PLAN FOR IDRETT, FRILUFTSLIV OG KULTURANLEGG I SUNNHORDLAND

Transkript

1 PLAN FOR IDRETT, FRILUFTSLIV OG KULTURANLEGG I SUNNHORDLAND RULLERT 2011 Vedteke i Samarbeidsrådet for Sunnhordland 16 september 2011

2 Plan for regionale idretts, friluftsliv og kulturanlegg i Sunnhordland INNHALD 1.1 BAKGRUNN OG FØREMÅL Side MANDAT Kriteria for regionale anlegg DEFINISJON AV REGIONALE ANLEGG ORGANISERING Arbeidsgruppa ved revidering Definisjon av regionen METODE Anlegg for idrett, friluftsliv og kulturanlegg 5 2. PROSJEKT/ANLEGG FOR IDRETTS, FRILUFTSLIV OG KULTURANLEGG STATUS SOM REGIONALE IDRETTSANLEGG PRESENTASJON AV REGIONALE IDRETTSANLEGG Hardanger og Sunnhordland motorsportsenter AS, Folgefonnbanen AS, Kvinnherad Eldøyane Sjøsportssenter, Stord Fleirbruks rideanlegg, Etne Badeanlegg, Bømlo Skeisebane på Vikahaugane, Stord Fjellhaugen Skisenter, Kvinnherad Motorsportssenter/crossenter, Stord Turnhallen på Vikahaugane, Stord Bømlo Motorsport senter Bømlo Dykkaranlegg, Bømlo Kvinnherad Rosenter, Kvinnherad Sveio Golfpark, Sveio IDRETTSANLEGG SOM REGIONEN BØR HA SOM MÅLSETTING Å BYGGJA Fotballhall m. symjebasseng KVIFOR EINSKILDE TYPAR ANLEGG IKKJE ER TEKEN MED Regional skytebane Regionalt anlegg for friidrett FRILUFTANLEGG/OMRÅDE DEFINISJON AV REGIONALE FRILUFTSANLEGG/OMRÅDE REGIONALE ANLEGG FOR FRILUFTSLIV Nordsjøløypene Nordsjøsykkelruta Postvegen Etnefjella 15 4 KULTURHUS/BYGG OVERSIKT OVER KULTURHUS/SENTER I SUNNHORDLAND PRESENTASJON OVER KULTURHUS/SENTER I SUNNHORDLAND 16 2

3 4.2.1 Bømlo kulturhus Fartein Valensenteret Fitjar kultur og idrettsbygg Kvinnherad Kultursenter SKAKKE - senter for skule-idrett-kultur Stord kulturhus DEFINISJON SOM REGIONALE KULTURANLEGG STATUS SOM REGIONALE KULTURANLEGG PRESENTSASJON AV REGIONALE KULTURANLEGG Baroniet Rosendal kulturarena Ferdslevegen og gravområda i Uggdalsdalen Gruvene på Litlabø Halsnøy historiske senter Kenneth Sivertsens stifting Marstein Fyr Moster Amfi/Mostraparken Onarheim kultursenter Sunde kyst og litteratursenter Visningssenter for fiskeri og havbruk Rimsvarden Ryvarden kulturfyr Rekkjetunet Smedholmen Steinriket Bømlo Sunnhordland Museum KVIFOR EINSKILDE ANLEGG IKKJE ER TEKEN MED Baroniet Rosendal konsolidert museum M/S Skånevik Folgefonna Nasjonalpark Anlegg og tiltak som fremjar kystkulturen i regionen ARBEIDET VIDARE RULLERING/REVIDERING AV PLANEN Innspel for å få status som regionanlegg/ tiltak Rullering/revidering av planen 29 Framside bilete: Tur over Stordbrua foto: Svein Andersland 3

4 1. BAKGRUNN OG FØREMÅL Bakgrunnen for ein plan for idrett, friluftsliv og kulturanlegg var eit ynskje om at kommunane i regionen i større grad kunne samarbeida om defineringa av regionale anlegg, planlegging av nye regionale anlegg og om utviklinga av dei anlegg som vert definert som regionale, slik at ein gjennom samarbeid og felles forståing kan utvikla eit godt utbygd tilbod innan idrett, friluftsliv og kultur. Planen må også ha fokus på ny lov om folkehelsearbeid som trer i kraft , og til utfordringane knytt til denne. Kommunane kan gjennom samarbeid regionalt søkje om å sette i verk tiltak og samordna folkehelsearbeidet gjennom langsiktig og systematisk arbeid og planlegging. Føremålet vil vera å bidra til ei samfunnsutvikling som fremjar folkehelsa. Den første prioriteringslista for idrett, friluftsliv og kulturanlegg for Sunnhordland vart vedteke i styret i Samarbeidsrådet for Sunnhordland 26. januar Seinare har denne blitt rullert og revidert annankvart år. Det er eit mål at planen skal utvikla eit samarbeid slik at regionen som heilskap utviklar eit enda betre tilbod til innbyggjarane og tilreisande, skapar ein struktur i satsinga som gjer at utviklinga av regionale anlegg får ein god planmessig utvikling i høve til både breidde i tilboda, behov og grunnlag for etablering. Det er og viktig at planen opnar for samarbeid på tvers av kommunegrensene, slik at det vert høve til å satsa på anlegg som er så krevjande at ein kommune åleine ikkje har høve til å utvikla eit slikt anlegg. Det er viktig at det er ein felles forståing av kva anlegg som er regionalt og kva dette inneber. Det har i samsvar med vedtaket frå møte i Samarbeidsrådet 27 januar 2011 vore nedsett ei arbeidsgruppe som har utarbeidd denne planen. Administrasjonen i Samarbeidsrådet har vore sekretariat. 1.2 MANDAT Samarbeidsrådet for Sunnhordland vedtok i møte 27. januar 2011 at kriteria som har lagt til grunn ved dei tidlegare planane også skulle liggje til grunn ved denne rulleringa Kriteria for regionale anlegg: må vera av ein slik "tyngde" at dei har ein bruksverdi som trekker til seg folk ut over eigne kommunegrenser. ha ein kostnads- og kommunikasjonsstruktur som gjer at det ikkje er naturleg at kvar kommune kan byggja eigne anlegg. må ha ein særegenhet som gjer at dei naturleg skil seg ut. Det er viktig at den regionale planen vert knytt opp mot Fylkesdelplan for idrett og friluftsliv. 1.3 DEFINISJON AV REGIONALE ANLEGG I røynda er det Hordaland fylkeskommune som gjev eit anlegg den formelle statusen som regionalt. I denne planen definerer regionen sjølv kva anlegg dei meiner er regionale. Det bør vera retningsgjevande for Hordaland fylkeskommune i høve til dei prioriteringane dei gjer. 1.4 ORGANISERING Samarbeidsrådet for Sunnhordland IKS ved ordførarar og rådmenn har vore styringsgruppe og administrasjonen i Samarbeidsrådet har vore sekretariat. Det vart sett ned ei arbeidsgruppe med representantar frå kultur og plan i kommunane. Kommunane peika sjølv ut kven som skulle representera kommunen. 4

