Energiutgreiing Fjaler kommune

Energiutgreiing Fjaler kommune Dalsfjordbrua. Foto: Monica Johansen Haugen 2013

SAMANDRAG Dale ca. år 1900. Kjelde: www.sffarkiv.no Fjaler kommune Innbyggarar Storleik husstandar Næringsliv Nybygging Vassboren varme Vasskraft Nye vasskraftprosjekt Nettutfordringar 2871 pr. 01.01.2013, av dette ca. 200 ved UWC. Stabilt 2,2. Dette er mindre enn fylkes- og landssnitt Mest primær- og kunnskapsbasert næring Om lag 9 bueiningar pr. år i snitt Lite utbreidd Overskot Stor aktivitet Treng meir nettkapasitet til vindkraft I følgje Forskrift om Energiutredninger utgitt av NVE i januar 2003 skal områdekonsesjonær utarbeide, årleg oppdatere og offentleggjere ei energiutgreiing for kvar kommune i konsesjonsområdet. Frå 2009 er forskrifta endra, slik at rullering berre vert kravd annakvart år. Energiutgreiinga skal beskrive noverande energisystem og energisamansettinga i kommunen med statistikk for produksjon, overføring og stasjonær bruk av energi. Energiutgreiinga skal vidare innehalde ei vurdering av forventa energietterspurnad i kommunen, fordelt på ulike energiberarar og brukargrupper. Endeleg skal energiutgreiinga beskrive dei mest aktuelle energiløysingane for område i kommunen med forventa vesentleg endring i etterspurnaden etter energi. Inkludert i dette skal områdekonsesjonæren ta omsyn til grunnlaget for bruk av fjernvarme, energifleksible løysingar, varmegjenvinning, innanlandsk bruk av gass, tiltak for energiøkonomisering ved nybygg og rehabiliteringar og verknaden av å ta i bruk energistyringssystem på forbrukssida m.v. Intensjonen med forskrifta er at lokale energiutgreiingar skal auke kunnskapen om lokal energiforsyning, stasjonær energibruk og alternativ på dette området. På denne måten skal lokale energiutgreiingar medverke til ei samfunnsmessig rasjonell utvikling av energisystemet. Tabellen nedanfor viser sentrale nøkkeltal for den stasjonære energibruken i kommunen. Detaljert oversyn finst i vedlegg. Hovudtal for 2012 [GWh] Elektrisitet Petroleum Gass Biobrensel Avfall, kol, koks Totalt Hushald 13,5 0,6 0,2 6,9 0,0 21,3 Hytter og fritidshus 2,5 0,0 0,0 0,0 0,0 2,5 Tenesteyting 15,9 1,2 0,1 0,0 0,0 17,2 Industri 0,7 0,1 0,0 0,0 0,0 0,8 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 5,7 0,1 0,0 0,0 0,0 5,8 Sum 38,3 2,0 0,3 6,9 0,0 47,6 Side 2 av 26

INNHALD SAMANDRAG... 2 INNHALD... 3 1 UTGREIINGSPROSESSEN... 4 2 KOMMUNEN... 5 2.1 FOLKETAL OG BUSETNAD 6 2.2 NÆRINGSLIV 7 3 LOKALT ENERGISYSTEM... 8 3.1 INFRASTRUKTUR FOR ENERGI 8 3.2 ENERGIBRUK 10 3.3 VASSBOREN VARME 13 3.4 LOKAL ENERGITILGANG 14 3.5 ENERGIBALANSE 15 4 UTVIKLING ENERGIBRUK... 16 4.1 FRAMSKRIVING AV ENERGIBRUK 16 4.2 UTFORDRINGAR FOR ENERGIFORSYNINGA 17 5 NY ENERGITILGANG... 19 5.1 SMÅKRAFT 19 5.2 VINDKRAFT 20 5.3 BIOENERGI 20 5.4 SPILLVARME 21 5.5 AVFALL 21 5.6 ANDRE ENERGIKJELDER 21 6 AKTUELT OMRÅDE... 22 6.1 INDUSTRISATSINGA PÅ LUTELANDET 22 7 FØRESETNADER... 23 7.1 SPESIELLE FØRESETNADER 23 7.2 GENERELLE FØRESETNADER 23 8 VEDLEGG... 24 8.1 ENERGIBRUK 24 8.2 DEMOGRAFI OG NÆRINGSLIV 25 9 REFERANSAR... 26 PUBLIKASJONAR, RAPPORTAR ETC. 26 ILLUSTRASJONAR 26 FIRMA/ PERSONAR 26 Side 3 av 26

1 UTGREIINGSPROSESSEN Som områdekonsesjonær har Sunnfjord Energi AS engasjert SFE Rådgjeving til å bistå i utarbeiding av energiutgreiing for Fjaler kommune i Sogn og Fjordane fylke. Den første energiutgreiinga for Fjaler kommune vart utarbeidd og presentert i 2004. Energiutgreiing Fjaler kommune 2006 er oppdatert med omsyn på statistikk og kjende endringar i framtidig energibehov. Ved rullering 2007 vart statistikkdelen oppdatert og kjende endringar lagt inn. Statistikk for sysselsetting vart endra. Vestnorsk Enøk rullerte utgreiinga for 2009. Statistikkane vart ajourførte og utvida i høve til Veileder for lokale energiutredninger 2-09. Endringane var i hovudsak framstilling av energibruk både med og utan temperaturkorrigering og innføring av brukarkategorien Hytter og fritidshus. Det vart lagt inn nye prosentsatsar for temperaturkorrigering og utgreiinga vart oppdatert med omsyn på kjende endringar i framtidige energibehov. Ved rullering 2011 har utgreiinga fått ny layout der tekst med grøn bakgrunn gjeld den aktuelle kommunen. I 2013 er lading av elbilar tatt med. Dette kapittelet skildrar kort korleis områdekonsesjonæren har valgt å organisere arbeidet med den lokale energiutgreiinga. Samarbeid og eventuell kontakt med andre lokale aktørar vil du finne her. Organiseringa av samarbeidet med kommunen finn du og her. Dette inkluderer både avheldne møte og oversyn over kva delar av kommunen si verksemd som har vore involvert eller bidratt med data. Der det er gjort lokale kartleggingar og innhenting av statistikk som ikkje er offentlig tilgjengeleg, er det gjort greie for kva data som er innhenta, korleis innhentinga er gjort og korleis denne informasjonen er lagra og eventuelt videre bearbeidd. Telemegafonen. Foto: Monica Johansen Rullering 2013 Oppstartsmøte 3. juli 2013 Stad Frå kommunen For energiverket Fjalerhuset Ola Hovland Nils Ola Strand Det vart gjort ein grundig gjennomgang av status og framtid. Kommunen bidrog konstruktivt i dette arbeidet. Kommunen TRAFOJOBB. Kjelde: www.nrk.no Foto: Vegar Erstad/NRK Ved denne rulleringa har vi sett spesielt fokus på utbygginga på Lutelandet Side 4 av 26

