Forvaltningsplan for statlig sikra friluftslivsområder. Vågsøy for Moldøen (Broparken) ved Måløy

Transkript

1 Forvaltningsplan for statlig sikra friluftslivsområder Vågsøy for Moldøen (Broparken) ved Måløy 1

2 Innhald DEL 1: FAKTA OM KOMMUNEN PR DEL 2: FORVALTNINGSPLAN VÅGSØY: MOLDØEN (BROPARKEN) VED MÅLØY Områdebeskrivelse/status Behov for tiltak i planperioden Driftsplan for planperioden (frivillig utfylling) Oppsummering Prioritering av tiltak i statlig sikra friluftslivsområder i Vågsøy kommune DEL 3: RELEVANTE INTERESSER OG VERDIAR I FRILUFTSOMRÅDET PÅ MÅLØYNA (MOLDØEN, BROPARKEN) Bakgrunn Kulturminne og kulturmiljø KM 1-11: Miljø krigsminne KM 1-2: Mannskapsbrakker KM 3: bunker KM 4: vakthytte KM 5-9: Kanonstillingane KM 5: Kanonstilling (2. kanon i allierte rapportar) KM 6: Kanonstilling (3. kanon i allierte rapportar) KM 7: Kanonstilling (4.kanon i allierte rapportar) KM 8: Kanonstilling - luftvern KM 9: Kanonstilling - luftvern KM 10-11: minnesmerke etter falne 1941 og KM 12-16: Miljø handelstaden KM 12 ruin etter løe KM oppmura vegfar med trapp KM 15 hage til herskapshus KM 16 mura fundament av ukjend funksjon Naturmangfald Parkskogen Eng og ballastplanter Allment friluftsliv Nabointeresser Disc-golf Drøfting av interessekonfliktar

3 8. Kjelder Trykte: Internett: Andre: DEL 4: KRAV TIL FORVALTING AV DET STATLEG SIKRA FRILUFTSOMRÅDET PÅ MOLDØEN (BROPARKEN) VED MÅLØY

4 DEL 1: FAKTA OM KOMMUNEN PR Antall innbyggere Ant innbyggere per km2 Antall statlig sikra friluftslivsområder Andre friluftslivsområder (antall) ,

5 DEL 2: FORVALTNINGSPLAN VÅGSØY : MOLDØEN (BROPARKEN) VED MÅLØY 5

6 1. Områdebeskrivelse/status Gnr/ FS-nummer Sikrings Bnr naturbase.no form 106/8 FS Erverv Avtale Sikret år 1982 Areal (da) 28daa Grunneier Stat Kommune/ frilusftsråd Forvaltning og drift Vågsøy kommune Nærområde? Ja Nei Privat Kommentarer Området omfattar søre delen av Moldøen, det vil seie området sør for brua som går tvers over øya. Moldøen ligg midt i Ulvesundet, med byen Måløy på landsida i vest. Friluftsområdet er kupert og prega av tidlegare beitelandskap, og dei tyske forsvarstillingane frå andre verdskrig som spela ei sentral rolle i Måløyraidet i Lengst i nordaust grensar området opp til eit område prega av gammal parkskog (edellauvskog), restar av ein kaldmura veg, ruin og hageflekk. Dette kan knytast til handelstaden og gardsbusetnaden nord på øya. Naturgrunnlag forklaring Kort om flora og fauna, landskap, naturtype, evt rødlistearter etc beskrivelse I sørvest ligg opne engareal dominert av jordnøtt. Lengst nordaust ligg område med gammal parkskog med tre av bøk, alm, platanlønn og ask. Kulturminner Bygninger Kort om evt kulturminner i området og hensyn til disse Nevn evt bygninger på området og omtal kort bruken av og ansvaret for disse Vestleg halvdel av området er dominert av 5 tyske kanonstillingar som vart øydelagde under Måløyraidet i 1941, og parkanlegg med minnesmerke over falne (2 bauta) i 1941 og I tillegg finst her restar av fundament etter to mannskapsbrakker og eit vakthus. I nordaust finst det spor etter gardsbusetjing og etter handelstaden som fanst langs hamneområda på nordsida av øya. Øya er vidare Vågsøy sin tusenårsstad. Dette er grunna i at øya truleg var tingstad for bøndene i ytre Nordfjord. Namnet på øya har truleg opphav i det norrøne ordet "malstefna" som tyder målstova eller stemnestova. Bygningsnr Eigar: Bruk: 6

7 Adkomst/kommunikasjon Egnet bruk Adkomst til området, tilgjengelighet og offentlig kommunikasjon Vurdering av hvilke aktiviteter området egner seg for Området har tilkomst frå nordvest. Her er parkeringsplass tett ved fv. 5, og ein grusa gangsti opp til området. Turgåing Bading Båtutfart Lek, rekreasjon Sykling Klatring Fiske Telting annet Disc-golf (frisbee-golf) Eksisterende tilrettelegging Annet Tilretteleggingstiltak i området før planperioden inkl (tilrettelegging for funksjonshemmede Andre relevante forhold I 1995 vart minneparken med minnesmerka laga til i området. I denne samanhengen vart det opparbeidd gangvegar med grus frå parkeringsplassen og fram til minnesmerka og fram til «tusenårsplassen» lenger sør. Det vart også laga ei trapp i naturstein opp frå vestsida til minneparken. Jamfør del B: utgreiing av brukarinteresser og verdiar i Moldøen (Broparken) ved Måløy. 2. Behov for tiltak i planperioden nr Tiltak Beskrivelse Utføres av/ Ansvar Gjennomføres år Kostnad Betre tilkomst til friluftsområde frå parkeringsplass i nordvest Opparbeide betre vei/sti frå parkeringsplass til kanonstilling KM6. Denne må stengast for motorisert køyretøy. Vågsøy kommune Gruse veg på den austlege sida. Gruse og eventuelt utvide vegen slik at det er mogleg å køyre med mindre køyretøy for å utføre vedlikehald/driftsoppgåver. Vågsøy kommune Benkar og lignende. Plassere ut benkar og bossdunkar på strategiske Vågsøy kommune