5 1.4.1 Arbeidsgruppa ved rullering 2011: Austevoll kommune Bjørn Wefring Bømlo kommune Knut Martens Etne kommune Erik Kvalheim Fitjar kommune Atle Tornes Kvinnherad kommune Sissel Aarseth Stord kommune Sylve Rusten Sveio kommune Marit Persen Liknes Tysnes kommune Vibeke Øxnevad Stoltz Friluftsrådet Vest og Bergen og Omland Friluftsråd har vore invitert inn som observatørar i arbeidsgruppa og har hatt høve til å koma med innspel Definisjon av regionen Deltakarkommunane er alle medlemmer av Samarbeidsrådet for Sunnhordland IKS. Dette samsvarar med Miljøverndepartementet si inndeling i planregionar i det Kongelege Kulturdepartement sine retningsliner for søknad om statsmidlar til lokale og regionale kulturbygg. 1.5 METODE Metodane for å definera og prioritera anlegga vart som følgjer Anlegg for idrett, friluftsliv og kulturanlegg Prosjekta/anlegga som vart definerte som regionale vart og prioritert etter følgjande definisjonar: Nye anlegg er anlegg som er påbegynt eller som skal utviklast/byggjast i nær framtid, men som ikkje er fullfinansiert. Eksisterande anlegg er anlegg som er i drift, vert definert som regionale, og som er viktig å ta omsyn til då dei i framtida treng rehabilitering/utvikling for å kunne oppretthalde den kvaliteten og det tilbodet dei er meint å gje. Målsetjing er anlegg som regionen bør ta sikte på å få i framtida. 2. PROSJEKT/ANLEGG FOR IDRETTS, FRILUFTSLIV OG KULTURANLEGG Under den første presentasjonsrunden i arbeidsgruppa, der kvar kommune fekk leggja fram forslag til anlegg som bør få regional status, kom det tydeleg fram at det i regionen finnes eit rikt og velutbygd tilbod til innbyggjarane og tilreisande. Det viste seg og at regionen gjennom sin variasjon i naturtilhøve gjev grunnlag for ein breidde i tilbodet som er svært attraktivt. Det viste seg og at mange av anlegga som vart trekt fram ikkje kunne vurderast som regionale då fleire av kommunane hadde slike anlegg eller hadde planar om utbygging av slike. Med bakgrunn i desse vurderingane er det semje om at statusen som regionalt anlegg bør hengja høgt. Dette gjer at talet på regionale anlegg vert relativt få. Ser me til folkehelselova vil det vera viktig å nå ut til folk med stor breidde i høve tilbod om fysisk aktivitet. Det må difor vera ei utfordring for regionen og kvar enkelt kommune å utvikla regionale anlegg som gjev ein betre breidde i tilbodet totalt sett. I tabellen nedanfor har ein sett inn dei vedtekne regionale idrettsanlegga i Sunnhordland Dei er vidare sett inn i ulike kolonnar som syner om det er nye anlegg som er påbegynt eller skal utviklast/byggjast i nær framtid eller om det er eksisterande anlegg som har behov for 5

6 utvikling/rehabilitering i perioden Vidare har ein prioritert mellom dei ulike anlegga for perioden STATUS SOM REGIONALE IDRETTSANLEGG I SUNNHORDLAND Anlegg Kommune Nye regionale anlegg som er påbegynt eller skal utviklast/ byggjast i nær framtid (prioritert i Eksisterande regionale anlegg som har hehov for utvikling/ rehabilitering (prioritert i Eksisterande regionale anlegg som ikkje har behov for utvikling/ rehabilitering parantes) parantes) Hard/Shl Kvinnherad X (1) motorsportssenter Eldøyane Sjøsportsenter Stord X (2) Fleirbruks rideanlegg Etne X (3) Badeanlegg Bømlo X (4) Skeisebane på Stord X (1) Vikahaugane Fjellhaugen Skisenter Kvinnherad X (2) Motorsportsenter/Crossen Stord X (3) ter Turnhallane på Stord X (4) Vikahaugane Bømlo Dykkaranlegg Bømlo X Kvinnherad Rosenter Kvinnherad X Motorsportsenter Bømlo X Sveio Golfpark Sveio X 2.2 PRESENTASJON AV REGIONALE IDRETTSANLEGG Hardanger og Sunnhordland motorsportsenter - Folgefonnbanen AS, Kvinnherad Motorsportsenteret vert etablert i Matrefjellet i Kvinnherad. Dette vert det første anlegget av dette formatet på Vestlandet, det fjerde i Noreg. Anlegget ligg sentralt på Sør-Vestlandet og vil dekke eit område med omkring 1 million innbyggjarar. Hardanger og Sunnhordland motorsportsenter Folgefonnbanen AS Foto: MIR/Bengt-Ake Gustavsson 6

7 Visjonen er at motorsportssenteret skal vere ein møtearena mellom motorsport og læring. Anlegget vil ha ein asfaltert motorbane på 1,5 km, primært for asfaltracing med motorsykkel og bil. Det vert også etablert gocart-bane. Eit tilhøyrande arenahus, pittboksar og depotområde er også ein del av prosjektet. I prosjektet ligg og glattkøyringsbane, kombinert treningsbane for cross/atv og parkeringsplass. Kombinert toalett/tribuneanlegg er og med i kostnadsramma. Anlegget er no førehandsgodkjent for spelemidlar av kulturdepartementet med ei kostnadsramme på kr 94 millionar. Målsettinga er å etablere anlegget i løpet av Reguleringsplan for anlegget er godkjent. I samband med anlegget vert det opparbeidd eit område for rekreasjon og friluftsliv Eldøyane Sjøsportssenter, Stord Eldøyane Sjøsportssenter er påbyrja og det er sendt inn søknad om spelemidlar for aktivitetshus, molo og hamneanlegg med brygger og ramper. Samla vil dette verte regionalt anlegg med kapasitet for sigling med optimist, snipe, Europa, laser, jekter, oselvar og kjølbåtar med inntil 60 fots storleik. I tillegg vert det lagt opp til padling, roing, undervassport, motorsport m.m. Det skal vera kurs og opplæringsverksemd innan dei ulike aktivitetane. Anlegget er tilrettelagt for funksjonshemma. Kostnadsoverslaget er på vel 10 millionar kroner. Eldøyane Fleirbruks rideanlegg i Etne Fleirbruksanlegget på Enge ved Etne sentrum er planlagt med treningsbane/rundbane for trav og galopp på om lag 800 m, 250 m rundbane for islandshest, 40 x 60 m ridebane for dressur, presisjonskøyring og riding for funksjonshemma. Det er og planlagt ridehall på 20x40 m med høve til utviding og parkeringsanlegg mm. Planane ligg inne i framlegg til kommunedelplan for Etnesjøen, som er sendt ut på høyring i mai Ved realisering av anlegget vert alle funksjonane samla på ein plass. Der er allereie eit bra hestemiljø i området, med stallplassar, mindre ridebanar i og rundt Etne sentrum. Lokalisering nær området for Etnemarknaden, andre idrettsanlegg og SKAKKE-senteret med vidaregåande skule er eit anna føremon med planane. Førebels kostnad på første byggesteg av baneanlegg er om lag kr. 1,5 millionar (ikkje inkl. alle tilleggsfunksjonar). 7