2 KOMMUNEN I Dalsfjorden har det vore kultur for å drive industri i mange år. I dag er det ingen industriproduksjon att i kommunen. Fjaler er på mange måtar ein typisk landbrukskommune med ei etter måten svært sterk satsing på skogreising. Kulturlandskapet ber mange stader sterkt preg av dette. Elles har vi fiskeoppdrettsbedrifter som spelar ei stor rolle for kommunen, både med omsyn til arbeidsplassar og økonomi. Reduksjonen i tal arbeidsplassar i industrien vert noko på veg kompensert med vekst i kunnskapsbaserte verksemder som datafirmaet Enoro AS, Planteforsk Fureneset, Haugland Rehabiliteringssenter, UWC og Nordisk kunstnarsenter (NKD) på Dalsåsen. Kommunen har ein svært lang og sterk skuletradisjon - Frå Nikka Vonen sin pikeskole og fram til Dale vidaregåande skule i Dale og Red Cross Nordic United World College (UWC) - «Verdsgymnaset» på Haugland i Flekke. Kommunen presenterer seg gjerne som ein kulturkommune - i dag med både nordisk og internasjonalt preg. Energibruk i ein kommune avheng av faktorer som folkesetnad, type bygg, antal personer pr husstand, korleis lokalt næringsliv er sett saman, klimatiske tilhøve med meir. I dette kapittelet har vi tatt med slik informasjon som bakteppe for vidare skildring av energisystemet i kommunen. Vi har og tatt med særegne tilhøve i kommunen som betyr noko for sammensettinga og storleiken på energibruken. Dette gjeld til dømes viktige industri- og næringsverksemder. Alle detaljar om demografi og sysselsetting er å finne i vedlegg. Klimadata for Fjaler Middeltemperatur 6,3 C Nedbørsnormal 2725 mm Graddagstal 3843 Side 5 av 26

Bueiningar pr. år Energiutgreiing Fjaler kommune 2013 2.1 Folketal og busetnad Utvikling folketal 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2002 2007 2012 2017 2022 Personar pr. husstand 2,80 2,60 2,40 2,20 2,00 1,80 2002 2007 2012 2017 2022 Kommunen Fylket Landet Utviklinga av folketalet i har betydning både for framtidig energibruk i husstandar og dei tenesteytande næringane. Mange kommunar i fylket opplever at folketalet har vorte redusert i større eller mindre grad. Folketal i kommunen Stabilt Kommunen har mål om å auke dette 200 studentar ved UWC er medrekna Det er ein nasjonal trend at storleiken på husstandane vert mindre. Dette ser vi igjen både i fylka og i dei aller fleste kommunane i landet. Husstandar i kommunen Svakt avtakande storleik Lågare enn snitt fylke og land 35 30 25 20 15 10 5 0 Nye bueiningar 2002 2007 2012 Utviklinga innan nybygging kan gi ein peikepinn på om folk satsar på å bu i kommunen og om det er tilflytting. Nybygging i kommunen Om lag 9 nye bueiningar årleg snitt Hytter og fritidsbygg Her ser vi antal hytter og fritidsbygg i kommunen registrert ved utgangen av kvart år. 600 500 400 300 200 100 0 2002 2007 2012 Hytter og fritidsbygg i kommunen Meir enn 500 hytte- og fritidsbygg. Aukande Side 6 av 26

2.2 Næringsliv Sysselsetting Kommunen Fylket Landet 0 % 20 % 40 % 60 % 80 % 100 % Primærnæring Industri Tenesteyting Primærnæring er sysselsetting innan jordbruk, skogbruk og fiske. Sysselsetting innan industri vert og kalla sekundærnæring. Dei tenesteytande næringane vert ofte kalla tertiærnæringar. Her er både offentleg og privat tenesteyting tatt med. Sysselsetting i kommunen Flest sysselsette innan tenesteyting Dei største verksemdene i kommunen er Dale vidaregåande skule Røde Kors Haugland Rehabiliteringssenter Red Cross Nordic United World College Enoro AS Dale vidaregåande skule. Kjelde: http://fjaler.origo.no Enoro er ein leiande leverandør av software og tenester for energibransjen. Røde Kors Haugland Rehabiliteringssenter AS Kjelde: http://www.rkhr.no Enoro AS held til i lokale som tidlegare var skofabrikk. Foto: Oddmund Haugen. Kjelde: www.nrk.no/sf Frå RCNUWC i Flekke. Foto: Nils Ola Strand Side 7 av 26

