Saksnummer Utval Vedtaksdato Formannskapet Kommunestyret

Transkript

1 Hå kommune Saksnummer Utval Vedtaksdato Formannskapet Kommunestyret Saksbehandlar: Anne Berit Berge Ims Sak - journalpost: 15/ /21349 Kommunereforma - vidare framdrift Rådmannen si innstilling: 1. Hå kommunestyre tek rapporten «Ny kommunestruktur felles utredning for de 8 kommunane Hå, Time, Klepp, Gjesdal, Sola, Randaberg, Sandnes og Stavanger» til orientering 2. Hå kommune seier ja til å gå vidare til fase 2 i kommunereformen. Det vil sei: å gjennomføre «naboprat» med jærkommunane Klepp og Time hausten Ordførar, varaordførar og leiar av det største opposisjonspartiet går inn i styringsgruppa for prosjektet. å leggje til rette for ei intensjonsavtale og høyringsform våren Det vert opna for å gjennomføra «naboprat» med andre kommunar i regionen dersom det kjem slike initiativ 4. Framlegg til intensjonsavtale og grunnlag for folkehøyring vert lagt fram for Hå kommunestyre i februar 2016 Bakgrunn for saka: 1. Innleiing: Administrasjonane i Gjesdal, Time, Klepp, Hå, Randaberg, Sandnes, Sola og Stavanger har i samarbeid gjort analyse av grunnlag for kommunereform i dei åtte kommunane med vekt på områda tenester, samfunnsutvikling, lokaldemokrati og økonomi. Arbeidet har vore leia av ei politisk styringsgruppe som har bestått av ordførarar og opposisjonsleiarar frå alle kommunane. Analysen går fram av rapporten frå den felles utgreiinga, som vart lagt fram for felles formannskapsmøte for dei åtte kommunane 10. juni Rapporten vert lagt fram til orientering og som grunnlag for Hå kommune sitt vidare arbeid med reforma. Dei åtte kommunane er samde om ein framdriftsplan som sikrar at kommunane gjer dei nødvendige vedtaka i tråd med regjeringa si framdrift i kommunereforma. Saka handlar om overgangen frå fase 1, utgreiing til fase 2, naboprat og gjennomføringa av fase 2.

2 I saka vert det gjort framlegg om kva nabokommunar Hå skal invitere til den såkalla «nabopraten» i neste fase av reformarbeidet. Det vert også gjort framlegg om korleis denne delen av prosessen skal gjennomførast for å munne ut i eit grunnlag for folkehøyring som skal gjennomførast våren Rådmennene i Klepp, Time og Hå har samarbeidd om innhald og innstilling i saka. 2. Framdrift for kommunereforma Fase 1: Utredningsfase frå januar til juni 2015 for alle 8 kommunane Hå, Time, Klepp, Gjesdal, Randaberg, Sandnes, Sola og Stavanger. Denne fasen vart avslutta ved framlegginga av felles analyse og rapport for dei åtte kommunane. Veivalg 1: Den 10. september 2015 legges det fram ein sak for kommunestyret i Hå om veien vidare: Dersom kommunestyret seier NEI til å gå videre til fase 2 avsluttes arbeidet med kommunereformen og det vil ikkje bli lagt opp til en folkehøyring for innbyggjarane i Hå kommune. Dersom kommunestyret seier JA til å gå videre til fase 2 startar «nabopraten». I saka vert det gjort framlegg om kva nabokommunar Hå skal invitera til den såkalla "nabopraten" i neste fase av reformarbeidet. Det vert også gjort framlegg om korleis denne delen av prosessen skal gjennomførast for å munna ut i eit grunnlag for folkehøyringa som skal gjennomførast våren Fase 2: Frå september til desember 2015 foretas «naboprat» basert på vedtak i kommunestyret Vedtaket omhandlar kva kommune eller kommunar «nabopraten» skal skje saman med, og korleis denne prosessen skal gjennomførast. Veivalg 2: I januar/februar 2016 vil kommunestyret få opp ein ny sak om intensjonsavtale og høyringsform. Fase 3: Frå februar til mai 2016 vil det bli gjennomført innbyggjarhøyring. Denne fasen vil starta med eit kommunestyrevedtak om ein intensjonsavtale som kan leggjast ut til høyring blant innbyggjarane. Vedtaket må gjerast i februar Det må samtidig gjerast eit vedtak om korleis høyringa skal skje, gjennom opinionsmåling eller ved rådgjevande folkerøysting. Veivalg 3: Etter høyringa, som kan skje frå februar til mai 2016, vil kommunestyret i Hå behandla sak om ny kommunestruktur i juni Stortinget gjer vedtak om ny kommunestruktur våren Fase 4: Dersom ein ny kommune skal etablerast, vil fase 4 pågå frå hausten 2017, med detaljplanlegging og overgang til ny kommune. Seinaste dato for iverksetting av ny kommune er 1. januar 2020, jfr Stortingsmelding nr. 14 ( ) «Kommunereformen- nye oppgaver til større kommuner».

