Forord. Til slutt takk for godt samarbeid også til Møre og Romsdal fylkeskommune og kontaktperson Magne Vinje! Volda Finn Ove Båtevik

Transkript

1

2 Forord Denne rapporten er utarbeidd på oppdrag frå Møre og Romsdal fylkeskommune. Rapporten byggjer på eit flyttehistorisk materiale og viser korleis flyttingar påverkar utviklinga i regionane i fylket. Utviklingstrekka blir både kommenterte i teksten og dokumenterte i eit eige tabellvedlegg. Tabellvedlegget er trykt som eit eige dokument. Datamateriale er tilrettelagt av forskar Kjetil Sørlie (NIBR/SSB). Takk til han for godt samarbeid. Kjetil Sørlie har samstundes skrive rapporten Demografi og mobilitet i Møre og Romsdal. Flyttebalanser, aldersskjevheter og framtidsutsikter. Denne tek opp ein del andre sider ved temaet demografi og mobilitet i Møre og Romsdal enn kva føreliggande rapport gjer. For den som vil skape seg eit meir heilskapleg bilete av situasjonen i fylket, kan det såleis vere nyttig å lese begge rapportane. Til slutt takk for godt samarbeid også til Møre og Romsdal fylkeskommune og kontaktperson Magne Vinje! Volda Finn Ove Båtevik 3

3 Forord... 3 Innleiing... 7 Regionane...7 Oversikt og kommentarar... 9 Flytterekneskap...9 Flyttetap for alle regionar...9 Aukar flyttetapet over tid?...9 Område med flyttebalanse?...10 Størst eksport av kvinner?...10 Eigenrekruttering versus ekstern rekruttering...10 Flyttevinst for arbeidskraft til produksjonsnæringane...11 Store flyttetap ved lange utdanningar...11 Store og små fødselskull...11 Når høgutdanningsgruppene blir større...12 Regionane som bu- og arbeidsområde...13 Møre og Romsdal Flyttebalanse i Møre og Romsdal...18 Flyttebalanse etter næringstilknyting...20 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...24 Pendling i og ut av regionane...26 Volda/Ørsta Flyttebalanse i Volda/Ørsta-regionen...29 Flyttebalanse etter næringstilknyting...33 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...34 Pendling i og ut av regionen...36 Ulsteinvik-regionen Flyttebalanse i Ulsteinvik-regionen...40 Flyttebalanse etter næringstilknyting...44 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...45 Pendling i og ut av regionen...47 Ålesund-regionen Flyttebalanse i Ålesund-regionen...51 Flyttebalanse etter næringstilknyting...55 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...56 Pendling i og ut av regionen...58 Ålesund-regionen som pendlingsregion...61 Molde-regionen Flyttebalanse i Molde-regionen

4 Flyttebalanse etter næringstilknyting...67 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...68 Pendling i regionen og ut av regionen...70 Sunndal-regionen Flyttebalanse i Sunndal-regionen...73 Flyttebalanse etter næringstilknyting...77 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...78 Pendling i og ut av regionen...80 Surnadal-regionen Flyttebalanse i Surnadal-regionen...83 Flyttebalanse etter næringstilknyting...87 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...88 Pendling i og ut av regionen...90 Kristiansund-regionen Flyttebalanse i Kristiansund-regionen...93 Flyttebalanse etter næringstilknyting...97 Flyttebalanse etter utdanningsnivå...98 Pendling i og ut av regionen Referansar

5 Innleiing Temaet for denne rapporten er flytting og pendling. Mange flytteanalysar viser kor mange som flyttar til ein stad og frå ein stad i løpet av eit tidsrom. Her er temaet korleis flytting over livsløpet påverkar rekruttering av folk og arbeidskraft for utvalde årskull i sju regionar i Møre og Romsdal. Flytteanalysane er baserte på eit materiale der flyttehistoriene til alle personar busette i Noreg kan følgjast over livsløpet. Vi kan her sjå kvar det blir av dei ungdomskulla som har vakse opp i Møre og Romsdal. Vi kan også sjå kva flyttehistorier som ligg bak når enkelte av dei som har vakse opp andre stader av landet etablerer seg i fylket. Historiene viser flytting på kommunenivå, samstundes som det viser kva resultat flyttingane gjev både for dei ulike regionane og fylket. Personane blir følgde i perioden frå dei fylte 15 til dei fylte 35 år. Dei kan såleis følgjast fram til ein del av livsløpet der fleirtalet er etablerte med arbeid, bustad og familie (Sørlie 2003). I tillegg til å følgje flyttehistoriene til dei utvalde årskulla, er også den interne utviklinga i den enkelte region tema. Forholdet mellom pendling og flytting utgjer ein del av analysen av den indre dynamikken i kvar region Rapporten er i første rekkje ein dokumentasjonsrapport. Målet er at presentasjonen av kvar region kan lesast separat. Det er meir snakk om kommenterte tabellar, enn meir grunnleggande analysar. Dei som skal setje seg inn situasjonen til ein enkelt region, vil likevel kunne ha god nytte av å lese kapitlet Oversikt og kommentarar. Dette for å setje utviklingstrekk i eigen region inn i eit litt større perspektiv. Regionane Regioninndelinga er basert på såkalla økonomiske regionar. Det er sju slike regionar i Møre og Romsdal. For å kunne analysere den indre dynamikken bak utviklinga i kvar av desse regionane, er dei i tillegg delte opp i sentrums- og omlandskommunar: Sentrumskommunar Ørsta Ulstein Ålesund/Sula Molde Sunndal Surnadal Kristiansund/Frei Omlandskommunar Volda Herøy, Sande, Hareid, Vanylven Skodje, Giske, Ørskog, Haram, Sykkylven, Stranda, Stordal, Norddal, Sandøy Midsund, Nesset, Aukra, Fræna, Gjemnes, Eide, Vestnes, Rauma Tingvoll Halsa, Rindal Averøy, Tustna, Aure, Smøla Kristiansund og Frei blir her rekna som ein kommune. Dette fordi Kristiansund og Frei eigentleg utgjer eit samanhengande sentrumsområde. Ålesund og Sula er slått saman fordi det blir brukt data som går tilbake til den tida då desse var slått saman til ein kommune. 7