8 plassar Parkering Skiltplan setje opp skilt Merke opp og legge betre til rette for parkering i tilknyting til området. Utarbeide skiltplan og setje opp skilt til formidling av mellom anna krigsminne/kulturminne Vågsøy kommune Vågsøy kommune i samarbeid med stiftinga Måløyraidsenteret Total kostnad Tiltak som kan gjøre det enda mer attraktivt å bruke området (tiltak ut over ovennevnte/ tiltak på lang sikt) Sanitærbygg på eller i tilknyting til området. Etablere grillplass m/gapahuk Lys ved sti/vei. Lage samanhengande turveg på 2,5 meter gjennom heile området ved å knyte saman veg ved KM6 til det etablerte grillområdet. Leggje til rette for å ha utandørs spel/teater/konsertar på den sørlege delen. 8

9 3. Driftsplan for planperioden (frivillig utfylling) nr Løpende oppgaver; årlig (f eks rydding, vasking, tilsyn, planklipping etc.) Hyppighet Årlig kostnad Ansvar Merknad Skjøtsel av området, klipping langs turveg. To gongar i året Vågsøy kommune Samarbeid med lag/organisasjon. Rydding etter vinter, fjerne rotvelt og greiner. Årleg Vågsøy kommune Samarbeid med skule/lag eller organisasjon Tømme bossdunkar Kvar veke Vågsøy kommune Tilsyn vei/benkar og eventuelt andre installasjonar. Stell og plantning rundt minnesmerke Årleg 2000 Vågsøy kommune Årleg Vågsøy kommune Tilsyn krigsminne Årleg 0 Stiftinga Måløyraidsentet Tilsyn Disc Golf bane Årleg 0 Måløy Disc golf klubb Ekstra klipping i samband med Disc Golf aktiviteten Ved behov Måløy Disc golf klubb Etter behov. Sum årlig kostnad:

10 nr Større og sjeldnere oppgaver, (f eks grusing, maling, skogrydding etc.) Hyppighet Årlig kostnad Ansvar Merknad Gruse stinett Kvart 5 år Vågsøy kommune Skogrydding Kvart 3 år Vågsøy kommune Sum årlig kostnad: Annet Ein kan søkje om rehabilitering av idrettsanlegg etter 20 år. Dette kan vere aktuelt med tanke på disc golf aktiviteten. 10

11 4. Oppsummering Prioritering av tiltak i statlig sikra friluftslivsområder i Vågsøy kommune Område (navn) Tiltak nr Tiltak Kostnad Utføres av Priorit et Merknad Tilkomst frå nordvest. 1 Opparbeide turveg frå parkeringsplass til kanonstilling KM Vågsøy kommune 1 Eksisterande tilkomst er veldig bratt og lite innbydande som inngang til området. Område rundt minnesme rke 7 Beplante og lyssetje minnesmerke Vågsøy kommune 2 Eksisterande lysarmatur er øydelagde. Kvilebenk ar ved turvegar 3 Plassere ut benkar og bossdunkar på strategiske plassar Vågsøy kommune 3 Legge området betre til rette for turgåarar ved å setje opp kvilebenkar på strategiske stadar langs turvegane. Parkering 4 Legge til rette for parkering, også HC parkering Turvegar 2 Gruse turveg på den austlege sida Vågsøy kommune Vågsøy kommune 4 Legge til rette for parkering slik at leire kan bruke området. 5 Gruse og gjere tiltak på turvegen for at ein og kan bruke mindre køyretøy for drifts- og vedlikeholdsarbeid, og at vegen skal bli meir universelt utforma. Til dømes henting av boss. Ved krigsminn e 5 Skiltplan, setje opp skilt ved krigsminne/kulturminn e Vågsøy kommune 6 Legge til rette for formilding av krigsminne/kulturminne Tilkomst til minnesme rke 6 Sikre/utbetre tilkomsten til minnesmerket Vågsøy kommune 7 Den etablerte steintrappa er utan rekkverk og veldig bratt. Grusvegen opp til minnesmerket er i dårleg stand og lite universelt utforma. Total kostnad i planperio de:

12 DEL 3: RELEVANTE INTERESSER OG VERDIAR I FRILUFTSOMRÅDET PÅ MÅLØYNA (MOLDØEN, BROPARKEN) 1. Bakgrunn Statleg sikra friluftsområde er sikra for allmennheita si utøving av friluftsliv med overordna mål om at det skal takast omsyn til viktige natur-, kultur- og landskapsinteresser. Tilrettelegginga av områda skal ha som hovudføremål å minske dei fysiske barrierane for friluftsliv og med det legge til rette for auka friluftsaktivitet. Friluftsaktiviteten skal ikkje føre til unødige naturinngrep, slitasje og forstyrring av plante- og dyrelivet, kulturminne og kulturmiljø. I brev dagsett krev Fylkesmannen at det vert utarbeidd ein forvaltingsplan for friluftsområdet på Måløyna (Moldøen, Broparken) innan Det vert understreka at planen skal kartlegge dei mest relevante interessene i området, og fastsette korleis det skal takast omsyn til desse interessene: allment friluftsliv naturmangfald kulturminne nabointeresser disc-golfaktivitet Utgreiinga er gjort av Rådgjevande Arkeologar ved Ørjan Engedal, retningslinene for planen er utarbeidde i samråd med Vågsøy kommune. Synfaring vart gjort av Ørjan Engedal Alle fargefoto er frå denne synfaringa (foto ØE). 12

13 2. Kulturminne og kulturmiljø Måløyna ligg sør i Ulvesundet som skil Vågsøya frå fastlandet. Ulvesundet er fyrste gong nemnd av Snorre i soga om Håkon den Gode Seinare vert sundet nemnd i soga om Olav Heilage, og soga kong Sverre. Namnet Måløyna kan tolkast som øya med målstova, det vil seie tingstova. Slik kan Måløyna ha vore den sentrale tingstaden der Magnus den Gode og stormenn kring 1035 vart forlikte om maktfordelinga i landet (Starheim og Sølvberg 2003: 164f.). I 1636 vart det starta handel på øya og frå 1692 til 1914 var det samanhengane handelsdrift på staden. Sist på 1700-talet var her gjestgjevarstad, fiskekjøp, sildesalteri, klippfiskproduksjon og Trandamperi. På 1800-talet kom det også postopneri, telegrafstasjon og dampskipsekspedisjon. Trongen for større hamn og areal på land, førte til at aktiviteten mot slutten av 1800-talet flytte inn til Skramsbygda på Vågsøysida. Namnet flytte med aktiviteten, og den nye tettstaden vart heitande Måløy (Gjerde 2002; Munksgaard 1980; Starheim og Sølvberg 2003: 12, 165). Garden Moldøen, avgrensa til øya, dreiv også jordbruk og husdyrhald. I 1865 er Moldøen oppført med 10 kyr, 1 gris, 1 tunne havre og 2 med poteter. Denne aktiviteten har truleg også omfatta sørdelen av øya, fyrst og fremst som beite. Den tyske okkupasjonsmakta etablerte våren 1941 eit hærkystbatteri og ein signalstasjon for marinen, med tilhøyrande ammunisjonslager, mannskapsbrakker, vakthus og tilfluktsbunkers, på Måløyna. Under Måløyraidet vart desse anlegga bomba og alle ståande bygg på øya brann ned til grunnen, også den gamle handelsstaden (Berge 1991, 1995; Devins 1967; Fjørtoft 1982; Lindgjerdet 2014). Her sto mellom anna fleire store sjøbuer, eit herskapshus, paktarstove og drengestover, sette opp i 1850-åra (Gjerde 2002; Starheim og Sølvberg 2003: 129). Etter kvart vart det knapt med plass langs stranda i Måløy, og det vart på ny etableringar på Måløyna: molo, djupvasskai for store linebåtar, lager og produksjonsanlegg for fiskeindustrien. Denne etableringa endra strandlina langs heile nordsida av øya. Hamnetilhøva er best på nordsida av øya, i Naustvikja, og aktiviteten har i stor grad vore avgrensa til dette området, med unntak av dei tyske forsvarsanlegga. Kulturminneverdiane på øya kan delast i to skilde kulturmiljø: miljøet med krigsminne i sørvest, og miljøet knytt til handelstaden i nordaust. Det siste ligg i stor grad utanfor plangrensa for det sikra området. 13

