Klima- og energistatus for Hordaland, 214 Nr. 1-14 AUD-rappor t Midtfjellet vindkraft, Pressefoto
Utgivar: Hordaland fylkeskommune, Regionalavdelinga, Analyse, utgreiing og dokumentasjon (AUD) http://www.hordaland.no/aud Tittel: Klima- og energistatus for Hordaland, 214 Publikasjonsserie/nr: AUD-rapport nr: 1-14 http://www.hordaland.no/aud-rapportar Dato: 21.11.214 Forfattar: Stian Skår Ludvigsen, PhD Tlf: 55 23 92 79 E-post: stian.ludvigsen@hfk.no 2
Innhald Innhald... 3 Figur- og tabelloversikt... 3 Samandrag... 4 1. Lokal temperaturauke... 4 2. Naturskadeerstatningar... 6 3. Nasjonale og lokale klimagassutslepp... 7 Utvikling i nasjonale utslepp... 7 Fylkesfordelte klimagassutslepp... 8 Klimagassutslepp frå registreringspliktige verksemder... 1 4. Trafikk og samferdsel... 12 Vegtrafikk... 12 Kollektivtrafikk... 14 Flytrafikk... 15 5. Utslepp ved Danmarks plass og Bergen rådhus... 17 6. Energiproduksjon... 19 Kraftproduksjon... 19 Vedforbruk i hushalda... 19 Kjelder... 21 Figur- og tabelloversikt Figur 1: Temperaturendring på Florida... 5 Figur 2: Temperaturendring på Slåtterøy fyr... 5 Figur 3: Naturskadeerstatningar... 6 Figur 4: Naturskadeerstatningar, glatta... 6 Figur 5: Nasjonale klimagassutslepp... 7 Figur 6: Fylkesfordelte klimagassutslepp, inkl. utslepp frå offshore og ikkje fordelt på fylke... 8 Figur 7: Fylka sine deler av klimagassutsleppa... 9 Figur 8: Klimagassutslepp frå energiforsyning, oppvarming, avfall og avløp... 9 Figur 9: Klimagassutslepp i Hordaland, etter kjelde... 1 Figur 1: Klimagassutslepp etter verksemd... 11 Figur 11: Klimagassutslepp frå industri og bergverk... 12 Figur 12: Klimagassutslepp frå vegtrafikk og dieseldrivne motorreiskapar... 12 Figur 13: Vegtrafikkutslepp i Hordaland... 13 Figur 14: Ladbare bilar... 13 Figur 15: Passasjertal Flesland... 16 Figur 16: Grovt estimerte CO2-utslepp som følgje av flytrafikk til og frå Flesland... 16 Figur 17: Timar med NO2-forureining og gjennomsnittleg NO2-verdi, Danmarks plass... 17 Figur 18: Timar med NO2-forureining og gjennomsnittleg NO2-verdi, Bergen rådhus... 18 Figur 19: Kraftproduksjon... 19 Figur 2: Vedforbruk... 2 Tabell 1: Bomringpasseringar i Bergen... 14 Tabell 2: Drivstofforbruk i kollektivtrafikken i Hordaland (eks riksvegferjer)... 14 3
Samandrag Analyse, utgreiing og dokumentasjon i Regionalavdelinga i Hordaland fylkeskommune har tidlegare produsert Miljørapport for Hordaland fylkeskommune (27, 28, 29, 21, 211, og 212). Desse rapportane inneheld både generelle data om Hordaland og driftsdata frå Hordaland fylkeskommune. Dei siste åra har driftsdataa blitt dobbeltpublisert, og er gjort tilgjengelege i fullt omfang på statistikk.ivest.no. Vi har i år derfor valt å ikkje vidareføre miljørapporten som tidlegare, men har etter bestilling frå Klima- og naturressursseksjonen i Regionalavdelinga valt å lage ein klima- og energistatus for Hordaland. Denne rapporten inneheld data på temperaturstigning, lokal luftforureining, naturskadar, klimagassutslepp, trafikk- og køyretøystatistikk, kollektivtrafikk, flytrafikk og kraftproduksjon. Med unntak av aukande elbilandel og historisk låge utslepp på Danmarks plass er det få positive funn i rapporten. Det er få reduksjonar å spore: i beste høve finn vi utflating på ein del statistikk (med implisitt reduksjon per innbyggjar), men klimagassutsleppa aukar, flytrafikken aukar, naturskadane skjer oftare, og temperaturen aukar også lokalt. Rapporten er ikkje uttømmande: det er langt frå all aktivitet i Hordaland som vi finn data om. Til dømes har vi ikkje data på anna skipstrafikk enn fylkesvegferjene og eitt kommersielt samband, og vi har berre gjort grove berekningar for flytrafikken. Vi kan derfor ikkje gi komplett klima- og energistatus for fylket. 