase 10: Politisk godkjenning Sist revidert , AMTL 3-68-

67 Møteplan: apr 2016 mai juni juli aug sept okt nov des jan 2017 Styringsgruppa Prosjektgruppa og Arbeidsgrupper /avd.leiarmøter Møte med øvrige einingar (barnehagar, skule, kultur, NAV Rektor gruppa: Politiske møter (OVU) Born -unge: Kultur: Barnehagestyrar og rektorar: NAV: (OVU) Brukar- Pårørandegrupper Planforum (OVU) (OVU) febr mars april mai Sist revidert , AMTL 4-69-

68 Involvering og medverknad til planprogrammet For å sikre involvering og medverknad frå innbyggjarar og kommunalt tilsette, har vi våren 2016 hatt samtalar med følgande grupper. Vi har nytta ein enkel form for IGP metodikk for å få fram breidde og nyansar i synspunkt og innspel: I = individuell refleksjon. G = rekkeframlegg i gruppa ; ein og ein legg fram eitt og eitt innspel, gå rundar til alle innspel er tatt med. P = open drøfting i plenum. Dels har vi nytta «soloppgåve» til den individuell refleksjonen, dvs ei spørsmålsstilling formulert som ei ufullstendig setning plassert i bilete av ei sol, med stråler som gir plass for mangfaldig å fullende setninga. Vi stilte følgande spørsmål til desse gruppene: Avdelingsleiarane i Vinje Helse og Omsorg Helsetenester for barn og unge 6 skuleelevar i 9.klasse frå skulane i Rauland, Edland og Åmot (Referansegruppe) Rektorar og barnehagestyrarar Eining for kultur inkludert Frivilligsentralen NAV Rådet for eldre og menneske med nedsett funksjonsevne Kva er viktige utfordringar for tenesteområda til Vinje Helse og Omsorg? Kva er dei viktigaste satsingsområda innan arbeidet med born og unge dei neste åra? Kva strategiar bør vi velje for å oppnå - tidleg innsats? - auka teamarbeid? - koordinert oppfølging? - Det som er viktig for at eg har det bra er.? Korleis kan kommunen (skule, helsetenester, bygningar og uteareal) legge til rette slik at det blir lett for born og unge å ta vare på helsa si? Korleis kan vi samarbeide endå betre på tvers av einingar for å fremje god psykisk helse og gi god foreldrestøtte? Kva slags område kan frivillige og offentlege samarbeide på? Kva felles utfordringar har NAV og Helse- og omsorgstenestene? Presentasjon av planarbeidet, informasjon om utfordringsbiletet - nasjonale føringar og krav. -70-

69 Tal henta frå SSB 2016 Venta folketalsutvikling i Vinje 2019, 2023, 2027 (2015=0) Ending frå Barn i barnehage 0-5 år Barn på barneskule 6-12 år -8 Barn på ungdomsskule år Arbeidsfør alder år Pensjonsalder år Pensjonsalder år Pensjonistar 90 år

70 Oversyn helseog omsorgstenester og tilbod Vinje kommune Legetenester Legevakt Tokke/Vinje Røntgen - lokalt tilbod og i samarbeid med STHF Helsestasjonsteneste - (Hol 3-2, 1 b) Skulehelseteneste - (Hol 3-2, 1 a) Helsestasjon for ungdom - lokalisert til Åmot Tverrfaglege team; småbornsteam, skulehelseteam, ungdomsteam Reisevaksinasjon - ikkje lovpålagt Frisklivssentralen:Lærings og meistringstilbod: Frisklivsresept (oppfylgingsprogram), BraMatkurs, KID-kurs (meistring av lettare depresjon), røykesluttkurs,treningstilbod utsette grupper. Jf Folkehelselov, Hol 3-2 mv) Jordmorteneste,oppfylgjing under svangerskap og etter fødsel. (Hol 3-2,2) Oppfylging kronikargrupper: KOLS-sjukepleie, DIA-sjukepleie, Demenssjukepleie. Kommunen har oppnemnd høyrselskontakt - som og koordinerar aktivitet i ht ambulerande audiografteneste frå sjukehus Kommunen har oppnemnd synskontakt. Tenester/tiltak tildelt utan enkeltvedtak: KAD-plass Tokke/Vinje Helse og omsorgstenestelova 3-5 Legevakt: Tokke/Vinje: Helse- og omsorgstenestelova 3-2 Hjelpemiddel frå lokalt hjelpemiddellager Vurdering og søknad om hjelpemiddel frå NAV hjelpemiddelsentral Tenester tildelt med enkeltvedtak jf Forvaltningslov og Særlov. Der Helse og omsorgstenestelov (Hol) er vist til gjeld og Pasient- og brukarrettigheitslova (Pbrl) Langtidsopphald i sjukeheim - jf Helse og omsorgstenestelova c) Korttidsopphald i sjukeheim med formål om rehabilitering, behandling, utgreeing el (helse og omsorgstenestelova 3-2) Avlastningsopphald i sjukeheim (Hol 3-2 ) Dag og nattopphald i sjukeheim (Hol 3-2) Sjukepleietenestar i heimen heimesjukepleie, psykisk helsetenestetilbod, avlastningstilbod mm. (omfattar eigen heim og tilrettelagt bustad/omsorgsbustad) (Hol a) Praktisk bistand i heimen - heimehjelp (omfang som over) (Hol a) Praktisk bistand og opplæring - td. butrening (omfang som over) (Hol a) BPA - brukarstyrd personleg assistent (Hol 3-8, Pbrl 2-1 d) Matombringing; - middag til heimebuande. (Hol a) Tryggleiksalarm Tvangstiltak overfor rusavhengige og gravide rusavhengige jf Helse og omsorgstenestelova 10-2 og 10-3 jf

71 Oversyn helseog omsorgstenester og tilbod Vinje kommune Tvangstiltak jf Helse og omsorgstenestelova kap 9: Bruk av tvang og makt som ledd i tenester etter 3-2 nr. 6 bokstavene a til d til personer med psykisk utviklingshemning Tvangstiltak jf.pasient og brukerrettighetslova kap 4A: Helsehjelp til pasienter uten samtykkekompetanse som motsetter seg helsehjelpen mv. Velferdsteknologiske løysingar på individnivå, td GPS Pbrl 4-6 a.vedtak om bruk av tekniske innretninger for varsling og lokalisering som ledd i helseog omsorgstjenester til pasient eller bruker over 18 år som ikke har samtykkekompetanse. Bruk av medisinsk teknisk utstyr for varsling reguleres av 4-6. Reglene i 4-1 til 4-3 gjelder tilsvarende for vurdering av samtykkekompetansen til bruker. Tildeling av omsorgsbustad (Hol 3-7); omfattar Norheimstunet, Rauland omsorgssenter, bustader ved Vinje helsesenter, Buseiingar ved Vestli, Svingen bufellesskap og Bruli. Tildeling av kommunal bustad med heimel i Helse og omsorgstenestelov (ordinær bustad) (Hol 3-7) Tildeling av barnebustad (Hol 3-2, som institusjon) Støttekontakt - alle aldersgrupper (Hol 3-2 6b) Omsorgsløn (Hol 3-6) Ledsagerbevis funksjonshemma - ikkje rett etter lov, kommunen vedtek Parkeringsløyve funksjonshemma - ikkje rett etter lov, kommunen vedtek Dagtilbod - ulike grupper (somatikk, demens, psykisk helse, funksjonshemma) Aktivitets- og arbeidstiltak til personar med nedsett funksjonsevne (varig trygdeyting) - jf delegasjon Tildeling av koordinator t.d. kreftsjukepleie, Kolskoordinator, jf. Hol 7-2 Individuell plan. (Hol 7-1) Vederlag for helse og omsorgsteneste (Hol 11-2) -73-

72 Faktaopplysningar Helse og omsorg per Eldre i institusjon i Vinje kommune Vinje sjukeheim er definert som institusjon jf Helse og omsorgstenestelova.3-2,6 c Sjukeheimen har fylgjande funksjonar: 7 plassar: korttidsopphald - rehabilitering, medisike plassar, avlastninga - gjennomsnittleg liggetid ca 14 dg 2 plassar: Øyeblikkeleg hjelp funksjon for Tokke og Vinje - beredskapsteneste jf Helse og omsorgstenestelova b. Maks 72 t. liggetid. 32 plassar: Langtidsopphald - bufunksjon, inklusive spesielt tilrettelagte plassar for demente 13 stk). Totalt 41 plassar, 39 av desse er sjukeheim. Tal og aldersfordeling per Vinje sjukeheim: -74-

73 Faktaopplysningar Helse og omsorg per Nokre aktivitetsdata: Bustader: Målgruppe eldre: Norheimstunet har bustader med heildøgns bemanning: Her er det 8 bustader + 4 frittståande. I tillegg har Flatlandslegatet 3 (privat eigd - ved ledige bustader her, leiger Helse og omsorg inn desse) Rauland omsorgssenter har per no 8 bustader med heildøgnsbemanning, i tillegg 6 frittståande. I tabellen under er Svingen med 11 bustader - 10 bebuarar - med heildøgns bemanning inkludert. Aldersfordeling samla for alle. Ein av bustadene i Svingen er definert som barnebustad (institusjon), dei øvrige er ikkje heimla slik sjukeheimen er det. -75-

74 Faktaopplysningar Helse og omsorg per Dekningsgrader: Tala under er henta frå SSB 2014, som er siste tilgjengelege statistikk. Fjorårets tal kjem i mars - er endelege i juni. Plasser i institusjon i prosent av innbyggere 80 år over Prosent: Vinje: 22,1 Kommunegr 3: 21,2 Telemark: 15,9 Landet: 18,7 Andel plasser i institusjon og heldøgnsbemannet bolig i prosent av b ef. 80+ Prosent: Vinje: 54 Kommunegr. 3: 33 Telemark: 29 Landet:29 Vi har ikkje spesielt høgt tal sjukeheimsplassar, men mange bustader med heildøgn bemanning. I tillegg til at vi har to omsorgssentra, har vi eit relativt høgt tal ressurskrevjande brukarar innom tenester for funksjonshemma. -76-

75 Faktaopplysningar Helse og omsorg per Kor mange av dei eldre i kommunen har oppfølging av helsetenester, altså kor mange av dei eldre har heimehjelp og kor mange har heimesjukepleie I Vinje bur det 28 over 90 år utanfor institusjon! -15 av desse bur heime - ikkje i omsorgsbustad. Figuren over syner antal mottakarar i ulike aldersgrupper. Ein gjer merksam på at alle som bur i omsorgsbustad el. og mottek tenester, er definert som heimebuande og ligg i desse tala saman med dei som bur i eigen heim. Det gjeld bebuarar ved Norheimstunet og Rauland omsorgssenter, Svingen bufellesskap, Reini bufellesskap, Bruli. -77-

76 Faktaopplysningar Helse og omsorg per Kor mange personar med nedsett funksjonsevne er det i kommunen? Tenester for funksjonshemma: 14 personar mottek tenester herfra. Det er fleire personar i kommunen med relevant diagnose, desse blir registrert under andre tenester dersom dei mottek slike. Døme: psykisk helse, helsesystertenesta, omsorgsløn i dei tilfelle dette er aktuelt osb. Heimebasera tenester: 229 personar har heimetenester i Vinje (Sum for Øvre Vinje, Rauland og Åmot) Psykisk helse (born, unge, vaksne): 115 personar er registrerte - nokon av desse har lite oppfylging, og oppsøker tenesta ved behov - tabellane lenger ned syner difor avvik, då vi ikkje registrerer dei på same måte. Oversynet over gir ikkje eit bilete av hyppighet/omfang av tenester, - her er det store variasjonar. Det Omfanget er størst innom tenester for funksjonshemma, men det er og omfattande tiltak i andre heimebasera tenester. Det er og vanleg at brukarar har fleire tenester. -78-

77 Faktaopplysningar Helse og omsorg per Kor mange bur på institusjon av dei med nedsett funksjonsevne i kommunen? Vi kartlegg kvar enkelt mottakar av Helse og omsorgstenester i IPLOS - som er ei funksjonsvurdering. Fokuset her er funksjonsevne, ikkje diagnose. Det vil difor vere nærliggande å rekne alle som bur ved sjukeheimen og omsorgssentra inn i dette talet. Om eg forstår spørsmålet rett, er det meint funksjonshemmaområdet. Her bur 14 personar i bustad, 10 av desse i bustad med heildøgns omsorg (Svingen). Ein av dei ti bustadene er definert som barnebustad = institusjon. Det er for tida ein ledig bustad ved Svingen. (Dei 4 bur på Reini, som har bemanning kveld og helg, altså ikkje heildøgn.) Relevant her er og Bruli, med plass for 8 bebuarar med psykiske lidingar. Per no bur det 7 personar her. Bruli er bemanna dag og kveld. På natt er det nattpatrulja i Åmot som gjev tilbod. 5. Kor mange av dei med nedsett funksjonsevne har oppfølging av helsetenester? -79-

