Side 2 av 136 SAKLISTE Saker til handsaming på møtet Sak nr. Arkivsak Sakstittel Merknad 037/14 14/471 Faste saker 038/14 14/327 Søknad om frådeling a

Transkript

1 SAMNANGER KOMMUNE Side 1 av 136 MØTEINNKALLING Utval: Naturutvalet Møtedato: Møtetid: 15:00 - Møtestad: Kommunehuset Varamedlem skal ikkje møta utan nærare innkalling Forfall til møtet eller ugildskap må meldast snarast råd til ekspedisjonen (tlf eller e-post postmottak@samnanger.kommune.no ), som vil kalla inn varamedlem. Kristin Nåmdal vil vera til stades under behandlinga av sak 042/14, frå ca. kl leiar av utval

2 Side 2 av 136 SAKLISTE Saker til handsaming på møtet Sak nr. Arkivsak Sakstittel Merknad 037/14 14/471 Faste saker 038/14 14/327 Søknad om frådeling av fallrettar i Samnanger kommune 039/14 14/305 Jarlshaug kraftverk - Uttale til Småkraftpakke Samnanger, Fusa, Kvam 040/14 14/305 Sandelva kraftverk - Uttale til Småkraftpakke Samnanger, Fusa, Kvam 041/14 14/305 Dukebotn kraftverk - Småkraftpakke - Samnanger, Fusa, Kvam 042/14 09/160 Kommunedelplan for småkraftverk Oversikt faste saker Godkjenning av innkalling og sakliste Eventuelle merknader til protokoll frå førre møte Delegerte vedtak/referatsaker Utvalet sitt kvarter

3 SAMNANGER KOMMUNE Side 3 av 136 SAKSFRAMLEGG Arkivsaksnr: 14/471 Løpenr: 14/3508 Sakstype: Politisk sak SAKSGANG Styre, utval, komité m.m. Møtedato Saksnr. Saksbeh. Naturutvalet /14 JEB FASTE SAKER Oversikt faste saker: Godkjenning av innkalling og sakliste Eventuelle merknader til protokoll frå førre møte Delegerte vedtak/referatsaker Utvalet sitt kvarter Oversikt delegerte vedtak/referatsaker som er meldt opp til møtet: Arkivsak Dok.dato Dok.type Avs./mott. Tittel/innhald 10/ X Marit Aksnes Aase Fjerning av bilvrak m.m. Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Møteinnkallinga og saklista vert godkjent Delegerte vedtak/referatsaker vert tekne til orientering

4 SAMNANGER KOMMUNE Side 4 av 136 SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: Jorunn Kårvatn Arkivkode: FA-S11 Arkivsaksnr: 14/327 Løpenr: 14/2658 Sakstype: Politisk sak SAKSGANG Styre, utval, komité m.m. Møtedato Saksnr. Saksbeh. Naturutvalet /14 JK Naturutvalet /14 JK SØKNAD OM FRÅDELING AV FALLRETTAR I SAMNANGER KOMMUNE GBNR. 30/1,4,6,16 OG 29/2,8,13 Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Samnanger kommune gjev BKK løyve til å overta fallrettane i Kvernelva frå kote 200 og ned til Kvernelvas utløp i Storelva. Fallrettane gjeld gbnr. 30/1, 30/4, 30/6, 30/16, 29/2, 29/8 og 29/13. Vedtaket har heimel i Jordlova NATURUTVALET Handsaming i møtet: Leiaren sette fram framlegg om at saka vert utsett sidan det var ein del uklare pkt. Saka vart utsett mot 1 røyst (Monica Tjønna (Sp)). NAT-034/14 VEDTAK: Saka vert utsett. MØTE I NATURUTVALET Rådmannen har vore i samtale med ein av grunneigarane og vil i møtet informera om hans syn på avtalen og kva som gjorde at dei valde å inngå avtale med BKK. 1

5 Dokument som er vedlagt: Kart over området - Kvernelva Side 5 av 136 Dokument som ikkje er vedlagt: Underskriven avtale mellom BKK og grunneigarane. Kva saka gjeld: Samnanger kommune har motteke søknad om frådeling av fallrettar frå BKK Produksjon AS (Vidare nemnd BKK). BKK søkjer på vegne av grunneigarane på gbnr. 30/1,4,6,16 og 29/2,8,13 i Samnanger kommune om å få dele i frå fallrettane i Kvernelva frå kote 200 til ned til Kvernelvas utløp i Storelva. Leige eller frådeling av fallrettar som har ein varigheit på over 10 år, må sakshandsamast som ein frådelingssak etter jordlova 12. BKK har fullmakt til, på vegne av grunneigarane, å søkje kommunen om frådeling etter jordlova. Avtalen omfattar fallrettane i Kvernelva i frå kote 200 til Kverneelvas utløp i Storelva. BKK skal stå for utbygging og drifting av kraftverket. Grunneigarane vert godtgjort anten med ein årleg falleige som vert konsumpris indeksert kvart år eller eit eingongsbeløp ein gong for alle. BKK søker om å byggje ut eit større kraftverk. BKK har i første omgong søkt om konsesjon hos Norges Vassdrags- og energidirektorat (NVE) for utbygging av kraftverket etter gjeldande lovar og reglar: Vassressursloven, Energilova, Vassdragsreguleringslova, Forureiningslova, Oreigningslova og Industrikonsesjonslova BKK søkjer samtidig Samnanger kommune om frådeling av fallrettane etter jordlova 12 før dei har fått godkjent utbygging i frå NVE og søkjer Samnanger kommune om dispensasjon om frådeling. Dersom søknaden hjå NVE hadde vore godkjent ville det ikkje vore trong for å søkje om dispensasjon om frådeling av fallrettane, i følgje Jordlova 2, 3 ledd:" ()Når energi- eller vassdragsmyndigheita har gitt endeleg samtykke til tiltaket, gjeld 12 ikkje for anlegg for overføring eller omforming av elektrisk energi som nemnt i energiloven 3-1 tredje ledd eller for anlegg for produksjon av energi etter energiloven, vannressursloven eller vassdragsreguleringsloven". Vurderingar og konsekvensar: Jordlova 12 seier: "Deling av eigedom som er nytta eller kan nyttast til jordbruk eller skogbruk må godkjennast av departementet. Det same gjeld forpakting, tomtefeste og liknande leige eller bruksrett til del av 2

6 eigedom når retten er stifta for lengre tid enn 10 år eller ikkje kan seiast opp av eigaren (utleigaren). Med eigedom meiner ein òg rettar som ligg til eigedomen og partar i sameige. Skal dyrka jord takast i bruk til andre formål en jordbruksproduksjon, eller skal dyrkbar jord takast i bruk slik at ho ikkje vert eigna til jordbruksproduksjon i framtida, kan samtykke til deling ikkje givast utan at det er gitt samtykke til omdisponering etter 9. Ved avgjerd om samtykke til deling skal givast, skal det leggjast vekt på om delinga legg til rette for ein tenleg og variert bruksstruktur i landbruket. I vurderinga inngår mellom anna omsynet til vern om arealressursane, om delinga fører til ei driftsmessig god løysing, og om delinga kan føre til drifts- eller miljømessige ulemper for landbruket i området. Det kan leggjast vekt på andre omsyn dersom dei fell inn under formålet med jordlova. Sjølv om det etter tredje ledd ikkje ligg til rette for å gi samtykke til deling, kan samtykket givast dersom deling vil vareta omsynet til busetjinga i området." Vurdering i forhold til jordlova 12 Side 6 av 136 Ein fallrett er ein mulig inntektskjelde på eigedomane, men ein fallrett skaper inga inntekt dersom det ikkje drivast kraftproduksjon. Ofte ønskjer fallrettshavarane å leiga ut retten framfor å byggja ut sjølv for eigen risiko. Å la eit selskap med kompetanse og resursar stå for utbygginga, kan i mange tilfeller vere ein god og praktisk løysing for å få utnytta fallretten. Ved frådeling og bortleige av fallretten vil kraftproduksjonspotensialet bli utnytta. Slik avtalen ligg føre kan han auke inntektsgrunnlaget på gardane i heile bortleigeperioden. Prosjektet vil ikkje føre til drifts- eller miljømessige ulemper for landbruket i området. Fallrettane i Kvernelva frå kote 200 til Kvernelvas utløp i Storelva kan delast i frå med vilkår om at søknaden hjå NVE vert godkjent. Frådelinga kan godkjennast etter jordlova 12. 3

7 Skog og landskap Side 7 av m

8 SAMNANGER KOMMUNE Side 8 av 136 SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: Ragnhild Lønningdal Arkivkode: FA-S11, TI-&13 Arkivsaksnr: 14/305 Løpenr: 14/3028 Sakstype: Politisk sak SAKSGANG Styre, utval, komité m.m. Møtedato Saksnr. Saksbeh. Naturutvalet /14 RLØ Kommunestyret /14 RLØ JARLSHAUG KRAFTVERK - UTTALE TIL SMÅKRAFTPAKKE SAMNANGER, FUSA, KVAM Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Samnanger kommune har ikkje merknader til søknaden om utbygging av Jarlshaug kraftverk. Dokument som ikkje er vedlagt: Jarlshaug Kraft AS sin konsesjonssøknad kan lastast ned her: Kva saka gjeld: NVE har motteke søknadar om løyve til å byggja 12 småkraftverk i Kvam, Fusa og Samnanger. Søknadane skal handsamast samstundes, og samla belastning for regionen skal vurderast. NVE ynskjer at høyringsinstansane vurderer kvar sak for seg, men også alle sakene samla dersom det er aktuelt. Det er tre av dei omsøkte prosjekta som ligg i Samnanger: Jarlshaug kraftverk (Jarlshaug Kraft AS) Sandelva kraftverk (Blåfall AS) Dukebotn kraftverk (BKK Produksjon AS) Denne saka gjeld Jarlshaug kraftverk, som NVE kort oppsummerer slik: 1