14 KM 1-11: Miljø krigsminne Den tyske okkupasjonsmakta etablerte våren 1941 Hærkystbatteri 894 Kulen, og ein signalstasjon for marinen, på Måløyna. Anlegga vart bygde av Wehrmacht og organisasjonen Todt. Kystbatteri 894 Kulen omfatta 4 større kanonstillingar og 2 luftvernstillingar sør på øya. Det var også ammunisjonslager i tunnel, mannskapsbrakker og vakthytte knytt til desse anlegga gjekk britiske kommandogrupper med delar av Kompani Linge, støtta av luft- og sjøstridskrefter, til åtak på Måløy (Måløyraidet). Stillingane på Måløyna var i planlegginga rekna som ei hovudutfordring og eit springande punkt i åtaket. Desse vart raskt sett ut av spel av bombardementet, mykje grunna svikt i varslingstenesta mellom den tyske marinen og hæren. Nesten alle ståande bygg brann ned til grunnen. Stillingane vart ikkje sett i stand att av tyskarane, og batteriet vart sett opp på nytt på Vemelsvik. Sidan har utbygging av molo og industri teke ei og delar av ei anna av dei store kanonstillingane i batteriet. To, og delar av ei tredje, av dei store kanonstillingane, samt to mindre luftvernstillingar ligg intakt innanfor friluftsområdet. Ruinrestar etter mannskapsbrakkene og ei vaktstove er framleis synlege, samt ein bunker. I 1994 vart minnesmerket over falne i Måløyraidet flytta til Moldøen og plassert sentralt i området for batteriet. Her er også sett opp ein minnestein over luftangrepet mot Måløy hamn Batteri 894 på Måløyna var eitt av to kystbatteri i fylket som kom i regulær kamp under krigen. Måløyraidet (the Vaagsoy Raid, Operation Archery) er internasjonalt kjend som ein av dei fyrste kombinerte militære operasjonar (kommandogrupper, marine og luftvåpen), og kan seiast å ha danna skule for, eller i alle fall vore eit viktig utviklingsteg fram mot, avgjerande operasjonar i siste verdskrig: landgangane i Diepe, Sicilia og Normandie. Vidare har historikarar ofte hevda at operasjonen var strategisk viktig av di Hitler flytta styrkar frå kontinentet til vidare forsvar av «Festung Norwegen», og slik svekka forsvaret i sørvest. Landgangstyrken på Måløyna hadde med seg eit filmteam og krigsminna på Måløyna står i ei særstilling ved å vere knytte til godt dokumenterte dramatiske hendingar (skriftlege rapportar frå begge sider, foto og film). Måløyraidet med landgangen på Måløyna er mellom eit knippe internasjonalt kjende krigshendingar i Noreg. Potensialet for høg opplevingsverdi av dei bevarte minna er slik særskilt stor, samanlikna med fleirtalet av tyske forsvarsverk langs kysten. Forvaltinga av krigsminna på Måløyna må også sjåast i tilknyting til arbeidet med å få i stand eit Måløyraidsenter. KM 1-2: Mannskapsbrakker Til saman 67 tyske soldatar var forlagde på Måløyna. Det er uklart om det også fanst andre brakker, men mest truleg var desse innkvarterte i det som no er ruinane KM 1 og KM 2. Tysk rapport etter synfaring dagen etter Måløyraidet noterte 11 døde tyske soldatar mellom brakkene og kanonstillingane (Berge 1991: 18). 14

15 Figur 1. Måløyraidet : Allierte sambandsfolk i KM 9/ 4.kanon (øvst), og lenger nord på same høgdedraget (nedst), brakkene KM 1-2 nedanfor til venstre (Foto: Imperial War Museum). 15

16 Figur 2. Mannskapsbrakker i brann (KM 1-2), sett frå kanonstillinga KM 6 (foto: Imperial War Museum). 16

17 Figur 3. Ruinar av tyske mannskapsbrakker, KM 1 (oppe) og KM 2 (nede) (foto ØE). 17

18 KM 3: bunker Dette er ein bunker i tunnel, med inngang i nord frå tomta til gnr 106/6. I allierte rapportar vert det skildra korleis ein tysk soldat brått kom springande ut av ein brakke og rett mot dei allierte soldatane. Soldaten vart skoten og drepen. Det viste seg etter kvart at han hadde prøvd å redde seg inn i ein bunker der det sat 15 andre tyske soldatar gøymde. Det er her truleg snakk om bunkeren KM 3. Dette er truleg også den same som er nemnd som «ammunisjonslager i tunnel» på britisk etteretningskart frå Dette var det einaste objektet på søre Måløyna som var i bruk under resten av okkupasjonen. KM 4: vakthytte Restar av fundament til vakthytte for batteriet. Ikkje nemnd særskilt i rapportar frå operasjonen. Figur 4. KM 4, restar av fundament til vakthytte (foto ØE). KM 5-9: Kanonstillingane På Måløyna var det var konstruert kanonstillingar for 4 større, grovkalibra kanonar, utstyrte med belgiske 7,5cm feltkanonar, K234 (b) (Fjørtoft 1983: 160). Desse var plasserte i ein boge på dominerande punkt i landskapet frå vest til aust. Den vestlegaste av desse låg truleg på det som opphavleg var ein bergknaus på det vestlegaste punktet på øya. Denne vart heilt fjerna ved bygginga av molo og stenginga av den vestre leia i Dei tre attverande er her nemnde som KM 5, KM 6 og KM 7. I planlegginga av-, og rapporteringa etter, operasjonen nemner dei allierte desse som nr. 1 til 18

19 4, f rå vest mot aust. I dag er KM 7 den største og best bevart e, medan KM 5 er delvis vekksprengd. I tillegg omfatta batteriet på Måløyna to luftvernstillingar, her nemnde som KM Figur 5. Kart frå rapport rett etter operasjonen, utsnitt (venstre), og etteretningskart , utsnitt (høgre)( Sandvik 1999: 52; Berge 1995 : 64). KM 5: Kanonstilling ( 2. kanon i allierte rapportar) Tysk kanonstilling, bygd våren 1941, opphavleg forsynt med belgisk 7,5 cm feltkanon K234(b) på lavett. Under Måløyraidet vart denne kanonstillinga, s aman med den fjerna kanonstillinga lenger vest, erobra av fyrste 6. halv tropp under løytnant R. J. Wills, utan motstand. Dette var truleg også den stillinga som hadde ei intakt kanon etter bom bardementet (kanon nr. 2) (jf. Devins 1967: 113, 118 ; Berge 1991: 9 ). Opplysningar i kulturminnesøk (ID ): Beskrivelse: Restar etter tysk kanonstilling bygd av tyske styrkar saman med organisasjonen Todt. Kanonstilinga vart bygd til forsvar av Målø y hamn. 1 Margry ( 2000 ) reknar vår KM 5 som 1. kanon og KM 8 som 2. kanon. I rapportane vert det vidare sagt at 2.kanon var intakt. Margy hevdar heilt rett at den eine kanona i filmopptaka sto i vår KM 6. Ei anna kanon vert også vist i filmopptaka, og denne sto i vår KM 7 (det same gjeld sekvensen med sambandsfolk). Mest truleg viser filmopptaka to ulike kanonar som begge var i ferd med å bli øydel agde i vår KM 6 og KM 7. Mest truleg var dette dei kanonane som britane rekna som 3. og 4. kanon. Konklusjonen må då bli at den eine kanona som var intakt, nemnd som 2. kanon, og som vart brukt til å skyte nokre granatar mot tyske skip, sto i vår KM 5, og figurerer så langt me er kjende med ikkje på filmopptaka frå operasjonen. 19