8 2.2.4 Badeanlegg, Bømlo Badeanlegg Bømlo Ein vil i løpet av 2011 starta forprosjektet til BømloBadet og anlegget vil i løpet av 2012 bli klart for bygging. Badeanlegget vil vera eit topp moderne badeanlegg som vil innehalda alt ein forventar av et slikt anlegg. Bygget blir på 2000m2 med eit vassareal på over 750m2. Det vil innehalda stort oppleving/ familiebasseng, 25 meter idrettsbasseng med en ekstra 50 meter treningsbane og eit terapi/ rehabiliteringsbasseng. Badeanlegget vil vera dimensjonert til å klara 360 besøkande samstundes. Anlegget skal vera ope for alle, med ein samla opningstid på ca 70 timer i veka. Prosjekterte kostnadar vil vera på 110 mill inkl mva. Anlegget vil vera tilgjengeleg både frå sjø og land, med plassering ved Kulleseidkanalen på Bømlo. Ved Finnås i nær tilknyting til BømloBadet er eit område på 3-4 mål med stor sjøline omregulert til føremål maritime idrettar og reiseliv. Området er tiltenkt anlegg/kaianlegg for blant anna seilsport-, ro- eller kajakklubbar. Badeanlegg, Bømlo Skeisebane på Vikahaugane, Stord /anlegg for vinteridrett på is Banen vart offisielt opna i 2001 og er med sine 5000 m2 den største kunstfrosne isflata på Vestlandet. Rundløpsbana er på 250 m og er den fyrste i sitt slag i Noreg. Banen har flomlys, høgtalar/musikkanlegg, varmestove med toalett, garderobar, dusj, kiosk og eit stort fellesrom. Normal opningstid for banen er oktober-mars. Skeisebanen på Vikahaugane Det er planar om å byggja hall over banen. Ishallen er planlagt i samråd med Skøyteforbundet/ Ishockeyforbundet og etter innspel frå halleverandørar. Planen er då og få inn treningsbanar for curling. Anlegget er prioritert i fylkesdelplan Aktiv kvar dag og har ei kostnadsramme på ca 47 mill. Sjølve hallen har eit areal på 5660 m² i tillegg kjem naudsynte lagerrom, tekniske rom og 4 sett garderobar, totalt 1208 m². Bana er heilt spesiell med tanke på kvadratmeter is og at inndelinga av flata gjev uorganisert aktivitet spelerom i heile opningstida. 8

9 I 2011 vil det verte teke ei rehabilitering av kjøleanlegget på bana, kostnadsramma ligg på kring 4 millionar kroner Fjellhaugen Skisenter Kvinnherad Fjellhaugen skisenter ligg midt i Kvinnherad, ved inngangen til Blådalen, eit område som er mykje nytta til friluftsliv både sommar og vinter. Fjellhaugen skisenter er einaste større skitrekk i Sunnhordland, der det er tilrettelagt for fleire typar skiaktiviteter. Anlegget har m.a. 2 lysløyper på til saman 5 km. skitrekk med tallerkentrekk, lys og 1000 meter løype. Fjellhaugen skisenter Det er eit eige skitrekk for born, mini halfpipe for snowboard og varmestove m. toalett. Det er kvista løyper mot Blådalen og Folgefonna. Det er gode snøtilhøve på ettervinteren. Anlegget er utstyrt med snøkanonar, noko som sikrar meir stabile snøtilhøve. Første del av nytt arenahus (lager og driftsrom) står no ferdig. Ein arbeider no med fleire alternativ for ei ny varmestove i anlegget. Som ein kuriositet kan nemnast at Fjellhaugen skisenter har etablert sitt eige kraftverk, noko som sikrar straum til anlegget og inntekter til drift av senteret Motorsportssenter/crossenter, Stord Motorsportssenter/Crossenter, Stord Motorcrossbane for motorsyklar i Hustrudalen er påbyrja. Det er sendt inn søknad om spelemidlar for 2 ulike banar: Barnebane/knattebane - rekrutteringsbane på ca 300 m for dei yngste, opna våren Crossløype utviding av eksisterande løype med 500 m, total lengde vert 1,5 km, slik at ein kan arrangera nasjonale meisterskap. Reguleringsplan og detaljplanar er godkjend ( hausten 2010 ), ferdigstilling skjer truleg hausten SKL har sett opp transformator for å forsyna straum til anlegget. 9

10 Prosjektering og planlegging av aktivitetshus ca 220m² er påbyrja. Forslag til situasjonsplan er ferdig. Kostnadsoverslaget er på vel 2,5 millionar kroner Turnhallen på Vikahaugane, Stord Turnhallen har frittståande matte 12x12 m og turngrop, eigen turnkasse, med plass til stasjonere apparat og landingsgroper og har eit areal på vel 700 m2 inkludert garderobar. Mellom turnhallen og den nyaste fleirbrukshallen ligg det 5 sprintbanar for 60 m. Opna i Det er planar om å skifta golvet i næraste framtid samt at ein del av utstyret, mellom anna turnmattene er utrangert. Frå turnhallen på Vikahaugane Bømlo Motorsport senter Bømlo Motorsportklubb har bygd eit heilt nytt Motocrossanlegg på Våge i Bømlo kommune. Fyrste del var klar i november Banen er bygd etter godkjenningskrava frå Norsk Motorsport Forbund (NMF) som ein A bane. Det er dette som er kravet frå 2010, for blant anna å få lov til å arrangere NM i Motocross. Det er ingen andre banar i Hordaland med A klassifisering, eller som er under bygging med mål å få A klassifisering. Våren 2010 fekk banen godkjenning som B bane og det vart avhalde NM for ATV (firehjularar). I løpet av mai 2011 vil det koma på plass eit midlertidig klubbhus med straum, dusj og toalett. Og då vil ein samtidig kunna søkja om oppgradering til A bane. Planen er at det permanente klubbhuset skal stå ferdig innan Anlegget er ein Motocrossbane frå alderen 5 år og oppover, med ulike meistrings nivå. Det er mogleg og dela av banen i 3 ulike delar/vanskelighets grader. Delar av banen vil også verta utstyrt med lys, for å kunna halda ope heile året. 10

11 Bømlo Dykkaranlegg Bømlo Dykkaranlegg er eit tilrettelagt anlegg for sportsdykking. Anlegget har kompressor anlegg til fylling av luft på dykkarflasker. Bømlo Dykkaranlegg har planar om å utvida parkeringsarealet. Det er to båtar som høyrer til anlegget. Desse vert brukt til dykkarturar. Anlegget har rom for overnatting, opphaldsrom med kjøkken og stove, dusjanlegg og badstue Kvinnherad Rosenter, Kvinnherad Kvinnherad rosenter vart etablert i 1991 og held til i Opsangervatnet, Husnes. Anlegget vert drifta av Kvinnherad roklubb og er etablert i tråd med Roforbundet sine retningsliner og ønskjer. Anlegget består av 500 meter bane, 2000 meter bane og rohuset. Rohuset inneheld møterom, forsamlingslokale, kjøkken. lager, treningsstudio og garderobar. Det er 2 brygger som gir tilgang til vatnet og følgebåt med motor. Kvinnherad Rosenter / Foto: Sjur Tjelmeland Sveio Golfpark Sveio Golfpark har 18 hols bane. Anlegget har ein standard som opnar for å arrangera store turneringar og har allereie arrangert Titleist Tour og turnering for dei beste Jr. spelarane i landet. Det blir stadig arbeid med vidareutvikling. Det er etablert merka turløyper av ulik lengde og vanskegrad. Det blir arbeid med ein fire kilometer lang lysløype. Utviding av øvingsanlegg, range for golfarar er under planlegging. Denne rangen er planlagt bygd som ein kortholsbane, eit anlegg som vil vera særs viktig for rekruttering av yngre og nye golfspelarar. Prosjektet helse Sveio, som starta hausten 2009 er i drift. I prosjektet samarbeider Sveio Golfpark med Sveio kommune og andre involverte, om å etablere tilbod innan førebyggande helse og rekreasjon jfr. stortingsmelding nr. 47 ( ). Sveio Golfpark 11