6 Oversikt og kommentarar Flytterekneskap Denne rapporten viser flytterekneskap for sju regionar i Møre og Romsdal. Utrekningane tek utgangspunkt i 15-åringar registrert busette i regionane. Desse ungdomskulla blir følgt gjennom flytteprosessen fram til og med fylte 35 år (jf. Sørlie 1995). Resultatet av desse flytteprosessane utgjer den eine sida av flytterekneskapen for regionen. 1 Alt etter kva flyttehistorie den enkelte har, blir ungdomane frå regionen definert i tre kategoriar; bufaste, tilbakeflyttarar eller utflyttarar. Dei frå ungdomskullet som har etablert seg i regionen utgjer eigenrekrutteringa i flytterekneskapen. Den andre delen av flytterekneskapen omfattar dei som har vakse opp i andre regionar, men som etablerer seg i den aktuelle regionen. Desse nykomarane representerer den eksterne rekrutteringa til regionen. Flyttetap og flyttevinst blir vurdert i forhold til eigenrekrutteringa og den eksterne rekrutteringa, slik den ser ut på det tidspunktet kullet fyller 35 år. Spørsmålet er om eigenrekrutteringa og den eksterne rekrutteringa er stor nok til å erstatte ungdomskullet tjue år tidlegare. Analysane er primært baserte på årskulla fødde i perioden Desse blir i tillegg samanlikna med dei som var fødde i femårsperioden før. Flyttetap for alle regionar Flytterekneskapen for Møre og Romsdal viser flyttetap for alle regionar. For fylket sett under eitt var flyttetapet 16 prosent for mennene og 19 prosent for kvinnene. Minst flyttetap var det i dei største byregionane. I Ålesund- og Molderegionen var flyttetapet blant mennene 14 prosent. Blant kvinnene var flyttetapet minst i Ålesund- (13 prosent) og Kristiansund-regionen (15 prosent). Størst flyttetap var det i nokre av dei mindre regionane i fylket. Blant mennene var det flyttetapet størst i Volda/Ørsta-regionen (24 prosent) og Sunndalregionen (23 prosent). Blant kvinnene var flyttetapet størst i Surnadal- (33 prosent) og i Sunndal-regionen (31 prosent). Aukar flyttetapet over tid? Flyttetapet i fylket auka om ein jamfører årskulla fødde først på 1960-talet med årskulla fødde sist på 1950-talet. Auken var størst for kvinnene. Medan flyttetapet var om lag likt for kvinner og menn blant dei eldste årskulla, var det større blant kvinnene enn blant mennene blant dei yngste. Ein skal likevel vere 1 Flytteprosessane er registrerte på kommunenivå. Dei bufaste har budd i kommunen heile tida. Tilbakeflyttarane er dei som har flytta tilbake til kommunen der dei har vakse opp. Utflyttarane og nykomarane bur i ein anna kommune enn den der dei har vakse opp. 9

7 varsam med å sjå auka flyttetap som uttrykk for ein generell trend, der flyttetapa i distrikta stadig aukar over tid. I to regionar, Ulsteinvik- og Sunndal-region, vart flyttetapa redusert både for kvinner og menn, sjølv om flyttetapa altså auka for fylket sett under eitt. Område med flyttebalanse? For å finne område i fylke som i løpet av flytteprosessen greier å erstatte eigne ungdomskull, må ein til nokre av sentrumskommunane. Ulstein importerer fleire menn enn dei eksporterer, men har eit flyttetap blant kvinnene. Molde importerer fleire kvinner enn dei eksporterer, men har eit lite flyttetap blant mennene. I praksis vil dette seie at sjølv i desse to kommunane, var samla tal 35-åringar mindre enn tal 15-åringar tjue år tidlegare. Molde var nærast eit flytterekneskap i balanse. Her var sluttresultatet av flytteprosessen eit nettotap på berre ni personar i forhold til ungdomskullet. Ulstein og Molde hadde derimot flyttevinst for nokre av dei årskulla som før dei vi har følgt her. Dei åtte årskulla fødde i perioden opplevde samla sett flyttevinst både blant kvinner og menn gjennom flytteprosessen frå fylte 15 år til fylte 35 år (Heggen og Olsen 1995: 64-65). Dette inkluderer kull som var kome langt i etableringsprosessen alt på 1970-talet, det vil seie i den såkalla konsolideringsperioden i norsk busetnadshistorie (Båtevik 1995). Størst eksport av kvinner? Flyttehistoriene viser klassiske forskjellar i flytterekneskapen for kvinner og menn. Eigenrekrutteringa utgjer ein langt større del av samla rekruttering for menn enn for kvinner. Ein større del av kvinnene er nykomarar. Medan mellom 35 og 46 prosent av jentene som har vakse opp i regionen, har busett seg i kommunen der dei har vakse opp (bufaste +tilbakeflyttarar), er det ikkje uvanleg at rundt 60 prosent av gutane gjer det same. Eigenrekruttering versus ekstern rekruttering Rekrutteringsmønsteret varierer ein del frå region til region. Det er fleire døme på at høg rekruttering av nykomarar fell saman med relativt små flyttetap. Ålesund-, Molde- og Kristiansund-regionen er blant dei regionane som har relativt mange nykomarar blant mennene. Dei er også mellom dei regionane som har minst flyttetap. I kva grad kommunane i regionane greier å trekke til seg nykomarar, er likevel berre ein variabel av fleire. Surnadal-regionen hadde relativt god flyttebalanse blant mennene, først og fremst som følgje av høg eigenrekruttering. Volda/Ørsta-regionen hadde derimot relativt låg eigenrekruttering og relativt stort flyttetap blant mennene. På same måte er det også ein god del variasjonar i rekrutteringsmønsteret for kvinner mellom regionane. Ålesund-regionen har relativt høg eigenrekruttering kombinert med 10

8 relativt mange nykomarar. I Molde-regionen utgjer nykomarane ein større del av dei etablerte 35-åringane. Flyttevinst for arbeidskraft til produksjonsnæringane Møre og Romsdal har import av arbeidskraft i nokre få næringsgrupper. Dette gjeld produksjonsnæringar som jord- og skogbruk, fiske og fangst, fiskeoppdrett og fiskeforedling og transport- og møbelindustri. Dette speglar ein næringsstruktur der slike næringar er meir dominerande enn i mange andre delar av landet. I fleire av dei tenesteytande næringar er eksporten av arbeidskraft større. Det er til dømes ikkje uvanleg at flyttetapet i Forretningsmessig tenesteyting, bank og forsikring gjer at dei etablerte kulla representerer ei halvering i forhold til kor mange frå ungdomskulla som har gått inn i desse næringane. Også blant dei som har gått inn i Anna offentleg tenestyting (offentlege tenestyting utanom undervisning og helsetenester), er det stor eksport av arbeidskraft. Den første av desse utgjer ein del av tenesteytande sektor som blir kalla produsenttenester. Utviklinga i desse næringane har så langt vore sterkt sentraliserande (Hansen og Selstad 1999:252-53). Dei representerer også næringar som har vore i sterk vekst på 1990-talet. Store flyttetap ved lange utdanningar Det er stor forskjell på flyttemønsteret mellom ulike utdanningsgrupper. Flyttetapet er lite blant dei gruppene som har korte utdanningar. Eigenrekrutteringa er god, samstundes er det vel så mange nykomarar i desse gruppene som blant dei som har utdanningar frå høgskular og universitet. Blant dei med høgskule- og universitetsutdanningar er eigenrekrutteringa lita. Regelen er at nykomarar er i fleirtal blant 35-åringar med utdanningar over cand.mag. - nivå. Samstundes er samla flyttetap stort. Store og små fødselskull Kulla fødde sist på 1950-talet og først på 1960-talet var store. Dette gjer at mange regionar kan ha ei positiv befolkningsutvikling, trass i at kvart årskull opplever flyttetap. Sjølv om alle regionar har hatt flyttetap, er den delen av kulla som har etablert seg i Møre og Romsdal stor nok til å erstatte tidlegare kull i fleire av regionane. Dei vaksenkulla som etablerer seg er i slike tilfelle langt større enn dei som dør ut. Dette er ein viktig grunn til at kommunar som Ålesund, Molde eller Ulstein kan ha relativt sterk vekst i befolkninga, sjølv om dei nykomarane som blir rekrutterte til desse sentrumskommunane knappast er mange nok til å erstatte dei ungdomane som flyttar ut og etablerer seg andre stader. 11