78 Faktaopplysningar Helse og omsorg per

79 Vinje kommune Økonomi, plan og utvikling Arkiv saknr: 2015/1221 Løpenr.: 10690/2016 Arkivkode: 614/C40 Utval Møtedato Utval Saksnr Oppvekst- og velferdsutvalet /19 Sakshandsamar: Signe Vinje Kunsthuset på Rauland - avklaring av omfang Vedlegg: 1 Funksjonar som kan inn i Kunsthuset Bakgrunn: Arbeidet med å slå i hop Skinnarlandsamlinga og Dyre Vaa-samlinga har halde på i fleire år. No er det behov for å forankre ambisjonsnivået og prosessen politisk før ein gjeng vidare med arbeidet. Grunnen til dette arbeidet er at det kommunale bygget som husar Dyre Vaasamlinga har store vedlikehaldsbehov. Lokaliseringa av samlingane gjer at kunsten er lite tilgjengeleg, og har ikkje fasilitetar som er tilpassa publikums forventingar. Besøkstala på samlingane har sokke jamt dei siste 10 åra. Den første arbeidsgruppa blei sett ned i I 2015 blei det sett ned ei ny arbeidsgruppe med deltakarar frå kommunen (kultur og plan), Dyre Vaautstillingane, Skinnarlandssamlingane, Vest-Telemark museum og Høgskulen i Telemark avd. Rauland. Arbeidsgruppa tok utgangspunkt i tidlegare arbeid og la derfor til grunn at kunsthuset skal: Presentere ny og eksisterande kunst på ein dynamisk måte Gjerne ha så mange funksjonar at det kan vera heilårsope Kunne brukast i undervising både på Høgskulen, Rauland skule, kulturskulen og Vest-Telemark museum Ha ein regional funksjon, og eit innhald som Telemark kan vera stolte av! Vera lett tilgjengeleg og ein naturleg møtestad for Rauland lokalisert på Krossen. -81-

80 Arbeidsgruppa har sett i gong arbeidet med tri hovudspørsmål: Avklare kva funksjonar som skal inn i huset Avklare lokalisering Avklare finansiering Funksjonar i huset I vurderinga av kva funksjonar som eit Kunsthus kan huse såg arbeidsgruppa både på kva funksjonar som alt er på Rauland, kva som kan vera etterspurt og kva som kan byggje opp under at huset får ein regionalt funksjon. Det blei vurdert at eit nytt hus må unngå å utkonkurrere funksjonar som alt finst på Rauland. Det blei arrangert ein kafékveld 19. mai 2015 for å få innspel frå Raulendingar kva innhald dei såg føre seg. For komplett liste, sjå vedlegg 1. Lokalisering Tidlegare i prosessen blei det avklart at huset bør liggje sentralt i Rauland, altså på Krossen. Spørsmålet om lokalisering må ta omsyn til følgjande problemstillingar: Kunsthuset må liggje der folk ferdast, det skal ikkje vera naudsynt å ta ein omveg for å koma dit. Kunsthuset bør vera ein naturleg stad å berre «svinge innom». Dersom biblioteket skal inn i bygningen må det liggje i nærleiken av skulen Ein godt utforma bygning, med ein innbydande fasade mot vegen kan byggje opp under Rauland som sentrum. I eit sentrum på storleik med Rauland, bør alle publikumsretta bygningar liggje i gangavstand til kvarandre, slik at det er mogleg for alle å nå dei ulike funksjonane utan å flytte seg i bil. Kunsthuset bør derfor liggje innanfor det som i dag er sentrum, og ikkje bidra til at sentrum blir utvida. Magasin Eit magasin for oppbevaring av den kunsten som ikkje er stilt ut tek plass. Det eksisterande bygget til Skinnarlandsamlinga kan bli nytta som magasin, for å spare plass i det eventuelle nye Kunsthuset. For kunsten sin del og av omsyn til effektiv drift av utstillingane er det likevel best om all kunsten blir lagra i Kunsthuset. Det er òg mogleg å opne heile eller delar av magasinet for publikum. Overslaga som er vist i denne saka har teke høgde for fullt magasin. Kostnad og finansiering Ambisjonsnivået og storleiken av bygningen vil påverke totalkostnaden. Eit romprogram vil vise arealbehovet og vera grunnlag for kostnadsvurderingane, og dette arbeidet er i gang. Romprogrammet vil også kunne danne grunnlag for ei arkitektkonkurranse, som til slutt vil vise ein meir realistisk kostnadsramme. Det er mange faktorar som påverkar kvadratmeterprisen, som tomteplassering, krav til materialbruk m.m. Under bygginga av Åmot Skule og Svingen låg totalprisen på -82-

81 pr. m 2. Dersom kunsthuset skal ha eit høgare kvalitet på materialar og utforming, vil kostnadene kome opp i per m 2. Ei grov vurdering tilseier eit bruksareal på 2000 m 2, avhengig av kva funksjonar som skal inn og om det skal vera fullt magasin. I tillegg kjem kostnader til planlegging, driftskostnader og eventuell innløysing av eigedom. Eit kunsthus med ein regionalt funksjon kan utløyse fleire midlar frå fylke og staten. Kunsthuset bør ha eit fagleg nivå og eit dekningsområde som gjer at huset får staus som eit regionalt kunsthus. I følgje Dag Rorgemoen i Vest-Telemark Museum vil det vera gode høve til å få til dette. Vurdering: Ambisjonsnivået kan delast inn i tri hovudretningar: 1) Ikkje byggje noko nytt bygg (0-alternativet). Bygningen som husar Dyre- Vaa-samlinga er i svært dårleg stand. Tidlegare i prosessen, i 2010, var det tydelege signal frå teknisk at oppussing ikkje var føremålstenleg. 0- alternativet føreset derfor at det anten blir løyvd relativt store midlar til vedlikehald eller at kunsten ikkje lenger blir tilgjengeleg for folk. Dette alternativet gjev ikkje noko betre lokalisering, og ein kan ikkje forvente at investeringane gjev særleg avkasting verken i auka besøkstal eller tilfører positive effektar knytt til stadutvikling og fleire møteplassar. Dette alternativet er vurdert som lite aktuelt. 2) Nytt lokalt kunstmuseum, som berre har ambisjon om å samle kunstsamlingane og vidareføre eksisterande aktivitetar. Dette vil føre til ein ny bygning, på ein ny stad (Krossen). Ein må forvente at dette fører til eit auka besøkstal, men besøkstalet i seg sjølv vil nok ikkje gjera det mogleg å vera ope heile året. Eit slik museum, som berre er eit museum, vil heller ikkje oppnå ein regionalt funksjon, og såleis heller ikkje utløyse investeringsmidlar. Dette alternativet er i si simplaste form vurdert som mindre aktuelt. 3) Nytt kunsthus med regional funksjon, som også samlar bibliotek, kulturskule, fellesresepsjon, turistinformasjon m.m. Dette er det mest ambisiøse alternativet, og vil i størst grad tilføre ein ny møteplass på Rauland. Omfanget av ambisjonane kan diskuterast. Ein av grunnane til at det er fornuftig med fleire funksjonar i det same bygget, er for å kunne ha ei fulltidsbemanning og såleis heilårsope. Følgjande funksjonar er diskutert (sjå vedlegget for meir informasjon). Turistinformasjon. I samband med næringsplanen har næringskontoret rådd til at ein turistinformasjon blir vidareført, sjølv om internett no -83-

82 løyser ein del av informasjonsbehovet til folk. Denne funksjonen kan lokaliserast til Kunsthuset, utan at det fører til vesentlege kostnader. Kulturskulen har behov for fleire øvingslokale på Rauland, det gjeld både kontor og øvingsrom. Eit nytt hus kan vera eit godt høve til å få gode lokale. Dette fører til noko meir arealbehov: 5 kontor og eit rom. Høgskulen har behov for utstilling- og konsertlokale i sentrum, og fleire sosiale møtestader for studentane. Dette vil kunne løysast med eit eige rom for temporære utstillingar, i tillegg til faste utstillingar. Eventuelt kan resepsjonsområdet nyttast. Bibliotek er den mest omfattande funksjonen. Det er naudsynt at biblioteket ligg i kort avstand til Rauland skule, som har signalisert at dei er kritiske til å flytte biblioteket ut av skulebygningen. Samstundes er dagens bibliotek lite synleg for andre brukarar, og den ålmenne bruken gjeng ned. Eit nytt bibliotek vil kunne bli utforma til eit meir moderne bibliotek og såleis tilføre ein ny, attraktiv og tilgjengeleg møteplass på Rauland, og skape liv og røre i Kunsthuset. Dette vil samstundes i større grad binde valet av tomt og føre til auka arealbehov, og dermed også auka kostnader. Eit bibliotek er ikkje i konflikt med ein regional funksjon. Fellesresepsjon for bruk av offentlege bygg på Rauland kan leggjast til resepsjonsløysinga og vil ikkje føre til vesentlege auka kostander. Kafé, servering og ein liten butikk er ønskjeleg. Kafeen bør ikkje utkonkurrere andre funksjonar på Rauland. Dette vil krevje eit kjøken og kjølerom, og såleis krevje noko meir areal. Samstundes gjer det museet meir attraktivt å besøke. Regionalt funksjon Ein regional funksjon inneber at fylkeskommunen og staten kan dekke investeringskostnader. Mellom anna kan fylkeskommunen kan dekke inntil 1/3 av dei godkjente kostnadene til nybygg, opptil 20 millionar. Det er mogleg at eit slik bygg også kan utløyse andre midlar, men dette er mindre forutsigbart. I fylkeskommunens strategi for kultur og kulturarv stend det at «Fra 2020 av kan det også være aktuelt med et samarbeid med Vinje kommune om nytt kunstmuseum på Rauland». Truleg vil eit regionalt bygg også kunne utløyse statlege midlar, men dette er lite forutsigbart. Det finst ikkje noko kravspesifikasjon på kva eit regionalt kulturbygg er. Det er likevel opplagt at eit regionalt kunsthus har eit tilbod, kvalitet og eit nedslagsområde som er større enn eit lokalt museum. Ein må forvente samarbeid både med andre lokale, regionale og nasjonale institusjonar, og formidle kunsten på ein breiare måte enn som ei ordinær utstilling. Dei funksjonane som er lista opp ovanfor er ikkje direkte naudsynte for at Kunsthuset skal ha ein regional status. Dei gjev likevel både meir liv og aktivitet i -84-

83 bygningen, i tillegg til at det sikrar ein høgare tilsettingsprosent, og dermed ein høgare kvalitet på innhald og høve til lengre opningstider. I følgje Vest-Telemark museum er det ikkje nokon tilsvarande kunstmuseum i Telemark, fordi dei regionale kunstinstitusjonane i fylket i hovudsak er baserte på temporære utstillingar. Kunsthuset på Rauland vil kunne tilby utstillingar og historier og av både ei eiga samling og av samlingar frå andre kunstnarar i regionen. Dette kan bety at det både er rom og behov for eit regionalt kunsthus på Rauland. Truleg vil eit ordinært lokalt museum ha eit mindre behov for magasin og utstillingslokale enn eit kunsthus med ein regional funksjon, men gipsfigurar krev i alle høve stor plass, både i magasinet og i utstillinga. Det er kvaliteten på innhaldet, og ikkje storleiken på huset, som er avgjerande for om kunsthuset får ein regional status. Overslaget har teke utgangspunkt i regional funksjon. Dette, og andre krav til innhald, må avklarast grundigare i prosessen vidare. Alternativ «3 minus» Alternativ 3, eit «komplett» regionalt kunsthus med fleire funksjonar i bygget, vil føre til flest positive konsekvensar for Rauland sentrum og Kunsthuset. Det vil sikre og gjera kunsten tilgjengeleg, sambruk vil føre til moglegheit for eit større tilsettingsheimel og såleis opningstider gjennom året. Kunsthuset vil gje Rauland ein ny attraksjon og møteplass som også vil bli brukt av lokalbefolkinga, skule og høgskule. Og det vil tilføre positiv sentrumsutvikling i Krossen, med nye møteplassar. Dette er samstundes den mest kostnadskrevjande løysinga, både når det gjeld arealbehov, utbygging og planlegging. Ein «lettare» versjon, med færre tilleggsfunksjonar, av alternativ 3 kan vurderast. Biblioteket er den funksjonen som i så fall vil vera mest naturleg å ta ut. Eit nytt bibliotek krev meir planlegging, bygningsmessige tilpassingar og areal, og gjev føringar for lokalisering. Prosessen vidare - Romprogram vil grovt gje ein indikasjon på kostnadsrammene, og vera grunnlaget for ei arkitektkonkurranse. - Lokaliseringa må avklarast nøyare før arkitektkonkurransen. - Arkitektkonkurranse eller konsulentutgreiingar som vil gje eit bilete på korleis kunsthuset kan utformast, og vera utgangspunkt for ei ny kostnadsberekning. Dette vil liggje til grunn for eit vedtak om eventuelt vidare arbeid med Kunsthuset og reguleringsplanarbeidet. - Detaljreguleringsplan er det krav om i kommunedelplan for Rauland sentrum. Denne må vera gjort før prosjektering. Det er behov for å hente meir informasjon før detaljeringsfasen kan ta til: -85-