1. Lokal temperaturauke Figur 1 og 2 viser daglege temperaturregistreringar på Florida og Slåtterøy fyr frå 1. november 197 til 31. oktober 214. Målt kl. 13: vintertid og kl. 14: sumartid, viser trendlinja for Florida ein temperaturauke på 1,9 gradar, og trendlinja for Slåtterøy ein temperaturauke på 1,3 gradar. Kveld og natt dei same stadane er temperaturauken omtrent ein halv grad. Observasjonspunkta er valt dels fordi det finns lange og høveleg konsistente tidsseriar for dei, fordi begge ligg lågt, og fordi den eine ligg tett på menneskeleg aktivitet, mens den andre ikkje gjer det. Miljøet og aktiviteten rundt målestasjonen på Florida har endra seg over åra, mens det same ikkje er tilfellet på Slåtterøy. Målepunkta ligg på tilnærma same lengdegrad, men ikkje på same breddegrad, og dei ligg ikkje i same nedbørsfelt. Florida ligg godt skjerma mot vind og hav, mens Slåtterøy gjer det ikkje. Det er derfor ikkje mogleg å peike på utbygging, trafikk og asfalt aleine som forklaring på kvifor det på Florida har vore,6 gradar høgare temperaturauke enn på Slåtterøy. I alle høve er det ikkje til å kome utanom at det på havnivå i Hordaland har vore signifikant temperaturauke. Vi har brukt ei rekkje ulike måtar å berekne denne temperaturauken på, og berekningane er robuste. Trendane er òg tydelege visuelt sett: Kvar månad er vist med eigen farge i figurane, og ein kan sjå med eigne auge at det er nivåauke på fleire av månadene. Målt separat er det signifikant auke for alle månadene utanom mai og desember begge stader. 4
Temperatur på Florida -1 1 2 3 5 1 15 Temperaturobservasjonar kl 13: normaltid. Obs 1 = 1.11.197. Obs 16 71 = 31.1.214 Jan Feb Mar Apr Mai Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Trend Figur 1: Temperaturendring på Florida Figuren viser temperatur på Florida (i Bergen) kl. 13: normaltid (kl. 14: sumartid) dei fleste dagar frå 1.11.7 til 31.1.14. Kvar månad er vist med eigne fargar. Den sorte trendlinja viser auke i snittemperaturen på 1,9 gradar i løpet av perioden. Kjelde: eklima.met.no (Meteorologisk institutt). Temperatur på Slåtterøy fyr -1 1 2 3 5 1 15 Temperaturobservasjonar kl. 13: normaltid. Obs 1 = 1.11.197. Obs 16 71 = 31.1.214 Jan Feb Mar Apr Mai Jun Jul Aug Sep Okt Nov Des Trend Figur 2: Temperaturendring på Slåtterøy fyr Figuren viser temperatur på Slåtterøy fyr (i fjordgapet til Selbjørnsfjorden) kl. 13: normaltid dei fleste dagar frå 1.11.7 til 31.1.14. Den sorte trendlinja viser auke i snittemperaturen på 1,3 gradar i løpet av perioden. Kjelde: eklima.met.no (Meteorologisk institutt). 5
2. Naturskadeerstatningar Figur 3 viser fordelinga av naturskadeerstatningar i Hordaland frå 198 til og med september 214, fordelt etter dei viktigaste skadetypane. Både i 214-kronar og i nominelle verdiar var utbetalingane størst i 1994, med 25 på andreplass og 211 på tredjeplass. Figur 4 viser dei same dataa men glatta ut i eit treårig glidande gjennomsnitt. Eit glidande gjennomsnitt viser kor kostbare naturskadeerstatningane er over tid, og gjer trendar meir tydelege. Ein kan da mistenke ein aukande trend dei siste åra, spesielt for utbetalingar som følgje av storm, men dette må tolkast med varsemd: mellom anna er trenden ikkje mykje sterkare enn den trenden ein kan sjå i forkant av 1994 som i ettertid svann ut. Millionar kroner (i august 214 kroner) 25 2 15 1 5 198 1982 1984 1986 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212 214* STORM STORMFLO FLOM SKRED Naturskadeerstatningar i alt Figur 3: Naturskadeerstatningar Figuren viser naturskadeerstatningar i september 214-kroner per år i Hordaland etter type skade. * 214-dataa gjeld til og med september. Kjelde: Norsk Naturskadepool via Finans Norge Millionar kroner (i august 214 kroner) 14 12 1 8 6 4 2 198 1982 1984 1986 1988 199 1992 1994 1996 1998 2 22 24 26 28 21 212 214* Treårig glidande gjennomsnitt STORM Treårig glidande gjennomsnitt STORMFLO Treårig glidande gjennomsnitt FLOM Treårig glidande gjennomsnitt SKRED Treårig glidande gjennomsnitt i alt Figur 4: Naturskadeerstatningar, glatta Figuren viser treårig glidande gjennomsnitt av naturskadeerstatningar per år i Hordaland etter type skade. * 214-dataa gjeld til og med september. Kjelde: Norsk Naturskadepool via Finans Norge 6