12 2.3 IDRETTSANLEGG SOM REGIONEN BØR HA SOM MÅLSETTING Å BYGGJA Fotballhall 50 m. symjebasseng Fotballhall Samarbeidsrådet for Sunnhordland ser at det er behov for ein fotballhall og meiner at regionen bør ha som mål å etablera eit slikt anlegg. Dette vert ei stor utfordring både i høve investeringar og drift. Sidan det kun er snakk om eitt slikt anlegg i regionen, er det ein føresetnad at realiseringa skjer gjennom eit godt regionalt samarbeid m. symjebasseng Skal symjesporten i regionen utvikla seg vidare er det viktig å satsa på eit 50 meters symjebasseng. Dette vil då vera eit anlegg i nasjonal samanheng. Det vil vera ei stor føremon om dette kan vera eit interregionalt anlegg. 2.4 KVIFOR EINSKILDE TYPAR IDRETTSANLEGG IKKJE ER TEKEN MED Regional skytebane Ein del kommunar har skytebanar, andre har planar om bygging. Tilbakemelding frå skyttarmiljøa er at for regionen er det viktig å få fleire gode anlegg. Dette vil føre til auka rekruttering og eit aktivt skyttarmiljø i heile regionen. Ved å få til eit samarbeid mellom desse vil regionen kunna arrangera større stemner, som eit anlegg ikkje kan ta på seg åleine Regionalt anlegg for friidrett Kommunane har eigne anlegg for friidrett. Arbeidsgruppa ser det ikkje som naturleg å føreslå eit av anlegga som regionale, då ingen av dei utmerkar seg på noko vis i høve til andre i regionen. Arbeidsgruppa meiner og det er naturleg å satsa på at kvaliteten på dei lokale anlegga skal vera så høg at alle kan gje eit godt tilbod innan denne idrettsgreina. 3. FRILUFTSANLEGG/OMRÅDE Sunnhordland har fleire tilrettelagte områder for friluftsanlegg både til sjø, fjord og fjell. Dette er rekreasjonsområde for innbyggjarane i regionen, men er og viktige område for reiselivssatsinga. Av desse er blant anna Siggjo på Bømlo, Tysnessåto, Kystlandskapsparken i Sveio, Rullestadjuvet i Etne, Lykelsøy - eit populært båtutfartsområde like nord for Halsnøy i Kvinnherad, Fitjarfjellet, Stordfjellet og Folkestien på Stolmen. Det er og tilrettelagt ei mengde turstiar, badeplassar og utsiktspunkt. Regionen har og eit mangfald av fiskestader, jaktvald og elvar. Det finst ulike turkart for dei einskilde kommunane der desse er markert. Den nye folkehelselova må liggje til grunn for planlegging og tilrettelegging for friluftsanlegg i regionen fordi det for nokre kan vera ei utfordring og ein terskel å delta i fysisk aktivitet. Det er difor eit mål å få tilrettelagt og utvikla desse områda med fasilitetar som gjer at fleire kan nytta dei. Dette gjeld ulike tiltak frå universell utforming, merking av løyper, parkeringsplassar, sikring av nye områder og vedlikehald. 12

13 Vandring: Å vandra ute i naturen er ein type oppleving som er etterspurd av både fastbuande og turistar. Vandring og bruk av naturen er også tema i fleire plandokument for Hordaland fylke, både med friluftsliv, helseperspektiv/folkehelse og reiselivsperspektiv. I Fylkesdelplan fysisk aktivitet, idrett og friluftsliv Aktiv kvar dag ( ) vert dette med næringsutvikling, folkehelse og friluftsliv understreka. I Handlingsprogram for folkehelse er det mellom anna lagt vekt på at det skal vera turstiar sentralt i bustadområda som vil gjera det lettare med kvardagsaktivitet. I Reiselivsstrategi for Hordaland er vandring eitt av produkta ein ynskjer å tilby turistane. Handlingsplanen for reiselivsstrategien seier mellom anna dette om tiltaksområde vandring: Mål: Reisemåla i Hordaland skal tilby godt tilgjengelege tilbod innan vandring. I Strategisk plan for Samarbeidsrådet er folkehelseprofil ei viktig oppgåve. Føresetnadane ein har i Sunnhordland når det gjeld friluftsliv vert framheva. Det skal i perioden gjennomførast eit prosjekt i Hordaland med fokus på vandring, der hovudmålsetjinga er vandring som eit kvalitetsmessig godt aktivitetstilbod som er gjort meir synleg og tilgjengeleg. Gjennom prosjektet skal det merkjast og graderast mange ulike løyper med ulik vanskeleg grad og lengde. Fylkesmannen i Hordaland og Hordaland fylkeskommune har i rapport Område for friluftsliv, kartlegging og verdsetting av regionalt viktige område i Hordaland kartlagt friluftsområda i ABC område (A svært viktig friluftsområde, B viktig friluftsområde, C registrert friluftsområde). For meir informasjon sjå: Stordfjellet. Foto: Svein Andersland Samla sett har Sunnhordland eit svært variert tilbod innan friluftsliv. Arbeidsgruppa har vurdert å ikkje gjera prioriteringar mellom dei ulike friluftsområda. Dette fordi alle er viktige områder for innbyggjarane i regionen og bør ikkje setjast opp mot kvarandre. 3.1 DEFINISJON AV REGIONALE FRILUFTSANLEGG/OMRÅDE Med regionalt friluftsanlegg/område meiner ein område som er særleg tilrettelagt for friluftsliv og som har regional verdi. For kommunane i regionen er friluftsråda ein naturleg samarbeidspartnar for å sikra nye områder og vedlikehalda og utvikla eksisterande områder. Dette er i hovudsak friluftsområde knytt til sjø. 3.2 REGIONALE ANLEGG FOR FRILUFTSLIV Dette er anlegg som vert definert som regionale, og som det er viktig å ta omsyn til då dei i framtida treng rehabilitering for å kunne oppretthalde den kvaliteten og det tilbodet dei er meint å gje. Nordsjøløypene 13

14 Nordsjøsykkelruta Postvegen Etnefjella Nordsjøløypene Nordsjøløypene er eit prosjekt som bind saman gamle ferdselsåre og vandringsvegar med historiske miljø og overnattingsstader langs den norske vestkysten. Første etappe av Nordsjøløypa i Hordaland er løypenettet nord sør: frå Ryvarden til Hellesøy fyr: Sveio, Bømlo, Stord, Fitjar, Austevoll, Sund, Fjell, Øygarden og Fedje Nordsjøsykkelruta Nordsjøsykkelruta er verdas lengste sykkelrute med 6000 km rundt heile Nordsjøen. Gjennom Hordaland går ruta i kystlandskap med utsyn til fjord, fjell og skjergard, i alt 145 km. Forutan eit fjellparti sør for Bergen (Fanafjellet) er ruta lite krevjande. Ruta går gjennom kommunane Sveio, Bømlo, Stord, Fitjar, Os og ender i Bergen. Til Sunnhordland kjem sykkelløypa inn i Sveio og går over Mølstre til Buavåg. Ferje til Langevåg i Bømlo der ruta går gjennom Våge, Håvik og til Stord over Trekantsambandet. Vidare over Litlabø og Sagvåg til Fitjar. Deretter tek ein ferja Sandvikvåg- Halhjem til Os Postvegen Den Stavangerske Postvei Frå 1653 vart det organisert postombering mellom Bergen og Stavanger. I 1690 vart det omlegging av hovudpostgangen og Den Stavangerske Postvei vart oppretta. Postvegen går i Sunnhordland gjennom Etne og Kvinnherad. Frå 1785 gjekk ruta ein gong i veka- for å gagne fiskeriene og andre næringsveier i desse avsides beliggende steder, samt lette og befordre den derav flydende handel. Ruta var uendra fram til 1870-åra. I Kvinnherad er postvegen i dag restaurert mellom Ølfernes i sør til Langgot i nord. Det vert no arbeidd med restaurering av vegen fram til postbrygga i Herøysundet. Arbeidet er planlagt ferdig i Postvegen er godt skilta, den er også tilrettelagt for rullestolbrukarar. Neste prosjekt vert restaurering frå postbrygge i Husa, Ølve via Vetledale og Dalsbruka til grensa Kvinnherad/Fusa. Postvegen mellom Etne og Skånevik er den lengste samanhengande delen av den gamle vegen. Postvegmarsjen er her arrangert årleg sidan Det er arbeidd med tilrettelegging og skjøtsel på begge sider av fjellet. På toppen er der vidstrakt utsikt over Sunnhordland. 14