84 - Kunstfagleg vurdering av samlingane og løysingar: Kva bør takast vare på, konkret arealbehov for faste utstillingar og magasin - Kva skal til for å oppnå status som regionalt kunsthus - Eventuelt bibliotek: Storleik, funksjonar og tekniske løysingar for flytting av biblioteket. Kommunen har sett av kroner til eit forprosjekt. Desse midlane er tenkt brukt på kunstfagleg vurdering av samlingane og løysingane og arkitektkonkurranse eller konsulentbistand på utforming. Rådmannens framlegg til vedtak: Formannskapet ber rådmannen halde fram arbeidet med å samlokalisere Dyre Vaa- og Skinnarlandssamlingane i eit felles hus. Følgjande omsyn skal bli teke inn i prosessen: Kunsthuset skal vera lokalisert sentralt på Rauland, det vil seie i Krossen Kunsthuset skal ha som ambisjon å ha kvalitet og tilbod som gjev ein regional status. Det skal gjennomførast ei kunstfagleg vurdering av innhaldet i samlingane. Rådmannen, Jan Myrekrok, rådmann /s/ -86-

85 Funksjonskrav 19. mai 2015 blei det halde ein innspelskafé på Kaffibaren på Rauland, med rundt 55 deltakarar. Med mellom anna innspela som utgangspunkt, har arbeidsgruppa kome fram til at kunsthuset kan, eller bør, ha desse funksjonane (tilpassa alternativ 3: Regionalt kunsthus): Funksjon Omtale Ca arealbehov Kunstformidling/ Utstillingar Konsertar og presentasjonar Magasin Formidle eksisterande kunst (Skinnarland og Dyre Vaa) med fast og varierande utstilling, i tillegg til rom for varierande samtidskunst, som studentutstillingar, lokale kunstnarar, andre utstillingar organisert av lag og organisasjonar. Løysingane må sikre at følgjande tekniske behov kan gjennomførast: Rh 40-50%, C, ikkje solljos inn utstillingslokala. Oppvarming gjennom luft (ikkje frå golv). Utstillingsareala må vera utan søyler, ha fleksibelt skinnestystem med spottljos og straumuttak i golv langs veggane. Ein må kunne halde små konsertar, foredrag, filmframsyning og andre tilsvarande arrangement. Treng ikkje vera eit eige rom, men i kombinasjon med andre. Den vidare prosessen må avklare kva kvalitetar som skal framhevast (til dømes akustikk eller ljos) Kunstmagasinet kan lokaliserast i bygningen som i dag husar Skinnarlandsamlinga, men det kan også vera eit alternativ å leggje heile eller delar av magasinet til det nye huset. Då bør «opne» magasin (tilrettelagt for publikum) vurderast. Det må vera minst 4 meter takhøgde, og same klimakrav som for utstillingsareala. Historisk utstilling 400m2 Temporær utstilling: m2 Opp til 50 personar > 250 m 2 Rom for utøving av kunst Bibliotek Turistinformasjon og fellesresepsjon Kreativt rom for pedagogisk opplegg som kan nyttast av Vest- Telemark museum og kulturskulen. Må ha låsbare skap og gode fasilitetar. Moderne bibliotek med tekniske og smarte løysingar. Det må vera mogleg å både låne og levere bøkar utan bibliotekar tilstades. Må kunne nyttast av Rauland skule. Det er framleis behov for ein fysisk turistinformasjon der besøkande og andre kan få informasjon om Rauland, Vinje og Telemark. Museumsinngang og bibliotekarfunksjonar kan vera aktuelt å slå i hop i ein slik felles resepsjon. Det kan også vera aktuelt å leggje til bruk av offentlege bygg og rom på Rauland. -87-

86 Kontor og øvingsrom Serveringstilbod og kjøken Minglestad Garderobe og offentlege toalett Personalrom Uteareal Parkering og køyreareal Det er bruk for kontorlokale til Vest-Telemark museum og kulturskulen. Må bli sett i tilknyting til «utøving av kunst». Det må vera mogleg med ein enkel kafé, med tilpassa kjøken. Det er ikkje behov for eit storkjøken. Tilbodet kan gjerne vera i samarbeid med ein av dei eksisterande serveringsstadane på Rauland. Det må vera gode areal å vera i, til dømes vente, møte andre, lesa avis og bøkar. Desse areala bør vera både ute og inne. Lett tilgjengeleg ved inngangen, til bruk av besøkande. Rom for opphald og fasilitetar for tilsette i resepsjon/bibliotek/museet. Utearealet må vera i ein heilskap med resten av Rauland sentrum, bygningen og roma inne i bygningen. Dei må vera innbydande og oppmode til opphald. Inngangspartiet må ha ein open fasade som vender mot fortau og veg. Handicap-parkeringsplassar og sykkelparkering bør vera lett tilgjengleg. Varelevering må skje trafikksikkert. Andre parkeringsplassar må leggjast slik at dei ikkje tek opp areal som er eigna som møteplassar og trivelege uteareal. Kan parkeringsbehovet dekkjast andre stader på Rauland? Kulturskulen: Totalt 5 kontor (3 til fulltids bruk) Andre funksjonar har blitt foreslått, men er vurdert som uaktuelle: Miniatyrskyting, bowling, lydrom, idretts- og treningsrom, vaskemaskinautomat, ungdomsklubb, storkjøken, verkstader, utleigekontor, studio. Dette er tilbod som anten finst andre stader på Rauland, som ikkje byggjer opp under hovudfunksjonen regionalt kunstmuseum, eller som ikkje er realistiske. -88-

87 Vinje kommune Økonomi, plan og utvikling Arkiv saknr: 2013/2973 Løpenr.: 12046/2016 Arkivkode: 141 Utval Møtedato Utval Saksnr Kommunestyret /64 Plan- og miljøutvalet /82 Oppvekst- og velferdsutvalet /20 Formannskapet /61 Kommunestyret Sakshandsamar: Signe Vinje Kommuneplanens samfunnsdel - til høyring og offentleg ettersyn Vedlegg: Dokument i saka: - Planprogram for kommuneplanens samfunnsdel - Plan- og bygningslova - Sak PS 15/33 i formannskapet 30. april 2015: Oppstart av arbeid med kommuneplanens samfunnsdel - Sak PS 50/2015 i formannskapet 3. september 2015: Vedtak av planprogram for kommuneplanens samfunnsdel - Sak PS 35/2016 i formannskapet 28. april 2016: Hovudsatsingsområde kommuneplanens samfunnsdel Bakgrunn: I denne saka skal kommunestyret avgjera om kommuneplanens samfunnsdel skal leggjast ut på høyring. Om samfunnsdelen Kommuneplanen er kommunens mest overordna dokument, som skal sette kursen og retning for kommunens satsingsområde fram mot Kommuneplanen har to delar; arealdelen og samfunnsdelen. Arealdelen definerer den langsiktige arealbruken, medan samfunnsdelen set mål og strategiar for utvikling av samfunnet i Vinje. -89-

88 Økonomiplanen kjem til å bli handlingsplanen til samfunnsdelen. Prosess og medverknad Planprogrammet for kommuneplanens samfunnsdel blei vedteke av kommunestyret i september I april 2016 vedtok formannskapet hovudsatsingsområda for samfunnsdelen. I løpet av prosessen blei det lagt opp til følgjande medverknad: - Innbyggjarar, lag og organisasjonar blei inviterte til kafékveldar på Rauland, i Åmot og i Haukeli med kvart sitt tema. Oppmøtet var på mellom 20 og 30 personar kvar kveld. - Politikarar har medverka med idedugnad om målsettingar. - Alle 10.-klassane i kommunen har hatt besøk av to personar frå arbeidsgruppa - Leiarar og kommunens einingar har blitt oppmoda om å koma med innspel undervegs - Tema har blitt drøfta på ulike interne møte. Når planen blir lagt ut på høyring vil han bli sendt til relevante lag og organisasjonar i kommunen, i tillegg til regionale etatar, fylkeskommunen og grannekommunen. I tillegg skal planen bli gjort tilgjengeleg på kommunens heimesider og med annonse i minst tre aviser. Dersom det kjem inn relevante innspel i løpet av den minst 6 veker lange høyringa, vil planen bli justert. Innspela og justeringane skal skildrast når planen blir lagt fram for endeleg vedtak hausten Innhaldet i samfunnsdelen Sjølve kommuneplanens samfunnsdel har 3 hovudsatsingsområde. Hovudsatsingsområda er: - Vinje ein god stad å vera for alle: Har mål og strategiar knytt til trivsel, oppvekst, helse, næringsutvikling og busettingsmøntser - Vinje med naturen som ressurs: Måla og strategiane peikar på korleis naturen skal kunne spele ei rolle i utviklinga også i framtida. - Vinje kompetansekommunen: Måla og strategiane viser korleis kommunen vil satse på kompetanse både i kommunen og i samfunnet. Kvart hovudsatsingsområde har 4 til 7 mål. Måla skildrar korleis me vil ha det i 2035 og kvart mål har opptil 8 strategiar, som skildrar korleis ein skal nå desse måla. Dette skal danne utgangspunkt for økonomiplanen, kommunedelplanar og verksemdsplanar. Kommunal planstrategi skal kvart 4. år (seinast eit år etter konstituering av nytt kommunestyre) avklare om samfunnet har endra seg så mykje at kommuneplanen, eller andre planar, trengst å endrast eller kan halde fram. Sidan kommuneplanen og kommunal planstrateg i denne omgangen tek utgangspunkt i den same situasjonen, har me i denne saka laga eit felles utfordringsnotat. Vurdering: Vedlagt til denne saka er sjølve planen, og to dokument: Tal om Vinje ei samling med statistikk som er talgrunnlaget for vurderingane som ligg til grunn for samfunnsdelen Felles utfordringsnotat for kommuneplanens samfunnsdel og kommunal planstrategi (ei eiga sak). Dette notatet skildrar kva utfordringar kommunen står ovanfor, og korleis samfunnsdelen og andre planar kan løyse desse utfordringane. -90-

89 Hovudgrunngjevinga for innhaldet i samfunnsdelen stend i utfordringsnotatet. Dette bør derfor lesast. Vidare i saka blir enkelte av grepa i kommuneplanen skildra. Folketalssamansettinga skapar utfordringar Dei største utfordringane for Vinje kommune er at: - Innbyggjartalet er nokon lunde stabilt, men befolkinga blir eldre - Fleire og meir komplekse ansvarsområde og auka krav til kompetanse og kvalitet blir lagt til kommunane Dette betyr at utgiftene og krava knytt til tenesteyting går opp. Dette fører særleg til utfordringar innanfor helse og omsorg, men òg innan andre sektorar. Kommuneplanens samfunnsdel viser kva område som skal satsast på. Økonomiske prioriteringar må bli gjort i økonomiplanen, som blir kommunens årlege handlingsplan til samfunnsdelen. Samfunnsdelen opnar likevel for at diskusjonar om organisering og dimensjoneringa på tenester kan bli gjort i løpet av planperioden. Utbyggingsmønsteret er tydlegare Utbyggingsmønsteret er tydlegare avklart i denne samfunnsdelen enn det har vore tidlegare. Det er fleire grunnar til dette: - Ved å vera tydlegare på kva som er kommunesenter og lokalsenter, og kva funksjonar desse sentera skal ha, avklarar samfunnsdelen i større grad kvar ulike typar tilbod skal liggje. Dette er viktig mellom anna i samband med planlegging av nye tenester. - Skal ein ha trivelege og funksjonelle senter, så må ein prioritere at senterfunksjonar (handel, tenester, kontorarbeidsplassar) skal vera i sentrum. Det betyr til dømes ikkje at Øyfjells kal vera utan matbutikk, men at nye etableringar i hovudsak blir lagt til sentrum på ein god måte. Arealkrevjande arbeidsplassar og handel (til dømes maskiner eller trelast) bør ikkje liggje i sentrum. Arbeid med dei arealretta kommunedelplanane må følgje opp dette. - Trivelege og funksjonelle lokale senter vil gje eit butilbod til dei som er interessert i å bu i kort avstand til ulike tenester, til dømes eldre eller ungdom. Trivelege senter kan også gjera det meir attraktivt å bu i grendene i kommunen. Då får ein både kvalitetar ved å bu spreitt, samstundes som handel, tenester og møteplassar vil vera relativt lett tilgjengeleg. - Ved å avklare at større hytteutbygging skal skje innanfor områda til kommunedelplanane, gjev samfunnsdelen føringar for kvar utbygging skal prioriterast, og kvar andre interesser (som lokalmiljø eller landskap) skal leggjast meir vekt. Dette må følgjast opp i kommuneplanens arealdel. - Eit tydelegare definert utbyggingsmønster gjev føringar og sikrar i større grad likebehandling av saker, både reguleringsplanar og andre saker. -91-