3. Nasjonale og lokale klimagassutslepp Utvikling i nasjonale utslepp Figur 5 viser korleis dei nasjonale utsleppa av klimagassar frå 1989 til 213 er fordelt mellom olje- og gassutvinning og andre kjelder. Utsleppa i alt var på sitt høgste i 27, og har fram til 213 gått ned med 5,7 %. Utsleppa frå olje- og gassutvinning var òg på sitt høgste i 27, og har fram til 213 gått ned med 6,5 %. Utsleppa frå andre kjelder var på sitt høgste i 1999, og har fram til 213 gått ned med 1 %. Utsleppa i alt var på sitt lågste i 1992, og har fram til 213 auka med 13 %. Utsleppa frå oljeog gassutvinning var (i figuren) på sitt lågste i 1989, og har fram til 213 auka med 95 %. Utsleppa frå andre kjelder var på sitt lågste i 29, og har fram til 213 auka med 1,8 %. Både 1992 og 29 var kriseår, og gir eit urett samanlikningsgrunnlag. Den langsiktige trenden synast å vere ein reduksjon i utslepp frå andre kjelder enn olje- og gassutvinning som går tilbake til 1999, mens det ikkje har kome noko reduksjon i utsleppa frå olje- og gassutvinning. Det var rett nok eit par toppår for desse utsleppa i 27 og 28, men reduksjonen i etterkant har berre vore tilbake til den langvarige utflatinga/svakt aukande trenden som går tilbake til 21. 5 45 4 1 tonn CO2 ekvivalentar 35 3 25 2 15 1 5 Olje og gassutvinning Utslepp utanom olje og gassutvinning Figur 5: Nasjonale klimagassutslepp Figuren viser nasjonale utslepp av klimagassar fordelt på olje- og gassutvinning og andre utsleppskjelder, frå 1989 til 213. Kjelde: SSB Statistikkbanken 7
Fylkesfordelte klimagassutslepp Figur 6 og 7 viser fylkesfordelte klimagassutslepp frå 29 til 212. Dei største utsleppsmengdene er ikkje fordelt på fylke av SSB, noko som gjer at det er stor usikkerheit knytt til dei tala som faktisk er knytt til fylka, da det er mykje aktivitet som foregår på, ved og over fastlandet som vi ikkje veit geografisk plassering av. Dei nest største utsleppsmengdene kjem frå kontinentalsokkelen. Etter dette er det Hordaland som sidan 211 har hatt dei største utsleppa i Noreg (figur 6). Ni prosent av dei totale utsleppa i 212 er lokalisert til Hordaland, opp frå 7,4 % i 29 og åtte prosent i 21 (figur 7). Samstundes med at Hordaland får ei kraftig auke i sin del av utsleppa, går Rogaland sin del ned. Den viktigaste årsaka er å finne i figur 8, som viser utslepp frå energiforsyning, oppvarming, avfall og avløp: gasskraftverket på Kårstø i Rogaland blei teken ut av drift samstundes med at gasskraftverket på Mongstad i Hordaland blei sett i drift. Dei to fylka har dermed bytta plass på utsleppstoppen i Noreg. I Hordaland gjekk energiforsyning frå å vere den tiande største einskildkomponenten av dei fylkesfordelte utsleppa i 29 til den fjerde største i 21 og den nest største i 211 og 212 (figur 9). Utsleppa frå energiforsyning er med det større enn mellom anna utslepp frå lette køyretøy og frå stasjonær industriforbrenning, og utgjorde 16,6 % av utsleppa frå Hordaland i 212. 1 tonn CO2 ekvivalentar 18 16 14 12 1 8 6 4 2 29 21 211 212 Ikkje fordelt på fylke 12 Hordaland 11 Rogaland 8 Telemark 18 Nordland 15 Møre og Romsdal 16 Sør Trøndelag 2 Akershus 2 Finnmark 1 Østfold 3 Oslo 14 Sogn og Fjordane 7 Vestfold 6 Buskerud 5 Oppland 17 Nord Trøndelag 4 Hedmark 1 Vest Agder 19 Troms Romsa 9 Aust Agder 21 Svalbard Figur 6: Fylkesfordelte klimagassutslepp, inkl. utslepp frå offshore og ikkje fordelt på fylke Figuren viser fylkesfordelte utslepp av klimagassar frå 29 til 212. Kjelde: SSB Statistikkbanken 8
1% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 29 21 211 212 12 Hordaland 11 Rogaland 8 Telemark 18 Nordland 15 Møre og Romsdal 16 Sør Trøndelag 2 Akershus Figur 7: Fylka sine deler av klimagassutsleppa Figuren viser dei største fylkesfordelte utsleppa av klimagassar frå 29 til 212, i prosent av total. Kjelde: SSB Statistikkbanken 1 4 1 tonn CO2 ekvivalentar 1 2 1 8 6 4 2 29 21 211 212 12 Hordaland 3 Oslo 11 Rogaland 1 Østfold 16 Sør Trøndelag 6 Buskerud 2 Akershus Figur 8: Klimagassutslepp frå energiforsyning, oppvarming, avfall og avløp Figuren viser dei største fylkesfordelte utsleppa av klimagassar frå energiforsyning, oppvarming, avfall og avlaup frå 29 til 212. Kjelde: SSB Statistikkbanken 9