9 «Jarlshaug kraftverk vil utnytte et fall på 217 meter i Jarlandselva, fra vanninntaket på 264 moh. til kraftstasjonen på 47 moh. Vannveien er planlagt på elvens østside som nedgravd rørgate med en total lengde på 1115 meter. Det er ikke planlagt noen ny vei i tilknytning med kraftverksutbygningen. Middelvannføringen er 2220 l/s, kraftverket er planlagt med en maksimal slukeevne på 590 l/s. Utbyggingen vil føre til en redusert vannføring på 1135 meter av elvas strekning. Slipp av minstevannføring er planlagt til 161 l/s om sommeren (01.05 til 30.09) og 37 l/s resten av året. Kraftverket vil ha en installert effekt på 0,99 MW, noe som vil gi en årlig produksjon på 7,06 GWh.» Søkjar har oppsummert prosjektet slik: Grunneigarane v/sigmund Hodne sende søknad til NVE om vurdering om konsesjonsfritak for eit minikraftverk i Jarlandselva den 15/3-02. Det vert vist til NVE si handsaming og vedtak i samband med vurdering av konsesjonsplikt etter vassressurslova for eit minikraftanlegg i Jarlandselva, NVE ref.: NVE rv/ias, arkiv; /055. Denne søknaden er oppfølging av Olje- og energidepartementet sitt vedtaket i saka om at søkjaren vart pålagt å søkja konsesjon etter vassressurslova. Prosjektet ligg ved Jarlandselva i Samnanger kommune, Hordaland fylke, om lag 3,5 km aust for kommunesenteret Tysse. Elva ligg i vassdragsområde 055.AZ verna vassdrag. Kraftverket skal byggjest om lag 50 m oppstraums samlaupet mellom Jarlandselva og Eikedals-/ Frølandselva, og skal utnytte avrenninga frå eit nedslagsfeltet 14,6 km2. Inntaket til kraftstasjonen ligge på kote 264 moh. Vatnet skal leiast gjennom ei nedgraven rørgate til kraftstasjonen som er plassert ved kote 47 oppstraums brua der gardsvegen til Jarland kryssar elva. Planlagt installasjon er 999 kw, som vil gi ein årlig produksjon på ca. 7,08 GWh. Prosjektet framstår som svært lite konfliktfylt. Området er prega av kulturlandskap knytt til landbruk og noko fritidsbusetnad. Installasjonane vil liggje slik i terrenget at de vil være godt skjult. Elva er i dag lite synlig i landskapsbilete på grunn av at den er dekka av vegetasjon. Det er ikkje innsynet frå Rv.7 (nasjonal turistveg) til planlagt utbygd elvestrekning. Det vert betydeleg vassføring att på utbygd elvestrekning sidan maksimal slukeevne i turbinen berre utgjerd om lag 26 % av middelvassføring. Elva vil i stor mon oppretthalda sitt opphavlege preg og dynamikk også etter utbygging. Det er planlagt å slepp minstevassføring tilsvarande 5-persentil vassføring sommar og vinter. Denne vassmengda vil, saman med tilsig over kraftverket sin slukeevne, vera tilstrekkelig både med omsyn livet i elva på utbygd elvestrekning, samt for å bevare elva som landskapselement. Det er ikkje kjende førekomstar av raudlista artar i influensområdet. Raudlista artar vart heller ikkje registert ved feltundersøking. Landskapet og det biologiske mangfaldet i influensområdet er av triviell karakter. Fusa Kraftlag og SKL Produksjon AS har inngått frivillig avtale om alle nødvendige rettar med rettshavarar til planlagt utbygd elvestrekning, ny veg og ny 22 kv tilknytingslinje. Avtale med områdekonsesjonæren om nettilknyting kan ikkje inngåast før BKK Nett har gjennomført utvidingsplanane for transformatorkapasiteten ved Børdal Transformatorstasjon. Dette arbeidet er planlagt sluttført Fylke/kommune: Hordaland/Samnanger Installasjon: 999 kw Gnr./bnr. 36/1, 36/2, 36/4, 36/5, 37/1, 37/2, 37/3, 37/4, 37/5 Side 9 av 136 Feltstørrelse: 14,6 km² Produksjon: 7,08 GWh Middelvassføring: 2,22 m3/s Utbyggingspris: 23,4 mill.kr (NVE %) Slukeevner: 0,012 0,59 m³/s Kostnad: 3,3 kr/kwh 2

10 Vurderingar og konsekvensar: Side 10 av 136 Ei utbygging fører med seg produksjon av meir fornybar energi, noko det er eit mål for Samnanger å leggja til rette for. Produksjonen vil gje om lag 7 GWh årleg, det tilsvarar årsforbruket til om lag 354 husstandar. Kraftverket er basert på ei svært avgrensa utnytting av den tilgjengelege vassføringa i Jarlandselva, den maksimale slukeevna i turbinen utgjer om lag 26 % av middelvassføringa. Det er planlagt slepp av minstevassføring tilsvarande 5-persentil vassføring sommar og vinter, høvesvis 161 l/s og 37 l/s. Det skal ikkje byggjast anleggsveg fram til inntaket, då dette ligg rett ved eksisterande veg. Den nedgravne røyrgata skal gå delvis i eksisterande skogsveg, delvis i urørt terreng som må revegeterast. Store delar av elvestrekninga ligg skjult i landskapet fordi den er dekka av tett vegetasjon. To fossar/stryk er synlege frå Haug og delvis Jarland, men ikkje frå den nasjonale turistvegen Fv 7. Minstevassføringa, og all vassføring over turbinen sin slukeevne, vil ivareta det visuelle inntrykket av elva. Miljørapporten omtaler to fosseenger ved fossestryka, desse er avhengige av fukt frå fosserøyk. Utbygginga vil føra med seg mindre vatn i elva, og dermed mindre fosserøyk. Vegetasjonen er karakterisert som særs artsfattig, med vanlege gras- og moseartar som dominerande. Verdien av fosseengene er vurdert som lokal, og me sluttar oss til denne vurderinga. Prosjektet framstår som lite konfliktfylt med tanke på natur, miljø og landskap. Vurderingane søkjar har av kulturminne og friluftsliv er gode. Jarlandselva er ein av sidestrengane i det varig verna Eikedalsvassdraget/Frølandselva. I slike vassdrag kan det gjevast konsesjon til mikro- eller minikraftverk (opp til 1 MW) dersom slik utbygging ikkje kjem i konflikt med miljø- og verneverdiane. I Eikedalsvassdraget var det dei regionale frilufts- og rekreasjonsverdiane av Kvamskogen/Eikedalen, samt den estetiske verdien av Fossen Bratte som var grunngjeving for vernevedtaket. Jarlandselva renn saman med Frølandselva nesten heilt nede ved yttergrensa for verneområdet, og ei utbygging i denne kan ikkje seiast å verka inn på verneverdien av vassdraget. Samla belastning: Kommunen har under utarbeiding ein kommunedelplan for små vasskraftverk som skal seia noko om kor stor utbygging me totalt sett ynskjer i kommunen, i lys av kva andre verdiar me har og korleis dei blir råka av vasskraftutbygging. Dei tre kraftverka ligg langt i frå kvarandre, i ulike delar av kommunen, og i veldig ulike landskap. Me kan ikkje sjå at den samla belastninga av desse tre kraftverka blir for stor. 3

11 SAMNANGER KOMMUNE Side 11 av 136 SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: Ragnhild Lønningdal Arkivkode: FA-S11, TI-&13 Arkivsaksnr: 14/305 Løpenr: 14/3036 Sakstype: Politisk sak SAKSGANG Styre, utval, komité m.m. Møtedato Saksnr. Saksbeh. Naturutvalet /14 RLØ Kommunestyret /14 RLØ SANDELVA KRAFTVERK - UTTALE TIL SMÅKRAFTPAKKE SAMNANGER, FUSA, KVAM Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Tilråding i saka vert lagt fram i møtet. Dokument som ikkje er vedlagt: Blåfall AS sin konseskjonssøknad kan lastast ned her: Kva saka gjeld: NVE har motteke søknadar om løyve til å byggja 12 småkraftverk i Kvam, Fusa og Samnanger. Søknadane skal handsamast samstundes, og samla belastning for regionen skal vurderast. NVE ynskjer at høyringsinstansane vurderer kvar sak for seg, men også alle sakene samla dersom det er aktuelt. Det er tre av dei omsøkte prosjekta som ligg i Samnanger: Jarlshaug kraftverk (Jarlshaug Kraft AS) Sandelva kraftverk (Blåfall AS) Dukebotn kraftverk (BKK produksjon AS) Denne saka gjeld Sandelva kraftverk, der kommunen også er ein av grunneigarane (ein mindre del). NVE si korte oppsummering av prosjektet: 1

12 «Sandelva kraftverk vil utnytte et fall på 317 meter i Sandelva, fra vanninntaket på 325 moh. til kraftstasjonen på 8 moh. Vannveien er planlagt på elvens vestside som nedgravd rørgate med en total lengde på 2800 meter. Det er planlagt ny vei fra omtrent kote 180 moh. som følger rørgatetraseen opp til vanninntaket i tilknytning til kraftverksutbygningen samt en 100 meter lang adkomstvei til kraftstasjonen. Middelvannføringen er 590 l/s og kraftverket er planlagt med en maksimal slukeevne på 1600 l/s. Utbyggingen vil føre til en redusert vannføring på 3200 meter av elvas strekning. Slipp av minstevannføring er planlagt til 10 l/s hele året. Kraftverket vil ha en installert effekt på 3,7 MW, noe som vil gi en årlig produksjon på 9,3 GWh.» Søkjar Blåfall AS har oppsummert prosjektet slik: Sandelva kraftverk er planlagt i Samnanger kommune i Hordaland fylke. Installert effekt forutsettes å bli 3,7 MW og kraftverket vil produsere 9,3 GWh i et normalår. Med et energiforbruk på kwh per husstand, vil dette tilsvare forbruket til 465 husstander. Utbyggingskostnaden er stipulert til 4,00 kr/kwh. Dammen etableres med HRV på kote 325 og kraftstasjonen planlegges på kote 8, ca. 200 m før Sandelvas utløp i Samnangerfjorden. Dette gir en brutto fallhøyde på 317 meter. Vannveien planlegges nedgravd i sin helhet. Lengden på rørgaten blir ca meter og diameter på rørene blir 850 mm. Kraftstasjonen blir plassert ca. 80 meter øst for fylkesvei 137. Middelvannføringen til Sandelva kraftverk er beregnet til 590 l/s. Det er planlagt slipp av minstevannføring på 10 l/s hele året. I flomperioder vil store deler av vannføringen slippes fra inntaket som overløp og den visuelle innvirkningen av utbyggingen vil dermed være begrenset når det er høy vannføring. Det er ikke aktuelt med magasinering av vann eller overføringer fra andre vassdrag. Influensområdet er til dels preget av tekniske inngrep, særlig nedre del. Det foreslåtte tiltaket vil føre til et tap av INON-sone 2 på 0,68 km2. Sammenstilling av tiltakets konsekvenser for ulike temaer: Brukerinteresser/friluftsliv Liten/middels negativ konsekvens Rødlistearter Ubetydelig konsekvens Landskap Liten/middels negativ konsekvens INON-områder Liten negativ konsekvens Kulturminner Ubetydelig konsekvens Reindrift Ubetydelig konsekvens Jord- og skogressurser Jordbruk: Liten negativ konsekvens Skogbruk: Liten positiv konsekvens Vurderingar og konsekvensar: Side 12 av 136 Ei utbygging fører med seg produksjon av meir fornybar energi, noko det er eit mål for Samnanger å leggja til rette for. Produksjonen vil gje om lag 9,3 GWh årleg, det tilsvarar årsforbruket til om lag 465 husstandar. Det er ikkje funne naturmangfaldverdiar av nemneverdig karakter i området. Det vil bli utført fiskeundersøkingar i løpet av våren/sommaren Dersom det viser seg at den anadrome delen av elva er gyte- og oppvekstområde for sjøaure eller laks, vil det bli vurdert å installera ein omløpsventil for å sikra vassdekking ved ein eventuell plutseleg stans i kraftstasjonen. Dagens vassføring i elva er prega av store nedbørsmengder og lite nedslagsfelt med høg respons. Det vil sei at det i nedbørsperiodar er høg vassføring i elva, som minkar raskt. I tørre periodar er det 2