15 Det er ei målsetting at Postvegen gjennom Etne og Kvinnherad skal være ein samanhengande kulturhistorisk turveg Etnefjella Etnefjella strekker seg om lag 5 mil frå Ølen i vest til Seljestad i aust. Der går T-merka løyper gjennom heile området og har seks turisthytter i regi av Haugesund Turistforening. Frå Etnesida er der rundt ti oppgangspunkt til fjellet, spreitt jamt ut frå Etne i vest, via Stordalen og austover langs E-134 i Åkrafjorden. I Åkrafjorden ligg det kjende landemerket Langfoss, som med sine 612 m er den 5. høgaste fossen i Noreg. Det er fleire fiskevatn i alle delar av Etnefjella, mange kulturminne og normalt gode snøtilhøve. Fleire av turane i Etnefjella er blant dei finaste vi kan oppleve i regionen. Den nye hytta på Blomstølen i Etnefjella 4. KULTURHUS/BYGG Kommunane i Sunnhordland har dei seinare åra fått fleire nye kulturhus. Dette er viktige arena for kulturformidling og møteplassar for innbyggjarane. Stord kulturhus har sidan 1978 hatt status som regionalt kulturhus. Samarbeidsrådet for Sunnhordland drøfta i møte 27. mai 2011 om det er rett å fremja eit av kulturhusa som regionalt og gjorde følgjande vedtak: Samarbeidsrådet for Sunnhordland meiner at ingen av kulturhusa i Sunnhordland har ein særegenhet som gjer at dei naturleg skil seg ut. Det må likevel vera eit mål å vidareutvikla desse og satsa på nye slik at tilbodet samla sett kan verta enda betre. Kulturskulesenteret som er under planlegging i Kvinnherad 15

16 4.1 OVERSIKT OVER KULTURHUS/SENTER I SUNNHORDLAND Bømlo Kulturhus Fartein Valensenteret Fitjar Kulturhus Kulturhuset Husnes Kvinnherad Kultursenter Skakke senteret i Etne Stord Kulturhus Eksisterande X X X X Nye/under planlegging X X X 4.2 PRESENTASJON OVER KULTURHUS/SENTER I SUNNHORDLAND Bømlo Kulturhus Bømlo kulturhus stod ferdig i oktober 2005 og har sidan den tid utvikla seg til å bli ein sentral kulturaktør. Det er eit aktivt hus som trekker publikum frå heile regionen. Bømlo kulturhus har eit variert kulturprogram. Det er fast arrangør for Riksteateret samt det husar Sunnhordland Senioruniversitet og Jazz og bokbad, som presenterer det som rører seg på jazz- og litteraturscena i regionen. Huset er og arena for Bømlo musikk- og kulturskule, kurs og konferansar, dagleg kafédrift og faste kinovisningar kvar veke. I 2010 vart kinoen digitalisert og 3D kino installert. Huset inneheld: - Storsal med 352 sitjeplassar i amfi, - Kino- og konferansesal med 100 sitjeplassar i amfi - Foajè på nær 300 rutemeter med kafé,utstillingar, konsertar, kiosk osb - Kontorareal og møterom for Bømlo kulturhus, Bømlo kulturskule og Nav - Øvingsrom for Bømlo musikk- og kulturskule - Kulturskulesalen, ein konsert- og øvingsal på 120 rutemeter - Kombisal - Speglsal til danseundervisning og Bømlo kunstlag sitt galleri i skuleferiane - Black box teater og undervisningsrom for Bømlo barne- og ungdomsteater - Rockeverkstad og aktivitetsrom - Skodespelar- og artistgarderobar - Teaterverkstad Fartein Valensenteret Fartein Valensenteret består av Fartein Valen heimen der komponisten budde og eit planlagt kunstnarhus. Fartein Valen innheld ein musemumsdel og ein bustad. Huset vert opna for bruk av ulike faggrupper som ønskjer å nytta huset til fagsamlingar, arbeidsopphald eller studiar. Det er utarbeida planar og teikningar for eit Fartein Valensenter, som er vedteke bygd på nabotomta til Valenheimen. Valensenteret skal ha ein allsidig bruk for å nå mange ulike målgrupper. Valensenteret skal og innehalda ein kammermusikksal, den vert tilpassa dei aktivitetane senteret skal driva. Komponistar skal t.d. få høve til å bu i husvære, og det skal vera elektronisk utstyr til bruk i komponering og opptak. Huset skal og innehalda ein mindre konsertsal, og det skal legge til rette for kreativitet innanfor ulike kunstretningar. Fartein Valen heimen Oppstart på bygging vil skje snarast mogleg. 16

17 4.2.3 Fitjar kultur og idrettsbygg Bygget er totalt på ca kvm, og vart ferdig i 2001, men kultursal og bibliotek vart ferdig i Bygget inneheld kultursal med 286 sitjeplassar i amfi, bibliotek, idrettshall med internasjonale mål og plass til ca 400 tilskuarar. Elles er det klasserom, møterom og kontor, øvingsrom, foaje, psykiatrisk dagstove, treningssenter, og fasiliteter for fysioterapeuter. Kultursalen og biblioteket er eigd direkte av kommunen. Kommunen, Fitjar idrettslag og Fitjar Vidaregåande skule(klasserom og idrettshall) er dei største leigetakarane. Aktiviteten i bygget er svært stor med handball som den største brukaren på kveldstid og i helger. Fotball, friidrett og badminton er og store brukarar i vinterhalvåret. Fitjar kultur og idrettsbygg har avtale med Norsk bygdekino. Kinoen har godt besøk og er 6. mest besøkte bygdekinoen i landet. Fitjar kultur og idrettsbygg Kvinnherad Kultursenter Den nye kulturskulen, Kulturhuset Husnes, Kvinnherad ungdomssenter, Kvinnherad bibliotek og uteomhusanlegga på Husnes vert eit samla kultursenter for Kvinnherad. Det skal spela hovudrolla som formidlar av kunst, kultur og utdanning og vera ein sosial møtestad. Kultursenteret inneheld i tillegg ungdomssenter og miniskytebane. Eit sterkt kultursenter vil skapa ein god balanse mellom det kommersielle og det kulturelle. Dette styrkar Husnes som eit nyskapande og inkluderande sentrum, ein urban stad for fastbuande og besøkjande. Kultursenteret har ein A-scene som er godkjent for Riksteateret og Bergen filharmonien. Det er fleire spesialrom: Dansesalen skal ha spesialgolv og på veggane vert det speglar og støttebarar. Blackbox/konsertsalen har eit flyttbar amfi med 120 sete, miksepult og nedsenkbar lysrigg. Salen vert eit multifunksjonsrom med fleksible veggteppe for ulik akustikk. Bygget vil ha fleire rom for musikk og kunst. Dei er også tenkt for utleige til kurs og konferansar. Ein multimediaskjerm vert montert på fasaden som vender mot restaurantane og Torgplassen. Konsertar, sport, kinoar og reklame kan bli sende heile døgeret. 17