20 Figur 6. KM 5, tysk kanonstilling, delvis vekkprengd (foto ØE) KM 6: Kanonstilling (3. kanon i allierte rapportar) Tysk kanonstilling, bygd våren 1941, opphavleg forsynt med belgisk 7,5 cm feltkanon K234(b) på lavett. Under Måløyraidet vart denne kanonstillinga erobra av andre 6.halvtropp under kaptein Young, utan motstand. Filmopptak frå operasjonen viser denne kanona. Her sto truleg også kaptein 20

21 Young, sersjant Vincent og ein nordmann då dei skaut og drap ein tysk soldat som prøvde å komme seg frå ei av brakkene (KM 1-2) til eit tilfluktsrom (KM 3) (jf. Devins 1967: 115). Opplysningar i kulturminnesøk (ID ): Beskrivelse: Ei av dei tre store kanonstillingane i området. Inngikk i "Måløybatteriet". Delar av skinner som kanona dreide på er synleg. Historiske opplysninger: Bygd av tyske styrkar og organisasjonen Todt. Figur 7. Leiaren for landgangstyrken på Måløyna, major Jack Churchill, inspiserer 3.kanon i KM 6 før sprenging (foto: Imperial War Museum). Kjend britisk commandosoldat som spelte sekkepipe i båten like før landgang, og sprang i land på Måløyna med langsverd. 21

22 Figur 8. KM 6, tysk kanonstilling (foto ØE) 22

23 KM 7: Kanonstilling (4.kanon i allierte rapportar) Tysk kanonstilling, bygd våren 1941, opphavleg forsynt med belgisk 7,5 cm feltkanon K234(b) på lavett. Under Måløyraidet vart denne kanonstillinga erobra av 5.tropp leia av kaptein Sandy Ronald, utan motstand. Filmopptak frå operasjonen viser sekvensar med denne kanona. Restar av skinne og krage til kanonlavetten ligg i dag ved sida av stillinga. Opplysningar i kulturminnesøk (ID ): Beskrivelse: Største og best inntakte kanonstillinga i området, men treng tilsyn og utbetring av brystvernet mot syd. Omlag 7 meter i diameter.skinne og krage ligg like ved. Historiske opplysninger: Brukt i etterkrigstida som plass for tønnebål til jonsokfeiring. Ungdomen "demonterte" skinner for å få plass til tønnebålet. Figur 9. KM 7, tysk kanonstilling (foto ØE) 23

24 Figur 10. Allierte soldatar snur 4.kanon i KM 7 (foto: Imperial War Museum). KM 8: Kanonstilling - l uftvern Tysk kanonstilling, bygd våren 1941, opphavleg forsynt med småkalibra luftvernkanon. Stillinga er ikkje særskilt nemnd i rapportane etter Måløyraidet, men var t, som dei andre, erobra utan motstand. 24

25 Opplysningar i kulturminnesøk (ID ): Beskrivelse: Tysk luftvernkanonstilling bygd for forsvar av Måløy hamn. Delvis skada. Sokklane for luftvernkanonene er synlege. Historiske opplysninger: Bygd i naturstein og betong, med ein diameter på omlag 5 meter. Figur 11. KM 8, tysk kanonstilling for luftvern KM 9: Kanonstilling - luftvern Tysk kanonstilling, bygd våren 1941, opphavleg forsynt med småkalibra luftvernkanon. Stillinga var observert av alliert etterretning før operasjonen og var rekna som det største faremomentet ved landgangen på Måløyna. Halve 5.tropp hadde som oppgåve å sikre denne, og klarte dette trass i at stillinga var bemanna med tre tyske soldatar. Desse vart overrumpla, to vart drepne og den tredje teken til fange. Opplysningar i kulturminnesøk (ID: ): Beskrivelse: Restar etter luftvernkanonstilling murt i naturstein med betongfundament. Klossen som kanona stod på er på staden, men velta. Bygd som forsvar mot østre løp i Måløy hamn. Luftvernstilinga er i meget god stand og godt skjerma i terrenget. 25

26 Figur 12. KM 9, tysk kanonstilling for luftvern (foto ØE). KM 10-11: minnesmerke etter falne 1941 og 1945 KM 10 er ein stor bauta i granitt med bronseskulpur av to hender som held jordkloden øvst (av kunstnar Ståle Kyllingstad, 1970). I 1995 vart minnesmerket flytta ut på Måløyna. Monumentet er til minne over falne allierte under Måløyraidet

27 KM 11 er ein mindre minnestein over falne i det allierte flyangrepet mot Måløy hamn Figur 13. KM 10-11, Minneparken. (foto ØE). 27