13 Side 13 av 136 svært låg vassføring i elva. I kraftige nedbørsperiodar vil mykje av vatnet renna over og forbi inntaket. Alminneleg lågvassføring er berekna til 9 l/s, og 5-persentilar for sommar og vinter er berekna til høvesvis 3,8 l/s og 8,2 l/s for tilsig til inntaket. Ei minstevassføring på 10 l/s vil, saman med middelvassføringa på 390 l/s frå restfeltet mellom inntak og kraftstasjon, gje ei akseptabel vassføring i elva. Fisk og andre organismar i elva vil fint kunna leva med dette, medan det visuelle inntrykket i periodar vil bli dårlegare enn dagens situasjon. Prosjektet fører med seg eit bortfall av 680 daa INON-område (inngrepsfrie naturområde) sone 2, som er område som ligg 1 3 km frå tyngre tekniske inngrep. På våre kantar er det lite «sone 1» (3 5 km) og «villmarksprega område» (meir enn 5 km) att, medan det er flekkar med sone 2 i dei fleste fjellområda. Søkjar har sett verdien av INON-området til middels, omfanget av tiltaket er sett til lite negativt omfang, og summen av desse er sett til liten negativ konsekvens. Me meiner summen burde setjast til liten/middels negativ konsekvens, då bortfallet er såpass stort, og det er i den tjukke enden av eit område som strekkjer seg smalt langs fjelltoppane. Sjå kart over INON i Samnanger nedanfor, med markering av det aktuelle området. Dersom prosjektet får konsesjon, må det gjerast avbøtande tiltak som fremjar god og rask revegetering av anleggsvegen, og krav om ein inntaksdam som føyer seg godt inn i landskapet. Det er planen at anleggsvegen etter anleggsperioden skal gjerast smalare og berre brukast til ATV-køyring ved tilsyn av inntaket. Dette må bli eit krav i ein eventuell konsesjon. Turstien som går langs med elva er ein gamal by- og driftsveg frå Våga. I Brekkedalen treff den byog driftvegen frå Trengereid og til Bergen. Denne vart seinare millitærveg til Os. Den planlagt rørgata vil i følgje kartet krysse eller gå i same trase som den gamle vegen. I kommunedelplan for kulturminne (s.22) er vegen omtala med: Driftsvegen frå Våga til Bergen er i dag merka som tursti med internasjonal merking og er godt kjend i Samnanger. På 80-talet vart dei fyrste metrane lagd om til grusveg i samband med ei militærøving. Den gamle by- og driftsvegen har gjennom mange hundre år vore viktig for samningane, og såleis er han i dag eit viktig kulturminne for Samnanger. I elva langs vegen er det planlagt ei kraftverk. 3

14 Side 14 av 136 I søknaden er ikkje dette kulturminne nemnt. Søkjar har heller ikkje omtalt konsekvensane som bygginga av rørgata vil ha for kulturminne. Som friluftslivsområde er området mykje nytta. Den gamle by- og driftsvegen er ein av 15 turstiar som vart merka med internasjonal merking med tilskot frå Vestlandsprosjektet. Me har forplikta oss til å vedlikehalda stien i 10 år frå Dei inngrepa som vert gjort vil opplevast som negativt på dei som nyttar området. Alle faste varige inngrep i naturen vil forstyrra naturopplevinga. Kommunen sitt drikkevatn i Rolvsvåg kjem frå eit inntak i Sandelva. I samband med utviding av industriområdet må dette inntaket flyttast, og løysinga me har gått for er å bora etter grunnvatn i lausmassar i det same området. Teknisk eining skal tysdag 17. juni vurdera, saman med Asplan Viak, konsekvensane av redusert vassføring i elva. Eventuelle negative konsekvensar for grunnvassbrønnane vil bli lagt fram i møtet. Samla belastning: Kommunen har under utarbeiding ein kommunedelplan for små vasskraftverk som skal seia noko om kor stor utbygging me totalt sett ynskjer i kommunen, i lys av kva andre verdiar me har og korleis dei blir råka av vasskraftutbygging. Dei tre kraftverka ligg langt i frå kvarandre, i ulike delar av kommunen, og i veldig ulike landskap. Me kan ikkje sjå at den samla belastninga av desse tre kraftverka blir for stor. 4

15 SAMNANGER KOMMUNE Side 15 av 136 SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: Ragnhild Lønningdal Arkivkode: FA-S11, TI-&13 Arkivsaksnr: 14/305 Løpenr: 14/3043 Sakstype: Politisk sak SAKSGANG Styre, utval, komité m.m. Møtedato Saksnr. Saksbeh. Naturutvalet /14 RLØ Kommunestyret /14 RLØ DUKEBOTN KRAFTVERK - SMÅKRAFTPAKKE - SAMNANGER, FUSA, KVAM Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Tilråding vert lagt fram i møte. Dokument som ikkje er vedlagt: BKK Produksjon AS sin konsesjonssøknad kan lastast ned her: Kva saka gjeld: NVE har motteke søknadar om løyve til å byggja 12 småkraftverk i Kvam, Fusa og Samnanger. Søknadane skal handsamast samstundes, og samla belastning for regionen skal vurderast. NVE ynskjer at høyringsinstansane vurderer kvar sak for seg, men også alle sakene samla dersom det er aktuelt. Det er tre av dei omsøkte prosjekta som ligg i Samnnager: Jarlshaug kraftverk (Jarlshaug Kraft AS) Sandelva kraftverk (Blåfall AS) Dukebotn kraftverk (BKK Produksjon AS) Denne saka gjeld Dukebotn kraftverk, som NVE kort oppsummerer slik: «Dukebotn kraftverk vil utnytte fallet på 170 meter i overføringen fra Nedre Dukavatnet til bekkeinntaket i Dukeelva. Nedre Dukavatnet tappes i dag gjennom en luke til et lite tjern i Dukeelva. Den eksisterende luken er planlagt å brukes som vanninntak for Dukebotn kraftverk. 1

16 Hele Dukebotn kraftverk med vannvei planlegges i fjell. I forbindelse med kraftverksutbyggingen er det planlagt 1,5 km ny vei opp til eksisterende bekkeinntak i Dukeelva. Middelvannføringen er 1000 l/s, kraftverket er planlagt med en maksimal slukeevne på 2500 l/s. Utbyggingen vil føre til en redusert vannføring på 520 meter av Dukeelvas strekning. Slipp av minstevannføring er planlagt til 120 l/s om sommeren (01.05 til 30.09) og ingen minstevannføring resten av året. Kraftverket vil ha en installert effekt på 3,6 MW, noe som vil gi en årlig produksjon på 12,7 GWh.» Søkjar har oppsummert prosjektet slik: Dukebotn kraftverk er et planlagt kraftverk som vil bli bygget i fjell og utnytte eksisterende reguleringer til kraftproduksjon. Kraftverket vil utnytte 8,9 km² av nedbørsfeltet til Dukeelva. Både magasinet oppstrøms og nedstrøms, henholdsvis Nedre Dukavatnet og Svartavatnet samt elvestrekningen er regulert fra før. Dukebotn kraftverk vil utnytte et midlere fall på 170 m. Dukebotn kraftverk er beregnet til å produsere 12,7 GWh i et midlere år. Med en utbyggingskostnad på 63,5 mill.kr pr gir dette en utbyggingspris på 5,00 kr/kwh. BKK Produksjon ønsker å nytte eksisterende reguleringsanlegg på en bedre måte og bidra til at Norge når målsettingen om økt andel av fornybar energi innen Dukebotn kraftverk vil nyttiggjøre seg av eksisterende reguleringsanlegg og vil med dette kunne tilføre systemet både regulerbar effekt og energi. Største ulempene tiltaket medfører er de permanente inngrepene i landskapet som er anleggsvei, tunnelportal og kraftlinje. Vannføringen mellom Dukevatnet og bekkeinntaket i Dukebotn er sterkt regulert i dag uten krav til minstevannføring. Dukebotn småkraftverk vil ta i bruk eksisterende tappestrekning, noe som i perioder av året vil ha en begrenset negativ effekt på opplevelsen av landskapet, men denne er regulert og tørrlagt store deler av året etter gjeldende konsesjon. Gjennomføring av Dukebotn småkraftverk vil etablere minstevannføring på en strekning som ikke har krav om minstevassføring i dag. Det er foreslått minstevannføring på 120 l/s i sommerhalvåret for å kompensere virkningen av utbyggingen og i miljøvurderingen er dette tatt hensyn til. Miljøvurderingen viser at: Side 16 av 136 2

17 Side 17 av 136 Vurderingar og konsekvensar: Ei utbygging fører med seg produksjon av meir fornybar energi i eit allereie utbygd vassdrag, noko det er eit mål for Samnanger å leggja til rette for. Produksjonen vil gje om lag 12,7 GWh årleg, det tilsvarar årsforbruket til om lag 635 husstandar. Sidan kraftverket skal nytta seg av eit eksisterande reguleringsmagasin, kan produksjonen styrast mot tider på året då energibehovet er størst. Det er ikkje funne naturmangfaldverdiar av nemneverdig karakter i området. Før ein eventuell anleggsperiode må det undersøkjast om fjellvåken hekkar i området det aktuelle året, og anleggsperioden må då tilpassast desse. Omsøkt utbygging vil etablera minstevassføring på eit strekkje som i dag ikkje har krav til minstevassføring. Dagens situasjon er at tappetunnelen frå Nedsta Dukavatnet i tråd med gjeldande konsesjon kan stengjast heilt, og opnast når det høver best å køyra Kvittingen kraftverk. Ved opning renn vatnet rett frå dammen og ut i elveleiet, 520 meter lengre ned i elva går vatnet inn i eit bekkeinntak som fører til Kvittingen kraftverk. Det er dette strekkjet som vil få ei minstevassføring på 120 l/s om sommaren. «På grunn av lukens konstruksjon blir denne i praksis ikke helt stengt ved fjernstyring. Ved manuell manøvrering av luken kan den stenges helt. Manuell manøvrering er ressurskrevende og blir sjelden gjort. Ved høy vannstand i magasinet vil lukeåpningen i fjernstyrt «stengt» stilling tilsvare en vannføring ut av tappetunnelen på ca 1,6 m³/s. Ved lav vannstand i magasinet tilsvarer lukeåpningen i fjernstyrt «stengt» stilling ca 160 l/s.» (s. 20 i konsesjonssøknaden). 3

18 Side 18 av 136 I praksis er det såleis allereie ei minstevassføring på 160 l/s på strekninga, sjølv om BKK står fritt til å stengja denne heilt når som helst. Dukafossen er eit synleg og flott landskapselement i Dukebotn, på strekninga utan krav om minstevassføring, men den føreslåtte minstevassføringa er ikkje stor nok til å skapa ein særleg synleg foss. Biletvedlegga syner fossen ved ulike vassføringar, og den minste av dei er 160 l/s. Dette er heilt i det nedre sjiktet av kva ein kan kalla ein synleg foss. Den føreslåtte minstevassføringa på 120 l/s er 25 % mindre enn dette, og fossen vil truleg knapt bli synleg. Det ligg ikkje føre bilete med denne vassføringa. Me meiner at minstevassføringa bør setjast høgare enn søkjar føreslår, sidan hovudgrunngjevinga for å etablera minstevassføring er dei estetiske omsyna. Dette vil sjølvsagt føra med seg eit tap i produksjonen. Søkjar si føreslåtte minstevassføring gjev dette tapet: Til dømes vil då ei minstevassføring på 160 l/s redusera produksjonen til 12,4 GWh, og auka utbyggingsprisen til 5,09 kr/kwh. Tilkomstveg og tunnelportal vil bli synlege inngrep i den elles urørte Dukebotn. Føreslåtte avbøtande tiltak er å gjera vegskuldrer og vegskjeringar minst mogleg dominerande, samt å gjera tiltak for å sikra rask og god revegetering av veg og riggområde. For friluftslivet vil alle inngrep av denne typen i naturen opplevast som negative. Dei faste synlege inngrepa vil forstyrra naturopplevinga. Det er positivt for friluftslivet at det vert etablert minstevassføring, sjølv om den føreslåtte minstevassføringa bør setjast høgare. Tiltaket fører med seg eit bortfall av 40 daa INON-område (inngrepsfrie naturområde) sone 2, som er område som ligg 1 3 km frå tyngre tekniske inngrep. På våre kantar er det lite «sone 1» (3 5 km) og «villmarksprega område» (meir enn 5 km) att, medan det er flekkar med sone 2 i dei fleste fjellområda. Som kartet med markeringar nedanfor viser er bortfallet i samband med søknaden heilt marginalt. Det er snakk om ein liten spiss heilt i utkanten av eit stort INON-område, som også inneheld ein del sone 1-areal. 4