3 veivalg 1: veivalg 2: veivalg 3: 3. Generelt: Regjeringa sette i gang arbeidet med en ny kommunereform den , ved å setja ned eit ekspertutval. Mandatet til utvalet var å finna kriteria for framtidig oppgåveleveranse i kommunane. Utvalet si innstilling danna grunnlag for Regjeringa sin meldingsdel om kommunereforma til Kommuneproposisjonen 2015 (Prop. 95S). Eit fleirtal i Stortinget slutta seg i møtet til opplegget for gjennomføring av reforma. Oppgåvemeldinga «Kommunereformen nye oppgaver til større kommuner» (St meld 14 ( ), som vart behandla i Stortinget i juni 2015, opnar for å overføra nokre avgrensa oppgåver til kommunane. Overføringa av større oppgåver til større kommuanar skal greiast ut vidare i eigne løp. Regjeringa har også starta ein gjennomgang av den statlege styringa med kommunane. Resultatet av gjennomgangen vert lagt fram for Stortinget våren Ein samla lovproposisjon om nye oppgåver til kommunane vert lagt fram våren Det går fram av meldinga at det under visse føresetnader kan vera aktuelt at større kommunar overtek ansvaret for større fylkeskommunale oppgåver som vidaregåande skular og tannhelseteneste. I Jærrådet sitt møte vart det bestemt å gjennomføra eit felles utgreiingsarbeid om kommunereforma. I januar 2015 slutta i tillegg Randaberg, Stavanger og Sola seg til den felles utgreiinga, som er gjort greie for og oppsummert i rapporten som ligg ved saka til orientering. 4. Konklusjonar frå felles utgreiing fase 1: Modellane som har vore brukte i analysen av tenester, lokaldemokrati, samfunnsutvikling og økonomi i den felles utgreiinga er: «0-alternativet», «liten», «middels» og «stor», der den store inneber 1-2 kommunar til saman i området, middels med 2-3 kommunar og liten med 4-7 kommunar i området. Rapporten si skisse av alternativet «stor» er at Sandnes og Stavanger slår seg saman med omlandskommunane eller at ein får ei deling mellom byområdet Nord- Jæren og Sør-Jæren. Alternativet «middels» er eksemplifisert med eit todelt byområde med grense på Forus og der Stavanger går saman med kommunane nordover og Sandnes med kommunane sørover om dei to nye kommunane. Alternativet «liten» inneber at mindre kommunar i regionen går saman to eller tre om å danna nye kommunar, og at det ikkje skjer særskilte endringar i Stavanger sin kommunestruktur.