90 Potensiell motstrid knytt til naturen som ressurs Hovudsatsingsområdet «med naturen som ressurs» peikar på at naturen er eit av Vinjes fortrinn. Bruken og interessene knytt til naturen er samstundes veldig ulike. Det kan derfor bli motstrid i mellom strategiane i samfunnsdelen, til dømes auka tilrettelegging knytt til naturen som rekreasjonsarena og naturen som arena for drift (landbruk). Samfunnsdelen opnar for at begge områda skal satsast på. Ved å avklare utbyggingsstruktur for mellom anna hytter blir dei ulike interessene til ein viss grad teke omsyn til. Samstundes må andre planar grundigare avklare og balansere interessene. Rådmannens framlegg til vedtak: Kommuneplanens samfunnsdel blir lagt til høyring og offentleg ettersyn, i samsvar med plan- og bygningslova Rådmannen, Jan Myrekrok, rådmann /s/ Handsaming i Kommunestyret : Saka blei trekt av ordføraren. Handsaming i Plan- og miljøutvalet : Tilleggsframlegg frå SP v. Øystein A. Løvlie: Samfunnsdelen skal vise mål om å auke innbyggjartalet i Vinje. Framlegget frå rådmannen med tilleggsframlegget frå Løvlie blei samrøystes vedteke. Kommuneplanens samfunnsdel blir lagt til høyring og offentleg ettersyn, i samsvar med plan- og bygningslova Samfunnsdelen skal vise mål om å auke innbyggjartalet i Vinje. -92-

91 Til handsaming i kommunestyret 16. juni 2016 Utfordringar og moglegheiter i Vinje Felles utfordringsnotat for kommuneplanens samfunnsdel og kommunal planstrategi Juni

92 Innhold Folketalsutvikling... 3 Vinje med naturen som ressurs:... 3 Motstridande interesser i utmarka... 3 Turisme fører til auka verdiskaping... 4 Naturen legg grunnlag for produkt og kultur... 5 Kraft... 5 Vinje ein god stad å vera for alle... 7 Inkluderande og engasjerande samfunn... 7 Spreitt utbyggingsstruktur er både ei styrke og ulempe... 8 Fleire eldre, større kompleksitet og auka krav til helsetenester... 9 Skule og oppvekst Næringsliv og arbeidsplassar Tryggleik Vinje kompetansekommunen Større krav til kompetanse aukar utfordingar med rekruttering Kompetanse i næringslivet og arbeidsmarknaden i Vest-Telemark Samarbeid med andre

93 Vedlagt til kommuneplanen ligg dokumentet Tal om Vinje. Grovt sette er dei største utfordringane slik: Folketalsutvikling Folketalet er nokon lunde stabilt, men talet på eldre gjeng opp. Rauland har hatt den største innbyggjarveksten til no. Det har også vore vekst i Øyfjell, Åmot og Edland. Haukeli, Grungedal og andre smågrender har hatt ein nedgang i folketalet sidan år Statistisk sentralbyrå spår at folketalet vil stige, men det er ikkje eintydig kor mykje. Flyktningsituasjonen gjer at det også kan kome fleire flyktningar til kommunen. Folketalsutviklinga endrar vilkåra og behovet for alle offentlege tenester. Vinje med naturen som ressurs: Naturen er ein av Vinjes største ressursar, og bruken av naturen i Vinje har endra seg den siste tida. Talet på gardsbruk i drift gjeng ned, dette fører også til ein nedgang i husdyr, særleg sau og geit. Samstundes har talet på fritidsbustader gått opp, særleg på Rauland og i Vågsli. Den auka hytteutbygginga har ført til at fleire brukar naturen som ein rekreasjonsarena. I hovudsak har dette ført til auka bruk og etterspurnad av merkte og opparbeidde turstiar og skiløyper. Talet på snøskuterar i Vinje har også auka, som både blir brukt til nyttekøyring og turkøyring. Ved slutten av 2015 var det rundt 900 registrerte snøskuterar i kommunen. Snøskuterløypenettet fører til ein viss kanalisering av snøskuterferdsla. Motstridande interesser i utmarka Auka bruk av naturen som rekreasjonsarena er ikkje heilt konfliktlaus. Hytteutbygging og bruken av nærområda som turområde, har i enkelte tilfelle ført til problem mellom hytteinteresser og beiteinteresser. Til dømes kan det bli utfordringar dersom viktige beiteområde for sau også blir mykje nytta til turgåing. Samstundes kan enkelte grunneigarar kan også oppleve at behovet for turområde hindrar dei i å nytte eigedomen til utbygging eller andre føremål

94 Det kan òg vera konflikt mellom friluftsinteresser og naturmangfald, til dømes i villreinens leveområde. Stor trafikk i villreinområde skapar hinder for villreinen. I enkelte område ført til utfordringar knytt til rekreasjon og jaktinteresser. Interessene mellom ulike grupper som brukar utmarka som rekreasjonsarena, til dømes mjukt friluftsliv, hytteeigarar og snøskuterinteresser, kan òg vera motstridande. Dette varierer frå område til område, og frå person til person. Avklart arealbruk, løypenett for fritidskøyring og ein motorferdselsplan vil vera med på å dempe dette konfliktnivået. Grep i kommuneplanens samfunnsdel: Samfunnsdelen har peikar på at Vinje skal vera ein leiande turistkommune, og at me legg til rette for god tilkomst til friluftsområde, både i nærleiken av hytteområde og bustadfelt. Samstundes peikar samfunnsdelen på at landbruket skal ha ein allsidig produksjon, der beitedyr har ei viktig rolle. Dette er delvis motstridande. Derfor er det teke inn strategiar om at hytteutbygginga skal prioriterast til kommunedelplanområde, og at i resten av kommunen skal ein leggje større vekt på andre interesser, som landbruk og grendeutvikling. Relevante planar og forskrifter i planstrategien: - Forskrift for løypenett for snøskuter til fritidskøyring (vedteke 2016) - Motorferdselsplanen (oppstart sommaren 2016) - Landbruksplan (vedteke 2015) - Beitebruksplan (under arbeid) - Sti- og løypeplan (under arbeid) - Kartlegging av vinterfriluftsområde (2015) - Ulike arealplanar: Avklarar arealbruken i ulike område, som til dømes hytteområde og friluftsområde. Turisme fører til auka verdiskaping Turismen har vore viktig for verdiskapinga i Vinje. Den auka bruken av hytter har ført til både auka byggjeverksemd, eit meir mangfaldig handel- og tenestetilbod, fleire skiløyper og vinteraktivitetar, og såleis fleire arbeidsplassar i kommunen. Auka turisme kan også gje moglegheiter for landbruket å nå andre marknader, mellom til dømes med vidareforedling og aktivitetstilbod. Samstundes som turismen og hyttetalet aukar dukkar nye problemstillingar opp. Til dømes kvar ein bør leggje til rette for handel og behovet for kommunal infrastruktur i hytteområda. For å halde verdiskapinga oppe gjennom heile året, er det også behov for tiltak som sikrar at hyttene og overnattingsstandene blir brukt året rundt

95 Kulturminne med høg verdi, i form av bygningskultur, heilskaplege fortidsminne og gravhaugar, er også ein verdi som kan nyttast og utviklast knytt til turisme og formidling. Grep i kommuneplanens samfunnsdel: Samfunnsdelen peikar på at handel skal vera i lokalsentera. Det vil bety at det ikkje må etablerast handel som fører til at handelen i lokalsentera blir svekka. Samfunnsdelen presiserer òg at hytteutbygging i kommunedelplanane skal ha god tilknyting til kommunal infrastruktur. Relevante planar og forskrifter: - Næringsplan (under arbeid) - Arealretta kommunedelplanar for sentruma i Vinje og satsingsområda for turisme (fleire har behov for større eller mindre rullering) viser tilgang til sentrumsområde, handel, hytteområde og område for utleige. - Hovudplan for vatn og avløp - Modell for utleigekapasitet - Kulturminneplan (under arbeid) Naturen legg grunnlag for produkt og kultur Tilgang til naturen gjev tilgang til eit mangfald av produksjonsmoglegheiter. Dette har mellom anna gitt vilkår for produksjon av ulike mat- og landbruksprodukt, som ost- og kjøtproduskjon. I tillegg har jakt alltid vore ein Vinje ein sterk kultur i handverkstradisjonar. Høgskulen i Sørøst-Noreg, avdeling Rauland og Raulandsakademiet gjev formell opplæring innan kunst- og handtverkstradisjonar. Grep i kommuneplanens samfunnsdel: Samfunnsdelen har eit mål om at det skal vera god kompetanse på lokal matproduksjon, turisme og natur/miljø i kommunen, og styrke samarbeidet mellom ulike relevante aktørar, som næringa, andre kommunar og nettverk, og høgskulen på Rauland. Relevante planar og forskrifter: - Næringsplan (under arbeid) - Landbruksplan (under arbeid) - Forskrift om adgang til jakt etter elg og hjort og rådyr Kraft Konsesjonskraftordninga betyr mykje økonomisk for kommunen. Kommunens verdi av konsesjonskraftordninga er differansen mellom det kommunen må betale for å få ut krafta (sjølvkost) og salsprisen med frådrag for nettkostnadane. Variasjon i både sjølvkost, salspris og nettkostnadar skapar ei utfordring når det gjeld budsjettering, da desse faktorane ikkje er kjende før ein budsjetterer. I tillegg kjem inntekter frå 5-97-

96 konsesjonsavgifter, naturressursskatt og eigedomsskatt, og i enkelte høve næringsfond. Grep i kommuneplanens samfunnsdel: I samfunnsdelen stend det at verdiane frå kraftproduksjonen framleis skal kome innbyggjarane til gode. Dette opnar for at kommunen både må ha kompetanse og kapasitet til å arbeide for å bevare dei ordningane vi har i dag, i tillegg til å optimalisere uttaket på kontraktane. Relevante planar: Kommunen har ingen konkret plan, utover kommuneplanens samfunnsdel. Ein plan er ikkje nødvendigvis det rette virkemiddelet for å sikre kraftinntektene. Forvaltning, forhandlingar, avtaler og arbeid opp mot andre myndigheiter er viktigare

97 Vinje ein god stad å vera for alle Inkluderande og engasjerande samfunn Vinje kommune skal vera ein skikkeleg triveleg kommune å vera i. For å få til dette må det vera nok folk som gjer det mogleg å halde oppe kvaliteten på både offentlege og private tilbod. Derfor er folketalsutvikling viktig, men det er òg viktig med engasjerte innbyggjarar, helsefremjande lokalmiljø og nøgde besøkande. Talet på innbyggjarar har vore nokon lunde stabilt dei siste åra, men talet på hytter og besøkande gjer at det totalet på folk i Vinje er høgare. Dette gjer at handel og tenestetilbodet i Vinje er høgare enn folketalet skulle tilseie. Fritidstilbodet i Vinje er relativt godt samanlikna med folketalet. Både kommunale tilbod og frivillige organisasjonar bidreg til eit relativt breitt fritidstilbod, med ulike idrettar, organiserte treningar, kino, teater- og konsertar. Likevel opplever ein ofte at det kjem færre enn ønska på dei arrangementa som er. Ungdomen etterspør ein møtestad å møte andre på same alder. Dette kjem fram både av Ungdatarapporten, og blei stadfesta i møte med 10.klassingane i samband med kommuneplanens samfunnsdel. Spar blir teke fram som staden dei møtest både i Haukeli, Åmot og på Rauland. Ein kafé eller pub som er open om kveldane også ofte etterspurt frå folk i alle aldrar. Flyktningsituasjonen gjer at også Vinje kommune kan kome til å busette fleire innvandrarar, som må inkluderast og involverast i samfunnet. Tiltak i samfunnsdelen Samfunnsdelen har eit mål om eit inkluderande og engasjerande samfunn i Engasjement, samarbeid, møteplassar og at det kulturelle tilbodet blir oppfatta som tilgjengeleg. Samfunnsdelen tek òg opp at dei som flyt til kommunen, både som innvandrarar og «vanelege» nordmenn, må bli teke godt i mot. Relevante planar - Kommunedelplanane for sentrumsområda regulerer inn areal for sentrumsføremål, der kafear og møteplassar er ein del av dette. - Rusmiddelpolitisk handlingsplan (oppstart 2016) skal sikre heilskapleg handlingar knytt til alle typar rus. Alkoholpolitiske handlingsplan blir ein del av denne planen - Alkoholpolitiske retningsliner - Plan for idrett, fysisk aktivitet og friluftsliv Kommunedelplan for kultur Kunstnarisk utsmykking av offentlege uterom Rammeplan for kulturskulen mangfald og fordjupning (til vedtak i 2017) 7-99-