3 LOKALT ENERGISYSTEM 3.1 Infrastruktur for energi Lokale energiutgreiingar skal i henhold til forskrifta inkludere beskrivelse av infrastruktur for energi og statistikk for denne. Av omsyn til tryggleik, har vi skildra infrastrukturen med tekst. Elektrisitet Det alt vesentlege av det stasjonære energiforbruket i Fjaler kommune blir dekt av elektrisitet. Sunnfjord Energi AS er områdekonsesjonær for kommunen og eig og driv straumnettet. Nettverksemda er regulert av Norges vassdragsog energidirektorat gjennom energilov og forskrifter. Dette inneber at økonomiske rammer og krav til opptreden og samhandling med andre aktørar er fastlagt. Innmating til Fjaler kommune kjem frå gjennomgåande 66 kv ringnett frå Stakaldefoss, Sande og til Hålandsfoss og vidare til Grov, Sagefoss, Naustdal, Erdal og Stakaldefoss via Nedre Markevatn. I Hålandsfossen blir spenninga transformert ned frå 66 kv til 22 kv og distribuert vidare ut på 22 kv-liner i Fjaler kommune. Mogleg utbygging av vindkraft og industriverksemd på Lutelandet har utløyst behov for nytt linjenett i området. Sunnfjord Energi AS har fått konsesjon på ny 132 kv-linje frå Lutelandet til Hålandsfossen. Konsesjonen er påklaga og ligg no til handsaming i Olje- og energidepartementet (OED). På linja derfrå til Moskog må spenninga hevast frå 66 til 132 kv. I tillegg kan det verte trong for nettutbyggingar som følgje av småkraft. Statnett har fått konsesjon på ei ny 420kV-linje mellom Sogndal og Ørskog. Nettverksemda er ei monopolverksemd, regulert av Norges Vassdrags- og Energidirektorat. Produksjon av elektrisk kraft er underlagt same reguleringsstyresmakt, men her er valgt ei konkurransebasert omsetningsform og eigarskapen er spreidd på fleire aktørar. Lokale energiutgreiingar har fokus på lokale tilhøve og då spesielt det som påverkar distribusjonsnettet. Dersom det er tilhøve som tilseier at tiltak i overliggande nett (regionalnettet) er nødvendig av omsyn til det lokale energisystemet, bør dette beskrivast i den lokale utgreiinga. Elles vil slike tiltak normalt vere å finne i dei regionale kraftsystemplanane. I skildringa av det lokale distribusjonsnettet har vi innarbeidd statistikk som kan danne grunnlag for vurdering av leveringstryggleik og framtidig utvikling av nettet i kommunen. 420 kv-linja Sunnfjord Energi sitt administrasjonsbygg i Førde. Foto: Nils Ola Strand Side 8 av 26

% GWh Energiutgreiing Fjaler kommune 2013 25,0 20,0 15,0 Hovudtal 2012 Grafen til venstre gir eit oversyn over dei ulike brukargruppene og kva type energi desse nyttar. 10,0 5,0 Hovudtal for kommunen 0,0 Elektrisitet Gass Avfall, kol, koks Petroleum Biobrensel Elektrisitet er den mest nytta energikjelda Det vert nytta mykje ved (biobrensel) til oppvarming av bustader 100,00 99,95 99,90 99,85 99,80 Leveringstryggleik 2002 2007 2012 Kommunen Fylket Landet Feil- og avbrotsstatistikk for kommunen er framstilt grafisk her, samanlikna med tilsvarande data for fylkes- og landsgjennomsnittet. NVE sin feil- og avbrotstatistikk er bearbeidd slik at leveringstryggleiken kjem fram. 100% er alltid straum, 0% er aldri straum. Detaljane i statistikken ligg i vedlegg. Leveringstryggleik i kommunen Leveringstryggleiken i Fjaler i 2012 var på 99,965% Resultatet i 2011 skuldast uver som «Dagmar» Fjernvarme/nærvarme Det er ikkje bygt ut fjern- eller nærvarme i Fjaler kommune. Gass Det er ingen infrastruktur for gass i Fjaler. Bruken er i hovudsak knytt til drift av storkjøken. I enkelte byar og tettstader er det etablert fjernvarmeanlegg og/eller distribusjonssystem for gass. Denne type system vert beskrive spesielt. Systema beskrivast med installert effekt, type brensel som vert nytta, årleg levert energi, lengde på røyrnett osb. Eventuelle kapasitetsproblem og planlagde utvidingar skal og beskrivast. Side 9 av 26

3.2 Energibruk Ved skildring av energibruk til stasjonære føremål i kommunen, er bruken delt opp mellom ulike energiberarar og ulike brukargrupper. Historisk utvikling og prognose for framtidig energibruk er framstilt grafisk i kapittel 4.1. Sammensettinga i dagens energibruk er framstilt i form av diagram som illustrerer fordelinga mellom ulike energiberarar og brukargrupper. Vi har nytta SSB si detaljinndeling til dette. Energibruk i kommunen fordelt på energiberar: Energibruk pr. energiberar 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Energibruk i kommunen fordelt på brukargrupper: Energibruk pr. brukargruppe 100 % 80 % 60 % 40 % 20 % 0 % Kommunen Fylket Landet Hushald Hytter og fritidshus Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruken er delt på følgande energiberarar: Elektrisitet Biobrensel Gass Petroleum Kol/koks/avfall Energiberarar i kommunen Større bruk av bio enn fylke og land Svært liten bruk av gass Energibruken er delt på følgande brukargrupper: Hushald Fritidsbustader Tenesteyting Industri Fjernvarme Primærnæring Energibruk pr sektor i kommunen Hushald og tenesteyting brukar mest Faktisk energibruk 2012 GWh Hushald 20,9 Hytter og fritidshus 2,1 Tenesteyting 17,9 Industri 0,4 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 5,4 Sum 46,6 Energiutgreiinga viser både faktisk og klimakorrigert energibruk. Faktisk energibruk er den mengda energi som brukast det aktuelle året. Side 10 av 26

