Stråling frå elektronisk kommunikasjon Ei orientering frå Statens strålevern og Post- og teletilsynet
Kva er stråling? I kvardagen omgjev vi oss med ulike typar stråling, frå både naturlege og menneskeskapte kjelder. Radon-, røntgen- og solstrålar er døme på kjelder vi anten bør beskytte oss heilt mot, eller avgrense opphaldstida vår i. Datamaskiner, mobiltelefonar, trådlause nett og basestasjonar for mobil gjev også frå seg energi som blir omtalt som stråling. Denne strålinga må på ingen måte samanliknast med stråling frå radon, røntgen og sol. I denne faldaren finn du informasjon om stråling frå mobiltelefonar, trådlause ruterar (WLAN) og mobilantenner (basestasjonar). For at vi skal kunne bruke trådlaust utstyr, må det sende ut energi. Det er strenge grenseverdiar for kor mykje stråling utstyret kan gje frå seg. Grensene er tilrådde av den internasjonale strålevernorganisasjonen (ICNIRP), som igjen er anerkjent av Verdas helseorganisasjon. Norske styresmakter følgjer desse tilrådingane. Post- og teletilsynet måler strålinga frå elektronisk utstyr. Statens strålevern stør seg til desse måleresultata, og gjev helseråd. Kontakt oss dersom du har spørsmål Statens strålevern, www.nrpa.no Post- og teletilsynet, www.npt.no 2
Målingar og resultat Post- og teletilsynet har utført ei rekkje målingar av utstyr for elektronisk kommunikasjon, over heile landet. Det er målt særleg der folk ferdast mykje eller har opphald over tid: blant anna i offentlege vrimlemiljø, på skular, i barnehagar, i private heimar og på arbeidsplassar. Her er ei enkel oversikt over måleresultat, i typisk avstand til kjelda. Det er føresett at ein oppheld seg i «dekningsområdet». Typiske måleresultat: Stråling i prosent/ promille av Utstyr Typisk avstand grenseverdi Radiosendar FM 500 m 6,0 promille Trådlaus ruter (WLAN) 2 m 0,2 promille Mobilsendar/basestasjon GSM 900 50 m 5,0 promille Mobiltelefon ved full effekt Mot hovudet 10 95 prosent Kjelde: rapport 2012:3 fra Folkehelseinstituttet, side 63 Typiske måleresultat er altså at sendarar og ruterar gjev låg eksponering. Når avstanden til utstyret aukar, blir verdiane enda lågare. Som tabellen viser, representerer din eigen mobiltelefon dei høgaste eksponeringsnivåa. 3
Mobiltelefon Når ein moderne mobiltelefon er i eit område med god dekning, sparer han på energien og sender berre med den styrken som er nødvendig. Dersom det er dårleg dekning, må mobilen sende kraftigare signal. Det er ein fordel at det er ikkje er langt til næraste basestasjon, fordi det sikrar både god dekning og mindre stråling når du bruker mobilen. God dekning = mindre stråling frå mobilen. Mobiltelefonen er likevel den kjelda som i kvardagen utset oss for mest stråling frå elektronisk kommunikasjon. Dei fleste telefonar blir oppgjevne med ein såkalla SAR*-verdi. Alle mobilar i Noreg skal og vere CE-merkte. Dette er leverandørens erklæring om at mobilen er innafor krava på ulike område. Testar i laboratorium varetek at mobilane strålar under grenseverdiane. Dersom du vil avgrense mobilstrålinga til eit minimum, kan du følgje desse enkle råda: - bruk handfrisett når du snakkar (leidning eller blåtann) - oppsøk best dekning når det er mogleg - send meldingar i staden for å snakke med mobilen inntil øyret Blir du varm på øyret når du bruker mobilen? Dette kjem ikkje av stråling, men av varme frå batteriet og elektronikken som driv telefonen. * SAR: Spesifikk absorbsjonsrate. Eit mål på med kva fart kroppen absorberer energi frå eit elektromagnetisk felt. 4