9 Ser ein framover, er det viktig å ta storleiken på ungdomskulla med i reknestykket. Medan fødselskulla på heile 1960-talet var store, vart dei reduserte ut over 1970-talet. Dei femtenåringane som no er i gang med, eller skal ta til på etableringsprosessen, er langt færre enn dei som var femtenåringar sist på 1970-talet. I 1980 var det til dømes femtenåringar i Møre og Romsdal. Dette var altså eit av fødselskulla frå 1960-åra. Fødselstala var høge både i Møre og Romsdal og elles i landet. I 2000 var det derimot femtenåringar i Møre og Romsdal. Desse ungdomane kom frå eitt av dei små fødselskulla på 1980-talet. Det var såleis 20 prosent færre femtenåringar i 2000 enn i Det vil seie at ungdomskullet fødd 1985 var om lag like stort som fødselskulla fødde var etter at dei hadde vore gjennom etableringsfasen og den viktigaste delen av flytteprosessen som 35-åringar. I gjennomsnitt var det knapt etablerte 35-åringar i Møre og Romsdal frå kvart kull fødde første halvdel av 1960-talet. I eit slikt perspektiv vil befolkningsutviklinga i regionane framover i langt større grad vere avhengig av at nykomarane til regionen kan erstatte ungdom som flyttar ut og etablerer seg andre stader. Når høgutdanningsgruppene blir større Eit anna moment som kan vere viktig for korleis flytteprosessen utviklar seg frå eit kull til eit anna, er knytt til utdanning. Eit gjennomgåande trekk i analysen av flytteprosessen for årskulla fødde sist på 1950-talet og først på 1960-talet, var at flyttebalansen var langt dårlegare blant dei som tok høgare utdanning enn blant dei som ikkje gjorde det. Dersom dette er eit mønster som held fram etterkvart som fleire tek høgare utdanning, vil dette i seg sjølv kunne endre flyttebalansen for regionar som opplever flyttetap i desse utdanningsgruppene. Ein kan sjå korleis slike endringar i utdanningssatsing har fått konsekvensar for Møre og Romsdal ved å samanlikne fødselskulla frå med dei som var fødde første halvdel av 1960-talet. Frå det første til det siste kullet skjedde det nemleg store endringar i utdanningssatsinga blant kvinnene. Meir enn halvparten av kvinnene fødde sist på 1950-talet avslutta utdanninga utan å fullføre tre år i vidaregåande opplæring. Denne andelen vart redusert til ein av tre for dei fem kulla fødde følgjande femårsperioden. Langt fleire fullførte vidaregåande, samstundes som mange også gjekk vidare på studiar ved universitet og høgskular. Medan 20,4 prosent av kvinnene frå dei eldste kulla hadde treårig vidaregåande opplæring som høgste utdanning, gjaldt dette 35, 3 prosent av kvinnene i det yngste. Medan 23,9 av kvinnene frå dei eldste kulla hadde høgskule- eller universitetsutdanning inntil cand.mag. -nivå som høgste utdanning, hadde 28,4 prosent av kvinnene frå dei yngste kulla det same. 12

10 Likeins auka den delen av kvinnene som hadde dei lengste utdanningane frå 1,9 prosent til 3,3 prosent frå dei eldste til dei yngste årskulla. Det er likevel ikkje rett å seie at auken i flyttetapet for kvinnene fødde , var ein direkte følgje av at fleire kvinner tok meir utdanning. Når flyttetapet auka, var dette for det første eit resultat av at fleire jenter tok meir utdanning. Vidare var det eit resultat av at dei jentene som tok dei lengste utdanningane i større grad enn det som var vanleg for dei føregåande årskulla etablerte seg utanfor fylket. Dermed vart det dobbel effekt for dei med lange utdanningar. Samstundes medverka jentene med dei kortaste utdanningane til å dempe effekten av dette. I motsetnad til jentene frå dei andre utdanningsgruppene, etablerte desse jentene seg i mindre grad utanfor eige fylke enn det som var vanleg for jenter på dette utdanningsnivået fødde i den føregåande femårsperioden. Det er likevel fleire forhold som peikar i retning av at utdanningssatsinga påverkar resultatet av flytteprosessen som ligg mellom ungdomsår og etablering. Surnadal-regionen og Volda/Ørsta-regionen kan tene som døme. I Surnadal-regionen var det langt fleire kvinner enn menn frå årskulla fødde i som tok høgare utdanning. Medan berre 17 prosent av mennene hadde slik utdanning, hadde 37 prosent av kvinnene det same. Samstundes var flyttetapet langt større for jentene enn for gutane. Ein vesentleg grunn til dette var nettopp at mange av jentene hadde valt høgare utdanning. I Volda/Ørsta-regionen var det mange frå årskulla fødde først på 1960-talet som tok høgare utdanning. Heile 36 prosent av mennene og 40 prosent av kvinnene som hadde vakse opp i regionen hadde slik utdanning det året dei fylte 35 år. Samstundes er dette ein av dei regionane der det er lite forskjell på flyttetapet blant menn og kvinner. Mennene frå regionen ligg på topp i utdanning, medan flyttetapet gjennom etableringsprosessen blant dei same mennene er større enn for dei andre regionane i fylket. Det er lite som tyder på at flyttetapet blant menn med høgare utdanning skil seg vesentleg frå flyttetapet blant kvinner med utdanning på same nivå. Derimot er flyttetapet blant dei som har fullført vidaregåande klart større blant jentene enn blant gutane. For fylket sett under eitt var det dette som gjorde at samla flyttetap var større i årskulla fødde for kvinner enn for menn. Regionane som bu- og arbeidsområde Noko av basisen for å analysere befolkningsutvikling og flytting på regionnivå, er at regionane fungerer som felles bu- og arbeidsområde. Ein viktig føresetnad for utvikling av slike felles bu- og arbeidsreiseområde er at 13