Kommunen Fylket Landet Energiutgreiing Fjaler kommune 2013 Klimakorrigert energibruk 2012 GWh Hushald 21,5 Hytter og fritidshus 2,1 Tenesteyting 18,4 Industri 0,4 Fjernvarme 0,0 Primærnæring 5,6 Sum 47,9 Klimakorrigert energibruk er den mengde energi som ville ha vore nytta dersom det aktuelle året hadde hatt middeltemperatur. Alle detaljar om energibruk finn du i vedlegg. Kommunal energibruk Tabellen under viser dei aktuelle byggruppene med energibruk og areal i 2012. Oversyn bygg Energi (GWh) Areal (m²) Administrasjon 0,4 2 769 Barnehagar 0,3 1 440 Skular 1,2 8 610 Institusjonar 0,8 3 800 Idrettsbygg 0,0 1 877 Kulturbygg 0,0 700 Sum 2,7 19 196 Tabellen nedanfor viser spesifikk energibruk samanlikna med snitt fylke og land. Energiutgreiinga skal seie noko om energiøkonomisering i kommunen med framlegg til konkrete tiltak. Denne gongen ser vi på kommunale bygg. I dette kapittelet er det sett nærare på energien som går med til å drive dei kommunale bygga. Dette bør vere av stor interesse for kommunane, då ein på denne måten kan sjå kor energieffektiv kommunen er. Etter kvart vil ein og få inntrykk av utviklinga i kommunen sin energibruk. For å gjere framstillinga meir informativ, samanliknar vi nøkkeltal med snitt i fylke og land for tilsvarande grupper bygg. Det finst ingen offentleg statistikk for dette, men vi har bearbeidd verdiar for areal og energikostnader som kommunane sjølve har rapportert inn gjennom KOSTRA (SSB). Spesifikk energibruk (kwh/m²) Administrasjon 138 225 207 Barnehagar 212 240 226 Skular 137 208 211 Institusjonar 219 208 207 Idrettsbygg 0 333 200 Kulturbygg 0 196 115 Utfrå normtal, er sparepotensialet i kommunale bygg vurdert slik: Sparepotensiale Kommunen Norm Sparepot. (kwh/m²) (kwh/m²) (kwh/år) Administrasjon 138 215 - Barnehagar 212 195 24 000 Skular 137 174 - Institusjonar 219 236 - Idrettsbygg 0 249 - Kulturbygg 0 237 - Sum 24 000 Her er dei kommunale bygga samanlikna energimessig med tilsvarande bygg på landsbasis. Sparepotensiale kommunale bygg Uttfrå normtal synest potensialet lite Side 11 av 26

Aktuelle tiltak i kommunale bygg I kommunen sin vedtekne energi- og klimaplan (2010-2014) er det mellom anna mål om å utarbeide ein enøkplan for dei største, kommunale bygga. Her ser vi på aktuelle tiltak som kan redusere energibruken i dei kommunale bygga. Dette kan vere tiltak rettet mot bygningskropp, oppvarmingsutstyr, ventilasjonsanlegg, styringssystemer osb. Fjalerhuset. Kjelde: http://fjaler.origo.no Enøkplan for dei største kommunale bygga er utarbeidd (2012) og kommunen er i gang med gjennomføring (2013-2015). Aktuelle tiltak: Utskifting av vindauge, etterisolering, skifting av tak samt skifte av varmekjelder og nye styringssystem. Sparetiltak kommunale bygg Kommunen har utarbeidd ein eigen enøkplan for større, kommunale bygg Hushaldningar Bustadstruktur Dette er ei framstilling som syner korleis folk bur i kommunen. Bur ein stor del av innbyggarane i blokk, vert energibruk pr. husstand lågare enn om dei fleste bur i einebustad. Einebustad 83% Tomannsbustad 2% Rekkehus 6% Bustadblokk 2% Bufellesskap 5% Andre byggtypar 3% Bustadstruktur i kommunen Dei aller fleste bur i einebustad Side 12 av 26

20 000 15 000 10 000 5 000 0 Energibruk pr. husstand I grafen og tabellen til venstre ser du eit oversyn over energibruken til gjennomsnittshusstanden i kommunen, samanlikna med tilsvarande tal for snitt i fylke og land. Tala kjem frå SSB. Kommunen Fylket Landet Energibruk husstandar 2012 kwh Kommunen 17 919 Fylket 23 868 Landet 21 594 Når bruk av el synest svært lav i Fjaler, kan dette skuldast at fordeling mellom hushald/jordbruk ikkje er heilt korrekt. Det har ikkje vore gjort større endringar i dette siste åra, så evt. feil kan ha følgt med frå tidlegare Ytre Sogn og Sunnfjord Energiverk (YSSE) sine registreringar. 3.3 Vassboren varme Kommunen har få bygg med vassboren varme, men verksemda Enoro AS har nytta fjorden som varmekjelde om vinteren og til frikjøling om sommaren i mange år. Atelieret på Nordisk Kunstnarsenter Dale Kjelde: www.fjaler.kommune.no Hushaldningar i kommunen Brukar lite elektrisk energi Dette kan skuldast feilfordeling Alternativ til elektrisitet for byggoppvarming og tappevassoppvarming føreset vassbore (eller luftbore) system. Med vassbore system kan ein i tillegg til elektrisitet utnytte mange ulike energiberarar til oppvarming. Kommunen kan legge til rette for lokal utvikling av fjernvarmesystem ved å gjere aktiv bruk av Lov om planlegging og byggehandsaming. Side 13 av 26