98 - Plan for den kulturelle skule- og barnehagesekken Utsmykking av kommunale bygg Handlingsplan mot vald i nære relasjonar Verksemdsplan SLT (samordning av lokale kriminalførebyggande tiltak) Spreitt utbyggingsstruktur er både ei styrke og ulempe Einebustader er den dominerande bustadmassen i Vinje. 87% av bustadene i kommunen var einebustader i Berre 30 bustader er registrert i bustadblokk. Dette gjer at folk som etterspør andre typar bustader, til dømes på grunn av pris, livssituasjon eller helsetilstand, ikkje finn den buforma som er etterspurt. På den måten blir bustadtilbodet eit hinder i å ha eit inkluderande og mangfaldig samfunn. Utbyggingsmønsteret i Vinje er spreitt. Åmot, Haukeli/Edland og Rauland er sentera i Vinje, og berre Åmot og Rauland fell inn under definisjonen av ein tettstad. I Vinje er dei fleste spreitt busette, og dette skil seg frå snittet i landet. På landsbasis bur fleire og fleire i tettstader, og sentraliseringa skjer både ved at folk flyt nærare sentrum i kommunane, i regionane, i fylka og mot dei største byane. Vinje, med sitt spreidde busettingsmønster kan tilby ein kvalitet til dei som ikkje ønskjer å bu sentralt. Likevel er det ei utfordring at våningshus og andre bustadhus blir ønska brukt som hytte. Dette kan på den eine sida føre til meir aktivitet i grendene, men denne aktiviteten vil vera knytt til høgtider og ferier, og gjera tilgangen til ledige bustader dårlegare. Eit spreitt bustadmønster, treng ikkje vera i motstrid til gode og attraktive senter. Eit godt tilbod av handel og tenester på Rauland, i Haukeli og Åmot vil gje grunnlag for trivsel og livskvalitet, både for dei som bur innanfor senterområda og dei som bur i grendene rundt. Gode og trivelege senter vil også gjera Vinje meir attraktivt også for dei som etterspør noko meir urbane kvalitetar eller som vil bu i gangavstand til tilbod. Grep i samfunnsdelen: Samfunnsdelen har gjort utbyggingsstrukturen i Vinje tydlegare. Hovudprinsippet er at ein skal få høgast mogleg kvalitet på tenestene, nærast mogleg brukarane, innanfor samfunnsøkonomiske forsvarlege rammer. Derfor blir det lagt opp til ein senterstruktur der Åmot er definert som kommunesenter, medan Haukeli/Edland og Rauland er lokalsenter. Dette inneber at det helsefaglege tyngdepunktet og kommuneadministrasjonen er lokalisert til Åmot, i tillegg til lokalsenterfunksjonar. Rauland og Haukeli/Edland skal ha ungdomsskular, kulturtilbod, desentraliserte helsetenester, omsorgsbustader og hovudtyngda av nye handel- og tenestetilbod

99 Busetnaden i grendene skal sikrast, mellom anna ved at arealdelen opnar for spreitt bustadbygging. Presiseringa av senterstrukturen er ikkje meint som eit hinder for grendene, men er meint å styrke sentera i kommunen. Dersom det blir lagt til rette for store handelsetableringar utanfor sentrumsområda, vil det føre til mindre handel og aktivitet i sentrum. Daglegvarebutikkar og arbeidsplassar i grendene, som til dømes i matbutikken i Øyfjell eller Mjonøy, er ikkje i strid med dette prinsippet. Relevante planar: - Bustadpolitisk plan 2015/ Bustadsosial handlingsplan Ny helseog omsorgsplan (oppstart i 2016) - Arealplanar, både kommuneplan, kommunedelplan og detaljreguleringsplanar Fleire eldre, større kompleksitet og auka krav til helsetenester Samhandlingsreforma inneber ei omfattande oppgåvegliding frå 2. line tenesta til 1. lina, altså kommunen. Kommunane får fleire lovregulerte oppgåver, nye brukargrupper og betydeleg fleire eldre i åra som kjem. Dette, kombinert med nye behandlingsmogelegheiter, teknologiske løysingar, auka kompetansekrav og ein forventa vanskelegare rekrutteringssituasjon som følgje av færre i yrkesaktiv alder, underbygger bildet av utfordringane i helsesektoren. Kombinasjonen av fleire eldre innbyggjarar og auka krav til kvalitet og omfanget av helsetenester, gjer at helsesektoren må sjå på både organisering, arbeidsmåtar og hjelpemiddel. Eit grep er auka bruk av velferdsteknologi og tilrettelegging for at innbyggjarar greier seg i sin eigen heim. Velferdsteknologi vil likevel ikkje erstatte personalinnsats, men er eit støttevertkøy og tryggheitsskapande tiltak for den enkelte. Organiseringa av å helsetenestene i kommunen kan vera eit anna grep. Tidleg førebygging, god folkehelse og tilrettelegging for at eldre kan bu i sin eigen heim er viktig for å unngå at talet på pleietrengande blir høgt. Fleire personar med behov for helsehjelp vil føre til større personalbehov og kompetanse. Differensierte bustadtilbod og tilstrekkeleg med institusjonsplassar er viktige grep for å legge til rette for gode og individuelt tilpassa tenestetilbod. Ein viktig faktor er forholdet mellom talet på sjukeheimsplassar og omsorgsbustader. Bygningsmessig er fleire av dei bygga det er aktivitet i, utdaterte allereie i dag og treng modernisering. Areala ved Vinje helsesenter (alle etasjar), Norheimstunet og Rauland omsorgssenter er ikkje tilpassa moderne drift, og har utfordringar fordi areala er for små, det er ikkje arbeidsplassar til alle, dei er ikkje tilpassa til ulike typar

100 aktivitetar, til dømes gruppeaktivitetar. I tillegg er fasilitetane for tilsette ikkje gode nok for tilfredstille dei krava som er sett til arbeidsmiljøet. Det er òg manglar ved ein del andre bygg, først og fremst i form av etterslep på vedlikehald og trong for utskifting av maskinar og utstyr. Per i dag viser statistikken at helsetilstaden i Vinje er relativt god, samanlikna med resten av Telemark og landet. Det er mindre behandling både mot psykiske lidingar, diabetes, kols og astma i Vinje. Samstundes er det fleire som brukar primærhelsetenesta som følgje av hjarte- og karsjukdom. Talet på barn med tannråte er også høgare i Vinje enn resten av landet.. Den medisinske utviklinga tilseier at vi kan leve lenger med kompliserte sjukdomstilstandar. Nye mogelegheiter gjer at sjukdom som blei behandla i sjukehus, i større grad blir kommunalt ansvar. Med det auka talet på eldre ventar me ei dobling av demenspasientar, og fleire tilfelle av kols og kreft. Grep i samfunnsdelen Samfunnsdelen har eit eige mål som seier at flest mogleg skal kunne bu heime så lenge som mogleg. Under dette målet er det strategiar som skal bidra til at kommunen kan halde oppe eit godt tilbod i ei tid der det vil vere vekst i helse og omsorgstenestene. Dette inneber mellom anna at mykje fokus må rettast mot førebygging og eigenmestring. Planen opnar også for at ein skal kunne gjere endringar i organisering, dimensjonering og bruken av teknologiske løysingar i løpet av dei neste 15 åra. Større involvering av frivillige skapar også meiningsfull aktivitet både for dei som er frivillige og dei som yter frivillige tenester. Samfunnsdelen opnar også for å tilretteleggje for fleire og meir varierte og tilpassa bustader sentralt. På den måten vil eldre kunne busettast i gå-, sykle og rulatoravstand til dagleg handel og møteplassar. Relevante planar - Ny helseog omsorgsplan (oppstart i 2016) - Bustadpolitisk plan Bustadsosial handlingsplan Skule og oppvekst Fordelinga av folkeveksten i Vinje påverkar framskrivingane i skulen. Elevtalet på skulane på Rauland og Øyfjell er venta å vekse, medan elevtalet i Åmot og Edland er venta å gange noko ned. Skulane i Vinje har nok areal, fordi dei blei bygde då elevtalet var høgare

101 Resultat frå nasjonale prøver viser at ferdigheitene innanfor engelsk, matte og lesing varierer. I skåra 5.klassingane relativt låg, men året etter var nivået heva. Dette kan ha fleire forklaringar, til dømes at enkeltelevar kan påverke snittet opp eller ned. I resultatet av Ungdata kjem det fram at ungdom i stor grad trivst på skulen, dei har mindre depresive symptom og mindre plaga av einsemd enn i resten av landet. Færre av ungdomane frå Vinje trur dei vil ta høgare utdanning. Dette er vesentleg lågare enn resten av landet. Grep i kommuneplanens samfunnsdel Samfunnsdelen opnar ikkje for ein endring i skulestrukturen, men seier at ungdomsskular skal liggje i lokalsentera. Lokalsentera er definert som Rauland, Haukeli og Åmot. Barnehagar og barneskular er ikkje omtalt i samfunnsdelen fordi det må vera ein fleksibilitet i kvar barnehagane og skulane er, etter behov. Samfunnsdelen har ein strategi som seier at det skal samarbeidast om tidleg innsats for å fremje helse, førebyggje psykiske lidingar, vald og rusmisbruk og bistå barn, unge og foreldre med særlege utfordringar og hjelpebehov. I denne strategien det svært mykje førebyggjande arbeid, som vil skal bidra til å auke motivasjonen til skulegang og hindre at den sosiale bakgrunnen blir avgjerande for kva moglegheiter eleven har i livet. Det skal også leggjast til rette for at alle fullfører grunnskulen og held fram med vidaregåande utdanning. Relevante planar - Barnehageplan Sektorplanar for skulane - Språkplanen for barnehagar og skular - Plan for den kulturelle skule- og barnehagesekken Rammeplan for kulturskulen mangfald og fordjuping (under revisjon, vedak 2017) Næringsliv og arbeidsplassar Arbeidsplassar er viktig for at folk skal både koma og bli buande i Vinje. Variasjon i arbeidsplassar gjev ein variasjon i innbyggjarar. Praktisk arbeid som helseog sosial, byggjeverksemd og landbruk har tradisjonelt hatt relativt høg sysselsetting, og er framleis viktige sektorar. Industri og olje er også ein sektor der mange vinbyggjar er sysselsette. Samstundes har turismen opna for nye næringsvegar og moglegheiter, som handel og tenester. Privat sysselsetting har mellom 2001 og 2013 hatt ein relativt høg årleg vekst, men 2014 var eit svakare år for veksten i den private sysselsettinga med 0,2%. I Vinje er

102 71% av arbeidsstyrken sysselsett. Dette er lågare enn landssnittet, men betre enn mange andre kommunar i Telemark. Dersom talet på eldre aukar, vil delen av sysselsette tilsvarande gå ned. Endringane i oljemarknaden har ført til at arbeidsplassane i oljebransjen gjeng ned. Dette har ført til at fleire vinbyggjar har blitt arbeidsledige, og kan nok forklare kvifor arbeidsløysa blant karar har gått opp frå 2014 til Grep i samfunnsdelen Hovudsatsingsområda «med naturen som ressurs» og «kompetansekommunen» er delvis retta mot næringsverksemd. Med «naturen som ressurs» blir det lagt opp til at turisme, landbruk og andre naturretta næringar skal vera eit satsingsområde. «Kompetansekommunen» peikar på behovet og ønsket om å leggje til rette for kompetansearbeidsplassar, mellom anna ved å leggje til rette for samlokalisering. Samfunnsdelen har som mål at det skal vera enkelt å etablere og drive næringsverksemder i kommunen. Det betyr at kommunen må kunne bistå nyetablerarar med informasjon og kvar ein eventuelt kan skaffe seg meir spissa informasjon. Kommunen må også gje tydelege informasjon om kva regelsett og prosessar ein må forhalde seg til, til dømes knytt til støtteordningar, lokalisering og eventuelle reguleringskrav. Det er også foreslått at areal for handel, tenester og kontor bør lokaliserast til sentera, medan nye arealkrevjande næringar bør lokaliserast i nærleiken av hovudvegane. Relevante planar - Næringsplanen (under arbeid venta vedtak i 2016) - Landbruksplan Beitebruksplan (oppstart 2016) - Arealplanar, både kommuneplanens arealdel, kommunedelplanar og detaljreguleringsplanar. Tryggleik Det er ganske trygt å vera i Vinje; talet på meldte lovbrot er vesentleg lågare enn i resten av Telemark og landet. ROS-analysen viser at Vinje ikkje er særleg utsett for naturhendingar. Arealplanar og byggjesaker skal ta omsyn til risikoutsette område. Sjølv om kommunen ikkje har opplevd store alvorlege beredskapshendingar, må me likevel vera budd på å kunne handtere krisesituasjonar dersom dei skulle skje. Grep i samfunnsdelen Trygge lokalsamfunn skal sikrast med systematisk arbeid, både med beredskapsplanar, øvingar, risiko- og sårbarheitsanalyse og samarbeid med beredskapsaktørar. I tillegg skal arealplanlar sikre trygge leveområde og skule- og fritidsvegar