4 Prinsippet om at alle kommunar skal vera generalist-kommunar ligg til grunn i rapporten, slik det også vart stadfesta i Oppgåvemeldinga. Konklusjonen i rapporten for dei åtte kommunane er at når det gjeld samfunnsutviklarrolla er dei største strukturane dei mest hensiktsmessige. Dette er grunngjeve med at regionen er eit integrert bu-, service- og arbeidsområde og at samordna innsats i området er nødvendig for funksjonell samfunnsutvikling. Rapporten synleggjer både fordelar og ulemper med større kommunar når det gjeld lokaldemokrati, men held fram modellen med middels kommunar som ei styrking av lokaldemokratiet. Stor kommune kan ifølgje rapporten gi lokaldemokratiske gevinstar, men ein må her vurdera tiltak som kompenserer for nærdemokratiet. Når det gjeld tenesteyting går det fram av analysen at middels og stor kommune vil kunna styrkja kapasitet og kompetanse i ein ny kommune, medan det minste alternativet framstår som det som kan gi meir effektiv tenesteproduksjon og best likeverd i tenestetilbodet. Analyse av dagens og framtidig behov for tenesteleveranse går fram av rapporten, og det er også lagt ved oversyn over interkommunalt samarbeid og selskap som ivaretek og bidreg til tenesteleveranse på tvers i heile regionen. 5. Aktuelle utgreiingsalternativ frå fase 1: Med utgangspunkt i modellane og i geografi, vil aktuelle utgreiingar av mogleg ny kommune for Hå i hovudsak vera: «Liten»: «Jæren» kommune (Time, Klepp, Hå) «Middels»: Jærrådskommunane (Time, Klepp, Hå, Sandnes, Gjesdal) «Stor»: Alle dei åtte kommunane i utgreiinga (Time, Klepp, Hå, Sandnes, Gjesdal, Sola, Randaberg, Stavanger) Innanfor desse alternativa kan talet på kommunar variera noko. Ei eventuell felles utgreiing og «naboprat» vil vera avhengig av kva vedtak dei øvrige kommunane gjer i saka. På regjeringa si nettside ligg det ute verktøy som gjer det mogleg å testa korleis ulike alternativ for ny kommune vil slå ut i befolkningssamansetting, økonomi og anna. 6. Opplegg for «naboprat» - fase 2: «Veien mot en ny kommune» er regjeringa si rettleiing for gjennomføring av kommunereformarbeidet lokalt. Her vert det anbefalt å laga intensjonsavtalar som kan vera utgangspunkt og mål for kommunane sin dialog om grunnlaget for ein ny kommune, og som kan leggjast ut til folkehøyring før eit endeleg vedtak. Intensjonsavtalane tydeleggjer kva ein ønskjer å oppnå med å laga ein ny kommune, gjerne i form av hovudmål og delmål. Vidare går det fram av ein slik avtale kor kommunesenteret skal vera, korleis kommunale tenester skal styrkjast, korleis ulike kommunale funksjonar skal lokaliserast og korleis dei tilsette skal handterast i prosessen. Kommunenamn, kommunevåpen, administrasjonsspråk og økonomi er også eksempel på innhald i intensjonsavtalar. Rådmannens vurdering: Fase to i utgreiinga av kommunestrukturen må både handla om det overordna regionale perspektivet som er ein føresetnad for samfunnsutviklinga og om det ansvaret kommunen har for ei trygg og framtidsretta tenesteutvikling. Lokaldemokrati og styringsvilkår er viktige

5 faktorar på begge desse områda. Det er dermed etter rådmannen sitt syn fleire modellar for kommunestruktur som kan vurderast. Tenesteperspektivet: Etter oppgåvemeldinga er det i begrensa grad lagt opp til overføring av oppgåver til kommunane. Etter rådmannen si vurdering bør ein difor ta utgangspunkt i den kompleksiteten kommunane alt har i dag. Etter tiår med store reformar og oppgåveoverføringar, og med dette utgangspunktet etablera kommunestrukturar som ivaretek innbyggjarane og næringslivet sitt samla behov for tenester. SWOT-analysen av tenester som vart gjort i 2014 viser at fleire tenester er sårbare når det gjeld kapasitet og kompetanse. 0-alternativet inneber å halda fram med dagens kommunar, og sidan SWOT-analysane i felles utgreiing har dagens kommunar som utgangspunkt, er det etter rådmannen si vurdering ikkje nødvendig å greia ut dette alternativet vidare. Demografiske endringar, teknologiutvikling og ikkje minst forventingar og mål om valfridom er viktige føresetningar i kommunen sin framtidige tenesteleveranse. Dette må etter rådmannen si vurdering vera utgangspunktet for å vurdera korleis oppgåveløysinga kan skje i ein framtidig kommunestruktur. Regionalt perspektiv: Analysane som er gjort peikar på ein stor eller få store kommunar i regionen som mest hensiktsmessig for den regionale samfunnsutviklinga. Dette perspektivet er viktig når det gjeld samspelet mellom Jærkommunane og byområdet på Nord-Jæren om utvikling i framtida. Ei utgreiing av ein stor kommune der Hå kommune inngår, vil vera avhengig av at dei to største kommunane i regionen, Stavanger og Sandnes, går saman og tek initiativ. Denne modellen er i analysen framheva som den beste løysinga på samordning i høve til samfunnsutvikling i regionen. Alternativet vil likevel innebera geografiske utfordringar, og er krevjande både i høve til tenesteutvikling og lokaldemokrati. Det vil ut frå analysen vera ein styrke for heile regionen si slagkraft dersom det vert danna ein storkommune i regionen eller to godt samarbeidande kommunar på Nord- og Sør-Jæren (Time, Klepp, Hå). Rådmannen meiner Hå må stilla seg open for utgreiing dersom det kjem eit felles initiativ frå dei to bykommunane. Jærregionen: Jærkommunane har gjennom mange år hatt eit nært samarbeid gjennom Jærrådet, noko som både byggjer på nærleik i geografi, felles utfordringar og kultur for samhandling. Dersom kommunar som inngår i dette samarbeidet ønskjer å greia ut ein ny felles kommune, og tek initiativ til det, kan det etter rådmannen si vurdering vera hensiktsmessig for Hå å delta i utgreiinga. Alternativet der dei tre jærkommunane Time, Klepp og Hå går saman og dannar ein ny Jæren kommune er etter rådmannen si vurdering det mest aktuelle for vidare utgreiing. Geografisk ligg det godt til rette for at ein felles kommune kan handtera innbyggjarane sine behov både når det gjeld tenester, samfunnsutvikling og lokaldemokrati. Flytting og pendling mellom desse tre kommunane gjer dei til eit integrert bu- og arbeidsområde, og innbyggjarane brukar også i stor grad kultur- og servicetenester på tvers. Dei tre jærkommunane har eit stadig meir omfattande samarbeid om tenesteutvikling. Jærskulen,