3.4 Lokal energitilgang Utgreiinga skal innehalde eit oversyn over nytta energiressurser i kommunen. Det finst ingen god statistikk for uttak av biomasse til energiføremål, men saman med ansvarlig for primærnæring i kommunen sin administrasjon har vi freista å gjere eit anslag for storleiken på uttaket. Eksisterande elproduksjon I følge NVE og Sunnfjord Energi AS er desse kraftverka registrerte i Fjaler kommune: Utbygde kraftverk MW GWh Hålandsfoss 4,8 22 Sagevikelva 4,7 16 Daleelva 0,9 4 Stordalen 0,7 2 Indre Nordal 0,1 0 Sum 11,2 44 I dette punktet er det gjort ei oppsummering av utbygd vass- og eventuell annan elproduksjon i kommunen, medrekna vindkraft. Sagevik kraftverk, Fjaler Foto: Oddleiv Apneseth. Kjelde: www.bt.no Annan, utnytta energitilgang Ifølge skogbrukssjefen vart om lag 500 m 3 avvirka til ved i Fjaler i 2008 (Det finst ikkje offisielle tal). Dette tilsvarar ca. 0,7GWh. Vi reknar ikkje med at dette har endra seg vesentleg. Veden vert i stor grad henta av forbrukaren sjølv i eigen skog eller kjøpt på rot. Det er ei viss engrosomsetning av ved, også med sal ut av kommunen. Total årstilvekst i kommunen ligg kring 32 000 m 3 årleg. Hålandsfossen kraftverk kom i drift i februar 1918. Kjelde: www.norsknettskole.no Her har vi lista opp andre energikjelder som vert nytta i kommunen i dag Annan energitilgang i kommunen Bioressursane vert lite utnytta Side 14 av 26

GWh Energiutgreiing Fjaler kommune 2013 3.5 Energibalanse Fjaler kommune har eit overskot av elektrisk energi. Alle oljeprodukt vert henta utanfrå, medan litt av bioressursane til produksjon av varme vert eksportert ut av kommunen. 50 40 30 20 10 Energibalanse 2012 For å oppsummere informasjon om dagens energisystem bør det gis en skjematisk beskrivelse av energiflyten i kommunen. En slik beskrivelse bør inkludere en oversikt over hvordan energibruken i kommunen dekkes sett i forhold til den lokale energitilgangen. Hvordan eventuelle overskudd eller underskudd av energi transporteres over kommunegrensen bør kommenteres. Energiressurser som ikke utnyttes lokalt bør inkluderes i balansen. Dette kan eksempelvis være husholdningsavfall og biomasse som benyttes til varmeproduksjon i andre kommuner. 0 Forbruk dekka med import Forbruk dekka med produksjon Eksport Kommunen sin energibalanse Overskot av elektrisk energi Litt eksport av bio Lillingstonheimen - Flekke i Fjaler. Kjelde: http://www.naturogferie.no Side 15 av 26

GWh GWh Energiutgreiing Fjaler kommune 2013 4 UTVIKLING ENERGIBRUK Her har vi laga prognose for en sannsynleg utvikling av energietterspurnaden fordelt på energiberarar og brukargrupper i kommunen. Eventuelle større, framtidige endringar i infrastruktur og energianlegg vil du og finne her. Her finn du og generelle og lokale føresetnader for framskrivingane, saman med kommentarar til trendar i utviklinga. Utviklinga i energibruk kommenterast med omsyn til energiprisar og eventuelle andre større hendingar som kan ha betydning for utviklinga i energibruk. 4.1 Framskriving av energibruk Energibruken vert påverka av mange faktorar som klima, demografiske tilhøve, teknologisk utvikling, energiprisar, næringsstruktur og bustadstruktur. I tillegg betyr det mykje korleis folk sine forbruksvanar utviklar seg. Også lover og forskrifter vil ha effekt, t.d. gjennom krav til isolasjon og byggstandard. Faktisk energibruk fordelt på brukargrupper med prognose for dei neste 10 åra: 60 50 40 30 20 10 Energibruk med prognose 0 2002 2007 2012 2017 2022 Hushald Tenesteyting Fjernvarme Hytter og fritidshus Industri Primærnæring Dette er ein stadstilpassa prognose som bygger på følgande prinsipp: Kommunen sin eigen prognose for befolkningsutvikling Endringar i busetnad Vedtatte utbyggingar i kommunen Planlagte endringar innan industrien Detaljar om talmaterialet ligg i vedlegg. Faktisk energibruk fordelt på energiberar med prognose for dei neste 10 åra: Energibruk med prognose 60 50 40 30 20 10 0 2002 2007 2012 2017 2022 El Petroleum Gass Bio Avfall, kol, koks Prognosert energibruk i kommunen Størst venta vekst innan tenesteytande næringar Bruk av elektrisitet aukar mest Side 16 av 26

4.2 Utfordringar for energiforsyninga Framskriving av dagens energibruk går i retning av auka bruk av elektrisk energi. Dette vil ikkje medføre større forsyningsproblem. Utbygging på Lutelandet vil krevje større kapasitet i nettet. Bruken av bio, gass og olje ser ut til å verte lite endra dei næraste åra. I høve vurdering av alternative energiløysningar, er det viktig å kjenne til lastsituasjonen i distribusjonsnettet. I område der elektrisitetsnettet nærmar seg ei kapasitetsgrense, kan det vere større samfunnsøkonomisk lønsemd i å etablere alternative løysningar framfor å forsterke eksisterande infrastruktur. Kommunen Nettet har ingen større flaskehalsar når det gjeld framtidig elforsyning Energiomlegging En del av dei større bygga i Fjaler har vassboren varme og oljefyr. Skal det leggast om til meir miljøvennlege energiberarar, vil det vere naturleg å sjå på auka bruk av bioenergi som pellets, briketter eller flis. Bioenergi har vore vurdert, men har nokre ulemper (forsyningstryggleik og kostnader) som gjer til at dette pr i dag ikkje er valt i kommunale bygg. Samstundes skjer det ei utvikling og eit av dei større gardsbruka har installert bioenergianlegg med eigen produksjon av flis. Større bruk av varmepumper er også aktuelt, enten luft/vatn eller vatn/vatn i dei delane av kommunen der det kan hentast lavtemperert energi fra grunn, sjø eller vatn. Tilhøva ligg til rette for at fleire skal kunne gjere dette. Eldre oljefyrar i kommunale bygg vert i stor grad bytta ut med varmepumper. Energiutgreiinga skal innehalde konkrete framlegg til energiomlegging. Det kan til dømes vere omlegging frå bruk av panelomnar til oppvarming til bruk av fornybar varme. Erfaringsmessig tar energiomlegging tid, spesielt der bygg må konverterast frå el til vassboren varme for å kunne realisere omlegginga. Det er heller ikkje alltid så lett å rekne ut dei økonomiske konsekvensane av ei slik omlegging. Det er viktig at nokon går føre og viser veg. Dette har ofte vore kommunar og andre offentlege eigarar som har andre krav til lønsemd enn private byggeigarar. Enova SF har støtteordningar for omlegging til fornybar energi i varmesentralar. Dersom føresetnadene er på plass, vi kommunen ha både bio, luft/vatn og vatn/vatn-løysingar i framtida. Side 17 av 26