28 KM 12-16: Miljø handelstaden Alle bygningar på Måløyna vart øydelagde under raidet. Den gamle handelstaden med våningshus, sjøbuer, lagerbygg og bygningar knytt til gardsdrifta, som paktarbustad, drengestove og løe, låg samla kring hamna på nordsida av øya. Dei husa som stod i 1941 var i hovudsak bygde av eigaren Ole Schmidt i 1850-åra. I 1941 var staden eigd av Audun og Einar Lem (Gjerde 2002), og ved sjøbua lengst aust var det komme tankanlegg for Shell Petroleum, styrd av eigarane på Måløyna. Figur 14. Måløyna , utsnitt av foto som viser den gamle busetnaden og handelstaden. Herskapshuset og løa markert (Fylkesarkivet, SFFf ). KM 12 ruin etter løe Ruin etter løe, øydelagt av bombardementet under Måløyraidet. Løa er i alle fall eldre enn 1917 (synleg på foto, Fylkesarkivet, SFFf ), og moglegvis frå same tid som dei andre bygningane på handelsstaden, det vil seie frå 1850-åra. Betongmuren i ruina kan også tolkast som at ho er noko yngre, eventuelt utbetra. Figur 15. KM 12, ruin etter løe (foto ØE) 28

29 Figur 16. KM 12, ruin etter løe. Ruina ligg lengst til høgre med steinsett vegfar til venstre (foto ØE) KM oppmura vegfar med trapp Oppmura vegfar, synleg i om lag 100 meters lengde. Vegfaret byrjar med trapp (KM 14) frå herskapshuset som før 1941 sto tett nord for KM 14 og KM 15, og strekkjer seg sørvestover til løeruina (KM 12). Figur 17. KM 13 vegfar (foto ØE). 29

30 Figur 18. KM 13 vegfar (foto ØE). Figur 19. KM 13 vegfar, frå sørvest mot nordaust (venstre til høgre) (foto ØE). 30

31 KM 15 hage til herskapshus Hage med støttemur i nedre kant (nord) og i austleg kant. I vest er hagen avgrensa av steinsett vegfar og trapp, i sør av skråning med parkskog. Herskapshuset låg tett nedanfor (nordanfor) hagen. Støttemurane viser at det truleg er tilført jord i hagen. Figur 20. Hageflekk, austleg støttemur (foto ØE). KM 16 mura fundament av ukjend funksjon Kvadratisk oppmuring. Truleg er dette fundament til stolpen til høgre for herskapshuset synleg på fig. 11. Dette kan tenkjast å vere stolpe til telegraf-, telefon- eller straumline. 31

32 Figur 21. KM 16 mura fundament. Foto til høgre viser relasjonen mellom vegfaret (venstre) og fundamentet (midten) (foto ØE). 32

33 3. Naturmangfald Måløyna ligg inne i Naturbasen (ID BN ), då med ei avgrensing som går lenger nord (nord for brua) enn det statleg sikra friluftsområdet. Lokalitetsskildringa baserar seg på registreringar frå 1990 (Helle 1991). Her vert nemnde følgjande delverdiar: Den utplanta edellauvskogen (parkskogen) Engsamfunn med ein del typiske naturengplanter knytt til magre, lite gjødsla enger. Ingen spesielle kravfulle artar påvist. Tillegg datert 2001: tidleg påvising (kring 1900) av ballastplanta Krypbeinsurt (raudlista), status i dag uviss. Parkskogen Lengst nordaust, under brua, ligg eit område med gammal parkskog med store tre av bøk (Fagus sylvatica), alm (Ulmus glabra), platanlønn (Acer pseudoplatanus), og ask (Fraxinus excelsior). I og kring desse finst kratt av osp og utplanta furu (Pinus sp.) og gran (Picea sp.) (status 1991, Helle 1991: 60). Parkskogen kan setjast i samanheng med handelstaden på Moldøyna. Han kan vere utplanta i tilknyting til hage- og veganlegget, eller kan vere eldre. Ei sannsynleg tolking er at alle desse vart tillaga i 1850-åra då Ole Schmidt bygde herskapshuset og fleire av dei andre husa. Nokre av almetrea ber også preg av styving, det vil seie bruk av grein og lauvverk til dyrefor. Foto frå 1960 viser at konsentrasjonen av parkskog då var avgrensa til området nordaust for planområdet, dvs. nord brua. Brua går i dag over kaien framme til høgre på biletet og like til høgre for løeruina som er synleg på biletet. Figur 22. Situasjon Nordaustre del av Måløyna sett frå søraust, dagens bruløp og løeruina markert. Utsnitt av foto (Mittet & Co. AS, Nasjonalbiblioteket). Det er ikkje gjort nye registreringar av parkskogen i samanheng med denne forvaltingsplanen. Følgjande observasjonar vart gjort: a) førekomsten av edellauvtre synes i dag å strekke seg om lag til løeruina, b) ein del edellauvtre er felte i seinare tid, også nokre eldre. Eng og ballastplanter Krypbeinurt (Ononis spinosa ssp. maritima) skal ha vore registrert på Moldøen tidleg på 1900-talet, ei urt som har vore rekna som ei ballastplante. Ballastplanter er planter som har spreidd seg med jord 33