1 tonn CO2 ekvivalentar 5 4 5 4 3 5 3 2 5 2 1 5 13 13 116 119 76 75 156 12 158 18 118 95 73 28 161 27 12 1 127 77 22 627 628 163 92 635 11 2 12 623 134 767 786 53 116 87 1353 1476 161 1721 Avløp og avløpsrensing Avfallsdeponigass Jordbruk kunstgjødsel og anna jordbruk Jordbruk husdyr og husdyrgjødsel Dieseldrivne motorreiskap Vegtrafikk tunge køyretøy Vegtrafikk lette køyretøy Oppvarming i andre næringar og hushald Energiforsyning Industri og bergverk prosessutslepp 1 5 773 714 674 647 46 48 47 34 16 146 152 154 29 21 211 212 Industri og bergverk stasjonær forbrenning Olje og gassutvinning prosessutslepp, landanlegg Olje og gassutvinning stasjonær forbrenning, landanlegg Figur 9: Klimagassutslepp i Hordaland, etter kjelde Figuren viser dei fylkesfordelte utsleppa av klimagassar i Hordaland frå 29 til 212 etter utsleppskjelde. Kjelde: SSB Statistikkbanken Klimagassutslepp frå registreringspliktige verksemder Figur 1 viser tal frå Miljødirektoratet på klimagassutslepp frå registreringspliktige verksemder i Hordaland frå 21 til 213. Auken i utslepp frå energiproduksjon er særs synleg her: ikkje berre frå kraftverket på Mongstad, men òg frå BIR Avfallsenergi, BKK Produksjon og BKK Varme. 1
35 ANDRE UTSLEPP 21 212 HILLESVÅG ULLVAREFABRIKK A.S (25 ) [,3 %] 3 BERGEN ENGINES FOUNDRY [,2 %] BIOMEGA AS (212 ) [,1 %] Tusen tonn CO2 ekvivalentar 25 2 15 1 KVÆRNER STORD VERFT [,1 %] GASNOR KOLLSNES LNG PRODUKSJON (28 ) [,2 %] BKK VARME RÅDALEN VARMESENTRAL (28 )*** [,2 %] BOLIDEN ODDA AS, ALUMINIUMFLUORIDFABRIKKEN (25 ) [,3 %] BOLIDEN ODDA AS * [,5 %] BKK PRODUKSJON (27 )** [,8 %] BIR AVFALLSENERGI AS (21 ) [2 %] GASSCO AS, KOLLSNES * [2 %] STATOIL STURETERMINALEN * [2 %] ELKEM BJØLVEFOSSEN * [5 %] 5 SØR NORGE ALUMINIUM * [5 %] TIZIR TITANIUM & IRON AS [9 %] MONGSTAD KRAFTVARMEVERK (29 )*** [18 %] 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 212 213 STATOIL MONGSTAD RAFFINERI [55 %] Figur 1: Klimagassutslepp etter verksemd Figuren viser utsleppa av klimagassar frå rapporteringspliktige verksemder i Hordaland frå 21 til 213. Årstala i parentes viser når verksemda første gong kjem med i statistikken (om ho ikkje er med frå 21). Prosenttala i klammer viser kor stor del av dei rapporteringspliktige utsleppa i 213 som kjem frå den aktuelle verksemda. Miljødirektoratet skil mellom berekna utslepp og kvotepliktige utslepp. I nokre tilfelle inneheld dataa om kvotepliktige utslepp anna informasjon enn dei berekna utsleppa. I desse tilfella har vi nytta den høgaste verdien til samanstilling av dataa. Følgjande reglar har vore nytta: * = 213-dataa er dei kvotepliktige utsleppa; ** = dataa frå 28 til og med 213 er dei kvotepliktige dataa; *** = alle åra er dei kvotepliktige dataa. I tilfellet med Mongstad raffineri og Mongstad kraftvarmeverk, er dei berekna utsleppa rapportert for heile Mongstad, mens dei kvotepliktige utsleppa er delt mellom raffineriet og kraftverket. Utsleppstala er høgare for berekna utslepp for heile Mongstad minus kvotepliktige utslepp for kraftverket, enn dei er for kvotepliktige utslepp frå raffineriet, så det er dei høgare tala som er rapportert for raffineriet. Kjelde: www.norskeutslipp.no (Miljødirektoratet) Utviklinga i to andre store utsleppskjelder er vist i figur 11 og 12. Figur 11 viser fylka med mest utslepp frå industri og bergverk (her er Hordaland det nest største fylket og har aukande trend), og figur 12 viser utslepp frå vegtrafikk og dieselreiskapar (her er Hordaland på tredjeplass marginalt lågare enn Rogaland, men mykje lågare enn Akershus). 11