Ladepunkt for elbil Sunnfjord Energi har sett opp ladar for elbil i Dale og Korssund. Kommunen vurderer fortløpande om det er behov for kommunale ladeplassar. I Fylkesdelplan for klima og miljø er det vedteke at Fylkeskommunen vil arbeide med å redusere klimagassutslepp og førebyggje utslepp gjennom endring i produksjon, forbruk og samfunnsinstitusjonar som bidreg til utslepp. Som ein av strategiane til å gjennomføre dette, er det vidare vedteke å effektivisere personbilar og redusere forbruk av drivstoff ved privat bilkøyring. Eit av fleire tiltak i planen er å «sikre infrastruktur for el-bilar». Fylkeskommunen har hatt eit møte med fleire av nettselskapa i fylket (Sognekraft, Sunnfjord Energi, Stryn Energi og SFE) rundt etablering av hurtigladepunkt. Nettselskapa var positive til å bidra til utbygging av fleire ladepunkt. Det er viktig å sikre infrastruktur for el-bilar internt i fylket, samstundes som ein legg til rette for reise mellom fylka. Normalladepunkt (om lag 8 timar) har dei fleste kommunane i fylket i dag, men hurtigladestasjonar som eit supplement til dette vil gjere det «tryggare» å køyre elbil i fylket. Elbil type Tesla. Kjelde: http://www.npr.org Side 18 av 26

5 NY ENERGITILGANG I forskrift om energiutredninger er det ikkje gitt direkte pålegg om å kartlegge lokale energiressursar og høve til å utnytte desse. Dette er likevel eit tema av stor interesse for kommunen og for nettselskapet sjølv. I denne utgreiinga har vi lagt vekt på å skaffe fram best moglege anslag på slike ressursar. 5.1 Småkraft NVE si ressurskartlegging viser 28 utbyggingsprosjekt med eit samla potensiale på 18 MW og 80 GWh i Fjaler. Her er eit tabellmessig oversyn for planlegde utbyggingsprosjekt i kommunen Planlagde kraftverk MW GWh Turlagshølen 3,5 16 Skarfossen 2,6 7 Sølia 1,9 6 Steinset 1,5 6 Turvedalen-Flekke 1,3 4 Guddal 1,0 4 Harefossen 1,0 4 Øyrafossen 0,7 4 Yndestad 0,6 2 Tjøredalselva 0,6 4 Yndestadhølen 0,6 4 Haugafossen 0,5 2 Nautsund 0,5 3 Holmelid 0,5 2 Hatledal 0,2 1 Saga kraft 0,1 0 Sum 17,0 69 NVE har utvikla ein metode for digital ressurskartlegging av små kraftverk mellom 50 og 10 000 kw. Metoden bygger på digitale kart, digitalt tilgjengeleg hydrologisk materiale og digitale kostnader for dei ulike anleggsdelane. I dei lokale energiutgreiingane må det visast til denne kartlegginga. Områdekonsesjonæren har gjort ei vurdering av kva produksjonseiningar som vurderast som mest aktuelle og vurdet dei konsekvensane ei realisering av desse vil få for det lokale energisystemet. Sagevikelva kraftverk Kjelde: http://commons.wikimedia.org Ny elproduksjon i kommunen Det er stor aktivitet på ny småkraft! Side 19 av 26

5.2 Vindkraft Ytre del av Fjaler kommune har store vindressursar. Kommunen har ikkje vindkraft i dag, men eit område på Lutelandet er avsett til føremålet. Sunnfjord Energi AS starta vindmåling på Lutelandet i 1998 og sende melding i 2006. Prosjektet vart overført til Vestavind Kraft AS som etter avtale sommaren 2008 saman med Statoil New Energy AS stifta selskapet Lutelandet Energipark AS. Vestavind Kraft AS og Statoil New Energy AS eig 50% kvar av selskapet. Lutelandet Energipark AS har fått konsesjon til å byggje og drive ein vindpark på Lutelandet i Fjaler kommune med installert effekt på 45 MW. I tillegg er det gitt konsesjon for eit testanlegg inntil 10 MW. Totalt 55 MW, 120 GWh. Vedtaka vart gjort sommaren 2011. Denne er påklaga. 5.3 Bioenergi I Fjaler kommune er det mogleg å ta ut vesentleg meir energi frå skogen enn det som vert gjort i dag. I 2010 vart berre ca 500 m 3 tatt ut av ein samla årstilvekst på om lag 32 000 m 3. I områder med stor tilgang på biomasse bør det gjerast eit anslag av potensialet. Bioressursar i kommunen Meiruttak av biomasse er mogleg Side 20 av 26

5.4 Spillvarme Vi har ikkje funne verksemder med utnyttbar spillvarme i Fjaler. 5.5 Avfall Avfallet vert levert til Sunnfjord Miljøverk IKS (SUM). Gjenvinning av energi frå avfall skjer difor ikkje i denne kommunen. Dersom det er etablert industri i kommunen, er det interessant å undersøke om det er tilgjengeleg spillvarme som kan nyttast til oppvarming. Dette føreset at det ikkje er lang avstand mellom spillvarmekjelda og aktuell bebyggelse. Avfall skal sjåast på som ein ressurs. Det er mange måtar å avhende søppel på, alt frå deponi til resirkulering eller utnytting av energi. SUM: Sorteringshall for avfall Kjelde: www.sum.sf.no 5.6 Andre energikjelder Store delar av innbyggarane i Fjaler kommune bur nær sjø, elv eller vatn. Nokre få utnyttar denne energikjelda til oppvarming og frikjøling. Potensialet for auka utnytting av desse lavtempererte energikjeldene er betydeleg. I område med tilgang til sjø eller andre gode lavtempererte varmekjelder, kan det vere aktuelt å vurdere bruk av varmepumper. Grunnvatn og berggrunn kan vere aktuelle varmekjelder i nokre område. Andre energikjelder i kommunen Det er potensiale for utnytting av lavtemperert energi frå sjø/vatn Fjaler. Kjelde: www.fjaler.kommune.no Side 21 av 26