34 brukt som ballast på handelskip. Krypbeinurt er særs sjeldsynt i Noreg (raudlista), og dette er den nordlegaste registrerte førekomsten. I Naturbasen er følgjande kommentar: «Sannsynligvis er forekomsten for lengst utgått, men dette bør undersøkes nærmere» (lagt inn ). Ein kan rekne med at det kan finnast eit særskild mangfald i og kring hageflekken KM 15 (ramsløk mm.), utplanta, men også på grunn av tilført jord. Det er ikkje gjort nye registreringar av naturmangfald i samanheng med denne forvaltingsplanen. Hageflekken (KM 15) og konsentrasjonen av eldre edellauvskog ligg utanfor planområdet. 34

35 4. Allment friluftsliv Området vert i dag mest nytta av turgåarar på det tilrettelagde sti- og vegnettet. Området er i mindre grad nytta til fiske og bading. Det allmenne friluftslivet er såleis i dag i stor grad kanalisert til eksisterande tilrettelagt sti- og vegnett, samt tilrettelagt område med sitjebenkar. Det er ikkje utarbeidd statistikk, teljingar eller evalueringar av aktiviteten. 5. Nabointeresser Som nabointeresser er her rekna dei tre husstandane bnr. 1, 2 og 6, dei einaste husstandane på øya. Desse er heilt inneslutta av planområdet i vest, sør, og aust. Dei har alle tilkomst med veg frå nord. Husa ligg alle lågt i terrenget og skjerma av knausar og åskammar på alle sider, med unntak av i vest i området med brakkeruinane KM 1-2. Dette fører på den andre sida til stor grad av innsyn frå dei næraste høge punkta. Avstanden mellom høgda vest for KM 7 til huset på bnr.5 er 22m i luftline. Sidan tilkomstvegen ligg på vestsida, er gjerne hagar, veranda og uteareal plassert på sør- og austsida av husstandane. Det er såleis i fyrste rekkje aktivitet på høgda kring KM 7 og over minneparken (KM10-11) som truar nabointeressene (jf. buffersone på plankart). 6. Disc-golf Vågsøy kommune og Fylkesmannen har i utgangspunktet stilt seg positive til etablering av disc-golf bane i området. Det finst tre klassar for godkjende disc-golf baner: 13 hol, 20 hol og 27 hol. Måløy Disc-golf club ynskjer å bruke heile friluftsområdet og grøntområdet nord for brua til aktiviteten, og ei bane med 27 hol. Godkjende baner krev visse typar apparat og installasjonar, og andre tilretteleggingar er ynskjeleg. Stang med korg i galvanisert stål med gul plastmarkering representerer «hola». Desse er i dag fast installerte, men klubben har signalisert at det også kan nyttast mobile korger i kontroversielle områder. Utkaststadene er markerte med små skilt på stang, også desse i dag faste installasjonar. I tillegg ynskjer klubben fleire stader å ha kunstgrasmatter på standplassane. Aktiviteten er avhengig av ein viss grad av ope vegetasjon og klubben har stått føre den ryddinga og slåtten av vegetasjonen som har vore gjort dei siste åra. Dei ynskjer å halde fram med skjøtsel av området. Dei ynskjer vidare i så stor grad som tilrådeleg også å slå graset med køyregrasklyppar. 35

36 7. Drøfting av interessekonfliktar Aktiviteten i planområdet har vore moderat sidan etableringa av friluftsområdet, både når det gjeld allment friluftsliv og «krigsminneturisme». Området har også vore prega av manglande skjøtsel. Disc-golfaktiviteten har ført til større aktivitet i området, og har ført med seg omfattande slått og fjerning av vegetasjon. Konfliktlina går mellom disc-golfaktiviteten på den eine sida og dei andre interessene på den andre. Det er ikkje registrert konfliktar mellom nabointeresser, kulturminne, naturmangfald og allment friluftsliv. DN handbok definerer ikkje konkurranseidrett som friluftsliv, og disc-golfaktiviteten på Moldøen må formelt reknast som omdisponering av det statleg sikra friluftsområdet (s. 16). Fylkesmannen har stilt seg positiv til etablering av disc-golfbane i området, under visse føresetnader (Fylkesmannen , brev). 36

37 8. Kjelder Trykte: Aaland, J Nordfjord. Frå gamle dagar til no. II dei einskilde bygdene. 5. Selje, Sør- og Nord-Vågsøy. Sandane. Berge, K. R. 1991: Måløy-raidet : commando-angrepet på Måløy 27. desember 1941 : ei historisk framstilling. Førde Berge, K. R. 1995: Fronten er kysten! : oversyn over tyske festningsverk i Sogn og Fjordane Eige forlag. Devins, J.H. 1967: Måløyraidet : commando-angrepet som endret forløpet av den annen verdskrig. Gyldendal. DN handbok : Forvaltning av statlig sikrede friluftslivsområder. Håndbok Direktoratet for naturforvaltning Fjørtoft, J. E. 1982: Tyske kystfort i Norge. Agder Presse AS. Arendal. Helle, T. 1991: Kulturlandskap og kulturmarkstypar i Vågsøy kommune. Kulturlandskap i Sogn og Fjordane. Rapport nr. 15. Margry, K. 2000: The raid on Vaagso. After the Battle (no. 109). London. Lindgjerdet, F. 2014: Måløyraidet Militære operasjoner. Ares Forlag AS. Rudi R. 1998: Der Atlantikwall. Zeller Verlag, Osnabrück. Sandvik, S C. (red) 1999: Måløyraidet 27. desember 1941 : en analyse. Norsk tidsskrift for Sjøvesens skriftserie 6. Stavanger. Starheim, O. og Sølvberg, T. 2003: Måløy brua og byen. Måløybrua AS. Internett: Fylkesarkivet: Gjerde, A. 2002: Handelsstaden på Måløyna. Fylkesarkivet ( ): tlas_leks Miljøstatus: Kulturminnesøk: Nasjonalbiblioteket: Andre: Pers. med. Odd-Gunnar Myhre, Vågsøy kommune (e-post, telefon, møte jan-feb.2016) Relevant korrespondanse mellom naboar, Stiftinga Måløyraidsenteret, Måløy Disc-Golf, Fylkesmannen og Vågsøy kommune. 37