3 1 tonn CO2 ekvivalentar 2 5 2 1 5 1 5 29 21 211 212 8 Telemark 12 Hordaland 18 Nordland 15 Møre og Romsdal 11 Rogaland 14 Sogn og Fjordane 16 Sør Trøndelag Figur 11: Klimagassutslepp frå industri og bergverk Figuren viser dei største fylkesfordelte utsleppa av klimagassar frå industri og bergverk (både stasjonær forbrenning og prosessutslepp) frå 29 til 212. Kjelde: SSB Statistikkbanken 1 tonn CO2 ekvivalentar 1 4 1 3 1 2 1 1 1 9 8 7 6 29 21 211 212 2 Akershus 11 Rogaland 12 Hordaland 3 Oslo 6 Buskerud 1 Østfold 4 Hedmark Figur 12: Klimagassutslepp frå vegtrafikk og dieseldrivne motorreiskapar Figuren viser dei største fylkesfordelte utsleppa av klimagassar frå vegtrafikk og dieseldrivne motorreiskapar frå 29 til 212. Kjelde: SSB Statistikkbanken 4. Trafikk og samferdsel Vegtrafikk Figur 13 viser utviklinga i vegtrafikkutslepp i Hordaland. Frå 21 har utsleppa frå tunge køyretøy auka med tre prosent og frå lette køyretøy gått ned med 1,1 %. Dei samla utsleppsmengdene er om lag dei same i 212 som i 21, men per innbyggjar har utsleppa frå vegtrafikken samla gått ned 2,9 %. 12
1 tonn CO2 ekvivalentar 7 6 5 4 3 2 1 1,75 1,5 1,25 1,75,5,25 Tonn per innbyggjar Tunge køyretøy Lette køyretøy Tonn vegtrafikkutslepp per innbyggjar (høgre akse) 29 21 211 212 Figur 13: Vegtrafikkutslepp i Hordaland Figuren viser dei fylkesfordelte utsleppa av klimagassar frå vegtrafikk i Hordaland frå 29 til 212. Kjelde: SSB Statistikkbanken 6 147 5 115 4 93 3 2 4 5 3735 4499 5352 Plug in hybridar El bilar Snitt alle fylka 1 17 2675 1916 1 127 297 275 469 29 21 211 212 213K3 213K4 214K1 214K2 214K3 Figur 14: Ladbare bilar Figuren viser talet el-bilar og ladbare hybridbilar i Hordaland, samt snittet for alle fylka, frå 29 til og med tredje kvartal 214. Kjelde: Opplysningsrådet for veitrafikken, via www.gronnbil.no/statistikk Figur 14 viser talet ladbare bilar i Hordaland. Per tredje kvartal 214 var det registrert 5 352 el-bilar og 147 ladbare hybridbilar. Dei siste tre åra har det vore ei dobling kvart tredje kvartal. Om dette held fram også neste år, vil det ved utgangen av 215 vere 15 ladbare bilar 13
i Hordaland. Kombinert med den trend som har vore i talet registrerte køyretøy i alt dei siste åra, vil elbilandelen gå opp frå ein prosent i 213 til rundt fem prosent ved utgangen av 215. Regjeringa har signalisert ei fullstendig gjennomgang av elbilfordelane i revidert nasjonalbudsjett til sumaren. Nasjonalt er talet elbilar venta å passere 5 tidleg i 215, og fortsatt vekst i 215 vil avhenge av kva modellar som blir tilgjengelege på marknaden, kva det endelege statsbudsjettet seier om plug-in-hybridar og drivstoffavgiftar, og kva revidert nasjonalbudsjett vil gjere med elbilfordelane. Talet passeringar i bomringen i Bergen er vist i tabell 1. Trafikken auka i 211 og 212, og har gått litt ned dei siste to åra. Tala for 214 er per oktober. Tabell 1: Bomringpasseringar i Bergen År 21 211 212 213 214 Daglig trafikk i snitt 14 826 144 578 146 77 145 435 143 724* Endring frå året før 2,7 % 1,5 %,9 % 1,2 % Tabellen viser gjennomsnittleg tal daglege passeringar i bomringen i Bergen. * = tala for 214 er for årets første ti månader Kjelde: BT Signaal (tidlegare Bro- og tunnelselskapet AS) via Bergensavisen (http://www.ba.no/nyheter/article767879.ece) Kollektivtrafikk Tabell 2: Drivstofforbruk i kollektivtrafikken i Hordaland (eks riksvegferjer) 21 211 212 213 Endring 212 13 Bybanen (kw/t) 2 5 5 82 66 6 163 9 21,3 % Dieselforbruk buss (liter) ❶ 16 645 539 19 82 596 18 979 846 Tal manglar ❷ Fylkesvegferjer marin gassolje (MGO, liter) 19 37 515 19 151 9 1,1 % Fylkesvegferjer LNG (liter) Tal manglar ❸ 2 921 7 Kommersielle ferjer MGO (liter) 375 375, % Snøgg og lokalbåtruter MGO (liter) 5 359 629 5 259 17 5 284 451 5 171 895 2,1 % CO 2 utslepp buss (tonn) ❻ 51 6 59 2 58 8 58 8 ❹ CO 2 utslepp ferjer (tonn) ❻ 64 8 ❺ 64 1 1,1 % CO 2 utslepp snøgg og lokalbåt (tonn) ❻ 16 6 16 3 16 4 16 2,1 % Samla CO 2 utslepp (tonn) ❻ 14 ❺ 138 9 ❹,8 % ❹❺ Note: Tabellen viser drivstofforbruk i liter (kw/t for Bybanen) og direkte og indirekte CO 2 -utslepp frå kollektivtrafikk utanom Bybanen. ❶ Rundt 11-12 % av forbruket er gassforbruk konvertert til dieselvolum. ❷ Vi har ikkje motteke tal frå busselskapa/skyss ved publiseringstidspunkt. ❸ Vi har ikkje