103 Relevante planar: - Risiko og sårbarheitsanalyse (venta vedtak i 2016) - Overordna beredskapsplan (oppstart 2016) - Plan for helse-, sosial og smitteberedskap av Hovudplan Veg Forskrift om politivedtekt for Vinje kommune (stadfesta i 2016) - Arealplanar, både kommunedelplan og detaljreguleringsplanar - Verksemdsplan SLT (samordning av lokale kriminalførebyggande tiltak)

104 Vinje kompetansekommunen Kompetanse kan bli sett på som kombinasjonen av kunnskap, ferdigheiter og oppførsel som ein treng for å gjennomføre ei oppgåve. Det kan vera formell kompetanse (knytt til utdanning eller fagbrev) eller uformell kompetanse (sjølvlært). Begge delar er viktig. I Vinje er det både formell og uformell kompetanse. Den formelle kompetansen i Vinje er kjenneteikna av at relativt mange sysselsette har fagprøve som høgaste utdanning (14,7 % mot 11 % på landsbasis). Samstundes er talet på sysselsette med minst 4 års høgare utdanning lågare enn landssnittet (4,9% i Vinje mot 9,8 på landsnivå). Ungdata-undersøkinga viste at under halvparten av barn og unge i Vinje trur dei vil ta høgare utdanning. Dette samsvarer med kva bransjar som sysselset flest: Helse, byggjeverksemd, tenester og varehandel, der fagbrev ofte er tilfredstillande formell kompetanse. I tillegg er relativt mange unge arbeidstakar tilsett i oljebransjen utan særleg formell høgare utdanning. Nedgangen i oljesektoren, og såleis fleire arbeidsledige gjer at arbeidsløysa i Vinje har gått opp blant menn. Omstillingsevna blant dei arbeidsledige, og i samfunnet, vil påverke om dette får langsiktige positive eller negative konsekvensar for Vinje. Større krav til kompetanse aukar utfordingar med rekruttering Samstundes som kravet til kommunale tenester aukar, aukar også kravet til kompetanse blant tilsette, dette gjeld for dei fleste einingane, men ikkje minst for helsesektoren. Kompetansenivået blant tilsette i kommunen påverkar både korleis tenestene blir utført og kva kapasitet kommunen har til å tilpasse seg ny krav eller løysingar. Å skaffe denne kompetansen er for enkelte einingar utfordrande. Personar med høgare utdanning ofte blir buande meir sentralt, gjerne fordi arbeidsmarknaden der er meir variert (arbeid også til partnaren) og fordi fagmiljøet i små kommunar ofte er mindre. Det har derfor vore ein stor grad av gjennomstrøyming blant tilsette med høg formalkompetanse, til dømes legar. Grep i kommuneplanens samfunnsdel Kommuneplanen har som mål at tilsette i kommunen skal ha rett og oppdatert kompetanse gjennom å leggje til rette for etter- og vidareutdanning, hospitering og lærlingplassar. Relevante planar Kommunen har ingen konkrete planar som gjeng på rekruttering, men

105 kompetanseutvikling er eit eige tema i dei personalpolitiske retningslinene, og blant dei enkelte einingane. Kompetanse i næringslivet og arbeidsmarknaden i Vest-Telemark Ein ballanse mellom ulike typar arbeidsplassar, både dei som krev høg formell kompetanse og dei som treng meir praktisk kompetanse gjer eit samfunn meir attraktivt for busetnad. Forsking viser at dei områda som har høg tettleik av såkalla kompetansearbeidsplassar også har høgast folkevekst. I Vinje er det fleire kompetansearbeidsplassar innan ulike sektorar: Høgskulen i Sørøst-Noreg avd. Rauland, AiR, Vinje Industrier og Qmatec er døme på bedrifter med kompetansearbeidsplassar, innanfor kvart sitt spesialfelt. Det blir arbeidt med samlokalisering av arbeidsplassar i næringshagar, slik at dei ulike bedriftene i større grad kan dra fordelar av kvarandre. Det som er godt for grannen er godt for Vinje og omvendt. Vinje er del av ein arbeidsmarknad i Vest-Telemark. Vinbyggjar som ikkje arbeider i Vinje, pendlar i hovudsak til Tokke, Seljord eller Kviteseid. Ganske mange pendlar også heilt ut av Telemark. Det er også ein innpedling frå dei andre kommunane til Vinje. Dette betyr at etablering av nye arbeidsplassar i Vest-Telemark, også vil koma Vinje til gode. Gode vegar eller jernbane vil også føre til at ein kortare reiseavstand innanfor eit større geografisk område. Kommunar som er del av ein større arbeidsmarknad, gjev fleire jobbmoglegheiter og aukar også bustadattraktiviteten. Grep i kommuneplanens samfunnsdel Samfunnsdelen har som mål om at Vinje skal vera ein aktuell kommune for lokalisering av kompetansearbeidsplassar, og styrke Vest-Telemark som region. Hovudstrategiane for å få til dette er tilrettelegging for samarbeid mellom ulike miljø og kommunar, arbeide for at nye funksjonar blir lokalisert i Vinje (mest aktuelt no er lensmannskontoret og luftambulansen) eller til andre kommunar i Vest-Telemark. I tillegg vil arbeid for ny E-134 og høgfartsbane vera relevant. Relevante planar - Ny næringsplan (under arbeid) - Landbruksplan Samarbeid med andre Vinje kommune kjem i denne runden ikkje til å slå seg i lag med nokon annan kommune, men ser heller på moglegheitene for å styrke det interkommunale samarbeidet i Vest-Telemark

106 Samarbeid med andre kommunar vil vera viktig både for å sikre god nok kompetanse knytt til dei ulike tenestene og i enkelte tilfelle for å unngå at tilsette kjem i lojalitetskonflikt med brukarane (til dømes i barnevernet). Vinje kommune er med i ei rekke samarbeid, som IKT-samarbeid, samarbeid om legevakt og akutthjelp med Tokke, jordmorberedskap, PPT, barnevern, krisesenter og brannvesen. Lista er ikkje uttømmande. Vinje kommune har ikkje berre nytte av å samarbeide med grannekommunane. Samarbeid med andre kommunar og nettverk der aktørane har dei same utfordringane kan vera nyttig. I dag er Vinje til dømes med i utmarkskommunanes samanslutning, for å saman kunne stå fremje interessene og behova som desse kommunane har. Samarbeid om E-134 er eit anna døme. Grep i samfunnsdelen Samfunnsdelen har som mål å styrke Vest-Telemark som region, mellom anna ved å bidra i interkommunale samarbeid der dette er naudsynt og bidra i samarbeid med andre regionar, kommunar, organisasjonar og næringsaktørar. Relevante planar Kommunen har ingen konkrete planar som dreier seg om samarbeid. Enkelte planar legg opp til meir konkret samarbeid innanfor sitt arbeidsfelt, som overordna beredskapsplan (oppstart 2016) og ny helseog omsorgsplan (oppstart 2016). Samarbeid er også eit vilkår for å få på plass dei fleste tverrfaglege planane

107 Forslag til handsaming i kommunuestyret 16. juni 2016 KOMMUNEPLANENS SAMFUNNSDEL VINJE KOMMUNE

108 Innhaldsliste Innhald Visjon: Vinje kommune utfordrar framtida... 3 Vinje ein god stad å vera for alle... 4 Vinje - med naturen som ressurs... 7 Vinje kompetansekommunen... 9 Korleis bruke kommuneplanens samfunnsdel Kommuneplanen er eit styringsverktøy

109 Visjon: Vinje utfordrar framtida Vinje kommunes visjon er «Vinje utfordrar framtida». Denne visjonen er vidareført frå førre samfunnsdel. Visjonen viser til haldningane og ambisjonane for kommunen og samfunnet. Måla og strategiane i samfunnsdelen skal byggje opp under visjonen. Vinje utfordrar framtida Me støttar eldsjelene og dei som ønskjer å få til noko Me er i forkant og tek initiativ Me grip sjansane som byr seg Me tek i bruk teknologiske løysingar Me arbeider helsefremmande i alle sektorar, einingar og planar, med folkehelse som overordna prinsipp. Menneska i Vinje er den største ressursen Dei trivelege lokalsamfunna i Vinje blir skapt av oss som er her. Engasjement og folk som ønskjer å bidra eller skape noko gjev levande bygder, grender og møteplassar. Derfor skal kommunen vera imøtekommande for eldsjeler og dei som ønskjer å få til noko. Innbyggjarar som er livskraftige og glade at får overskot, kan utføre daglege rutinar og treng mindre helsehjelp. Alt me gjer i kvardagen kan i større eller mindre grad påverke helsetilstaden, og derfor skal kommunen leggje rette for at folk kan gjera gode og helsefremmande val. Folkehelse skal vera eit prinsipp i alt kommunen gjer. Verda og Noreg endrar seg fort Reformar, strukturendringar og andre hendingar (til dømes flyktningestraum) vil det alltid vera i eit samfunn. Av og til kjem det overraskande, av og til er det spådd. Teknologiutviklinga har ført til at desse endringane stadig skjer fortare, og femner vidare. Skal Vinje kunne utfordre framtida, så må også Vinje henge med i utviklinga og vera rusta til å snu seg rundt. Derfor må kommunen kunne Vera i forkant og ta intitiativ Gripe sjansane som byr seg Ta i bruk teknologiske løysingar

110 Hovudsatsingsområde: Vinje ein god stad å vera for alle I 2035 er samfunnet i Vinje inkluderande og engasjerande Det betyr at: Me stimulerer til deltaking i frvillig arbeid til gjensidig glede og meining for alle partar. Me stimulerer til samarbeid mellom kommune, næringsliv og frivillige organisasjonar som fører til auka engasjement. Me arbeider systematsisk mot mobbing. Me har gode møteplassar Me tek i mot nye tilflyttarar og inkluderer flyktningar med informasjon og gode tilbod. Me gje det gode kultur- og fritidstilbodet tilgjengeleg for alle I 2035 er Vinje kommune ein brukarvenleg kommune Det betyr at: Dei som tek kontakt med kommunen blir tekne på alvor Informasjonsteknologi skal gjera kommunale tenester tilgjengelege for alle Me skal sikre involvering og brukarmedverknad i tenesteutvikling og planlegging - også med barn og unge

111 I 2035 har Vinje eit utbyggingsmønster som som styrkjer busetnaden og skapar trivelege sentrum Det betyr at: Me legg til rette for ein senterstruktur med Åmot som kommunesenter og Rauland og Haukeli/Edland som lokalsenter. Kommunesenteret har funksjon som lokalsenter, i tillegg til at det helsefaglege tyngdepunktet og kommuneadministrasjonen er lokalisert her. Lokalsentera har ungdomsskular, kulturbygg, desentraliserte helsetenester, omsorgsbustader og hovudtyngda av nye tenestetilbod. Det er byggjeklare tomter i ulike delar av kommunen, og høve for spreitt bustadbygging i grendene. Større utbyggingar skal vera knytt til kommunal infrastruktur Frå sentrumsnære byggjefelt skal det vera mogleg å gange/sykle/sparke til handelstilbod og daglege offentlege tilbod. Me støttar initiativ til å skape møteplassar og sosiale samlingspunkt Det skal vera eit godt og variert bustadtilbod med universelt utforma bustader, og buformer som er tilpassa brukarar i alle aldersgrupper med ulike behov I 2035 skal flest mogleg, uavhengig av alder og funksjonsnivå, bu heime så lenge som mogleg. Det betyr at: Helse- og omsorgstenestene skal vera organisert og dimensjonert i tråd med utvikling og utfordringar innan fag, teknologi og samfunnsutvikling. Kommunen har utforma ein frivilligheitspolitikk som gjer frivillige til sentrale bidragsytarar. Me har eit godt og variert bustadtilbod tilpassa ulike livssituasjonar Det er eit tverrfagleg fokus på førebygging, tidleg innsats, god oppfølging og eigenmestring gjennom heile livsløpet

112 I 2035 har barn og unge trygge oppvekstvilkår og gode, utfordrande leike- og mestringsarenaer Det betyr at: Me legg til rette for læring gjennom utforsking og leik Me samarbeider fleirfagleg om tidleg innsats for å fremje helse, førebygge psykiske liingar, vald og rusmisbruk og bistår barn, unge og foreldre med særlege utfordringar og hjelpebehov. Identitet og kultur blir nytta som ei kjelde til læring, leik og mestring Me skapar haldningar som fremmer inkludering, mangfald og gjensidig respekt. Me sikrar at bygg og arenaer er tilgjengelege for alle, også barn med nedsett funksjonsevne. Me legg til rette for at alle fullfører grunnskulen og held fram på vidaregåande opplæring Ungdommar har engasjerande stader å møtast. I 2035 er det lett å etablere og drive næringsverksemder i Vinje I 2035 skal det systematiske arbeidet med samfunnssikkerheit sikre trygge lokalsamfunn Det betyr at: Det er enkelt å få informasjon og rettleiing frå kommunen Arealkrevjande næringsareal er lokalisert i nærleiken av hovudvegar Sentera i kommunen har tilgang til areal for handel, tenster og kontor, til dømes næringshagar. Tilgjengeleg næringsareal er vist i arealplanane Det betyr at: Beredskapsplanar på alle nivå er godt kjende, og me har systematisk fokus på roller, ansvar og øvingar. Kommunen har oversikt over og reduserer risiko og sårbarheit gjennom oppdaterte risiko- og sårbarheitsanalyser (ROS) Me har gode rutinar for samarbeid med private og offentlege beredskapsaktørar Det blir satsa på kriminalitetsførebyggande arbeid i samarbeid med skulane, politiet, heimane og fritidsaktivitetane. Arealforvaltinga tek omsyn til område som er utsett for særleg risiko Me legg til rette for at alle har trygge skule- og fritidsvegar