6 AKTUELT OMRÅDE Ei vurdering av alternative energiløysingar er først og fremst aktuelt i geografiske område der det er venta vesentleg vekst i etterspørsel eller forskyving til andre energiberarar. Dette gjeld spesielt område som er lokaliserte slik at det er gode høve til å utnytte lokale energiressursar. Tiltak for å fremje meir effektiv energibruk er også aktuelt i område der det ikkje er venta vekst. 6.1 Industrisatsinga på Lutelandet Lutelandet er eit over 3000 mål stort industriområde sentralt plassert nær store gassfelt og store mineralressursar. Plassen ligg sentralt på kysten av Sogn og Fjordane. Avstanden til næraste flyplass (Førde Lufthamn, Bringeland), er om lag ein time. Med båt er det under ein time til Florø, medan reisetida med bil til Bergen er under tre timar. Lutelandet ligg svært sentralt i høve til dei andre kommunane i HAFS-regionen og storparten av kommunane Askvoll, Fjaler, Hyllestad og Solund ligg innanfor normal pendleavstand. Lutelandet Utvikling AS Lutelandet Utvikling har kontor saman med Fjaler Næringsutvikling i bygget til Fjaler Sparebank i Dale. Eigd av Sogn og Fjordane Fylkeskommune og kommunane Askvoll, Fjaler Hyllestad og Solund Har som føremål å utvikle industri på Lutelandet. På Lutelandet skal det føregå kraftproduksjon i Lutelandet Energipark som har rettskraftig konsesjon på 55 MW installert effekt. Det er også gitt konsesjon på 132 kv kraftforsyning til Lutelandet. På Lutelandet er det planlagt eit serviceanlegg for petroleumsindustri, maritim industri og offshore vindkraft med demontering av offshore petroleumsinstallasjonar som viktig aktivitet. Det blir også satsa på vedlikehald og klargjering av flytande oljeriggar. Samanstilling av store konstruksjonar innanfor offshore vindkraft er eit anna satsingsområde. Side 22 av 26

7 FØRESETNADER 7.1 Spesielle føresetnader Alle framskrivingar er gjort med grunnlag i dei generelle føresetnadane, men ca 200 elevar ved UWC skapar eit feilaktig grunnlag for SSB sine framskrivingar av folketalet. 7.2 Generelle føresetnader Alle framskrivingar av folketal er henta frå SSB, alternativ MMMM dersom ikkje anna er opplyst. Graf for nye bueiningar er henta frå SSB, men føreset at kommunen har innrapportert dette i rett tid. Data for utrekning av leveringstryggleik i kommunen er opplyst frå det aktuelle energiverket. Grunndata for energibruk i kommunen er henta frå SSB med nyaste data frå 2009. Dette er framskrive til 2012 (trendframskriving med grunnlag i nasjonale data) for alle energiberarar utanom elektrisitet som har faktiske tal oppgjeve frå energiverket. Energibruk i kommunale bygg er henta frå SSB (KOSTRA) og er avhengig av nokolunde korrekt kostnadsanslag for dei ulike energikjeldene. For 2012 er det nytta 0,8 kr/kwh i snitt for energikjeldene. Sparepotensialet i kommunale bygg framkjem ved bruk av normtal innan kvar byggkategori. Lokal energitilgang bygger på oversyn frå NVE, kommunen og det lokale energiverket. Prognose for utvikling av energibruk er stadtilpassa ut frå historisk utvikling. Dette tar opp i seg summen av endringar i folketal, bustadstruktur, næringsutvikling, m.m. I tillegg er det teke spesielt omsyn til vedtekne utbyggingar og planlagde endringar innan industri. Potensialet for uttak av bioenergi til oppvarming er anslått av kommuneadministrasjonen. Data for avfall er henta frå selskapet som handsamar dette. Historikk innan feil og avbrot (FASIT) er tinga og velvillig levert av NVE. Side 23 av 26