11 arbeidsplasskonsentrasjonane er store nok til å legge grunnlag for omfattande arbeidsreiser i regionen (Båtevik 1994). Ein anna føresetnad er at reiseavstandane er slik at mange kan oppleve arbeidsreisene som eit alternativ til det å jobbe lokalt eller til å busette seg nærare arbeidsstaden. Er desse føresetnadane til stades, vil dette kunne auke sjansane for at unge hushald vel å busette seg i omlandsområda. Arbeidsreisene frå sentrum til omlandet kan også vere ei viktig side ved utviklinga av felles bu- og arbeidsmarknadsområde. Verksemder i omlandet kan på ein slik måte til dømes rekruttere arbeidskraft som det elles er vanskeleg å få tilgang til. Arbeidsreisene frå omland til sentrum har klart større omfang enn arbeidsreisene frå sentrum til omland. Det er sentrumsområda som representerer dei største arbeidsplasskonsentrasjonane, noko som legg grunnlag for hovudtrekka i slike reisemønster. I dei fleste regionane er det mellom 10 og 20 prosent av mennene og mellom 10 og 20 prosent av kvinnene som har arbeidsstaden sin i sentrumskommunen i eigen region. I to tilfelle hadde også pendlinga frå sentrumskommunen til omlandkommunane også relativt stort omfang. I Volda/Ørsta-regionen er det meir snakk om utveksing av arbeidskraft mellom to sentrumskommunar med ulik næringsstruktur enn tradisjonell pendling frå omland til sentrum. Såpass mange som ei av fire yrkesaktive kvinner på 35 år busette i Ørsta, hadde arbeid i Volda. Samstundes var det relativt mange menn blant voldingane som pendla andre vegen. Også Ulstein har mykje pendling til omlandskommunane, noko som speglar at regionen har fleire mellomstore arbeidsplasskonsentrasjonar. I dei andre regionane er pendlinga frå omland til sentrumskommunen meir dominerande. Dei største sentrumskommunane, Ålesund og Molde, legg også grunnlag for relativt stor innpendling. Pendlinga til Kristiansund/Frei er mindre. Pendling frå fleire av omlandskommunane rundt nordmørsbyen føreset bruk av ferje, noko som i seg sjølv reduserer omfanget av slike reiser. Pendlinga har minst omfang i regionane der sentrumskommunane representerer mindre arbeidsplasskonsentrasjonar. Det er rett nok mange menn frå Tingvoll som har arbeid i Sunndal, men svært få kvinner reiser same veg for å kome på arbeid. Også i Surnadal-regionen har pendlinga mindre omfang enn i dei andre regionane. Det stor forskjell på geografisk omfang på dei sju regionane. Ålesund- og Molde-regionen omfattar store område, større enn kva som er naturleg å kalle bu- og arbeidsområde. Ein test viste at det var svært få som arbeidde i Ålesund av dei som budde i kommunane som låg lengst frå sunnmørshovudstaden. Omfanget av pendlinga fell etter alt å døme relativt raskt med aukande avstand, slik at fleire av kommunane i regionane i realiteten fell utanfor det som det som kan definerast som felles bu- og arbeidsområde. 14

12 I tillegg til pendling i regionane, er det mange som har arbeidsstad utanfor den regionen der dei bur. I fleire tilfelle har denne pendlinga vel så stort omfang som pendlinga internt i eigen region, i alle høve blant menn. Ein del av desse arbeidsreisene går mellom sentrumsområda i fylke, utan at slike reiser har noko stort omfang blant 35-åringane. Sjølv mellom Kristiansund og Molde er omfanget av pendlinga moderat, sjølv om byane er knytte saman med fastlandssamband. Arbeidsreiser ut av fylket har derimot større omfang. Slike arbeidsreiser er vanlegast blant menn busette sentrumskommunane. Det er ikkje uvanleg at desse har arbeidsstad i ein av storbyregionane i landet. 2 Pendlinga blant 35-åringane auka ikkje løpet av 1990-talet. Jamt over vart det færre pendlarar i dei aktuelle regionane. Det var særleg pendlinga ut av fylket som blei redusert. Pendlingsfrekvensen internt i regionane var relativt stabil. Det ser ut til å vere nær samanheng mellom flyttehistoriene til den enkelte og arbeidsreiser. Tilbakeflyttarar og nykomarar etablere seg i større grad som pendlarar enn dei bufaste. Det kan vere fleire grunnar til dette. Tilbakeflyttarane og nykomarane har i større grad enn bufaste lange utdanningar. I hushald der ein eller begge har høgare utdanning, vil det vere vanskelegare å finne arbeid til begge på same stad. Erfaringar frå til dømes storbyområde, der det å bruke lang tid for å kome seg til og frå arbeid, kan også gjere at terskelen for å pendle er lågare enn dei som ikkje har same erfaring. Tilbakeflyttarar og nykomarar vil også kunne vere i ein flytteprosess, der den eine i hushaldet har fått jobb i regionen medan den andre held fram i det arbeidet han eller ho hadde på staden dei flytta frå. 2 Opplysningar om at mange av dei som reiser ut av eige fylke arbeider i storbyregionane er henta frå eit datamaterialet som omfattar nokre av dei same regionane som er med i denne analysen, nærare bestemt Ulsteinvik-, Ålesund-, Molde- og Kristiansund-regionen. 15

13 16

14 Møre og Romsdal Samla hadde Møre og Romsdal vel femtenåringar i perioden , det vil seie som tilhøyrde fødselskulla frå Fødselskulla i femårsperioden etter, det vil seie dei som var fødde i , var nesten like store. Det var knapt femtenåringar i Møre og Romsdal i heile perioden sett under eitt. Spørsmålet er kva som skjer med desse årskulla gjennom flytte- og etableringsprosessen. For å få inntrykk av dette må ein følgje dei fram til den viktigaste delen av denne prosessen er over. Ved fylte 35 år har dei fleste vore igjennom si mest flytteaktive fase og kan reknast som relativt etablerte. Flyttingane som kjem etter dette endrar i liten grad den geografiske fordelinga av befolkninga. For å følgje dei som var fødde i gjennom etableringsprosessen, må ein følgje dei frå dei var femten i løpet av første halvdel av 1970-talet, til dei fylte 35 år i løpet av perioden frå og med 1990 til og med Dei som var fødde i blir følgde frå dei fylte femten i løpet av siste halvdel av 1970-talet til dei fylte 35 år i løpet av perioden frå og med 1995 til og med Det er årskulla fødde i som blir følgde tettast i den følgjande analysen. Dei eldste blir brukt som referanse for å kunne vurdere endringar over tid. Flyttebalanse er eit nøkkelord i denne samanheng. Flyttebalansen er rekna ut i forhold til kor mange 15-åringar det var i regionen i ein bestemt periode og kor mange 35-åringar som bur i same regionen tjue år seinare. Differansen mellom desse seier noko om flyttebalansen. Den utrekninga av flyttebalansen som blir brukt her, er basert på at ein har opplysningar om flyttehistoriene til alle 15- åringane i dei aktuelle årskulla. Dermed har ein mellom annan grunnlag for å vurdere kor stor eigenrekrutteringa er. Eigenrekrutteringa består av personar med heilt ulike flyttehistorier; dei har vore bufaste i kommunane og dei som er tilbakeflyttarar til kommunane. I tillegg til desse to gruppene, blir ein del av ungdomskullet utflyttarar. Dette er dei som har flytta ut og etablert seg i andre kommunar som 35-åringar. Til erstatning for desse har andre flytta til kommunane og etablert seg der. Dette er nykomarane. Det er forholdet mellom utflyttarane og nykomarane som avgjer flyttebalansen for regionen. Dersom nykomarane er fleire enn utflyttarane har regionen hatt flyttevinst. Dersom det er omvendt, det vil seie at utflyttarane er fleire enn nykomarane, har regionen hatt flyttetap. Frå flyttestatistikken veit vi at Møre og Romsdal har hatt samla flyttetap både på og 1990-talet. Flyttetapet var særleg stort på 1980-talet. Årskulla fødde sist på 1950-talet og først på 1960-talet var i den mest flytteaktive delen av livet særleg på 1980-talet, men også eit stykke inn på 1990-talet. 17