19 Side 19 av 136 Samla belastning: Kommunen har under utarbeiding ein kommunedelplan for små vasskraftverk som skal seia noko om kor stor utbygging me totalt sett ynskjer i kommunen, i lys av kva andre verdiar me har og korleis dei blir råka av vasskraftutbygging. Dei tre kraftverka ligg langt i frå kvarandre, i ulike delar av kommunen, og i veldig ulike landskap. Me kan ikkje sjå at den samla belastninga av desse tre kraftverka blir for stor. 5

20 SAMNANGER KOMMUNE Side 20 av 136 SAKSFRAMLEGG Sakshandsamar: Tone Ramsli Arkivkode: FE-143, FA-S10 Arkivsaksnr: 09/160 Løpenr: 14/3503 Sakstype: Politisk sak SAKSGANG Styre, utval, komité m.m. Møtedato Saksnr. Saksbeh. Naturutvalet /14 TR KOMMUNEDELPLAN FOR SMÅKRAFTVERK Rådmannen sitt framlegg til vedtak: Framlegg til kommunedelplan for småkraftverk del 1 og 2 vert lagd ut til høyring. Dokument som er vedlagt: Kommunedelplan_Småkraftverk_Samnanger_Del 2_6.juni.pdf Kommunedelplan_Småkraftverk_Samnanger_Del_1_6.juni.pdf Diskusjon av metode for utarbeiding av kommunedelplan for små vasskraftverk Dokument som ikkje er vedlagt: Planprogram for kommunedelplan for småkraftverk Kva saka gjeld: Samnanger kommune har ofte søknader om kraftutbygging oppe til handsaming. Det er ikkje kommunen som fattar vedtak, men kommunen sitt råd vert ofte vektlagd. Desse sakene vert som oftast handsama som einskildsaker, noko som gjer det vanskeleg å sjå den totale effekten for heile kommunen. Søknadane som har vore til handsaming gjeld både småkraftverk, større utbyggingar og revisjon og fornying av tidlegare konsesjonar. Det har og vore diskusjonar om kraftutbygging i verneområdet for Eikedalen. Dette gjeld særleg for Jarland/Haug og i Børdal. 1

21 Side 21 av 136 Kommunestyret bestemte derfor at det var viktig å få laga ein samla plan for heile kommunen som viste kva verdiar som er i dei ulike delane av kommunen som vil verta påverka av større eller mindre kraftutbyggingsprosjekt. Det vart seinare konkludert med at planen ikkje skulle omfatta verneområdet. Her vert det gjennomført ein eigen analyse. Samnanger kommune engasjerte Kristin Nåmdal til å stå for arbeidet med kommunedelplan for småkraftverk i Samnanger. Ho har hatt med seg Einar Sofienlund. I kommunen har planleggjaren Ragnhild Lønningdal og rådmannen som har fulgt planlegginga. Vurderingar og konsekvensar: Det er lagt ned eit omfattande arbeid med kommunedelplan for småkraftverk. Kommunen er godt nøgd med arbeidet. Planen inneheld mykje informasjon, ein god del av del vil kommunen ha nytte av også i andre samanhenger. Etter sakshandsamar si meining gir planen ein god oversikt over dei ulike problemstillingane som me valde å fokusera på. Planen er faktabasert, dvs. at det er nytta informasjon frå offentlege kjelder. Ytterlegare lokalkunnskap på mikronivå kan sjølvsagt gjera grunnlaget for kategoriseinga av områda enda meir presis. Men systemet er no slik at i ein kvar søknad om konsesjon skal søkjar utgreia nærare problemstillingar som vedkjem dei interessene som kommunedelplan omhandlar. Dvs. at ein søkjar må på sjølvstendig vis leggja fram dokumentasjon på aktuelle tema som naturmangfald, fisk, friluftsliv m.m. Denne planen fritek ikkje potensielle kraftutbyggjar for å gjennomføra konkrete og bestemte analyser. Planen vil vera ei rettesnor for kommunen sitt arbeid, men den vil ikkje binda kommunen. Planen skal no sendast ut på høyring. Gjennom den vil me venteleg få enda meir informasjon som kan vera med å understøtta dei konklusjonane som skal gjerast med tanke på om kommunen vil tilrå eller frårå kraftutbygging i eit område. 2

22 Side 22 av 136 KOMMUNEDELPLAN FOR SMÅKRAFTVERK I SAMNANGER KOMMUNE DEL 2 JUNI 2014, KRISTIN NÅMDAL OG EINAR SOFIENLUND

23 Side 23 av 136 Innhald ANALYSE AV DELOMRÅDE I SAMNANGER... 7 Ressurskartlegging av småkraftpotensial i Samnanger DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt over Fossavatnet Skisseprosjekt over Langavatnet Landskap Landskapsregion Landskapsstype Landskapsrom Landskapskarakter Inngrepsstatus (INON) i området Naturmangfald Fisk Kulturminne Friluftsliv Sumverknader Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt delområde Skisseprosjekt over Sandelva Skisseprosjekt over Brekkekleivi/Brekka Skisseprosjekt over Kofta/Purkedalsgjelet Landskap Landskapsregion Landskapsstype Landskapsrom Landskapskarakter Inngrepsstatus (INON) i området Naturtyper Fisk Kulturminne Friluftsliv Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 2 av 69

24 Side 24 av Sumverknader Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt delområde Skisseprosjekt over Nordbø (Nordbøvatnet) Skisseprosjekt over Rennebrotet Landskap Landskapstype Landskapsrom Landskapskarakter Inngrepsstatus (INON) i området Naturtypar Fisk Kulturminne Friluftsliv Sumverknader Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt Skisseprosjekt over Skjeljåna Skisseprosjekt over Skardet Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom Inngrepsstatus (INON) i området Naturtyper Fisk Kulturminner Friluftsliv Sumverknader Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt Nordbotna...34 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 3 av 69

25 Side 25 av Skisseprosjekt over Årland Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom Landskapskarakter Inngrepsstatus (INON) i området Naturmangfold Fisk Kulturminne Friluftsliv Sumverknad Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt Skisseprosjekt over Nordbø( Nordbøelva) Skisseprosjekt over Reistad Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom Landskapskarakter Inngrepsstatus (INON) i delområdet Naturtyper Friluftsliv Kulturminne Fisk Sumverknader Verdimatrise frå delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt innan delområde Skisseprosjekt over Aldalselva Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom...47 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 4 av 69

26 Side 26 av Inngrepstatus (INON) i området Naturtypar Friluftsliv Kulturminne Fisk Sumverknader Verdimatrise delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt Kvernelva Skisseprosjekt over Dyrhovden Skisseprosjekt over Svendal Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom Inngrepsstatus (INON) i området Naturmangfald Kulturminne Fisk Friluftsliv Sumverknader Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt over Smådalselva Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom Inngrepsstaus (INON) i området Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 5 av 69

27 Side 27 av Naturtyper Kulturminne Friluftsliv Fisk Sumverknader Verdimatrise for delområde DELOMRÅDE Identifiserte vasskraftprosjet Skisseprosjekt over Stemna Landskap Landskapsregion Landskapstype Landskapsrom Naturtyper Kulturminne Friluftsliv Fisk Verdimatrise Sumverknader REFERANSER Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 6 av 69

28 Side 28 av 136 Analyse av delområde i Samnanger I denne delen av planen analyserer vi delområda, knytt opp mot potensiale for utnytting av vasskraft, under kvart delområde er det sett opp ei skjematisk oversikt over potensiale for småkraftverk. Metoden er gjort greie for i del 1 av planen. Del 2 gjer ei vurdering av kraftutbygging i dei ulike delområda i høve samfunnsinteresser som landskapsverdiar, friluftsliv, kulturminne, inngrepsfrie naturområde og naturmangfald. Oversiktsbilete over Samnanger. Foto Finn Loftne Ressurskartlegging av småkraftpotensial i Samnanger. Rådgivende ingeniør Einar Sofienlund har med utgangspunkt i NVE si digitale ressurskartlegging vurdert vasskraftpotensiale i Samnanger. Det er funne 17 prosjekt med kraftpotensiale. Metoden byggjer på NVE sitt GIS verktøy for digital kartlegging av vasskraftverk, digitalt kartverk, hydrologi og kostnadsdata. Kart frå NVE si ressurskartlegging i Samnanger Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 7 av 69

29 Side 29 av 136 Delområde 1 Delområde 1. Solbjørg- Rolsvåg strekkjer seg frå fjordland til kupert fjellandskap. Området er ikkje prega av kraftutbyggjing. Fylkesveg 133 gjer eit skilje og mykje av busetnaden går langs fjorden. Elvene er kartlagt med utgangspunkt i NVE sin ressurskartlegging, her har vi funne to potensielle utbyggingsprosjekt innanfor eit relativt lite geografisk område. Kart over delområde Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 8 av 69

30 Side 30 av Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt over Fossavatnet Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 9 av 69

31 Side 31 av Skisseprosjekt over Langavatnet Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 10 av 69

32 Side 32 av Landskap Landskapsregion Landskapsregion, Midtre bygder på Vestlandet. (Landskapsregion 21 og 22) Store fjordar med langstrakte vassflater, tronge og kuperte dalar, skogkledde lier, rennande vann, og jordbrukslandskap i brattlendt terreng er karakteristisk Landskapsstype Samnangerfjorden ytterst mot Os er definert som middels breie fjordarmar, før ein kjem vidare inn i Samnangerfjorden, der den utvidar seg og får landskapstypen, middels breie fjordløp med fjordmøte og fjellområde. Vidare mot Rolsvåg er kontakten mellom fjordsidene god. Øvrebotten og Sveningen er kystfjell, mot Rolsvåg har området karakteristikken kystfjelldalar. Flyfoto frå Solbjørg Landskapsrom Samnangerfjorden med ein middels brei fjordarm er eit landskapsrom som avgrensar området, Solbjørgfjellet skapar eit nytt landskapsrom frå fjorden. Vidare frå Solbjørgfjellet dannar Rolsvågsvatnet eit nytt landskapsrom. Kyståslandskapet utgjer i hovudtrekk område med vekslingar mellom ryggar og koller av ulik utforming frå markerte sprekkedaler til opne, lågare dalbotnar og dalar. Her ligg det fleire større vatn, Langavatnet, Botnavatnet og mindre tjørnar Landskapskarakter Mangfald I fjellsidene er det lite lausmassar og skogsvegetasjonen vert avløyst av fjell i dagen, mot Sveningen. Soleksponering kan gje gode lokalklimatiske tilhøve for meir varmekjær vegetasjon. På Solbjørg er det noko spreidd kulturlandskap nærast fjorden. Mot Rolsvåg er området prega av nyare byggefelt og inngrep. Små elvar, innlandsvatn og grøne kystdaler gjev variasjon. Inntrykkstyrke Fjorden er saman med dei grøne sidene eit samlande landskapselementet. Det spreidde kulturlandskapet bryt opp linjene, mens elvene er relativt lite visuelt tilgjengelege. Kystfjellet Sveningen er eit merke i landskapet. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 11 av 69