motteke eldre tal frå ferjeselskapa. For 212 manglar vi òg tal på LNG. ❹ På grunn av manglande data er CO 2 -utsleppet for bussane i 212 lagt til grunn for utsleppet i 213. ❺ På grunn av manglande data er CO 2 -utsleppet for ferjene berekna som om LNG-forbruket i 212 var det same som i 213 (det er den same ferjestrekninga som er betent med den same ferja). ❻ CO 2 -utslepp er berekna med følgjande faktorar (kjelde i parentes): 3,1 kg CO 2 per liter diesel og MGO (Klimaløftets klimakalkulator) 2,75 kg CO 2 per kg LNG (DNV: http://www.hordaland.no/global/samferdsel/filer/framdriftsteknologi%2ferje.pdf),45 kg LNG per liter (http://energilink.tu.no) Der vi har funne fleire faktorar har vi valt den høgaste. T.d. har DNV ei lågare faktor for MGO (skipsdiesel) enn kva Klimaløftet har for autodiesel, vi har da valt faktoren for autodiesel også på skipsdieselen, mens Energilink har ei lågare faktor for LNG enn DNV, og da har vi valt DNV sin utsleppsfaktor (kombinert med Energilink sin densitet). Alternative faktorar er 2,69 kg CO 2 per liter autodiesel, 3,2 kg CO 2 per kg MGO (densitet,855) og 2,34 kg CO 2 per kg LNG. 14
Den desidert største delen av CO 2 -utsleppa innanfor Hordaland fylkeskommune sitt eige ansvarsområde kjem frå kollektivtrafikken. Kollektivtrafikken er eit verkemiddel for å bidra til reduksjonar i klimagassutsleppa på andre felt (privatbilar), men det er likevel eit mål å redusera utsleppa samstundes med at kollektivtrafikken aukar. CO 2 -tala i tabell 2 må tolkast med noko varsemd, da det er gjort estimeringar på grunn av noko manglande data, og små desimalforskjellar kan få utslag ved store volum. Vi har likevel estimert ein nedgang i CO 2 - utsleppa frå 212 til 213 på 1 1 tonn. Flytrafikk Figur 15 viser talet passasjerar til og frå Flesland frå 28 til 213. Utanlandstrafikken har auka mest. I 28 utgjorde utanlandstrafikken 29,7 % av all flytrafikk, mens den i 213 utgjorde 37,2 %. I figur 16 viser vi våre eigne, grove berekningar av kor mykje CO2-utslepp som blir generert globalt som følgje av flytrafikken til og frå Flesland. Fordi utsleppa er større per utanlandsreise enn per innanlandsreise, aukar utsleppa frå utanlandstrafikken enda meir enn passasjertala aukar. I 28 har vi berekna at utanlandstrafikken utgjorde 4,3 % av dei globale CO2-utsleppa som blir generert som følgje av trafikk til og frå Flesland, mens den i 213 utgjorde 48,6 %. Venteleg vil utanlandstrafikken snart medføre høgare utslepp enn innanrikstrafikken til og frå Flesland. I alt er den kommersielle fly- og helikopteraktiviteten til og frå Flesland berekna å utgjere 56 tonn CO2 i 213. Vi må presisere at dette er høgst usikre estimat, basert på grove berekningar. Likevel seier det noko om aktiviteten knytt til Flesland, og at denne er på nivå med kraftverket på Mongstad og nesten på nivå med alle vegtrafikkutslepp frå lette køyretøy i Hordaland. På grunn av små tal og usikkerheita knytt til berekningane har vi ikkje inkludert berekningar for Sørstokken på Stord. 15
6 5 Tal passasjerar 4 3 2 1 Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands 28 29 21 211 212 213 Komme/reist Transfer (flybytte) Transit (mellomlanding)* Total Figur 15: Passasjertal Flesland Figuren viser tal flypassasjerar til og frå Flesland frå 28 til 213. * Transit er av Avinor berre oppgjeve som eitt tal. Fordelinga mellom innanlands og utanlands transit er berekna basert på forholdstalet mellom innanlands og utanlands transfer. Kjelde: Avinor 6 5 4 3 2 1 Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Tonn CO2 Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands Innanlands Utanlands 28 29 21 211 212 213 Komme/reist Transfer (flybytte) Transit (mellomlanding)* Total Figur 16: Grovt estimerte CO2-utslepp som følgje av flytrafikk til og frå Flesland Figuren viser grovt estimerte CO2-utslepp som følgje av flytrafikken til og frå Flesland frå 28 til 213. Estimata er gjort med følgjande utgangspunkt: Innanlandstrafikk er berekna å i snitt svare til Bergen-Oslo (375 km), innanlands transfer og transit er berekna med utgangspunkt i 2x375 km, utanlandstrafikk er berekna å i snitt svare til Bergen-Amsterdam (929 km), og utanlands transfer og transit er berekna med ein innanlandsk komponent (375 km) og ein utanlandsk komponent (929 km). Utsleppsfaktorar som er brukt er henta frå Hogg Robinson Group (sist brukt i AUD-rapport nr 3-13) og er for innanlandske reisesegment berekna å vere 171 gram per passasjerkm og utanlandske reisesegment berekna til 119 gram per passasjerkm. CO2-utslepp frå offshoretrafikk er basert på forholdstalet mellom SSB sin berekning av CO2-utslepp frå Flesland og tal flygningar offshore i 1995 (sjå https://www.ssb.no/a/histstat/rapp/rapp_19972.pdf). Utsleppsfaktoren blir da 2,54 tonn CO2 per flygning. Kjelde: eigne berekningar basert på figur 15. 16
5. Utslepp ved Danmarks plass og Bergen rådhus 1 % 12 9 % 8 % 1 7 % 6 % 5 % 8 6 4 % 3 % 4 2 % 1 % % feb. 4 mai. 4 aug. 4 nov. 4 feb. 5 mai. 5 aug. 5 nov. 5 feb. 6 mai. 6 aug. 6 nov. 6 feb. 7 mai. 7 aug. 7 nov. 7 feb. 8 mai. 8 aug. 8 nov. 8 feb. 9 mai. 9 aug. 9 nov. 9 feb. 1 mai. 1 aug. 1 nov. 1 feb. 11 mai. 11 aug. 11 nov. 11 feb. 12 mai. 12 aug. 12 nov. 12 feb. 13 mai. 13 aug. 13 nov. 13 feb. 14 mai. 14 2 Allergikarar og personar med alvorlege hjarte- og luftvegslidingar bør unngå opphald i området. Irritasjonar og ubehag kan forekomme hos friske Allergikarar og personar med alvorlege hjarte- og luftvegslidingar bør unngå utandørs opphald i området. Helseeffektar kan forekomme hos astmatikarar Liten eller inga helserisiko Gjennomsnittsverdi μg/m3 NO2 per måned. Timesverdiar under 1 μg utgjer liten eller ingen helserisiko, verdiar over 15 μg utgjer risiko for allergikarar og personar med hjarte- og luftvegslidingar, mens verdiar over 2 μg reknast som svært høge Figur 17: Timar med NO2-forureining og gjennomsnittleg NO2-verdi, Danmarks plass Figuren viser helserisiko i prosent av timar registrert (venstre akse) og gjennomsnitsverdi av mikrogram NO 2 per kubikkmeter luft (høgre akse), per månad. Kjelde: Bergen kommune, Helsevernetaten (http://www.luftkvalitet.info/rapporter/monthsreports/monthrapbergen.aspx) Figur 17 viser målingar av nitrogendioksid ved Danmarks plass. Det er òg plassert målarar ved Rådhuset i Bergen, og i ein kort periode i 21 var det òg målarar i Arna. I tillegg er det plassert ut ei rekkje passive målarar. Figur 17 viser ei gradvis betring av luftkvaliteten etter den verste vinteren 29/21. Som ein kan lese av temperaturen på Florida i figur 1, var 17
1 % 12 9 % 8 % 1 7 % 6 % 5 % 8 6 4 % 3 % 4 2 % 1 % % feb.4 mai.4 aug.4 nov.4 feb.5 mai.5 aug.5 nov.5 feb.6 mai.6 aug.6 nov.6 feb.7 mai.7 aug.7 nov.7 feb.8 mai.8 aug.8 nov.8 feb.9 mai.9 aug.9 nov.9 feb.1 mai.1 aug.1 nov.1 feb.11 mai.11 aug.11 nov.11 feb.12 mai.12 aug.12 nov.12 feb.13 mai.13 aug.13 nov.13 feb.14 mai.14 2 Allergikarar og personar med alvorlege hjarte- og luftvegslidingar bør unngå opphald i området. Irritasjonar og ubehag kan forekomme hos friske Allergikarar og personar med alvorlege hjarte- og luftvegslidingar bør unngå utandørs opphald i området. Helseeffektar kan forekomme hos astmatikarar Liten eller inga helserisiko Gjennomsnittsverdi μg/m3 NO2 per måned. Timesverdiar under 1 μg utgjer liten eller ingen helserisiko, verdiar over 15 μg utgjer risiko for allergikarar og personar med hjarte- og luftvegslidingar, mens verdiar over 2 μg reknast som svært høge Figur 18: Timar med NO2-forureining og gjennomsnittleg NO2-verdi, Bergen rådhus Figuren viser helserisiko i prosent av timar registrert (venstre akse) og gjennomsnitsverdi av mikrogram NO 2 per kubikkmeter luft (høgre akse), per månad. Kjelde: Bergen kommune, Helsevernetaten (http://www.luftkvalitet.info/rapporter/monthsreports/monthrapbergen.aspx) den siste vinteren ein av dei mildaste i heile perioden vist i figuren, og dette kan ein òg sjå i figur 17. Dei lågaste gjennomsnittsverdiane av NO2 var notert vinteren 213/214, og sjølv dei høge snittverdiane er lågare enn mange tidlegare låge verdiar. Tala frå Bergen rådhus viser noko av det same, men ikkje like tydeleg som for Danmarks plass (figur 18). 18