15 Flyttebalanse i Møre og Romsdal Av femtenåringane frå sist på 1970-talet i Møre og Romsdal, var det 44 av 100 gutar som hadde flytta frå kommunen dei har vakse opp i og etablert seg andre som 35-åringar. For jentene var flyttetapet større. Det var 57 av 100 jenter som hadde flytta frå kommunen dei har vakse opp i og etablert seg andre stader som 35-åringar. Tabell 1. Sentrale tal som viser resultatet av flytteprosessen frå fylte 15 til fylte 35 år for årskulla fødde Møre og Romsdal. 3 Etablerte i fylket ved fylte 35 år per 100 frå ungdomskullet Tal 15- åringar Ungdomskullet Tal 35- åringar Etablert kull Tal personar i flyttevinst/- tap Menn: I produksjonsnæringar I tenesteytande næringar Ikkje i arbeid Utan fullført vidaregåande Med fullført vidaregåande Inntil cand.mag. -nivå Over cand.mag.-nivå Sentrum Omland Menn i alt Kvinner: I produksjonsnæringar I tenesteytande næringar Ikkje i arbeid Utan fullført vidaregåande Med fullført vidaregåande Inntil cand.mag. -nivå Over cand.mag. -nivå Sentrum Omland Kvinner i alt For meir detaljerte tabellar, sjå tabellvedlegg. 18

16 Blant dei som har etablert seg i eigen kommune, har somme budd der heile tida, andre er tilbakeflyttarar. Av dei 56 gutane som hadde etablert seg i oppvekstkommunen som 35 åringar, var det 39 som har vore registrert busette der heile tida, medan 17 har etablert seg som tilbakeflyttarar. Blant jentene er det færre som har budd i oppvekstkommunen heile perioden. Av dei 43 jentene som har etablert seg i eigen oppvekstkommune, er det 24 som har vore registrert busette i oppvekstkommunen heile perioden, medan 19 har vendt tilbake til oppvekstkommunen etter å ha vore busette andre stader. Kommunane i Møre og Romsdal får også tilflyttarar. Somme av desse flyttar vidare, medan andre etablerer seg. Desse nykomarane er for få til å erstatte utflyttarane i same alder. Som erstatning for 44 gutar som har etablert seg utanfor eigen kommune i fylket, kom det 28 nykomarar. Dette gjev eit samla flyttetap på 16 per 100 gutar for fylket sett under eitt. For kvar 100 femtenårige gutar i fylket på siste halvdel av 1970-talet, budde det såleis 84 trettifemårige menn i fylket tjue år seinare. Totalt gav denne flytteprosessen eit flyttetap på gutar blant dei femårskulla som var fødde i perioden Det var fleire utflyttarar, men også fleire nykomarar blant jentene enn blant gutane. Nykomarane var likevel ikkje mange nok til å erstatte dei jentene som har etablert andre stader. Som erstatning for 57 jenter som har etablert seg utanfor eigen oppvekstkommune, kom 38 nykomarar. Dette gjev eit samla flyttetap for fylket på 19 per 100 jenter. For kvar 100 femtenårige jenter i fylket på siste halvdel av 1970-talet, budde det såleis 81 trettifemårige kvinner i fylket tjue år seinare. Totalt gav flytteprosessen eit flyttetap på knapt jenter blant dei som var fødde i perioden Samla gjev desse flyttingane eit flyttetap for Møre og Romsdal på personar fordelt på fem årskull. Dette tilsvarar 673 personar per årskull i gjennomsnitt. Endringar over tid Fødselskulla fødde var prega av noko større flyttetap enn dei som var fødde i femårsperioden før. Blant gutane fødde i perioden var det eit samla flyttetap på 15 per 100 gutar. Flyttetapet blant jentene var på same nivå, det vil seie 15 per 100 jenter. Sjølv om desse tilhøyrde større fødselskull, var flyttetapet også mindre målt i tal personar. Flyttingane gav eit samla flyttetap på knapt personar for dei som var fødde sist på 1950-talet. Dette tilsvarar knapt 600 personar per årskull i gjennomsnitt. Endringane frå dei eldste til dei yngste kulla er forskjellige for kvinner og menn. Blant kvinnene er det i første rekkje ein reduksjon av nykomarar frå årskulla fødde sist på 1950-talet til årskulla fødde først på 1960-talet. Den delen av kvinnene som flyttar ut var stabil over tid. Blant mennene var det berre 19