33 Side 33 av 136 Heilskap Fv 137 til Os går langs fjorden. Området i sør, Solbjørg er ikkje prega av store inngrep. Vidare mot Rolsvåg er området prega av inngrep, det ligg mellom anna eit industriområde som skal utvidast her. Opplevinga av landskapet ved Solbjørg er meir sårbart, men elvene er ikkje det dominerande i landskapet her. Rolsvågnest bryt opp linene i landskapet. Rolsvågvatnet er eit innlandsvatn som er eit viktig bilete i landskapet. Mot Rolsvåg framstår ikkje landskapet som sårbart for inngrep. 1.3 Inngrepsstatus (INON) i området I naturdatabasen ligg det eit inngrepsfritt naturområde vest mot Os, her ligg Sætertjørna og store delar av Rotveltedalen. Mot Rolsvåg, i fjellet på grensa til Bergen ligg eit større samanhengane inngrepsfritt område. Dette er høgfjellslandskapet ved Sveningen. Deler av området som har sårbart høgfjell ligg på ca moh, dette er ikkje er prega av store inngrep. Det er heller ikkje eit særleg visuelt område sett frå sjøsida. 1.4 Naturmangfald Solbjørgfjellet ovanfor Solbjørg, er vurdert til å vere eit viktig viltområde. Området er og vinterbeite for hjort og det er registrert verdfull trekkveg frå Sælsfjellet mot Rolsvåg. I naturtypekartlegginga er det i Rolsvågen ned mot Storavatnet, registrert ei bekkekløft, denne er sett til verdi B. Rolsvågen er ei velavgrensa og middels stor bekkekløft, med dei fleste av kjenneteikna som karakteriserar naturtypen, men den er aldri særlig djup. I tillegg mangler typiske gjel. Videre er det middels variasjon i vegetasjonstyper. Skogen er relativt ung og artsmangfoldet er middels rikt. Ingen av dei registrerte artene er rødlista. Derimot ble det gjort nokon biogeografisk interessante funn. Det mest interessante er funnet av evjebekkemose, ein relativt uvanlig vannmose. Det er stort mangfald av moser i kløfta, spesielt i bergskår og på store blokker. Vegetasjonen er og rik. Ved Utløfjellet er det registret artsområde for storfugl, parringsområde/spilleik. Ved Fossafjellet ved Skorahaugen er det registrert gamal lauvskog under Fossafjellet, i ei austvendt li i høgdenivået moh. Elva frå Fossavatnet går i ei markert kløft i nordlige del av området. Nokså berglendt terreng, men også parti med djupare jord, der det ligg lausmassar. Dette er den største registrerte førekomsten av sommareik i kommunen. Talet på stuvar er truleg minst eit par hundre. Mange tre har nokså høg alder og potensialet for førekomst av raudlisteartar vert vurdert som høgt, særleg i tilknyting til dei gamle, hole eikestuvane. På bakgrunn av dette vert lokaliteten vurdert som viktig B. Strandeng og strandsump ved Pøyla, dette er eit grunt vassområde i ei avsnørt bukt ved Rolsvåg. Holmar og nes i ytre delen gjer at den indre delen er godt verna mot bølgjer. Lauvskogen går langt ned mot sjøen, og strandenga er difor ikkje særleg brei. Den er best utvikla på sørsida av bukta. Substratet er finkorna og for det meste dominert av leirstrand. Littoralsona har velutvikla sonering med sauetang øvst og utanfor. Spesielt skruehavgras finst i store mengder på leirbotnen. Planten står slik at den blir tørrlagt ved fjøre og godt neddykka ved flo. Skruehavgras er i tilbakegang og er ein sjeldan art i distriktet. Dette gjer at lokaliteten blir vurdert som viktig. 1.5 Fisk Det er registert aure i Rolsvågvatnet. I Øvre Botnavatnet har Rådgivende biologer gjort undersøkingar og funne at Botnavatnet er fisketomt. Øvre Botnavatnet har gytemuligheter, vasskvaliteten er periodisk marginal, men ein bestand kan kanskje etablerast. 1.6 Kulturminne Det er ikkje registrert automatisk freda kulturminne i delområde 1. Registrerte lokale kulturminner i området; Botnahytta er eit krigsminne som ligg ved Botnavatnet. Denne må takast i vare ved ei utbyggjing Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 12 av 69

34 Side 34 av 136 Rolsvåg skule er eit autentisk kulturminne med gamalt inventar og læremiddel. Skulehuset kjem ikkje i konflikt med utbygging av vassdrag i delområde. Frå Rolsvåg mot Liodden. Foto K Nåmdal 1.7 Friluftsliv Fjellet Sveningen/Øvredalen er regionalt friluftsområde. Det er Samnangerfjorden også. Området ved Solbjørg er ikkje mykje nytta til friluftsliv. Rolsvågneset er eit statleg sikra friluftsområde ved Samnangerfjorden. Denne har regionalverdi, og er mykje nytta, særleg for sjørelatert friluftsliv. Dette vil ikkje får redusert verdi ved ei utbygging. Det går ein tursti langs Rolvågvatnet og opp mot Sveningen. 1.8 Sumverknader Når det gjeld småkraft må ein i vurderinga sjå på effekten av kva eit småkraftverk faktisk representerer av inngrep eller påverknad. Eit inngrep vil vere retta mot vasstrengen, inntaksvatn, påverknad på sideterreng og bygg /installasjon. Landskap Naturlandskap som er representative og vanlige innan ein landskapsregion har i utgangspunktet middels verdi. Området frå Solbjørg er prega av eit småskåre landskap, med små skogkledde dalrygger som deler opp landskapet. Landskapet er ikkje prega av store inngrep, som konsentrert busetnad eller utbreidd jordbrukdrift. Elvene renn i kløfter, ikkje i fritt fossefall og har ikkje høg grad av inntrykkstryke. Solbjørg er relativt urørd, når ein kjem vidare mot Rolsvåg er landskapet prega av inngrep og aktivitet. Særleg området som er knytt mot fjorden. Det er potensiale for kraftutbygging i to elver. Sumverknadane av at fleire vassdrag vert bygd ut, vil ikkje ha så store konsekvensar for inntrykket av landskapet. Dette er ikkje det typiske dramatiske fjordlandskapet med fossar,og fossesprutsoner som går i fjorden. Småkraftutbygging vil ofte føre med seg sideinngrep i form av vegbygging og nedgraving av vassveg. Det er ofte dette som er den mest betydelege endringa av landskapskarakteren. I dette delområdet er dal og fjordsidene påverka av tidlegare inngrep, særleg nede mot fjorden. Slik sett vurderer vi ikkje dette landskapet som svært sårbart for inngrep i høve til kraftutbygging. Samla vurdering av landskapsverdi er sett til låg. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 13 av 69

35 Side 35 av 136 Sumverknader på tema naturverdi, kulturmiljø og friluftsliv: Elver har gjerne frå eldre tider vegfar og stiar knytt til seg, og med det følgjer kulturminner. Det er ikkje kjente kulturminner knytt opp mot vassdraga som vil verte tapt ved ei utbygging. Rolfsvåg er attraktivt i høve til sjørelatert friluftsliv. Ei utbygging i delområdet vil ikkje redusere høve til å drive friluftsliv, men ein må unngå å byggje ned INON området mot Sveningen. Det er eit gjennomgåande hjortetrekk langs fjorden. Ved ei utbygging kan hjorten endre trekkrute. Ved Fossafjellet er det det registret lokalitet B, gamal lauvskog. Omfanget på denne kan verte redusert ved ei utbygging av elva, som renn ned frå Fossavatnet. Elva renn i ei registret bekkekløft, ned frå Fossavatnet, dette er prioritert naturtype og såleis kan det biologiske mangfoldet kan verte negativt påverka av kraftutbyggjing. Den samla verdi for alle deltema landskapsmessige verdiar, friluftsliv, kulturminner, naturtypar og vassressursar, samt fleire forvaltningsmessige interesser (verneområder og INON-areal), er vurdert til nivået middels verdi Verdimatrise for delområde 1 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 2 Middels Naturmangfold 4 Godt Inngrepsfrie naturområder 2 Godt Fisk 2 Dårleg Kulturminne 1 Godt Friluftsliv 3 Godt SUM 14 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 14 av 69

36 Side 36 av 136 Delområde 2. Delområde 2 går vidare frå Rolfsvåg og inn mot den smale Trengereidfjorden. Høgfjellsplatået Gullfjellet ruvar i bakgrunnen. Dette området er ikkje prega av kraftutbygging. Sandeelva og nokre mindre vassdrag har småkraftpotensiale. Det er søkt om konsesjon for Sandeelva. Vegen til Os går langs fjorden. Området er prega av spreidd busetnad på nedsida av vegen. Kartutsnitt frå delområde Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 15 av 69

37 Side 37 av Identifiserte vasskraftprosjekt delområde Skisseprosjekt over Sandelva Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 16 av 69

38 Side 38 av Skisseprosjekt over Brekkekleivi/Brekka Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 17 av 69

39 Side 39 av Skisseprosjekt over Kofta/Purkedalsgjelet 2.2 Landskap Landskapsregion Midtre bygder på Vestlandet (region 21 og 22) Landskapsstype Samnangerfjorden, omlag 22 km lang og trang med til dels bratte fjellsider. Den innerste delen vidar seg ut og har slakare og frodigare landskap. Dette delområde går inn mot Trengereidfjorden som er ein smal fjordarm innerst i Samnangerfjorden. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 18 av 69

40 Side 40 av Landskapsrom Samnangerfjorden dannar eit landskapsrom, vidare opp strekkjer det seg ein slak kystfjelldal. Frå Rolsvåg går Vestdalen opp langs fjordsida og bryt med dei ellers bratte fjellsidene i fjordløpet. Vestdalen held fram heilt opp til Brekkedalen. I dette landskapet ligg Sandelva, som følger Brekkedalen i sørvestlig retning, dette er den mest visuelt tilgjengelege elva med eit langt elveløp frå høgfjell til fjorden. Mot Sauafjellet endrar landskapet karakter mot kystfjell. Innover mot Trengereidfjorden, dannar Sagavatnet eit skilje i landskapet. I bakgrunnen ligg Søre Gullfjelltoppen, med høgaste punkt på 957 moh. Den største innsjøen i nedbørsfeltet er Store Brekkevatn som ligg på 348 moh Landskapskarakter Mangfald I fjellsidene er det lite lausmassar, skogsvegetasjonen vert avløyst av fjell i dagen, mot Gullbotn. Soleksponering kan gje gode lokalklimatiske forhold for meir varmekjær vegetasjon. Bygda Rolsvåg, er eit flatere parti av fjordsida der jordbrukslandskap dominerer. Det er det noko spreidd kulturlandskap nærast fjorden. Langs fjorden ligg det spreidd bebyggelse, området prega av nyare bygg og inngrep. Små elver, innlandsvatn og grøne daler gjev variasjon. Frå Rolfvågvatnet Foto E. Sofienlund Inntrykkstyrke Fjorden er saman med dei grøne sidene eit samlande landskapselementet. Det spreidde kulturlandskapet bryt opp linjene, mens elvene er relativt lite visuelt tilgjengelege. Dette er eit småskore landskap med skogkledde åsar. Heilskap Vegen til Os går langs fjorden. Området langs vegen er prega av spreidd busetnad/landbruk. Opplevinga av landskapet er at det opp mot fjellet er meir sårbart for inngrep, særleg Purkedalsfjellet, men elvene er ikkje det dominerande i landskapet, utover å bryte opp linene. Sagavatnet er eit innlandsvatn, som er eit viktig landskapsbilete i delområde. 2.3 Inngrepsstatus (INON) i området I naturdatabasen ligg det eit inngrepsfritt naturområde bak Sauefjellet og ved Gullfjellet mot Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 19 av 69