6 samhandlingstenester innan omsorg og felles tiltaksavdeling innan barnevernet er eksempel på felles tenester for innbyggjarane. Næringsstrukturen i dei tre kommunane er forholdsvis lik, og når det gjeld etablering av ny næring er kommunane si haldning prega av samarbeid meir enn konkurranse. Ei felles haldning til etablering gjer at regionen kan nytta areal hensiktsmessig. Alle dei tre kommunane er viktige jordbrukskommunar, og det vil vera viktig å vurdera kva kommunestruktur som legg best grunnlag for framtidig jordvern, vekst og utvikling i området. Jæren er ein naturleg og kjent region, og rådmannen meiner det bør greiast ut om ei samanslåing vil kunna styrkja kommunane sin posisjon yttarlegare. Gjennomføring av «nabopraten»: Fase 2: Etter rådmannen si vurdering er ein intensjonsavtale eit godt verktøy for å gjennomføra dialogen med nabokommunane og komma fram til eit konkret framlegg til folkehøyring og medverknad. Det bør etablerast ei politisk styringsgruppe som har ansvar for gjennomføringa av dialogen med rådmennene som administrativ arbeidsgruppe. Når det gjeld tilsette i kommunane, vil medverknad vera ein hovudsak i overgangen til ein ny kommune. Korleis dette skal skje må gå fram av intensjonsavtalen. Dei tilsette sine innspel til arbeidet med intensjonsavtalen kan etter rådmannen si vurdering ivaretas gjennom ei felles referansegruppe for hovudtillitsvalde i dei kommunane som greier ut saman. Konklusjon: Rådmannen vil tilrå at Hå kommune tek initiativ til ein «naboprat» med kommunane Klepp og Time for å vurdera grunnlaget for å skapa ein ny kommune. Det vert tilrådd at utgangspunktet for samtalane er å utarbeida ein intensjonsavtale og for å leggja grunnlaget for ein folkehøyring våren Vidare er tilrådinga at det vert sett ned ei politisk styringsgruppe i kvar av dei tre kommunane Time, Klepp og Hå som får ansvar for å gjennomføra «nabopraten». Rådmannen gjer framlegg om at styringsgruppa består av ordførar, varaordførar og opposisjonsleiar frå kvar kommune og at referansegruppa består av tre tillitsvalde frå kvar kommune. Rådmennene er administrativ arbeidsgruppe. Det vert tilrådd at kommunane går saman om å leiga inn ein felles prosjektleiar for dei tre månadene «nabopraten» skal skje. Rådmannen tilrår at det vert opna for å delta i «naboprat» med dei øvrige kommunane i regionen dersom det kjem eit slikt initiativ i samband med behandlingane av saka i kommunestyra i løpet av august og september Vedlegg: Endeleg rappport frå utgreiingsarbeidet