Trådlaus ruter I dag er det utstyr for trådlaus tilgang til Internett i svært mange heimar, i barnehagar, på skular og arbeidsplassar. Post- og teletilsynet har målt stråling frå trådlause ruterar på mange stader og i ulike kvardagsmiljø i Noreg. Resultata (sjå tabell side 3) viser at denne strålinga er låg, typisk nokre tusendelar av grenseverdien som er sett for dette utstyret. Både Post- og teletilsynet og Statens strålevern får mange førespurnader om trådlause ruterar, til dømes frå foreldre som er urolege for om stråling frå ruterane kan påverke barnas helse. Den tillatne sendareffekten i Noreg er lik for alle trådlause ruterar. Resultata av målingane viser at slike ruterar er ei av dei aller svakaste strålingskjeldene. Eit stort tal målingar av ulike merke og modellar understrekar dette. Desse resultata, kombinert med forsking*, viser at det ikkje er grunn til uro for stråling frå trådlause ruterar. Det er derfor ikkje vitskapleg grunnlag for å tilrå å ta vekk eller erstatte trådlause nett med kabla nett, korkje i heimane eller i barnehagar og skular osv. * Blant anna Rapport 2012:3 frå Folkehelseinstituttet: Svake høyfrekvente elektromagnetiske felt en vurdering av helserisiko og forvaltningspraksis 5
Basestasjonar og mobilantenner Basestasjonar er ei nemning for ei samling av utstyr og antenner i eit mobilnett. Dei gjer det mogleg å bruke mobiltelefon, nettbrett osv. over eit større område. Denne strukturen er heilt nødvendig for dekning til tenester som dei fleste bruker, og forventar skal verke, kvar einaste dag: samtalar, tekstmeldingar, surfing på nettet osv. Antennene til basestasjonane er gjerne plasserte høgt i terrenget og i master, slik at dei gjev dekning til store område. I byar blir som regel antenner plasserte på tak og vegger. Plasseringa av antenner blir vurdert nøye for å sikre god dekning. Ei synleg antenne på eit tak eller ein vegg, tyder ikkje at det er mykje stråling i området. Det er berre dei som eig mobilnett som kan setje opp antenner. Antennene blir plasserte slik at det både skal bli best mogleg dekning, og so låg eksponering som praktisk mogleg. Post- og teletilsynet kan føre tilsyn med at plasseringa er fornuftig og at eksponeringa held seg under grenseverdiane. Målingar i område rundt basestasjonar viser at stråleverdiane er låge og ligg langt under grenseverdiane. Fyrst når ein er nærare enn 2 5 meter, i same høgd og rett framfor ei slik antenne, kan ein bli utsett for verdiar som er høgare enn grenseverdiane. 6
Er du usikker? Mobiltelefonar, datamaskiner, nettbrett osv. sender ut energi som gjer det mogleg å gjennomføre samtalar, surfe på Internett osv. Energien som blir send ut, er heilt nødvendig for å bruke utstyret. Du kan altså ikkje bruke til dømes mobilen utan at han strålar. Energi = stråling = informasjonen vi sender. Det er ikkje mogleg å kvitte seg med strålinga og framleis sende og ta imot e-post, telefonsamtalar osv. trådlaust. Kommunikasjon og energi høyrer uløyseleg saman. Post- og teletilsynet og Statens strålevern fører saman tilsyn med at stråling frå elektronisk utstyr held seg innanfor gjeldande regelverk og at strålinga er så låg som praktisk mogleg. I Noreg, som i dei fleste land i Europa, følgjer vi grenseverdiane som er anerkjente av Verdas helseorganisasjon. Resultata av ei lang rekkje målingar gjev tryggleik for at vi i kvardagen blir utsette for låge nivå av stråling frå elektronisk kommunikasjon. Eigen mobiltelefon gjev den høgaste eksponeringa. Sjølv om også denne ligg under grenseverdiane, er det enkelt å redusere strålinga meir, til dømes ved å bruke handfrisett. For alt utstyr gjeld det enkle prinsippet: auka avstand = redusert stråling. Rapporten «Svake høyfrekvente elektromagnetiske felt en vurdering av helserisiko og forvaltningspraksis» (Folkehelseinstituttet 2012) er tilgjengeleg både på www.nrpa.no og www.npt.no Ei rekkje rapportar frå målingar finst på www.npt.no 7 Op designstudio / Kai Hansen trykkeri