41 Side 41 av 136 Trengereid. Store deler av høgfjellet er definert som inngrepsfrittområde. I INON- basen er området definert som 1-3 km frå inngrep. Dett er ikkje noe samanhengande INON frå fjord til fjell på vestsida av fjorden, på grunn av vegnettet langs fjorden. Brekkedalen har eit tyngre teknisk inngrep i form av ei kraftlinje som går gjennom dalen. 2.4 Naturtyper I området ved Gullfjellfossen på Gullfjellet og Sveningen er registrert kalkrike områder i fjellet. I Brekkedalen er det registert hjortetrekk der elva, renn ned i Brekkedalsvatnet. Langs fylkesvegen og mellom fjorden er det registret hjortetrekk. Mosefloraen langs elvene er sparsom, men eventuelle fuktkrevende mosesamfunn kan bli påverka av redusert vassføring. Elvestrengane blir brukt som hekke- og leveområde for fossekall. Influensområdet fungerer som leveområde for hjort. Ein reknar med at det er enkelte virvelløse dyr i og inntil elva, men det er ikke kjent at det er spesielt verdifulle arter. Området sin verdi som hekkeområde for fossekall kan reduserast ved ei eventuell utbygging. 2.5 Fisk Kartlegging av fiskeressursar er gjort i høve konsesjonssøknad for Sandeelva. Denne elva har oppgang for anadrom laksefisk. Ved utløpet har elva eit anadromt strekk på rundt 250 meter med bestand av sjøørret og laks.lenger opp er det ikkje anadrom fiske på grunn av vandringshinder. Det er usikkert om det anadrome strekket fungerer som gyte- og oppvekstområde for sjøørret og/eller laks. Bunnsubstratet består av godt innslag av gytegrus og vil dermed kunne ha ein reproduserende bestand av anadrom laksefisk. Det finnes ørret fra overliggende vatn i heile vassdraget. Det er ikkje registrert elvemusling. Det er ikke registrert ål i elva, men det er sannsynleg at arten fins i elvestrengen. 2.6 Kulturminne Det er ikkje registrert automatisk freda kulturminne i delområde 2. I Hildersbotn ligg det eit kvernhus. Kvernhuset har grunnmur og slukt i naturstein og er bygd i bindingsverk. Materiala er øksa for hand. Dette er prioritert kulturminne i kulturminnevernplan. Driftsvegen frå Våga til Bergen er i dag tursti, og er godt kjend i Samnanger. Den gamle by- og driftsvegen har gjennom mange hundre år vore viktig for samningane, og såleis er han i dag eit viktig kulturminne for Samnanger.Andre kulturminner som er registret i området. Sagbruk, kasse og tønneproduksjon,gamalt eldhus og naust. Turveg til Stora Brekkevatnet foto K.Nåmdal Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 20 av 69

42 Side 42 av Friluftsliv Det går ein tursti langs Sandeleva til Brekkehytta. Ein kan også gå ned langs Sauefjellet frå Brekkehytta, då kjem vi inn i delområde 3. By og driftsvegen frå Våga går langs Sandeelva. 2.8 Sumverknader Naturlandskap som er representative og vanlige innen ein landskapsregion har i utgangspunktet middels verdi. Dette er eit småskala kyst og fjellandskap, der ikkje vassdraget er det mest sentrale i landskapsbilete. Vegbygging og røyrgate vil stort sett ligge i tilknyting til områder der det alt er inngrep. Sandeelva er den mest dominerande elva i landskapet. I storskalasamanheng forsvinn Vestredalen delvis i landskapet, der fjorden og fjelltoppene dominerer, men i mindre skala er elva eit sentralt element med sine elvegjel og mange små vassfall i øvre og nedre del av vasstrengen. Ved bygging av småkraftverk vert kraftstasjonen eit varig element i landskapet i nedre delar av elva, men dette område er alt prega av menneskeleg aktivitet og infrastrukturell utbygging. Sumverknader på tema naturverdi, kulturmiljø og friluftsliv: Vegetasjonstypen i influensområdet er prega av vintergrøne og forveda planter, noe som gjer at potensialet for sjelden og trua flora vert vurdert som liten. Området ved Brekkedalshytta er eit brukt friluftsområde. Friluftslivet er ikkje direkte knytt opp mot elvene, sjølv om det går ein turveg opp Purkedalsgjelet, der det renn ei elv. Det er ikkje stor grad av naturtypar som vil verte påverka av utbygging i delområdet. Samla vurdering av sumverknader er vurdert til middels. Sumverknader på utbygging av delområde 2 vil vere av lokal karakter. Det er ikkje nasjonale interesser som verneområder, nasjonale rødlistearter som vert omfatta av ei eventuell utbygging Verdimatrise for delområde 2 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 3 Middels Naturmangfold 3 Godt Inngrepsfrie naturområder 3 Godt Fisk 3 Middels/Godt Kulturminne 1 Godt Friluftsliv 4 Godt SUM 14 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 21 av 69

43 Side 43 av 136 Delområde 3 Nordbøbygda er sentral i delområde, bygda har eit variert kulturlandskap med Nordbøvatnet som eit samlande element. Kart over delområde 3 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 22 av 69

44 Side 44 av Identifiserte vasskraftprosjekt delområde Skisseprosjekt over Nordbø (Nordbøvatnet) Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 23 av 69

45 Side 45 av Skisseprosjekt over Rennebrotet 3.2 Landskap Midtre bygder på Vestlandet (region 21 og 22) Landskapstype Dette delområdet strekk seg frå Trengereidfjorden, ein smal fjordarm, Samnangerfjorden. Området er avgrensa mot Liodden. Delområdet går opp via jordbrukslandskap på Nordbø og vidare mot landskapstypen kystfjell mot høgfjellsplatået Gullfjellet. I området ligg det eit innlandsvatn, Nordbøvatnet. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 24 av 69

46 Side 46 av Landskapsrom Romlig avgrensing mot Trengereidfjorden, med kollen Liodden som definerer fjordarmen. Trengereidfjorden som avgrenser rommet ut mot den breie Samnangerfjorden. Vidare opp i delområdet dannar fjellet Kofta på 920 moh. ei avgrensing. Nordbøbotn ligg som ein grøn lågare dal mellom høgfjellområda. Nordbøvatnet er og eit sentralt avgrensande landskapsrom mot det frodige landbruk og kulturlandskapet på Nordbø Landskapskarakter Mangfald I fjellsidene er det lite lausmassar og skogsvegetasjonen vert avløyst av fjell i dagen, mot Gullbotn og Kofta. Soleksponering kan gje gode lokalklimatiske forhold for meir varmekjær vegetasjon. Dette er ein grøn dal prega av jordbruk og eit levande kulturlandskap frå Trengereidfjorden til opp mot Nordbøbotn. Langs fjorden ligg det spreidd bebyggelse. Små elver, innlandsvatn og grøne daler gjev variasjon i landskapet, før ein kjem opp i høgfjellet mot Gullfjellplatået. Inntrykkstyrke Fjorden er saman med det dyrka kultur/jordbrukslandskapet på Nordbø eit samlande landskapselementet. Området er ikkje særeigent i regionen. Dette er meir eit typisk vestlandsk fjordlandskap. Heilskap Vegen frå Os går langs fjorden og vidare opp mot Riksveg 7 over Gullbotn. Området langs vegen er prega av spreidd bebyggelse/landbruk. Opplevinga av landskapet opp mot fjellet er meir sårbart for inngrep, men elvene er ikkje det dominerande i landskapet, her utover å bryte opp linene. Nordbøvatnet er eit større innlandsvatn som er eit viktig landskapsbilete i dette delområde. 3.3 Inngrepsstatus (INON) i området I naturdatabasen ligg det eit inngrepsfritt naturområde, ved Kofta og ved Gullfjellet mot Trenereid er store deler av høgfjellet definert som inngrepsfrittområde I INON- basen er området definert som 1-3 km frå inngrep. 3.4 Naturtypar Heile Norbø er registret som beiteområde for hjort. Det går ei trekkrute for hjort inn i området. Liodden er og registret som viktig beiteområde for hjort. Det går ein trekkveg over fjorden frå store Sundhaugen til Liodden over fjorden. 3.5 Fisk Det er registert aure i Norbøvatnet. 3.6 Kulturminne Det er ikkje registrert automatisk freda kulturminne i delområde 4 Registrerte lokale kulturminner i området. I Nordbygda ved vegen har det frå gamalt av vore gardsdrift og det er fleire prioriterte kulturminner i området. Ved vegen ligg ei verneverdig rotstova med bu, i nærleiken ligg det og to våningshus ei løe, heimeløe og som er prioritert i kulturminnevernplanen. Ved Træsvikja ligg det ein utskipingskai for kleberstein som er registrert som verneverdig kulturminne. 3.7 Friluftsliv Området er ikkje av dei mest brukte friluftsområda i kommunen. Turveg frå Nordbø og inn til Nordbøbotn, deler av denne går langs eleveleia. Gullbotn er eit statleg sikra friluftsområde. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 25 av 69

47 Side 47 av Sumverknader Sumverknadane for landskapet er ikkje utprega store. I dette området er det ikkje mange vassdrag som har potensiale for kraftutbygging. Nordbø er eit område prega av jordbruk og aktivitet. Elva som renn frå Nordbøbotn ned i dalen, med eit utløp i Nordbøvatnet har ikkje høg grad av inntrykkstyrke, men samtidig er elvestrengen ein sentral del av kulturlandskapet i dette miljøet. Sumverknadane for naturtypar, friluftsliv og kulturminner er låg. Dei prioriterte kulturminne er ikkje knytt opp mot vassdraget og dette er ikkje eit mykje brukt friluftsområde, som vil få redusert verdi ved utbygging. Det er ikkje fossesprøytsoner eller særskilt skoglandskap knytt opp rundt vassdraget. Dette er ikkje eit område prega av særskilte naturtypar, det er registret hjortebeiteområdet i heile Nordbø, ei kraftutbygging kan ha påverknad på beiteområde, då elvestrengen er ein viktig vassveg for hjorten. Samla vurdering av sumverknader er sett til låg Verdimatrise for delområde 3 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 3 Middels Naturmangfold 1 Godt Inngrepsfrie naturområder 2 Godt Fisk 1 Dårleg Kulturminne 2 Godt Friluftsliv 2 Godt SUM 11 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 26 av 69

48 Side 48 av 136 Delområde 4 Dette delområde går frå Nordbø til Ådland ved Samnangerfjorden. Området er delvis utbygd med kraftverk i Grasdalen. Riksveg 7 går delvis gjennom området. Kart over delområde 4 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 27 av 69

49 Side 49 av Identifiserte vasskraftprosjekt Skisseprosjekt over Skjeljåna Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 28 av 69