8 VEDLEGG 8.1 Energibruk Tabellen under syner faktisk energibruk pr. brukargruppe med prognose: År 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Hushald 21,8 21,8 22,4 22,1 23,3 22,1 20,1 21,1 20,8 18,5 20,9 Hytter og fritidshus - - - 1,1 1,2 1,5 1,7 1,8 2,1 2,1 2,1 Tenesteyting 11,9 12,8 13,3 12,8 12,4 12,3 14,2 14,6 16,3 17,3 17,9 Industri 4,9 4,3 4,1 1,9 1,9 2,2 2,5 0,9 0,8 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 5,4 5,4 5,4 5,5 5,2 5,5 5,6 5,4 5,8 5,6 5,4 Sum 43,9 44,4 45,2 43,4 44,0 43,6 44,1 43,8 45,9 43,9 46,6 År 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Hushald 20,8 20,8 20,7 20,7 20,6 20,5 20,5 20,4 20,4 20,3 Hytter og fritidshus 2,3 2,5 2,6 2,8 3,0 3,2 3,3 3,5 3,7 3,9 Tenesteyting 18,5 19,1 19,7 20,3 20,9 21,5 22,1 22,7 23,3 23,9 Industri 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 Sum 47,4 48,1 48,8 49,5 50,2 51,0 51,7 52,4 53,1 53,8 Tabellen under syner klimakorrigert energibruk pr. brukargruppe med prognose: År 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Hushald 23,2 23,2 23,9 23,5 25,9 23,5 21,9 22,6 19,9 20,2 21,5 Hytter og fritidshus - - - 1,1 1,2 1,5 1,7 1,8 2,1 2,1 2,1 Tenesteyting 12,6 13,5 14,1 13,5 13,6 13,0 15,3 15,6 15,6 18,8 18,4 Industri 4,9 4,3 4,1 1,9 1,9 2,2 2,5 0,9 0,8 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 5,7 5,7 5,7 5,8 5,7 5,8 6,0 5,8 5,6 6,1 5,6 Sum 46,4 46,8 47,9 45,9 48,3 46,0 47,4 46,6 43,9 47,6 47,9 År 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Hushald 20,8 20,8 20,7 20,7 20,6 20,5 20,5 20,4 20,4 20,3 Hytter og fritidshus 2,3 2,5 2,6 2,8 3,0 3,2 3,3 3,5 3,7 3,9 Tenesteyting 18,5 19,1 19,7 20,3 20,9 21,5 22,1 22,7 23,3 23,9 Industri 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Fjernvarme 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Primærnæring 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 5,4 Sum 47,4 48,1 48,8 49,5 50,2 51,0 51,7 52,4 53,1 53,8 Tabellen under syner faktisk energibruk pr. energiberar med prognose: År 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 El 33,6 33,8 34,0 33,4 31,7 33,0 35,8 35,1 37,1 36,3 37,4 Petroleum 3,3 3,4 3,6 2,2 4,3 3,3 2,5 1,9 1,8 1,5 2,0 Gass 0,1 0,3 0,4 0,3 0,3 0,2 0,4 0,3 0,3 0,3 0,3 Bio 6,9 6,9 7,3 7,5 7,7 7,1 5,4 6,5 6,6 5,7 6,9 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 43,9 44,4 45,2 43,4 44,0 43,6 44,1 43,8 45,9 43,9 46,6 År 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 El 38,2 38,9 39,7 40,5 41,2 42,0 42,8 43,5 44,3 45,1 Petroleum 1,9 1,8 1,7 1,7 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 Gass 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Bio 6,9 7,0 7,0 7,0 7,0 7,1 7,1 7,1 7,1 7,1 Avfall, kol, koks 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Sum 47,4 48,1 48,8 49,5 50,2 51,0 51,7 52,4 53,1 53,8 Side 24 av 26

8.2 Demografi og næringsliv År 2 002 2 003 2 004 2 005 2 006 2 007 2 008 2 009 2 010 2 011 2 012 Folketal 2 935 2 927 2 910 2 916 2 881 2 870 2 849 2 838 2 846 2 909 2 832 Husstandar Kommunen 2,45 2,54 2,46 2,38 2,31 2,23 2,29 2,26 2,31 2,35 2,21 Fylket 2,53 2,51 2,51 2,51 2,51 2,50 2,49 2,46 2,45 2,44 2,43 Landet 2,32 2,29 2,29 2,30 2,30 2,31 2,30 2,29 2,28 2,28 2,28 År 2 013 2 014 2 015 2 016 2 017 2 018 2 019 2 020 2 021 2 022 Folketal 2 871 2 813 2 817 2 824 2 847 2 876 2 908 2 926 2 953 2 957 Husstandar Kommunen 2,20 2,17 2,17 2,17 2,16 2,14 2,11 2,09 2,06 2,04 Fylket 2,42 2,42 2,40 2,39 2,38 2,37 2,35 2,35 2,34 2,33 Landet 2,27 2,27 2,27 2,27 2,26 2,26 2,25 2,25 2,25 2,24 Sysselsetting 2012 Kommunen Fylket Landet Primærnæring 136 3 544 65 452 Industri 112 8 506 291 183 Tenesteyting 1 099 44 604 2 218 560 Anna 5 236 13 805 SUM 1 352 56 890 2 589 000 Nesten på plass! Foto: Lutelandet Utvikling AS - www.lutelandet.no Side 25 av 26

9 REFERANSAR Publikasjonar, rapportar etc. Illustrasjonar Firma/ personar www.fjaler.kommune.no Byggearealstatistikk og energistatistikk. Folke- og bustadtellinga 1990 og 2001. Energibruk i husholdninger rapport. Energibruk i kommunene. Oversyn over verksemder (einingar) i Fjaler kommune www.ssb.no Liste over småkraftverk i Hordaland og Sogn og Fjordane. Statistikk over feil og avbrot (FAS) NVE www.nve.no Elektrisitetsforbruk i Fjaler kommune. Feil- og avbrotsstatistikk. Sunnfjord Energi AS www.sunnfjordenergi.no Middeltemperaturar på Vestlandet 1990-2000 www.dnmi.no Byggareal i Noreg, Enova 2002 www.enova.no Vindkart for Norge www.nve.no Været i Norge www.met.no Framsidefotoet er nytta med løyve frå hobbyfotograf Monica Johansen Haugen http://hobbyfotografenmonica.blogspot.no Fylkesleksikon for Sogn og Fjordane www.nrk.no/sf Stålesen Energi AS - Varmepumpe www.dvi-norge.no Miljølære Hva er en ET-kurve? www.miljolare.no EM Systemer Energioppfølging www.emsystemer.no Pernoll Vedstabel http://home.online.no/~pernoll/news.html Pellets www.btgworld.com Sunnfjord Energi AS Nettsjef Helge Robert Midtbø helge.robert.midtbo@sunnfjordenergi.no Siv.ing elkraft Bjarte Kapstad bjarte.kapstad@sunnfjordenergi.no Fjaler kommune Ola Hovland ola.hovland@fjaler.kommune.no Lutelandet Utvikling AS Stein-Arne Ottesen stein@lutelandet.no SFE Rådgjeving Seniorrådgjevar Nils Ola Strand nils.ola.strand@sfe.no Side 26 av 26