17 andelen nykomarar som heldt seg stabil, medan det var mindre endringar for dei andre flyttegruppene. Utflyttarar frå og nykomarar til fylket 4 Av 100 gutar fødde med oppvekst fylket, flytta 28 frå fylket og etablerte seg andre stader i tida fram til desse mennene var 35 år. Til saman utgjorde dette personar. Samstundes rekrutterte fylket menn som hadde vakse opp andre stader utanfor fylket (12 per 100 frå fødselskullet som har vakse opp i fylket). Av 100 jenter fødde med oppvekst i fylket, flytta 34 frå fylket og etablerte seg andre stader i tida fram til desse kvinnene var 35 år. Til saman utgjorde dette personar. Nykomarane til fylket, det vil seie kvinner som budde i Møre og Romsdal som 35-åringar men hadde vakse opp utanfor fylket, utgjorde i alt personar (15 per 100 frå fødselskullet som har vakse opp i fylket). Utviklinga i sentrum og omland Det er klare forskjellar i utviklinga i sentrumskommunen og omlandskommunane i fylket. I sentrumskommunane var flyttetapet klart mindre enn i omlandskommunane. Blant menn fødde i perioden var det 91 busette 35-åringar i sentrumsområda per 100 i ungdomskullet tjue år tidlegare. Blant kvinnene fødde i same periode var det 90 busette 35-åringar i sentrumsområda per 100 i ungdomskullet tjue år tidlegare. Tilsvarande tal i omlandskommunane var 77 menn per 100 frå ungdomskullet og 74 kvinner per 100 frå ungdomskullet. Det som skil sentrumsområda frå omlandskommunane er ein relativt høg del nykomarar blant mennene. Blant kvinnene er det også klart mest nykomarar i sentrumskommunane. I tillegg er det ein større del bufaste og tilbakeflyttarar i sentrum enn i omlandet. Flyttebalanse etter næringstilknyting For å kunne seie noko om flyttebalansen for ulike næringsgrupper, må ein først sjå kor mange 15-åringar frå ein region som har gått inn i ei bestemt næring. Deretter må ein sjå kor mange av 35-åringane busette i regionen tjue år seinare som har gått inn i same næring. Differansen mellom desse seier noko om flyttebalansen for næringa. Alle frå ungdomskullet har gått inn i bygg og anlegg utgjer potensialet for eigenrekruttering til denne næringa i Møre og Romsdal. 4 I dette avsnittet er det flytting til og frå fylket som blir omtala. Utflyttarane er difor i dette tilfelle dei som har busett seg andre stader enn i oppvekstfylket. Nykomarane er i dette tilfelle dei som har vakse opp utanfor fylket og seinare etablert seg i Møre og Romsdal. Dette i motesetnad til i resten av framstillinga der alle som flyttar mellom kommunane er definerte som flyttarar, både internflyttarane i fylket og andre. 20

18 Ein del av dei som arbeider i bygg og anlegg, har busett seg i regionen. Dette er dei bufaste og tilbakeflyttarane. Somme har flytta ut utan å vende tilbake, medan andre i same næring har flytta til Møre og Romsdal og etablert seg der. Det er forholdet mellom utflyttarane og nykomarane som avgjer flyttebalansen for den aktuelle næringsgruppa. Dersom nykomarane er fleire enn utflyttarane har Møre og Romsdal hatt nettoimport i bygg og anleggsnæringa. Regionen har fått fleire i næringa enn det dei har produsert av arbeidskraft til same næring. Dersom det er omvendt, det vil seie at utflyttarane er fleire enn nykomarane, har Møre og Romsdal hatt nettoeksport av dei tilhøyrer bygg- og anleggsnæringa. Dei som tilhøyrer ungdomskulla som vaks opp i Møre og Romsdal på talet har etablert seg i ulike næringar som 35-åringar. Gjennom flytteprosessen skjer dei omfordeling av personar som gått inn i dei ulike næringar. Dette gjev flytteoverskot for nokre næringar og flytteunderskot for andre. Eit flytteoverskot vil vere eit resultat av at dei bufaste, tilbakeflyttarar og nykomarar i ei næring, er fleire enn alle dei frå ungdomskullet som har arbeider i næringane som 35-åringar. Fylket har då ein flyttevinst innan denne næringa. Importen av folk til denne næringa har vore større enn eksporten av folk ut av fylke til same næringa. Nykomarane er fleire enn utflyttarane. På same måte vil næringa oppleve flyttetap i forhold til ungdomskullet dersom utflyttarane er fleire enn nykomarane. Tilknyting til næring er registrert det året kvart årskull fyller 35 år. I alt tolv næringsgrupper er plukka ut. Gruppene følgjer i hovudsak vanlege måtar å dele befolkninga inn i ulike næringsgrupper. Største avvik er næringsgruppa Fiske og fangst, fiskeoppdrett og fiskeforedling. Her er både fangstsida og industrien rekna under eitt. Fiskerinæringa er viktige fleire stader i fylket, både på sjø- og landsida. Derfor er aktivitet knytt til denne næringa i dette tilfelle samla som i næringsgruppe. Vidare er Transport- og møbelindustri skilt ut frå anna industri. Dette ut frå at transportindustrien, særleg skipsbyggingsindustrien, har ein viktig plass i fleire av regionane. Det same gjeld møbelindustrien. I tillegg til dei tolv næringsgruppene er det ei gruppe for arbeidslause og ei gruppe for den delen av 35-åringane som er ute av arbeidsstyrken. Det er totalt sett få arbeidslause blant 35-åringane. Det er derimot relativt mange som er ute av arbeidsstyrken, særleg kvinner. Mykje av grunnen til dette er at mange av kvinnene har permisjon i samband med barnefødslar i denne alderen. Vi går ut frå at næringstilknytinga til desse ikkje skil seg vesentleg frå dei kvinnene som er i arbeid det året dei fyller 35. Samla sett hadde både produksjonsnæringane og dei tenestytande næringane flyttetap blant fødselskullet frå i Møre og Romsdal. Dette gjeld både blant kvinner og menn. Nettoeksporten av arbeidskraft til produksjonsnæringane var likevel klart mindre enn nettoeksporten av 21

19 arbeidskraft i dei tenesteytande næringane. Per 100 menn frå fylket som arbeider i produksjonsnæringane, har fylket eit flyttetap på 4. Per 100 kvinner frå fylket som arbeider i dei produksjonsnæringane, har fylket eit flyttetap på 3. Per 100 menn frå fylket som arbeider i dei tenesteytande næringane, har fylket eit flyttetap på 24. Per 100 kvinner frå fylket som arbeider i dei tenesteytande næringane, har fylket eit flyttetap på 23. Blant mennene frå Møre og Romsdal er det tre av 12 næringsgrupper som har hatt flyttevinst i løpet av den flytteprosessen som ligger mellom ungdomskullet og dei etablerte 35-åringane. Størst er flyttevinsten i næringsgruppa som omfattar skips- og møbelindustrien. For 100 menn frå fylket som arbeidde i denne næringa, kom det ytterlegare ni ungdomar utanfrå fylket for å etablere seg i desse næringane. Fiske og fangst, fiskeoppdrett og fiskeforedling hadde også flyttevinst. For kvar 100 menn frå Møre og Romsdal som arbeidde i denne næringa, kom sju ungdomar frå andre fylke. Den siste næringa med flyttevinst var jord- og skogbruksnæringa. Flytteoverskotet var likevel ikkje stort i denne næringa. Det omfatta ein enkelt person. I alle dei andre næringsgruppene er Møre og Romsdal nettoeksportør av arbeidskraft. Blant produksjonsnæringane var flyttetapet størst for dei som arbeidde innan næringsgruppa Olje, gass, bergverk, kraft og vassforsyning. For 100 menn frå Møre og Romsdal som arbeidde i denne næringa, var flyttetapet på 21 personar. Flyttetapet blant mennene var likevel størst for dei som arbeider i Forretningsmessig tenesteyting, bank og forsikring. For 100 menn frå Møre og Romsdal som arbeidde i denne næringa, var flyttetapet på 49 personar. I alt 66 av 100 ungdomar frå Møre og Romsdal som gjekk inn i desse næringane hadde etablert seg utanfor Møre og Romsdal. Samstundes hadde fylket berre rekruttert 17 nykomarar til denne næringa. Dei tre andre næringsgruppene der Møre og Romsdal er stor nettoeksportør av kompetanse er i undervisning, helseog sosialtenester og anna offentleg forvaltning og tenesteyting, samt anna privat tenesteyting. Kort sagt på dei fleste område innan tenesteytande sektor er fylket storeksportør av menn. Det området innan tenesteytande sektor der fylket kjem best ut er næringsgruppa Varehandel, hotell og restaurant. For 100 menn frå Møre og Romsdal som arbeidde i denne næringa, var flyttetapet på 11 personar. Hovudtrekka som kjem til syne blant mennene går også att blant kvinnene. Det er dei same næringsgruppene som er nettoimportørar av kvinneleg arbeidskraft som dei som er nettoimportørar av mannleg arbeidskraft. Nokre skilnader vil rett nok ikkje vise med den næringsgrupperinga som er lagt til grunn, til dømes det at skipsbyggingsindustrien og møbelindustrien er rekna som ei gruppe. Den første er mannsdominert, medan innslaget av kvinner er langt større i møbelindustrien. Det er også verdt å merke seg at det er færre kvinner enn menn 22