50 Side 50 av Skisseprosjekt over Skardet Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 29 av 69

51 Side 51 av Landskap Landskapsregion Midtre bygder på Vestlandet (region 21 og 22) Landskapstype Dette delområdet går innerst i Trengereidfjorden, ein smal fjordarm av Samnangerfjorden, avgrensa mot Liodden. Delområdet går opp via jordbrukslandskap mot landskapstypen kystfjell mot høgfjellsplatået Gullfjellet. I området er det eit større innlandsvatn, Skarsvatnet Landskapsrom Romlig avgrensing mot Trengereidfjorden, med kollen Liodden som definerer fjordarmen Trengereidfjorden som avgrenser rommet ut mot den breie Samnangerfjorden. Mangfald I fjellsidene er det lite lausmassar og skogsvegetasjonen vert avløyst av fjell i dagen, mot Gullbotn og Holdhusfjellet. Soleksponering kan gje gode lokalklimatiske forhold for meir varmekjær vegetasjon nedi i lia mot Skarvatnet. Dette er ein grøn dal prega av jordbruk og eit levande kulturlandskap som går frå Trengereidfjorden til opp mot Hisdal. Små elver, innlandsvatn og grøne daler gjev variasjon i landskapet før ein kjem opp i høgfjellet mot Gullbotn. Inntrykkstyrke Fjorden er saman med det dyrka kultur/jordbrukslandskapet på Hisdal eit samlande landskapselementet. Heilskap Vegen frå Os går langs fjorden og vidare opp mot Riksveg 7 over Gullbotn. Området langs vegen er prega av spreidd bebyggelse/landbruk. Opplevinga av landskapet opp mot fjellet er meir sårbart for inngrep, men elvene er ikkje det dominerande i landskapet her utover å bryte opp linene. Storelva er eit sentralt element i landskapet der den renn frå Langevatnet til fjorden. Skarbøvatnet er eit større innlandsvatn, som er eit viktig landskapsbilete i dette delområde. 4.3 Inngrepsstatus (INON) i området Det er ikkje samanhengane INON- område frå fjell til fjord her, men eit mindre område i høgfjellet på ca. 650 mho. frå Holdhusfjellet til Krånipa mot Holmavatnet. 4.4 Naturtyper Det går trekkvegar for hjort frå høgfjellet over Krånipa ned mot fjorden. Det er registrert beiteområde for hjort i kystskogbelte som går langs fjorden, ovenfor vegen mot på Nordbygda. Heile Liodden og delar av det grøne beltet opp mot Einaråsen er markert hjortebeiteområde. Edellauvskogslier med ask, alm og lind ligg nesten alltid i sørvendte låge fjellsider, med god innstråling. Eit av hovudområda for edellauvskog i Samnanger ligg frå Årland, sørover til Kvernes og på vestsida av Skarsvatnet. Dette er ikkje eit samanhengande edellauvskogsområde, men naturtypen finst på rasmateriale og forvitringsjord under søraustvendte fjellsider, ofte med furuskog på toppen. Langs Skarsvatnet er det eit større område med svært rik edelløvskog, med eit litt opphald er det vidare mot Årland registrert rik edelløvskog. I lia mot Einaråsen er det eit område for spettefuglar. På Hisdal er det gråor/ heggskog mot høgfjellet Krånipa er det eit større område med kalkrike områder i høgfjellet. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 30 av 69

52 Side 52 av Fisk Det er registrert elvemusling i nedre del av Storelva, Skjelåna. Ved utgangen av elveløpet i Skarsvågen er det registert oppgang av anadrom laksefisk. Det anadrome strekket fungerer som gyte- og oppvekstområde for sjøørret og/eller laks. Kraftkameratene sitt kraftverk ved Grasdal. Foto Einar Sofienlund 4.6 Kulturminner Samnanger er rik på kleberstein og har fleire klebersteinsbrot. Det eldste kjende klebersteinsbrotet er under Buhilderen. Aktivitet her har vorte datert tilbake 1500 år. I Samnanger finst hòler og tunellar frå krigen på Ådland. Desse vart lagd av tyskarane under krigen som tilfluktsrom og angrepsposisjonar. torvuttaket på gard 9 og 10 i Hisdal. I kulturminnevernplan er ei løa på Hisdal teke med som prioritert kulturminne. I indre Hisdal er det fleire gardar og løer som er prioriterte kulturminner. Desse ligg i eit etablert gardsmiljø, ei kraftutbygging vil ikkje ha påverknad på dette. 4.7 Friluftsliv Delområdet har ikkje store friluftsverdiar. Det er merka turvegar i området, men ikkje i nær tilknyting til vassdraga. 4.8 Sumverknader Landskap: Dette området er prega av tekniske inngrep, Storeelva som er hovudvassdraget i delområde er delvis utbygd. Det går vegar inn i og igjennom området. Riksveg 7 går over Gullfjellet. Store deler av området er høgfjell, som ein ser frå fjorden, landskapet mot fjorden er også her prega av spreidd busetnad og jordbruksdrift. Elveløpa går i dalsøkk og har ikkje høg grad av inntrykkstyrke. Dei prioriterte kulturminna er ikkje knytt opp mot vassdraget, og dette er ikkje eit mykje brukt friluftsområde som vil få redusert verdi ved utbygging. Det er ikkje fossesprøytsoner i området. Når det gjeld naturtyper er det er ein del registert varmekjær skog som veks i dei vestvendte liene, frå Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 31 av 69

53 Side 53 av 136 Skarsvatnet via Høgaåsen mot Årland er det eit lengre samanhengande belte av skog som er prioritert naturtype. Det er og eit belte opp mot Hisdal der Daleelva renn. Ei utbygging av vassdraga her vil ha på verknad på skogkulturen langs elvene og ein må ta omsyn til desse verdiane ved planlegging av vassdraga. Sumverknadane er sett til middels Verdimatrise for delområde 4 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 2 Middels Naturmangfold 4 Godt Inngrepsfrie naturområder 1 Godt Fisk 5 Middels Kulturminne 1 Godt Friluftsliv 2 Godt SUM 16 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 32 av 69

54 Side 54 av 136 Delområde 5 Delområdet går opp via jordbrukslandskap heilt nede ved Samnangerfjorden ved kyrkjestaden Årland og vidare oppover skogkledde kystfjell mot høgfjellet. Dette området er ikkje prega av krafttutbygging. Kart over delområde 5 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 33 av 69

55 Side 55 av Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt Nordbotna Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 34 av 69

56 Side 56 av Skisseprosjekt over Årland 5.2 Landskap Landskapsregion Midtre bygder på Vestlandet (region 21 og 22) Landskapstype Dette delområdet strekker seg opp frå Samnangerfjorden. Delområdet går opp via jordbrukslandskap heilt nede ved fjorden vidare oppover skogkledde kystfjell mot høgfjellet Raufjell. I dette høgfjellsområdet på grensa mellom Vaksdal og Samnanger er det mange større Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 35 av 69

57 Side 57 av 136 innlandsvatn.. Flyfoto Årland Landskapsrom Romlig avgrensing mot den innerste delen av Samnangerfjorden Landskapskarakter Mangfald I fjellsidene er det lite lausmassar og skogsvegetasjonen opp langs liene vert avløyst av vegtasjonsbart høgfjell, i dette høgfjellområde er det mange store innlandsvatn. Inntrykkstyrke Området strekker seg frå fjord til høgfjell, dette området har ein litt anna karakter ein landskapet i dei førre delområda. Det er ikkje prega av spreidd kulturlandskap, sett vekk frå heilt nede ved fjorden, men er meir eit samanhengane kystfjellområde som går gradvis over til høgfjell. Heilskap Området er ikkje mykje prega av inngrep, samstundes framstår det ikkje som eit særeigent landskap i eller områda rundt Samnanger. Elvene har ikkje høg grad av inntrykkstyrke og renn i slake dalar omkransa av tett vegetasjon. Dei er lite synlege frå fjorden. 5.3 Inngrepsstatus (INON) i området Ein liten del av området ved Raudfjell er INON område. 5.4 Naturmangfold Det ikkje kartlagt eit stort omfang av naturmangfold i området På høgfjellet Raudnipa er det registret kalkrike områder i fjellet. Her går det ei sone med skifrig berggrunn som forvitrar lett, og difor veks det reinrose raudflangre og andre kalkkrevjande artar der Fisk Det er ikkje kjente registreringar på fisk i desse vassdraga. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 36 av 69

58 Side 58 av Kulturminne Kyrkjestaden på Årland er eit automatisk ferda kulturminne. I siste halvdelen av 1100-talet, reknar ein med at det vart bygd kyrkje på Årland. Dette var ei lita stavkyrkje. På Årland ikkje langt frå fjorden ligg- Krossasmettet og Munkahogget, begge automatisk freda steinbrudd. Ved Holmavatnet i høgfjellet ligg det og eit automatisk freda kulturminne. 5.6 Friluftsliv Området er nytta til friluftsliv lokalt, ved Raunekleiv ved BIR gjenbruksstasjon, er det merka turveg som går opp til Raunevatn. Det vert arrangert eit årleg løp Raudvatnet opp. 5.7 Sumverknad Sumverknadene for landskapet i dette området er ikkje store. Området går frå høgfjell til fjorden, det er ikkje prega av store inngrep, samstundes er det ikkje eit særeigent landskap for området. Kystskog og slake åslandskap opp mot høgfjellet. Landskapet i høgfjellet vil få endra karakter ved ei kraftutbygging i høgfjellet, her er det urørt sårbart landskap med fjell i dagen. Sumverknadane for naturtypar, biologisk mangfald, friluftsliv og kulturminner er låg. Dei prioriterte kulturminna er ikkje knytt opp mot vassdraget. Dette er eit brukt friluftsområde med det vil ikkje få redusert verdi ved utbygging. Det er ikkje fossesprøytsoner eller særskilt skoglandskap knytt opp rundt vassdraget. 5.8 Verdimatrise for delområde 5 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 2 Middels Naturmangfold 1 Godt Inngrepsfrie naturområder 1 Godt Fisk 1 Dårleg/middels Kulturminne 2 Godt Friluftsliv 4 Godt SUM 11 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 37 av 69

59 Side 59 av 136 Delområde 6 Nordvik er ei lita grend som ligg litt ovanfor riksveg 7, det renn ei elv gjennom området. Det ligg eit lite innlandsvatn her, området har eit velhalde kulturlandskap med busetnad knytt opp mot jordbruk. Kart over delområde 6 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 38 av 69

60 Side 60 av Identifiserte vasskraftprosjekt Skisseprosjekt over Nordbø( Nordbøelva) Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 39 av 69

61 Side 61 av Skisseprosjekt over Reistad Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 40 av 69

62 Side 62 av Landskap Flyfoto av Nordbø. Foto Samnanger kommune Landskapsregion Midtre bygder på Vestlandet (region 21 og 22) Landskapstype Dette delområdet ligg inst i Samnangerfjorden. Framnes og neset ved Bjerkreim dannar eit smalare løp ut mot den større fjordmunningen. Bjørkreim er ein sentral tettstad i Samnanger prega av industri/handel på nedsida av Riksveg 7.Det er bebyggelse opp på andre sida av vegen. Området ved Nordbø er prega av kulturlandskap og bygdestruktur Landskapsrom Nordbøbygda dannar eit eige landskapsrom med jordbruksdrift og busetnad. Nordbøvatnet er eit sentralt element i dette landskapet. Vidare går landskapet i slake daler opp mot Høgåsen og Bjørnåsen, men området er prega av vegetasjon i dagen og lite bart høgfjell. I området med høgfjell ca. 650 moh. er det mange vatn og småtjørner som ligg tett i kvarandre Landskapskarakter Mangfald Områder har tre hovudkomponenter i seg, fjorden, landskap prega av teknisk infrastruktur og busetnad. Inntrykkstyrke Området strekke seg frå fjorden opp mot fjellet. Området er prega av kulturlandskap, slake åser og vegetasjon. Området har større grad av inntrykkstyrke. Heilskap Området har ein anna karakter i høve til delområde på nordsida av fjorden, her er det tett busetnad/industri frå fjorden, inn mot bygda Nordbø som ligg litt oppe frå fjorden. Ved Nordbø orienterer busetnaden seg meir mot Nordbøvatnet, enn den tradisjonelle fjordbebyggelsen og Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 41 av 69