38 DEL 4: KRAV TIL FORVALTING AV DET STATLEG SIKRA FRILUFTSOMRÅDET PÅ MOLDØEN (BROPARKEN) VED MÅLØY Følgjande krav gjeld for bruk av området: 1. Denne forvaltingsplanen erstattar tidlegare løyve og vedtak om bruken av området. 2. Det skal ikkje gjerast vidare fysiske inngrep i området som: planering, rydding av stein, montering av installasjonar med boring/bolting i stein, berg eller betong. Opparbeiding av tiltak nemnde i forvaltingsplanen kap. 2 er tillate. 3. Det kan maksimalt etablerast 20 korger innanfor det statleg sikra området (gbnr. 106/8, sør for brua). Det kan settast opp maksimalt 20 utkastskilt. I tillegg kan det settast opp 9 utkastskilt for nybyrjarbane. 4. Det skal ikkje stå installasjonar knytt til disc-golf i krigsminna KM 1-11: korger, skilt, kunstgras eller anna. Innanfor KM6 er mobil korg tillate. 5. Det er berre tillate med 2 m2 kunstgras per utkastskilt. Det er ikkje tillate med kunstgras elles i området. 6. Det er ikkje tillate med installasjonar knytt til discgolfaktivitet innanfor «buffersone nabo og krigsminne». Buffersona regulerer ikkje ferdsel. 7. Måløy Disc Golf har ansvar for innretningane sine knytt innanfor området. Ved forfall skal innretningane oppgraderast eller fjernast. 8. Alle tiltak i sjølve krigsminna KM 1-11 skal gjerast i samråd med Stiftinga Måløyraidsenteret. 9. Vidare skjøtsel av området skal vere naturvenleg. 10. Vidare skjøtsel av skog og kratt skal ta særskilt omsyn til edellauvskogen. Eldre edellauvtre skal ikkje fellast. Hovudføremålet med skjøtselen skal vere å bevare den eldre parkskogen i heile det opphavlege distribusjonsområdet. 11. Vidare skjøtsel av eng kan føregå ved motorisert reiskap, men ikkje på ein måte som fører til inngrep i marka (planering, fjerning av jord eller stein). Tidlegare råd om skjøtsel av eng gjennom beiting (Helle 1991), er ikkje rekna som gjennomførbart. 12. Kommunen har løyve til å vedta retningslinjer for bruk av motoriserte hjelpemiddel. Retningslinjene kan ikkje opne for bruk som er til vesentleg ulempe for naboar. 13. Skilting av området skal ikkje indikere at friluftsområdet er ei privat idrettsbane. Det må komme tydeleg fram at området er eit statleg sikra friluftsområde til bruk for allmennheita. Informasjonsmateriell om kvalitetar ved området og discgolfbana må underordne seg dette. 14. Krigsminna på Måløyna kan verte meir brukte, særskilt i samband med eit framtidig Måløyraidsenter. Difor skal det takast særskilt omsyn til eventuelle klagar eller ynskjer frå Stiftinga Måløyraidsentet når det gjeld krigsminna, også i eit vidare område enn det som er definert som «Miljø krigsminne» på plankartet. 15. Vågsøy kommune har løyve til å avgrense eller inndra løyvet til discgolfbana dersom kommunen meiner at aktiviteten er i konflikt med andre interesser eller dersom kommunen av andre årsaker ønskjer å disponere området annleis. Kommunen kan også krevje at installasjonar på heile eller delar av området er mobile.» 16. Installasjonar knytt til disc-golfaktivitet nær krigsminna KM 1-11, dvs. innanfor området definert som «Miljø krigsminne» på plankartet: Vågsøy kommune vil ta særskilt omsyn til eventuelle klagar eller ynskjer frå Stiftinga Måløyraidsentet. Kulturminneverdiane er tvillaust av slik karakter at desse skal ha forrang ved eventuelle interessekonfliktar. Dette kan til dømes vere at 38

39 ansvarlege i framtidig formidling av kulturmiljøet vurderer disc-golfinstallasjonane til hinder og/eller som visuelt skjemmande. 17. Kommunen skal rapportere om bruken er i tråd med forvaltingsplanen etter 1 år, og deretter annakvart år. Dersom annan bruk vert oppdaga pliktar kommunen å varsle Fylkesmannen. Som representant for grunneigar er Fylkesmannen ansvarleg for at nabolova vert følgd. I følgje 2 skal ingen gjera noko som er urimeleg eller unødvendig til skade eller ulempe på naboeigedomen. Fylkesmannen skal evaluere bruken av området og har høve til å endre eller trekke løyvet på bakgrunn av dette. 39