113 Vinje - med naturen som ressurs I 2035 er naturen i Vinje grunnlag for berekraftige verksemder Det betyr at: Me arbeider for at verdiane frå kraftproduksjonen framleis kjem innbyggjarane til gode Me har eit sterkare landbruk med allsidig produksjon, der beitedyr er med og sikrar kulturlandskapet. Verdiskapinga i og i nærleiken av verneområda er auka Vinje er ein leiande turistkommune som brukar naturressursane til å auke verdiskapinga innan reiseliv og besøksnæring Me regulerer tett hyttebygging i kommunedelplanar for å sikre miljø og ulike interesser som rekreasjonsområde, destinasjonsutvikling, utmarksinteresser og trivsel. Hyttefelta i kommunedelplanane skal ha god utnytting av kommunal infrastruktur. Hytteutbygging utanfor kommunedelplanar skal leggje større vekt på grendeutvikling, landbruk, friluftsliv og landskap. I 2035 er det god tilgang til friluftsområde og eit godt friluftstilbod både for innbyggjarar og besøkande Det betyr at: Me sikrar og legg til rette for stiar, løyper og tilkomst til viktige friluftsområde gjennom samarbeid med med grunneigarar og organisasjonar Me gjer naturopplevingar tilgjengelege for alle, også dei med nedsett funksjonsevne, ved å leggje til rette for god tilgang til eit variert friluftsliv i nærområda til lokalsentera

114 I 2035 er naturmangfaldet godt ivareteke og utviklinga er klimavenleg Det betyr at: Utmarksforvaltinga er kunnskapsbasert Me sikrar levedyktige villreinstammer Me har ein god vasskvalitet i alle vassdrag i kommunen Me har til eit landbruk med beitedyr som held oppe kulturlandskapet Me tek omsyn til ureining, støy og utslepp både i planar, innkjøp og kommunal verksemd. Me legg til rette for at folk vel å gange, sykle eller sparke i staden for å ta bilen Me set av areal til høgfartsbane i arealplanlegginga I 2035 har Vinje god kompetanse innanfor lokal matproduksjon, turisme og natur/miljø Det betyr at: Me samarbeider med andre fjellregionar og relevante nettverk for å utveksle kompetanse og fremje felles interesser Samarbeide med Høgskulen i Sørøst-Norge, avdeling Rauland for å skape eit breitt og ettertrakta studiemiljø. Me arbeider for å kople forsking, næringsliv, utmarksforvalting og realkompetanse

115 Vinje kompetansekommunen I 2035 har tilsette i Vinje kommune rett og oppdatert kompetanse Det betyr at: Kommunen leverer kunnskapsbaserte tenster, utøver godt skjønn og har fokus på etisk refleksjon i all tenesteyting Kommunen legg til rette for etter- og vidareutdanning i samsvar med tenetsebehov Kommunen styrker utvikling av kunnskap ved å leggje til rette for intern og ekstern hospitering og lærlingeplassar I 2035 er Vinje ein aktuell kommune for lokalisering av kompetansearbeidsplassar Det betyr at: Me er ein naturleg samarbeidspart og rettleiar i samband med nyetableringar, og er tydelege på kva rammer som gjeld. Me har kapasitet til å ta i mot nye bedrifter Me legg til rette for samarbeid mellom ulike kompetansemiljø Me stimulerer til samlokalisering av fagmiljø og arbeidsplassar Me støttar infrastrukturtiltak som fører til at Vinje blir del av ein større arbeidsmarkandsregion I 2035 er Vinje kommune ein bidragsytar for å styrke Vest- Telemark som region. Det betyr at: Me bidreg i interkommunale samarbeid der det er naturleg og naudsynt. Me arbeider for at viktige funksjonar blir lokalisert til Vinje eller til regionen Me utvekslar erfaring og kompetanse med dei andre kommunane i Vest-Telemark

116 I 2035 samarbeider Vinje med andre kommunar, regionar, relevante organisasjonar og private aktørar Det betyr at: Me styrkar samarbeidet med andre regionar og kommunar, både nasjonalt og internasjonalt, til gjensidig nytte. Me samarbeider med private aktørar for å utvikle kompetanse Verdsarvsområdet gjev tilrettelagte tilbod og kunnskapsformidling om Møsvatn og Møsstrond

117 Korleis bruke kommuneplanens samfunnsdel Kommuneplanen er eit styringsverktøy Kommuneplanen er eit verktøy for å leggje til rette for ønska samfunnsutvikling, arealforvalting og tenesteproduksjon. Ein samla kommuneplan har ein samfunnsdel og ein arealdel. Til saman set dei kursen for utviklinga i kommunen, både i samfunnet, arealbruken og i kommuneorganisasjonen. Samfunnsdelens hovuddokument er langsiktig og har ingen konkrete tiltak. Den konkrete oppfølginga skal stå i handlingsdelen, som skal samordnast med kommunen økonomiplan og reviderast årleg. Plansystemet i Vinje er sett i hop av 3 plannivå: 1. Kommuneplan 2. Kommunedelplanar 3. Temaplanar og reguleringsplanar Kommunal planstrategi viser kva planar som kommunen skal arbeide med i kvar kommunestyreperiode. Planstrategien er ikkje ein plan, men ein oversikt over planar i kommunen, og kva planarbeid som skal prioriterast. Denne strateigen kan endrast når som helst, men det skal vera eit nytt vedtak seinast eitt år etter kommunevalet

118 TAL OM VINJE Versjon 1.2, 7.juni 2016 s. 2: Folketalsutvikling: Framskrivingar, folketalsamansetting, busettingsmønster, aldersamansetting s. 9: Ein god stad å vere for alle: sjukefråvere, oppvekst og levekår, bruk av helsetenster, bustadutvikling s. 24: Med naturen som ressurs: motorferdsel, fritidsbustader, turisme, landbruk s. 33: Kompetansekommunen: kommune-nm, arbeidsplassar, sysselsetting, inntekt og kompetanse, næringsliv, kommuneøkonomi, sakshandsamingstid

119 Folketalsutvikling

120 FRAMSKRIVINGAR 4900 Framskrivingar av folketalet i Vinje innbyggjarar I Vinje 1. Januar 2015 SSB spår folkevekst Men kor høg vekst er eigentleg realistisk? Folketalsutvikling til 2014 Høg nasjonal vekst (HHMH) Middels nasjonal vekst (MMMM) Låg nasjonal vekst (LLML) Kjelde: SSB Tal frå statistisk sentralbyrå, der dei har teke utgangspunkt i ulike scenario for nasjonal vekst, og rekna ut og kor mykje av denne veksten som kan koma til Vinje Statistikken tek ikkje den store innvandringa som har vore det siste året med i berekninga. Her har Telemarksforsking sett på veksten som har vore i Noreg, og samanlikna den med folketalsutviklinga i Vinje. Ein ser at folketalsutviklinga ikkje held tritt med den nasjonale veksten, men frå 2010 har den gått opp

121 BEFOLKINGSBALLANSE døde 39 blei født 169 flytta frå Vinje 134 flytta til Vinje i Levendefødte Døde Talet på befolkingsoverskotet varierer. Dei siste åra har det vore noko lunde stabilt Innflyttinger Utflyttinger 4

122 Prosent FOLKESAMANSETTING 309 Innvandrarar I Vinje i Dei fleste frå Europa Hadland har hatt størst vekst Øyfjell, Raulandsgrend og Edland har òg hatt folkevekst Folk i Vinje i 2015 og Hele landet Telemark Vinje Kjelde: SSB Innvandrerar i Vinje Kjelde: Telemarksbarometeret 2015 Personer 2000 Personer Europa unntatt Tyrkia Afrika Asia med Tyrkia Nord-Amerika Sør- og Mellom-Amerika Kjelde: SSB 5

123 ALDERSSAMANSETTING Innbyggjarane blir eldre år eller eldre år år år år år år år år år 0-4 år år eller eldre år år år år år år år år år 0-4 år Menn Kvinner Menn Kvinner Kjelde: SSB I 2014 var ei relativt stor gruppe mellom 40 og 60 år, samanlikna med andre aldersgrupper I 2040 vil det vera relativt få innbyggjarar i aldersgruppa år, samanlikna med både eldre aldersgrupper og skulealder. Dette vil kunne føre til eit underskot av arbeidstakarar og skatteytarar. Kjelde: NHOs kommune-nm

124 ELEVTAL I SKULEN 600 Framskrvingar totalt elevtal - Vinje kommune Totalt gjeng elevtalet i Vinje ned, men Rauland og Øyfjell er venta å vekse Elevtal i Vinje-skulane - framskrivingar / / / / / / / / / / / / / / /21 Det er venta ein nedgang i elevtalet i Åmot og Edland Skulane på Øyfjell og Rauland ventar eit auka elevtal Åmot skule fekk eit auka elevtal i 2013/14 då Vinje skule blei lagt ned Edland Rauland Øyfjell Åmot Kjelde: Skulens informasjonssystem, teljedato 1. oktober 2015

125 EIN GOD STAD Å VERA FOR ALLE

126 Prosent Prosent OPPVEKST OG UTDANNING 17% oppnådde ikkje studie- eller yrkeskompetanse etter 5 år i Det er stabilt lågare enn landssnittet Hele landet Telemark Vinje % i aldersgruppa år hadde i 2013 vidaregåande eller høgare som høgaste utdanningsnivå Det er betre enn i Telemark, og same som snittet i landet Hele landet Telemark Vinje Kjelde: Telemarksbraomteret/kommunehelsa

127 OPPVEKST 45% av elevar frå Vinje på VGS drikk alkohol minst 1-3 gonger Dette er over landssnittet og snittet i Telemark (28%) Over 90% synest det er trygt ute i sentrum om kvelden 26% av vidaregåandeelevane er nøgde med møteplassane på fritida. Dette er under landssnittet Drikk alkohol 1-3 gonger i månaden eller oftare Depressive symptom Plaga av einsemd siste veka Ungdomsskule Vinje Ungdom - landet VGS - Vinje VGS - landet Trygt på gater og vegar i sentrum om kvelden Vil bu i kommunen som vaksne Heilt enig eller litt enig om at trivst på skulen Har skulka skulen minst ein gong sist år Ungdomsskule Vinje Ungdom - landet VGS - Vinje VGS - landet Trur dei vil ta høgare utdanning 0 Kjelde: Ungdata Er medlem i klubb, organsiasjon mm Brukar meir enn 4 timar dagen på aktivitet framfor ein skjerm i fritida Tilbodet av lokale for å møte andre på fritida er bra eller svært bra Ungdomsskule Vinje Ungdom - landet VGS - Vinje VGS - landet 10

128 Prosent Prosent OPPLÆRING: LESE- OG REKNEFERDIGHEITER ,2 % av 5-klassingane hadde rekneferdigheit på lågaste i nivå i 2 Dette er fleire enn både i Telemark og i resten av landet (glidande snitt 2011/ /14), men avstanden minskar / / / / / / / / / /14 Hele landet Telemark Vinje ,6 % av 5-klassingane hadde leseferdigheit på lågaste i nivå Dette er fleire enn både i Telemark og i resten av landet (glidande snitt 2011/ /14), men avstanden minskar / / / / / / / / / /14 Hele landet Telemark Vinje Kjelde: Telemarksbarometeret / kommunehelsa 11

129 FRITIDSTILBOD 1444 kinobillettar blei selde i Tal på kinobesøk Tilskot blir løyvd etter søknad, etter kvart som søknadene kjem inn. Talet varierer derfor frå år til år utlån frå biblioteket blei gjort i 2014 Utlån gjennom skulen er ikkje med i desse tala Frivillige lag og foreningar som mottek tilskot Bokutlån og besøk i bibliotek Bokutlån, totalt bokutlån fra folkebibliotek 12 Besøk i folkebibliotek, totalt antall besøk

130 MUSIKKSKULEN Tilbod i kulturskulen i 2015/16 Song Teater Kveding Trommer Hardingfele Motorskulen Gitar og band Aspirantkorps Piano og trekkspel TAL PÅ ELEVAR I KULTURSKULEN elevar gjekk i kulturskulen i 2015 Talet på elevar varierer etter kva tilbod som er tilgjengeleg -132-