6. Energiproduksjon Kraftproduksjon Kraftproduksjonen i Hordaland frå 26 til 212 er vist i figur 19. Produksjonen varierer mellom 14 1 og 2 7 GWh. Fram til 29 var nær all produksjon vasskraftproduksjon, mens varme- og vindkraftproduksjon har kome til etter dette. Varmekraftproduksjonen har dei siste åra utgjort mellom fem og sju prosent av kraftproduksjonen. Samstundes ligg det estimerte energitapet (pumpekraftforbruk, forbruk i kraftstasjonane, linjetap o.a.) på seks til sju prosent av kraftproduksjonen. Vedforbruk i hushalda Vedforbruk i hushalda er vist i figur 2. I 212 hadde Hordaland det fjerde høgaste vedforbruket i Noreg, med 99 8 tonn. Forbruket i reintbrennande omnar var på det jamne, med 5,1 % brent i lukka omnar produsert etter 1998. 2 1% 15 75% GWh 1 5% Prosent fornybar Produksjon i alt Vasskraftproduksjon Estimat levert kraft* Varmekraftproduksjon Vindkraftproduksjon** 5 25% Fornybardel (høgre akse) 26 27 28 29 21 211 212 % Figur 19: Kraftproduksjon Figuren viser produsert kraft i Hordaland etter type og andel fornybar kraft. * = mengda levert kraft er basert på total produksjon minus pumpekraftforbruk, forbruk i kraftstasjonane, og estimert tap og statistisk differanse (estimatet er basert på nasjonalt forholdstal mellom total produksjon og tap/statistisk differanse). ** = vindkraftproduksjonen er null GWh til og med 211, og 5 GWh i 212. Kjelde: SSB Statistikkbanken 19
2 1% 2 Akershus 18 9% 1 tonn 16 14 12 1 8 6 4 2 25 26 27 28 29 21 211 212 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Prosent forbruk i lukka omn med ny teknologi 12 Hordaland 2 Finnmark Del vedforbruk i lukka omn med ny teknologi (produsert etter 1998) 12 Hordaland Del vedforbruk i lukka omn med ny teknologi (produsert etter 1998) 2 Akershus Del vedforbruk i lukka omn med ny teknologi (produsert etter 1998) 2 Finnmark Figur 2: Vedforbruk Figuren viser berekna vedforbruk og prodent av forbruket i reintbrennande omnar i hushalda i Hordaland samt i dei fylka som brukar mest og minst ved (Akershus og Finnmark). Kjelde: SSB Statistikkbanken 2
Kjelder Avinor: http://www.avinor.no/avinor/trafikk/1_flytrafikkstatistikk Bergen kommune, Helsevernetaten: http://www.luftkvalitet.info/rapporter/monthsreports/monthrapbergen.aspx BT Signaal (via Bergensavisen): http://www.ba.no/nyheter/article767879.ece Det Norske Veritas: http://www.hordaland.no/global/samferdsel/filer/framdriftsteknologi%2ferje.pdf Energilink: http://energilink.tu.no Hordaland fylkeskommune: Analyse, utgreiing og dokumentasjon, Klima- og naturressursseksjonen, Samferdselsavdelinga, Skyss, samt transportselskap og leverandørar, Hogg Robinson Group. www.hordaland.no/miljo www.hordaland.no/aud-rapportar Klimaløftet: - http://www.klimakalkulatoren.no/informasjon/data.og.statistikker.aspx - http://www.klimakalkulatoren.no/media/2382/bakgrunnstall_til_klimakalkulator_211.pdf Meteorologisk institutt: http://eklima.met.no Miljødirektoratet: http://www.norskeutslipp.no Norsk Naturskadepool (via Finans Norge): http://nask.fno.no Opplysningsrådet for veitrafikken (via Grønn Bil: http://www.gronnbil.no/statistikk) Statistisk sentralbyrå: http://statbank.ssb.no, tabell 894 og 168 www.ssb.no/a/histstat/rapp/rapp_19972.pdf (Rypdal og Tornsjø, 1997) 21
22
23
Hordaland fylkeskommune har ansvar for å utvikle hordalands samfunnet. Vi gir vidaregåande opplæring, tannhelse tenester og kollektivtransport til inn byggjarane i fylket. Vi har ansvar for vegsamband og legg til rette for verdi skaping, næringsutvikling, fritidsopplevingar og kultur. Som del av eit nasjonalt og globalt samfunn har vi ansvar for å ta vare på fortida, notida og framtida i Hordaland. Fylkestinget er øvste politiske organ i fylkeskommunen. Regionalavdelinga Analyse, utgreiing og dokumentasjon Agnes Mowinckels gate 5 Postboks 79 52 Bergen Telefon: 55 23 92 82 e-post: aud@hfk.no www.hordaland.no November 214