18 Illustrasjon: Kvinnherad kultursenter Kultursenteret vil vere eit kraftsentrum for kulturlivet i kommunen og regionen. Ein vil kunne tilby spesialrom til bruk av eigne krefter og til utleige for profesjonelle aktørar og andre SKAKKE senter for skule idrett - kultur / Stødle tusenårsstad i Etne SKAKKE - senteret (tidlegare Etne kulturhus) inneheld i dag kino/b-scene, bibliotek, ungdomsklubb/ diskotek, miniatyrskytebane, storsal, kafeteria m.m. Anlegget ligg ved Etne sentralidrettsanlegg og Enge skule, som er området for den årlege regionale mønstringa Etnemarknaden. Etne kino er i dag regional kino for indre Haugalandet/Sunnhordland, og har 330 sitteplassar. Kulturhuset er no planlagt utvida med nytt inngangsparti/foajé, vidaregåande skule, fleirbrukshall på 33x60 m i full høgd (inkl. 60 m løpebane), klatrevegg, kulturskule, multimediasal, større bibliotek, lokalhistorisk arkiv, m.m. Vidaregåande skule og idrettstilboda aukar den regionale verdien av senteret. Planlagt ferdigstilling er januar Heile utbygginga er kostnadsrekna til rundt 90 mill. kr (eks. moms). I tillegg kjem ny kunstgrasbane til rundt 9 mill. kr. like ved senteret (ferdig juni 2011). Stødle er rekna som eit nasjonalt kulturlandskap, med helleristningar, gravfelt, Stødle kyrkje (1165) og soga om Erling Skakke og Kong Magnus som sentrale element. Sogespelet Kongen frå Etne, skreve av Johannes Heggland, har vore vist annan kvart år på uteamfiet ved kulturhuset. Etne har fast årleg forteljefestival, der Stødle kyrkje er hovud forteljestove. Sæbøtunet (eig av Sunnhordland museum) er også mykje nytta til forteljing. På sikt er der planar om å auke historieformidlinga i Skakke-senteret. SKAKKE - senter for skule-idrett-kultur. Framlegg til freding av Stødleterrassen, utarbeidd av Hordaland fylkeskommune, er på høyring i Der er gjort framlegg om å frede eit areal på 917 dekar, mesteparten landbruksareal i dag. 18

19 4.2.6 Stord kulturhus Stord kulturhus vart offisielt opna , og har av fylkeskommunen status som regionalt kulturhus. Følgjande kommunale einingar held til her: Stord folkebibliotek. Stord kulturskule med administrasjon og øvingsrom. Kulturtenester. Administrasjon for kulturhuset, kino, fritidsklubbar med meir. Bygget inneheld følgjande lokale: Storsalen. Teater/ konsertsal og digital kinosal. Årleg besøk på om lag Fast spelestad for Riksteatret. Småsalen. Digital kinosal med 3D. Kunsthallen. Utstillingslokale for Stord kunstlag, Nasjonalmuseet med fleire. Blir og nytta til mindre konsertar, teater o.l. Symjehallen. 25 meters basseng i tillegg til barnebasseng. Vass-sklie, stupetårn, badstove og solarium. Offentleg bading og symjetrening for idrettslag og skular. Kultursenter. Samlingslokale med kjøken og speglsal. Møteromsavdeling med kjøken. Stord kulturhus er medarrangør for to årlege festivalar: Falturiltu nynorsk barnebokfestival og Barne- og ungdomsteaterfestivalen. Året rundt er det stor aktivitet i huset. Teaterlag, kor og korps er mellom dei mange og viktige arrangørane, i tillegg til både nasjonale og internasjonale aktørar som vitjar huset. Samla gjev dette eit attraktivt kulturtilbod for dei fleste som bur i regionen. Stadig aukande aktivitetsnivå og meir kvalitetsbevisste kulturkonsumentar gjev saman med alderen til huset store utfordringar. Stord kommune har gjort vedtak om å utarbeida ein plan for Stord kulturhus 20 år fram i tid. Denne planen vil vera ein føresetnad for at Stord kulturhus i framtida vil vera ein spennande og relevant møtearena for alle typar av kulturelle aktivitetar. Stord kulturhus 19

20 4.3 DEFINISJON SOM REGIONALE KULTURANLEGG Arbeidsgruppa valde ved vurderinga av regionale kulturbygg/anlegg ein litt anna strategi for utveljing. Mangfaldet og skilnaden mellom dei ulike anlegga var så stor at ein valde å ikkje setja dei ulike tiltaka opp i prioritert rekkjefølgje. Anlegga er derimot sett opp i ulike kategoriar i høve til stoa på anlegget. Grunnlaget for utveljing i samsvar med mandatet gav ikkje så klåre skilje som for idrettsanlegg. Definisjonen av regionale kulturbygg skjedde difor i hovudsak i høve til kvalitative eigenskapar. Ein har valt å ikkje laga ei prioriteringsliste på kulturanlegga, men å setja dei i høve til definisjonane, sjå I tabellen nedanfor har ein sett inn dei vedtekne regionale kulturanlegg i Sunnhordland Dei er vidare sett inn i ulike kolonnar som syner om det er nye anlegg som er påbegynt eller skal utviklast/byggjast i nær framtid eller om det er eksisterande anlegg som har behov for utvikling/rehabilitering i perioden STATUS SOM REGIONALE KULTURANELGG Anlegg Kommune Nye regionale anlegg som skal utviklast/byggja st i nær framtid eller som er påbegynt Baroniet - kulturarena Kvinnherad X Ferdslevegen og gravområda i Tysnes Uggdalsdalen Gruvene på Litlabø Stord X Halsnøy historiske senter Kvinnherad X Eksisterande regionale anlegg som treng rehabilitering X Eksisterande regionale anlegg som ikkje treng rehabilitering Kenneth Sivertsens stiftelse Bømlo X Marstein Fyr Austevoll X Moster Amfi/Mostraparken Bømlo X Onarheim Kultursenter Tysnes X Rekkjetunet på Færavåg Tysnes X Rimsvarden Fitjar X Ryvarden Kulturfyr Sveio X Smedholmen Fitjar X Steinriket Bømlo Bømlo X Sunde kyst- og Kvinnherad X litteratursenter Sunnhordland Museum Stord X Visningssenter for fiskeri og havbruk Austevoll X 20