20 som arbeider i produksjonsnæringane. Dermed betyr desse næringane mindre for samla flyttebalanse blant kvinner enn blant menn. Flyttetapet blant kvinnene er relativt sett størst for dei som arbeider i Olje, gass, bergverk, kraft og vassforsyning. Dette er ikkje noko stor næring blant kvinnene frå Møre og Romsdal, slik at den har relativt lite å seie for det totale flyttetapet. Derimot er det mange kvinner som arbeider i tenestytande sektor. I dei fleste næringsgruppene i denne sektoren ligg flyttetapet på over 20 kvinner per 100 som har vakse opp i fylket. Flyttetapet blant kvinnene i tenestytande næringar er størst for dei som arbeider i Forretningsmessig tenesteyting, bank og forsikring. For 100 kvinner frå Møre og Romsdal som arbeidde i denne næringa, var flyttetapet på 35 personar. I den næringsgruppa der flest kvinner arbeidde, Undervisning, helse- og sosialtenester, var flyttetapet på 21 per 100 kvinner i næringa oppvaksen i fylket. Det var også flyttetap blant kvinnene er det næringsgruppa Varehandel, hotell og restaurant. Dette er den næringa som kjem best ut blant dei tenesteytande næringane, sett frå Møre og Romsdal sin ståstad. For 100 kvinner frå Møre og Romsdal som arbeidde i denne næringa, var flyttetapet på 14 personar. Endringar over tid Samla flyttetap auka frå årskulla fødde i til årskulla fødde i perioden Flyttetapet vart samstundes redusert (eitt prosentpoeng) i produksjonsnæringane frå fødselskulla fødde til fødselskulla fødde for mennene sin del. For dei tenesteytande næringane var det derimot ein auke i flyttetapet blant menn (tre prosentpoeng). For kvinnene gjekk ein frå samla flytteoverskot i produksjonsnæringane blant fødselskulla frå til flytteunderskot for fødselskulla frå Dette utgjorde ei endring på fem prosentpoeng. I dei tenesteytande næringane auka flyttetapet med seks prosentpoeng. Flyttetapet varierer også ein del frå ei næringsgruppe til ei anna om ein jamfører dei to femårskulla. Det er likevel nokre næringsgrupper som har hatt større endringar enn andre. Flyttetapet auka til dømes med ti prosentpoeng i gruppa Anna offentleg forvaltning og tenesteyting og med ni prosentpoeng for gruppa Forretningsmessig tenesteyting, bank og forsikring frå årskulla fødde til årskulla Blant kvinnene auka samla flyttetapet meir enn for mennene. På same måte som blant mennene er det næringsgruppene Anna offentleg forvaltning og tenesteyting og Forretningsmessig tenesteyting, bank og forsikring som i størst grad trekkjer i negativ retning. I den første auka flyttetapet med åtte prosentpoeng blant kvinnene, medan flyttetapet auka med heile tretten prosentpoeng i den siste næringsgruppa. Blant næringar som har trekt i positiv lei med tanke på utviklinga i Møre og Romsdal, er Transport- og møbelindustri, der flyttevinsten auka med 4 prosentpoeng både blant jentene og gutane. 23

21 Flyttebalanse etter utdanningsnivå Flyttebalanse etter utdanningsnivå, blir rekna ut etter same prinsipp som flyttebalanse etter næringstilkyting. Alle frå ungdomskullet som ikkje har fullført vidaregåande opplæring utgjer potensialet for eigenrekruttering frå dette utdanningsnivået i fylket. Ein del av dei som har teke utdanning på dette nivået, har busett seg i fylket. Dette er dei bufaste og tilbakeflyttarane. Andre har flytta ut utan å vende tilbake, medan andre frå same utdanningsnivå har flytta til og etablert seg i fylket. Det er forholdet mellom utflyttarane og nykomarane som avgjer flyttebalansen for det aktuelle utdanningsnivået. Dersom nykomarane er fleire enn utflyttarane har fylket hatt nettoimport i befolkninga blant ungdom som ikkje har fullført vidaregåande opplæring. Dersom det er omvendt, det vil seie at utflyttarane er fleire enn nykomarane, har fylket hatt nettoeksport av befolkninga på dette utdanningsnivået.. Møre og Romsdal har eksportert fleire menn enn dei har importert frå fødselskulla på alle utdanningsnivå. Det er likevel store forskjellar mellom dei som har korte og dei som har lange utdanningar. Blant dei som ikkje har fullført treårig vidaregåande opplæring flyttetapet på 4 per 100 menn frå ungdomskullet. Det var relativt få utflyttarar, medan andelen nykomarar var høgare enn på dei andre utdanningsnivåa. Også blant dei som har avslutta opplæringa etter å ha fullført tre år i vidaregåande, er flyttetapet moderat. Nettoeksporten på dette utdanningsnivået var 8 per 100 menn frå ungdomskullet. Ein større del enn mennene med dei kortaste utdanningane har etablerte seg i andre kommunar enn der dei vaks opp, medan kommunane fekk tilført færre nykomarar på dette nivået. Det er stor forskjell på flyttetapet mellom menn som har teke høgare utdanning og dei som ikkje har gjort det. Dei som har teke høgare utdanning opp til og med cand.mag.-nivået hadde eit flyttetap 35 per 100 menn frå ungdomskullet. I denne gruppa var utflyttarane langt fleire og dei bufaste langt færre enn på lågare utdanningsnivå. Det største flyttetapet var likevel blant dei som hadde utdanningar utover cand.mag.-nivået. Nettoeksporten av kompetanse på dette nivået var 59 per 100 menn frå ungdomskullet. Både andelen bufaste og tilbakeflyttarar var klart lågare enn for dei andre utdanningsnivåa. Nykomarane var relativt mange, men kunne på ingen måte erstatte utflyttarane. Mønsteret blant menn og kvinner har nokre fellestrekk, samstundes som det er ein del skilnader. På alle utdanningsnivå har kommunane i Møre og Romsdal eksportert fleire kvinner enn dei har importert frå fødselskulla Blant dei som ikkje har fullført treårig vidaregåande opplæring var flyttetapet på 5 per 100 kvinner frå ungdomskullet, det vil seie berre så vidt over tilsvarande nivå 24