131 SJUKEFRÅVER Sjukefråveret er lågare enn landssnittet Det er færre uføre i arbeidsfør alder enn landssnittet, og det er best i fylket. Kjelde: NHOs kommune-nm 2015 Kjelde: NHOs kommune-nm

132 Per 1000 innbygger Personer ULYKKER OG KRIMINALITET personar blei hardt skadde eller drepne i trafikken i 2013 og Drepte Hardt skadde lovbrot per 1000 innbyggjar blei meldt i Vinje i snitt dei siste åra Dette er vesentleg lågare enn både i Telemark og i resten av landet (glidande snitt 2013 og 14) Hele landet Telemark Vinje Kjelde: Telemarksbarometeret / kommunehelsa 15

133 Per 1000 innbygger Per 1000 innbygger BRUK AV PRIMÆRHELSETENESTA 102 av 1000 innbyggjarar bruka primærhelsetenesta som følgje av psykiske lidingar eller symptom i snitt i Talet er lågare enn både landssnittet og snittet i Telemark (3 års glidande snitt år.) ,6 154,7 135,8 138,5 102,6 102, Hele landet Telemark Vinje Hele landet Telemark Vinje 96 Kjelde: Telemarksbarometeret / kommunehelsa 96 per 1000 innbyggjar brukar legemiddel mot psykiske lidingar i snitt i Talet er lågare enn både landssnittet og snittet i Telemark (3 års glidande snitt). Det inkluderer antipsykotika, antidepressiva, sovemedisin og beroligande middel år. 16

134 Per 1000 innbygger Per 1000 innbygger BRUK AV PRIMÆRHELSETENESTA 26 av 1000 innbyggjarar bruka medisin mot type 2- diabetes i snitt i Talet er noko stigande, men framleis lågare enn både landssnittet og snittet i Telemark (3 års glidande snitt år.) Hele landet Telemark Vinje ,6 21,1 20,9 19, ,1 19,4 18,2 18,4 18,2 18,2 17, ,9 av 1000 innbyggjarar bruka primærhelsetenesta som følgje av hjarte- og karsjukdom i snitt i Talet er høgare enn både landssnittet og snittet i Telemark (3 års glidande snitt år.) Hele landet Telemark Vinje Kjelde: Telemarksbarometeret / kommunehelsa 17

135 Per 1000 innbygger Prosent BRUK AV PRIMÆRHELSETENESTA 53,3 av 12-åringane hadde ikkje tannråte (snitt i ) Vinje har lenge hatt meir tannråte enn resten av fylket og landet, men nærmar seg no same nivå Vinje Telemark Hele landet av 1000 innbyggjarar bruka medisin mot kols og astma (snitt i ) Talet er noko stigande, men framleis lågare enn både landssnittet og snittet i Telemark (3 års glidande snitt år.) Hele landet Telemark Vinje Kjelde: Telemarksbarometeret / kommunehelsa 18

136 Prosent Prosent INNTEKT 2,7 var uføretrygda i Dette talet ligg godt under snittet i fylket. Det er litt høgare enn landssnittet. 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0, Hele landet Telemark Vinje ,6 % av barna i Vinje (0-17 år) budde i låginntektsfamiliar i 2013 Det er under lands- og fylkessnittet, og ei betring frå Hele landet Telemark Vinje Kjelde: Telemarksbarometeret / kommunehelsa 19

137 KOMMUNALE PLEIE- OG OMSORGSBUSTADER Bebuarar i bustader til pleie- og omsorgsformål 17,8 bebuarar per 1000 innbyggjar i Vinje, var i bustad til pleie og omsorgsformål i 2014 Dette er ein liten nedgang, men framleis nest høgst i Vest-Telemark. Tal frå 2013 manglar Tal på kommunalt eigde bustader Seljord 0829 Kviteseid 0830 Nissedal 0831 Fyresdal 0833 Tokke 0834 Vinje 100 Kjelde: SSB kommunale bustader, av desse er 69 tilpassa rullestolbrukarar i Talet er relativt stabilt. Dette tilsvarar 29 kommunale bustader per 1000 innbyggjar i Vinje Kommunalt eide boliger Antall kommunale boliger tilgjengelige for rullestolbrukere Kjelde: SSB

138 BUSTADTYPAR Boliger (bebodde og ubebodde) Bygde tomannsbustader Enebolig 20 Tomannsbolig Rekkehus, kjedehus og andre småhus Boligblokk og etter Bygning for bofellesskap Tomannsbolig Kjelde: SSB 2158 er talet på bueiningar i Vinje i Av desse er 1869 einebustader Dette er både bebudde og ubebudde 38 einebustader er bygde etter Det er framleis fleire år att av perioden Andre bygningstyper Kjelde: SSB Einebustader i Vinje i 2014 etter bygningsår 4 tomannsbustader er bygde etter Det er alt no fleire enn førre periode Kjelde: SSB

139 UTBYGGINGSSTRUKTUR Bustader (bebudde og ubebudde) fordelt på tettbygd og spreittbygd SSBs tettstadsdefinisjon: Ei hussamling skal registrerast som tettstad dersom det 1) bur minst 200 personar der og 2) Avstaden mellom husa normalt ikkje er større enn 50 meter. 1. Januar 2015 budde personar i ein tettstad i Noreg, dette er 81% av befolkinga Tettbygd Spreittbygd 1. Januar 2015 budde 617 personar i Vinje tettbygd, dette er 29 % av befolkinga -141-

140 MED NATUREN SOM RESSURS

141 HYTTEUTBYGGING 6000 Hytteutvikling i Vinje Kjelde: SSB fritidsbustader i Vinje i 2016 Det er topp i Telemark og 4. plass i landet

142 HYTTER OG HOTELL 192 hytter blei seld i 2015 Dette er litt lågare enn toppåra , men høgare enn Gjennomsnittsprisen låg på 1,9 millionar Tal på selde hytter i Vinje Talet på hotellovernattingar gjeng ned Hotellovernattingar i Vinje i 2015 Kjelde: statistikknett.no Kjelde: statistikknett.no

143 OMSETTING Overnattingane gav ei samla omsetting på 225 millionar kroner i Vinje i 2014* Samla omsetting skapt av overnattingsstadene i kommunen i 2014 (millionar kr) *Desse tala er basert på utrekningar på kor stort forbruk ei overnatting har. Tala er derfor unøyaktige, og må brukast 26 varsamt. Kjelde: statistikknett.no Kjelde: statistikknett.no -145-

144 LANDBRUK Omdisponering av dyrka jord har gått ned sidan Omdisponering av dyrka og dyrkbar jord til andre føremål enn landbruk (dekar) I 2015 hadde 78 gardar husdyr I 2009 var det husdyr på 96 gardar 92 søkarar søkte om tilskot til drift av dekar i 2015 Det er litt stigande frå Nedgangen mellom 2011 og 2013 kan forklarast med at dei la om måten å rekne ut landbruksareal på. Nedgangen har derfor ikkje vore så stor som den ser ut til Kjelde: SSB.no Jordbruk 120 Areal i drift (søkt om driftstilskot) Jordbruksbedrifter Jordbruksbedrifter med husdyr.... Kjelde: SSB.no Kjelde: SSB.no 27

145 LANDBRUK I 2015 var det i Vinje: 9 gardar med i alt 156 mjølkekyr Talet på mjølkekyr har gått ned frå 1995 (287 dyr), men opp kvart år frå 2010, då det var 118 mjølkekøyr i kommunen. 13 gardar med i alt 121 ammekyr Frå 2005 har talet på ammekøyr lege på mellom 121 og 136 dyr. I 1995 var det 26 ammekyr i kommunen. 41 bruk med i alt 2439 sau Sauetalet har ein søkkande trend. I 2015 var to tredjedelar av bruka som var i drift i 1995 nedlagde. I 1995 var det 129 bruk og over 5000 sau i kommunen. Farten på nedleggingane har stagnert noko dei siste 5 åra. Mellom 2000 og 2005 blei 30 gardar nedlagt, og mellom 2010 og 2015 blei det lagt ned 14 gardar. Nedgangen i sauetalet har likevel vore stabilt på ca 830 for kvar 5-årsperiode sidan år bruk med i alt 1423 mjølkegeiter Talet held seg noko lunde stabilt, med ein svak vekst frå året før. Talet på geiter gjeng opp per bruk. 3 gardar med i alt 7464 Høner Det er ei stor auke grunna ei nyetablering. 0 Alssvin Husdyr i Vinje Ammekyr Kyr Geit Sau Utviklinga i geite- og sauebruk Kjelde: Vinje kommune Geitebruk Snitt geit pr. bruk Sauebruk Snitt sau pr. bruk Kjelde: Vinje kommune -147-

146 LANDBRUKSPRODUKSJON OG OMSETNAD Kg kjøt produsert i 2010 og 2015 Omsetting av mjølk og kjøt 2010 og 2015 (kr) (inkludert grunntilskot og distriktstilskot) Sau/lam Ku/kalv Geit Geitemjølk Kumjølk Sauekjøt Storfekjøt Geitekjøt Liter produsert mjølk 2010 og Geitemjølk Kumjølk Kjelde: Vinje kommune

147 MOTORFERDSEL I UTMARK 53 døgnløyve i fritidsløypenettet er selt fram til 16. april 2016 Det meste som er selt på ein dag er 8 løyve Kjelde: Inatur.no søknader om motorferdsel i utmark blei løyvd i 2015 Tala inneber løyve for mellom anna næring, hytter og funksjonshemma jf. motorferdselslova. Talet på «raude løyve» er ikkje med. (Tal frå 2011 manglar) Løyvde søknader om motorferdsel i utmark Kjelde: SSB 231 årsløyve i fritidsløypenettet er selt innan 19. april Kjelde: Tenestetorget grunneigarar langs fritidsløypenettet har fått løyve innan 19. april Kjelde: Tenestetorget

148 JAKT Felte villrein på Hardangervidda i alt 37% av innbyggjarane over 18 år er registrert som jeger villrein blei felt på Hardangervidda i elg og 38 hjort blei felt i sesongen Trenden er at talet på felte elg gjeng ned, medan talet på felte hjort gjeng opp Felte elg og hjort i Vinje liryper og 650 fjellryper blei rapportert felt i sesongen 2014/ Rapporterte felte ryper Kjelde: SSB.no Felte elg i Vinje Felte hjort Kjelde: SSB.no Lirype Fjellrype Kjelde: SSB.no 31

149 KOMPETANSE

150 Vinje er på 4.-plass i Telemark, og 141.-plass i landet i kommune-nm 2015 (NHO): Det er sett på forhold ved næringsliv, arbeidsmarknad, demografi, kompetanse og kommunal økonomi (talgrunnlaget er frå 2014) Kjelde: NHOs kommune-nm

151 ARBEIDSPLASSAR Det er flest tilsette i helse og sosial Etter kjem tenesteyting, varehandel og undervising. Arbeidsløysa stig blant karane Dette er truleg relatert til nedgangen i oljemarknaden 18,30% 5,60% 4,90% 3 2,5 Registrert heilt arbeidsledige (%) i Vinje 12,50% 2 25,90% 13,80% 1,5 1 5,20% 8,60% 5,10% 0,5 Jord/Skogbruk/Fiske Industri og olje Byggevirksomhet Varehandel Overnatting & Servering Offentlig Administrasjon Undervisning Helse & Sosial Tjenseter Kjelde: SSB.no November 14 Novmeber 15 Menn Kvinner Kjelde: SSB.no 34

152 SYSSELSETTING Sysselsettingsandelen er lågare enn snittet Talet på sysselsette unge er relativt lågt samanlikna eldre Det kan bety at: 1) unge tek utdanning 2) Det er fleire eldre enn unge i kommunen Arbeidsmarknadsintegrasjonen er lågare enn snittet Det betyr at Vinje i mindre grad er knytt til ein felles arbeidsmarknad. Relativt mange bur og arbeider i kommunen Kjelde: NHOs kommune-nm 2015

153 INNTEKT OG KOMPETANSE Gjennomsnittsinntekta relativt høg samanlikna med fylket, men lågare enn landssnittet Relativt mange sysselsette har fagprøve som høgaste utdanning Det er høgre enn landssnittet. Talet på sysselsette med minst 4 års høgare utdanning er lågare enn landssnittet Kjelde: NHOs kommune-nm 2015

154 NÆRINGSLIV Verdiskapinga i Vinje Er godt under landssnittet Private nyetableringar Ligg over landssnittet Privat sysselsetting veks litt Men godt under landssnittet Kjelde: NHOs kommune-nm 2015

155 KOMMUNEØKONOMI Kommunen kjøper relativt lite private tenester. Er godt under landssnittet Administrasjonsutgiftene er høge, godt over landssnittet, men ikkje av dei høgaste i fylket. Kommunen har relativt gode inntekter i forhold til utgifter. Dette er av dei beste i Telemark, og er på høgde med landet Kjelde: NHOs kommune-nm

Vise mer