21 4.5 PRESENTASJON AV REGIONALE KULTURANLEGG Baroniet Rosendal kulturarena Baroniet Rosendal som museum er som vist i planen, eit nasjonalt museum. Dette gjeld Slottet og landskapsparken rundt slottet. I ånda til stamherre til Rosendal Marcus Gerhard Hoff Rosenkrone har Baroniet i tillegg utvikla seg til eit aktivt kunst og kultursentrum med eit bredt spekter av arrangement. I dag finst det ikkje lokalar som kan romme større arrangement, og anlegget saknar viktige funksjonar for å gi eit breiare tilbod til gjestane. Dei planlegg no ein kulturarena lokalisert på Rosendal Avlsgard, som vil ha stor regional betyding. Den gamle driftsbygningen er ein sentral del av det kulturhistorisk verdifulle miljøet Baroniet Rosendal, Hoff Rosenkrone oppretta i årene Rosendal Avlsgard som et mønsterbruk for sau og hest. Drifta fekk stor betydning for jordbruksreisinga og avlsarbeidet i distriktet. I 1875 ble Rosendal Høiere Almue Skule etablert. Undervisninga vart finansiert av Stamherren, som sjølv underviste i framand språk, historie, fysikk og geografi. Rosendal Avlsgard Delar av sidefløya mot vest vart på 1990-tallet ombygd til resepsjon, kontor og møterom for administrasjonen. Ein ønskjer no å fylle resten av bygningen med eit kultur- og besøkssenter. Eksteriøret skal ikkje endrast og innvendige inngrep skal heller ikkje være store. Utvikling av driftsbygningen vil skje i 4 etappar. Det vert laga ein stor sal, Høyloftet. Denne vil vera kjernen i anlegget, og rommet er godt eigna til ulike formar for kunstnariske aktivitetar. Fjøset vil verta bygd om til ein stor spisesal. Totale kostnadar er berekna til nesten 23,5 mill kr. Ein vil m.a. bygge: stor konsert-/teatersal galleri Ferdslevegen og gravområda i Uggdalsdalen Prosjektet har hatt som formål å tilrettelegge dei unike kulturminna i området for ålmenta. Område er Hustuft, to store gravfelt, ein gamal veg, to vad og ein geil. Alderen på ferdslevegen er ikkje tidfesta, men den kan vera ein av dei eldste kjente vegane i Hordaland. Hordaland fylkeskommune har no avslutta undersøkinga av røyser i området. Det er Kulturseksjonen i Hordaland fylkeskommune som arbeidar med stadfestinga av alder på denne vegen. Det er rydda tursti, sett opp informasjonsskilt, bord og benkar. Hordaland fylkeskommune, Statens vegvesen og Tysnes kommune samarbeidar no for å tilretteleggje for parkeringsplass i området. 21

22 4.5.3 Gruvene på Litlabø Litlabø gruver vart lagt ned i Venelaget for Gruo arbeider med å bevara, restaurera og skapa aktivitet i dei nedlagde gruvene og nærområdet. I dag er det tilrettelagt med fleire hundre meter med nylagde jernbaneskinner, fleire hundre meter med reinska stollar /gruvegangar, fire diesellokomotiv, tre passasjervogner, ferdigmontert kraftaggregat i heishuset, monument over gruvearbeidaren. I området er det merka turløyper og det er tilbod om føredrag og omvisningar inne i stollane Gruvene på Litlabø / Foto: Tor Resser og i uteområdet etter avtale. Det er samla ein del historie og dokumentasjon om verksemda som var Stord sin største arbeidsplass og starten på den industrielle utviklinga på Stord og i Sunnhordlandsregionen. Visjonen er at dette "prosjektet" skal vera eit tilbod til det regionale reiselivet i Sunnhordlandsregionen Halsnøy historiske senter - Eit senter for norsk båt-, skipsbyggingstradisjon og kystnæring Halsnøy har vore eit senter i Sunnhordland i mange århundre. Øya ligg sentralt og har m.a. hysa Erling Magnusson sin kongsgard og Augustinerkloster i mellomalderen. Funnet av Halsnøybåten i 1896, som er eit funn frå yngre jernalder, set øysamfunnet inn i den europeiske kultursoga. Ein har seinare bygd Sunnhordlandsverten som var ein forløpar til jakta og i dag bygger ein stålskip. Fartøybyggjarane frå Halsnøy reiste også rundt som ambulerande skipsbyggingsmeistrar frå Hoggansvik i sør til Romsdalen i nord. Halsnøy historiske senter skal være eit framtidsretta teknisk, maritimt museum og historisk senter. Senteret skal lokaliserast der Gravdal skipsbyggeri vart etablert i Samlinga skal innehalde: Historisk materiale og kunnskap om båt og skipsbyggingsverksemd Historia om fartøybyggjarkultur, entreprenørskap og verdiskaping Modellar, teikningar, verktøy og utstyr til skipsbygging Dampmaskiner og glødehovudmotorar Museumsbåtar Dei har eit samarbeid med Sunnhordland museum, Sjøfartsmuseet i Bergen og Høgskulen på Stord. Det vert lagt vekt på formidling til ungdom og skulane i området Kenneth Sivertsens stifting Våren 2009 vart Kenneth Sivertsen Stiftinga etablert etter initiativ frå Sivertsen sin familie. Målet med stiftinga er å fremja Kenneth Siverstsen sin musikk, og gjera tilgjengeleg både nytt og gamalt materiale som han har etterlate seg. Stiftinga vil også bruke bustaden til Kenneth Sivertsen som kunstnarbustad, konsertlokale og arena for utdeling av Kenneth Sivertsen Musikkpris. 22

23 4.5.6 Marstein Fyr Sidan 1887 har Marstein Fyr ytst i Krossfjorden kasta sitt lys over innseglinga til Vestlandet og vore eit landemerke. Etter at fyret vart automatisert i 2002 har Austevoll kommune hatt ynskje om å etablera Marstein Fyr som eit fyrtårn innanfor m.a: ekstrem reiseliv konferansesenter i havgapet galleri med kunstutstillingar og konsertar matservering i samarbeid med Marstein fyr kjende hotell Marstein fyr overnatting for inntil 20 personar bryllaupsarrangement mm I 2007 stifta kommunen ei stifting som skal stå for drifta. Stiftinga avslutta arbeidet med å restaurere bygningane på holmen i Det vart då opna for ulike arrangement. Holmen vil fungera som Marsteinen friluftsområde og utfartsområde, i det vesentlege i sommarhalvåret. Tilkomsten skjer frå båt via ny bryggje som vart montert i Besøkjande som berre vil besøke holmen har adgang til toalett. Bergen og Omland Friluftsråd har ansvar for tilsyn og drift av friluftsområdet Moster Amfi / Mostraparken I Mostraparken ligg Moster gamle kyrkje, Moster Amfi og kyrkjehistoriske senter, Vetahaugen med krossen frå 1924, Olavskjelda og minnestøtter over fleire historiske hendingar. Ny tilvekst i 2011 er bergverkstutstillinga Steinriket Bømlo plassert i tunnelen i Vetahaugen. Moster gamle kyrkje er ei av dei eldste kyrkjene i landet og er eit vakkert monument over vår historie gjennom tusen år. Om sommaren er det daglege omvisingar i kyrkja, som og vert nytta til konsertar og andre arrangement. I Moster Amfi er utstillinga Frå heidendom til kristendom ein del av tilbodet. I juni 2011 opna den nye bergverksutstillinga Steinriket Bømlo i tunellen i Vetahaugen og tilhøyrande aktivitetar for barn i alle aldrar i Mostratunet. Mostratunet er knytt saman med Moster Amfi via tunnelsystemet som var nytta den tida det var kalksteinsdrift her. Mostraspelet, Moster Amfi Moster Amfi rommar og ein intimkonsertsal med plass til 100 personar i tillegg til den unike friluftsscena med 1300 sitjeplassar. Anlegget stod ferdig i 1995, då Moster var sentrum for markeringa Kyrkja i Noreg 1000 år. Anlegget vart utbygd og oppgradert i 2009/2010 for å bli enno betre rusta til å yta service til publikum. 23