22 for menn. Det var forholdsvis fleire utflyttarar enn blant mennene, men også fleire nykomarar. Blant dei som har avslutta opplæringa etter å ha fullført tre år i vidaregåande, var flyttetapet ein del høgare for kvinner enn blant menn. Det var faktisk på dette utdanningsnivået at det var størst forskjell i flyttetapet for kvinnene og for mennene. Nettoeksporten på dette utdanningsnivået var 15 per 100 kvinner frå ungdomskullet. Også blant kvinnene er det dramatisk forskjell på flyttetapet mellom kvinner som har teke høgare utdanning og dei som ikkje har gjort det. Dei som har teke høgare utdanning opp til og med cand.mag.-nivået hadde eit flyttetap 35 per 100 kvinner frå ungdomskullet, det vil seie same nivå som blant menn. Det er færre bufaste, færre tilbakeflyttarar og færre nykomarar blant desse kvinnene, enn blant dei som har kortare utdanningar. Størst flyttetap var blant kvinner som hadde utdanningar utover cand.mag.-nivået. Her var det eit flyttetap på 57 per 100 kvinner frå ungdomskullet. Både andelen bufaste og tilbakeflyttarar var klart lågare enn for dei andre utdanningsnivåa. Også på dette utdanningsnivået var det relativt sett fleire nykomarar blant kvinnene enn blant mennene, medan det var færre bufaste og tilbakeflyttarar. Forskjellane i flyttebalansen mellom kvinner og menn blant dei med relativt korte utdanningar er interessant. Når nettoeksporten av kvinner er større enn nettoeksporten av menn blant årskulla fødde , var dette mest eit resultat av at fylket i mindre grad greidde å rekruttere kvinner med korte utdanningar enn menn med korte utdanningar. Følgjande reknestykke kan illustrere dette. Fylket hadde eit samla flyttetap blant menn med utdanningar på vidaregåande nivå eller lågare på 434 personar. Tilsvarande flyttetap for kvinner var på 662 personar. Blant dei som tok høgare utdanning var flyttetapet om lag det same for begge kjønn, for kvinner og for menn. Endringar over tid Flyttetapet vart redusert blant menn på dei to lågaste utdanningsnivåa frå årskulla fødde til årskulla fødde , medan det auka for dei med utdanning frå høgskule- og universitetsnivå. Nedgangen for dei med utan fullført vidaregåande var på to prosentpoeng, medan den for dei med fullført vidaregåande som høgste utdanningsnivå var på eitt prosentpoeng. Blant dei med dei kortaste universitets- og høgskuleutdanningane var det ein auke flyttetapet på seks prosentpoeng, medan auken for dei med dei lengste utdanningane var på ti prosentpoeng. Blant kvinnene var det berre på det lågaste utdanningsnivået at flyttetapet vart redusert frå årskulla fødde til årskulla fødde Nedgangen var på fem prosentpoeng. Blant dei med fullført vidaregåande auka flyttetapet med fire prosentpoeng, blant dei med dei kortaste universitets- og høgskuleutdanningane med sju prosentpoeng og blant dei med dei lengste utdanningane med heile 16 prosentpoeng. 25

23 Pendling i og ut av regionane Medan det tradisjonelt har vore ei nær kopling mellom bu- og arbeidsstad, har denne koplinga vorte lausare over tid. Fleire reiser over lengre avstandar for å kome seg til og frå jobb. Dette kan ha konsekvensar for den geografiske fordelinga av befolkninga i regionane. Dei tilpassingane 35-åringane har gjort i forholdet mellom bu- og arbeidskommune vil kunne gje ein peikepinn på kva slike arbeidsreiser har å seie for dei som har etablert seg i ulike regionar i Møre og Romsdal. Sjølv om datamaterialet ikkje gjev opplysningar om arbeidsreiser, berre om kva kommune den enkelte bur i og kva kommune han eller ho arbeider i, omtalar vi her dei som har arbeidsstad i ein anna kommune enn bustadkommunen som pendlarar. 5 Sentrumsområda Det var i alt 18 prosent frå årskulla fødde i perioden som hadde etablert seg i ein av sentrumskommunane i Møre og Romsdal medan arbeidsstaden låg i ein annan kommune. Berre kvar tredje av desse hadde arbeidsstaden i den regionen der dei budde. Ein god del av pendlinga gjekk såleis ut av eigen region. Det var heile åtte prosent som var registert med arbeidsstad utanfor fylket, medan tre prosent pendla frå ein sentrumskommune til ein annan. Tabell 2. Sysselsette 35-åringar busette i sentrumskommunar i Møre og Romsdal etter arbeidskommune og kjønn Prosent. Menn Kvinner Arbeid og bustad i same kommune Arbeid i eige regionomland 6 5 Arbeid i anna senter i Møre og Romsdal 3 1 Arbeid andre stader i Møre og Romsdal 2 1 Arbeid utanfor Møre og Romsdal 8 2 I alt N Kvinnene busette i sentrumskommunane hadde i langt større grad enn mennene arbeidsstad i eigen bustadkommune. Det var ni prosent av kvinnene som pendla mellom kommunane. Omfanget av pendling i eigen region, var nesten like stort blant kvinnene enn mennene. Det er meir fjerntliggande arbeidsstader som trekkjer mindre kvinner, som andre sentrumskommunar i Møre og Romsdal og særleg arbeidsstader utanfor fylket. 5 I nokre tilfelle vil arbeidstakarane ikkje møte fast på den staden der dei har arbeid, anten dei har heimekontor eller er mobile arbeidstakarar. Det kan også vere slik at nokre arbeidstakarar i praksis ikkje bur i den kommunen der dei er registrert busette. Dette gjeld særleg studentar, som både kan bu og ha arbeid ved sidan av studiane på ein heilt annan stad enn der dei er registrert busette. I og med at det i vårt tilfelle er snakk om 35-åringar, vil det vere få studentar i materialet. For nærare omtale av datagrunnlaget, les notatet Måling av pendling i registerbasert sysselsettingsstatistikk, 25. mars 2002, Statistisk Sentralbyrå. 26