24 4.5.8 Onarheim kultursenter Onarheim var i forhistorisk tid eit hovdingsete. Garden var vide kjent som møte- og kultstad. Her var tingstad, og her vaks etter kvart Olavsgildet fram, truleg med røter i førkristen tid. Onarheimsgildet samla gildebrør frå heile landsdelen. Dei hadde lovar og reglar og var på mange vis kimen til eit regulert samfunn. Den gamle Onarheimskyrkja frå talet stod sentralt i gildet. I 1820 vart steinkyrkja delvis riven og bygd om. Den nye kyrkja vart vigsla i Det vert arbeidd med oppstart av ein reguleringsplan for området. Det skal leggjast til rette for: Amfi (Onarheimsgildet er Tysnes kommune sin tusenårsstad). Uteområde skal rustast opp, vandringsti og informasjon om historia. Bygdahus med møterom og aktivitetsrom Sunde kyst- og litteratursenter Strandstaden Sunde vart i Kulturminneåret 1997 kåra som Kvinnherad kommune sitt kulturminne. Stiftinga Sunde kystkultursenter har i åra etter dette arbeidd for å få realisert eit kystkultursenter på Sunde. I 2010 kjøpte Kvinnherad kommune Bergslagen, der det tidlegare har vore sildoljefabrikk og sidan 1941 vervaplass med slipp. Denne vert no disponert av Sunde kyst- og litteratursenter. Ein har slik sikra den siste treskipsverven i bruk i Kvinnherad. Andor Tveit båtbyggeri kan dermed bli grunnlaget for eit senter der ein vil dokumentera og syna fram den fyrste industri- og handelsplassen i Kvinnherad. Hermetikkindustrien i Sunnhordland er ein viktig del av dette arbeidet. Kystkultursenteret vil sei noko om: Fiskarbonden Brislingfiske Lokal tradisjonsmat Hermetikkpioneren i Sunnhordland Fartybygging I tillegg skal det etablerast eit litteratursenter som ein del av kystkultursenteret. Her skal den rike og omfattande litteraturen som er skapt i Sunnhordland, både i notid og fortid, samlast. Dette skal skje i samarbeid med biblioteka i Sunnhordland, forfattarar i regionen og Høgskulen på Stord Visningssenter for fiskeri og havbruk Austevoll kommune har ein heilt spesiell historie og posisjon innanfor fiskerinæringa. Dette har stor verdi både regionalt og nasjonalt og er viktig å ta vare på og formidla til eit stort publikum. Austevoll kommune har ambisjon om å etablere fleire visningsområde for næringane fiskeri og havbruk. Bekkjarvik Torg vert i dag nytta til visningssenter for fiskerihistorie og dette er ynskjeleg å utvikle vidare. 24

25 Rimsvarden Rimsvarden er namnet på ei høgde rett sør for Fitjar sentrum. På toppen ligg ei stor gravrøys frå Bronsealderen. Gravrøysa er 25-30m i diameter og er 2-4m høg. Ho har vore større, men stein frå røysa er brukt i steingardane i nærleiken. Ho vart utgraven første gongen av ein Gjestgiver fra Folgerøen i perioden I botn på røysa var eit gravkammer. Steinen som låg oppå kammeret vart lagt på grava til ein heidersmann frå garden. Steinen ligg i dag på kyrkjegarden. Ved utgravinga vart det også funne eit bronsesverd forutan ein kniv og noko oske. Sverdet gjekk på utlån, og folk meinte det hadde magiske evne og brukte det mot sjukdom og til hjelp ved barnefødslar. Det ligg i dag på Historisk museum i Bergen. Frå røysa er det framifrå utsikt over Fitjar-bygda. Her har frå gammalt vore samlingstad t.d. til drøs om sundagane, feiring av jonsok o.a. Røysa er eit freda kulturminne og vart valt til Fitjar sin tusenårsstad i Kulturminneåret Rimsvarden som års stad i Fitjar vart tilrettelagt i Ny skjøtselsplan og avtale med grunneigarane kom på plass. Granskogen på framsida av røysa vart hogge ned, det vart sett opp informasjonskilt og stien vart rusta opp. Ein arbeider no med ytterlegare utvikling av området, med betre stiar, rasteplass, gjerde kring eit større område, og på sikt leggja til rette for universell utforming Ryvarden kulturfyr Ryvarden kulturfyr er ein av dei mest populære utfartsstadene på Haugalandet og i Sunnhordland med meir enn besøkjande i året. Kulturfyret har kvalitetsmerket Olavsrosa. Ny salsutstilling blir opna den første søndagen kvar månad, i perioden frå påske til jul. På fyret er Galleri Ryvarden, eit kunstatelier og fyrmeisterbustaden som vert brukt til utleige for overnatting. Ryvarden kulturfyr Rekkjetunet Rekkjetunet i Færavåg representerer ein gamal byggeskikk og levevis. I gardstunet ligg alle bygningane i rekkje med fleire samanbygde hus. Eldhus og skytje/stall er bygd saman, så fylgjer stabburet, deretter våningshus som er bygd saman med ei stavbygd løe og flor. Storstova i Færavåg er bygd i Eldhuset skal vera ei gamal årestove, truleg frå 1600-talet. 25

26 Rekkjetunet på Færavåg er godt kjend etter at dei i mange år var brukt som "museum" og senter for kulturaktivitetar. Grunna autentisitet og aldersverdi har det gamle tunet og bygningane på Færavåg i dag regional og nasjonal verdi som eit av dei best bevarte rekkjetuna på Vestlandet. Rekkjetunet Smedholmen Smedholmen ligg blant dei "indre" Fitjarøyane, i nærleiken av den gamle handels og gjestgjevarstaden Engesund. Garden på Smedholmen er truleg frå 1600 talet, og har fått namn etter to generasjonar med smedar som har halde til der. På holmen har det vore leirskule sidan Kystog naturlivskulen i dag vert driven av to eldsjeler, med seglsluppen Seladon som eit sentralt midtpunkt. Leirskulen har og ei rad andre båtar; færingar, seksæringar, notbåtar (nytta til potetfart) og gavlbåtar. Skulen driv aktivitetar som segling, friluftsliv, sjømannskap og handverkskurs. Smedholmen Holmen har ei rad lune viker, sandstrender, svaberg, grøne bakkar, lyngheilandskap og ei blanding av lauv og bartre på holmen, og utgjer ei perle i Fitjarøyane. Heile holmen er offentleg friluftsområde. I dei seinare åra er det tilrettelagt mykje for båtutfart og friluftsliv på holmen, med fleire nye bryggjer. Sommaren 2010 vart det arrangert konsert med fleire hundre gjester både på sjø og land. Utfordringa frametter vert å ta vare på og rehabilitere bygningsmassen, fremja bruk av staden til kulturføremål, og finna balansen mot friluftstilbod og leirskule Steinriket Bømlo Bømlos bergverkshistorie står i ei historisk særstilling i og med at sju bergarter/mineral og metall er utvunne her gjennom år. Det er fagleg grunnlag for å seie at Bømlo er Noregs største leverandør av steinmaterialar gjennom tidene (ref. amanuensis Øystein J. Jansen, Bergen Museum). 26