63 Side 63 av 136 industriområde/kontorområde som er vakse fram langs riksveg Inngrepsstatus (INON) i delområdet I frå Trollabotn til Gråsida går det eit større samanhengande INON området, som strekker seg over grensa til nærast ned frå Sørfjorden i Vaksdal. 6.4 Naturtyper Området er har ein del naturtyper av regional verdi i seg. Brakkvasspollar er ein sjeldan naturtype i Samnanger,men på innsida av hovudvegen ved Nordvik, innst i Samnangerfjorden, ligg det ein liten lokalitet. Pollen har samband til fjorden gjennom ein oppmurt kanal under vegen. Ved fjøra er bassenget ein stilleflytande del av elva som kjem frå nord. Bassenget er grunt med mudderbot. Det er registrert rik kulturlandskapssjø ved Nordvikvatnet. Mange myrar ligg inntil kanten av små tjørn og er eit resultat av attgroing med torv i vatnet. Mindre område med limnisk myr som ligg i kanten av vatn, kan vere inkludert i naturtypen rike kulturlandskapssjøar ved Nordvikvatnet. Frå Nordbygda mot Høgåsen og Heiastreet går det eit samanhengane belte med kystfuruskog. I området ved Merkesåsen i Nordbygda der ein finn fleire nokså grove eiker i furuskogen. I kanten av registrert skog er det og fleire paringsområde for storfugl. Det er og eit belte med urskog i dette området. Slåttena, foto frå rapport om naturtypekartlegging Myrane har påverknad på biologisk mangfald. Mange artar er direkte knytt til myr som veksestad eller leveområde, og myrane har dessutan ein viktig funksjon som vassmagasin, som vern mot flaum og som naturlege reinseanlegg. Slåttena er det største registrerte myrområdet, dette er ein mosaikk av fleire ulike myrtypar. Beiteområde for hjort går i eit belte langs fjorden går opp i kystfjelldalen til Bjørnåsen og på andre sida av Norbøbygda frå Nordvikvatnet og mot Nordbygda. Begge beiteområda har trekkveg ut av området. Ved Lomsvatnet i høgfjellet er det registrert yngelområde for smålom. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 42 av 69

64 Side 64 av Friluftsliv Området er mykje nytta til nærturområde for innbyggjarane i dette relativt tettbebygde området.det er turveg frå Norbø og inn til Nordvik. På Reistad er det merka sti til Reistadsetra. Frå Nordvik er det turveg opp til Fitjavatnet. Det er ei under planlegging eit kulturløype frå Bjekreim. 6.6 Kulturminne Nordvikvatnet er eit verdfullt kulturlandskap, med velhalde landskap og murar langs elveleie. Frå elevparti ved Nordvik foto E.Sofienlund I kulturminnevernplan er det fem prioriterte objekt langs Bygdavegen. Ved Nordvikvatnet ligg det ei rotstove med bu, løe, uthus og våningshus.det ligg ein verneverdig treskoverkstad ved vegen opp mot Nordvik. 6.7 Fisk Det er ikkje kjente registreringer av fisk i Nordvikvatnet.Det kan vere oppgang av anadrom fisk frå Samnangerfjorden inn mot elveløpet. 6.8 Sumverknader Området som inneheld landskapstypar som er grunnleggande i Samnanger bygdene sin karakter; Området går frå høgfjell i dagen på ca. 650 moh til fjorden, kystskog og slake åslandskap opp mot høgfjellet. Landskapet i høgfjellet vil få endra karakter ved ei kraftutbygging i høgfjellet, her er det urørt sårbart landskap med fjell i dagen. Deler er INON område og det er mange små tjørner og innlandsvatn i området. Landskapet frå fjorden særleg ved Bjerkreim er det konsertert busetnad, industri /kontor og RV. 7 går gjennom området langsfjorden. Vidare opp ligg velhalde kulturlandskap med jordbruksdrift ved Nordvik som omkranser Nordvikvatnet som dannar eit eige rom i landskapet.elvene renn heller i slake daler og mellom åser og det er ikkje registrert større fossestryk og bekkekløfter i delområde. Dei prioriterte kulturminna er delvis(treskoverkstad) knytt opp mot vassdraget.området er nytta til friluftsliv av innbyggjarne i kommunen. Det er ikkje fossesprøytsoner knytt til vassdraga. Når det gjeld naturmiljø er det fleire registreringar i delområdet. Det er eit større område med registert kystskog og med registrerte hekkeplasser for fugl. Dette vil endre karakter ved ei kraftutbyggjing. Når det gjeld sumverknader er det særleg dei registrerte myrområda i delområdet som vil ha negativ effekt ved ei kraftutbyggjing. Dette er myrområdet som har høg verdi. Desse registreringane ligg knytt opp mot vassdraga og særleg vassdraget som går frå Instajørna /Raudavatnet. Ved vurdering Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 43 av 69

65 Side 65 av 136 av sumverknader kan sideinngrep ha ein like stor påverking på naturmiljø og landskapskarakter som sjølve vassdragsutbyggjinga. I dette området er det stor lokal verdi i høve til naturmiljø, både med myrområde, kystfuruskog og den rike kulturlandskapssjøen på Nordvik. Samstundes vil det ikkje ha store påverknader på kulturminne og friluftsliv.området har stor verdi som kulturmiljø /kulturlandskap. Sumverknadane for naturtypar, biologisk mangfald, friluftsliv og kulturminner er høg. Fossen som renn ned i Nordvikvatnet foto K Nåmdal 6.9 Verdimatrise frå delområde 6 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 5 Middels Naturmangfold 5 Godt Inngrepsfrie naturområder 2 Godt Fisk 3 Dårleg/Middels Kulturminne 4 Godt Friluftsliv 5 Godt SUM 24 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 44 av 69

66 Side 66 av 136 Delområde 7 Aldalen ligg inst i Samnangerfjorden, ca. 3 km frå tettstaden Tysse. I dette delområdet er det søkt om konsesjon for utbygging av både småkraftverk og BKK har inne ein større konsesjonssøknad Aldalselva. Det er gjort omfattande analyser høve til konsesjonsøknadane. Delar av dei er nytta i vurderinga av delområdet. Kart over delområde 7 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 45 av 69

67 Side 67 av Identifiserte vasskraftprosjekt innan delområde Skisseprosjekt over Aldalselva Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 46 av 69

68 Side 68 av Landskap Kvernhus ved Alsdalselva foto E. Sofienlund Landskapsregion Landskapsregion, Midtre bygder på Vestlandet. Store fjordar med langstrakte vassflater, tronge og kuperte daler, skogkledde lier, rennande vann, og jordbrukslandskap i brattlendt terreng er karakteristisk Landskapstype Samnangerfjorden er ein del av eit storskala og opent fjordlandskap. Fjordlandskapet er prega av avrunda, rolige landformer og vidt utsyn, der fjorden er det sentrale landskapselementet. Aldalselva er ein av de største elvene, men vasstrengen er berre synleg i nedre del. Liene er skogkledde. Busetnaden ligg som eit belte langs fjorden mellom Tysse og Aldal. Vidare opp mot Slåttå er det meir jordbruksrelatert busetnad og landskapet eit kupert og meir lukka fjell- og dallandskap. Fjellog dallandskapet er sett saman av både tronge og lukka V-dalar samt meir opne U-dalar, og er omkransa av bratte fjell og lågare åsar. Fjell, daler og åsar er kledd med tett vegetasjon. På dei høgaste fjelltoppane og nord i området er det snaufjell Landskapsrom Fjordlandskapet med landbruksrelatert busetnad, dannar eit rom mot Samnangerfjorden, vidare opp vert landskapet meir kupert og lukka og prega av vegetasjon. Fitjavatnet dannar eit nytt element i lågfjellandskapet. Mangfald Det kystprega landskapet langs med fjorden med spreidd busetnad, er berre ein liten del av delområde. Vidare opp i dalen er det lite eksponert og meir einsarta landskap, med tett blandingsskog. Fitjavatnet som Aldalselva har sitt utspring frå, skapar eit mangfald i landskapsbilete. Inntrykkstyrke Fjorden er saman med det dyrka kultur/jordbrukslandskapet ved Aldal eit samlande landskapselement. Vasstrengen til elvene er ofte lite synlig på grunn av tett vegetasjon. Elvene varierer med stryk, mindre fossefall og roligare parti. Inntrykkstyrken av landskapet innanfor influensområdet er vurdert som middels. Dei største verdiane er knytte til strandsona langs Samnangerfjorden og til Fitjavatnet. Området er ikkje særeige i regionen. Heilskap Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 47 av 69

69 Side 69 av 136 Riksveg 7går langs fjorden i området. Nedre del av riksveg 7 er prega av tekniske inngrep. Vidare opp i dalen framstår området som mindre prega av aktivitet. 7.3 Inngrepstatus (INON) i området Eit samanhengende INON-areal, i kategori 1 3 km, ligg delvis i den øverste delen av nedbørsfeltet og omfattar ca. halvparten av Fitjavatnet. 7.4 Naturtypar Strandsona ved Aldal består av hardbotnfjøre, som er svært vanleg langs kysten av Noreg. Ved Aldalselva er det registrert naturtypar av C-verdi, gråorheggeskog, ved Tveit ein gråorheggeskog og ein gamal lauvskog ved Haukaneset. På Terhaugane er det registrert paringsområde for Storfugl. Det er ikkje registrert naturtypar som bekkekløft eller fosserøyksoner i samband med vassdraga. Ved Fitjavatnet er det yngleområde for storlom. I samband med konsesjonssøknad er det gjort grundige biologiske utgreiingar. Området er vurdert i desse utgreiinga til å ha låg til middelsverdi i influensområdet i høve til verdfulle naturtypar.. I feltarbeidet knytt til konsesjonsøknad, vart det påvist 6 ulike arter på raudlista, der flommose, barlind og kastanjestilkkjuke er sårbar, mens dei 3 andre står i kategori nær truet. Flommose er direkte knyttet til Aldalselva, strandsnipene (7 8 par) er knytt til Fitjavatnet (og eventuelt den øvre delen av Aldalselva ved Myrland), men 3 treslag (alm, ask og barlind) og 2 soppar (kastanjestilkkjuke og almekullsopp) er knytt til edelløvskogen i lia og i kantsone til kulturmark. Forekomst av barlind står relativt nært elva sentralt i dalen. Det er og registrert hekkeplass for fossekall i Aldalselva. To kjente lokaliteter av hønsehauk ved Fitjavatnet og hekkeområde for fjellvåk. Stor salamander er registrert ved Aldalselva nedanfor Myrland. Ved Myrland Foto B.Hult 7.5 Friluftsliv Utbygging i Aldalselva vil føre til tekniske inngrep i eit middels viktig friluftsområde og vesentleg redusert vassføring i Aldalselva. Dei som bruker friluftsområdet vil trulig ikkje få ein vesentlig negativ oppleving av linene på avstand, sjølv om dei i varierande grad vil verte synlege frå andre friluftsområde. Redusert vassføring vil redusere opplevingsverdien av elva sett frå stien langs kanten på vestsida av Aldalen og frå nedre del av Aldalen og utløpsområdet med naust og fritidsbåttrafikk. Forholda for fiske etter laks og sjøaure i utløpsområdet vil bli dårligare. Minstevassføring vil redusere omfanget noko. Auka utslepp av kaldt magasinvatn til fjorden kan gjere Aldalsbukta mindre attraktiv og eigna for bading og padling som følgje av redusert temperatur og auka turbulens. I tillegg vil redusert islegging vinterstid gjere området lite eigna for isfiske. Aldalselva er stadvis synleg frå ein sti som går over Haukanestunnelen og innover mot området. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 48 av 69

70 Side 70 av Kulturminne I kartlegging av kulturminne i høve til konsesjonssøknad Aldalen viser to småbruk, utan dei heilt lange tradisjonane. Området har likevel ein større tidsdjupne, då det frå 1600-talet har vore ei sag her. Frå 1700-talet skal det også ha vore ein kvern her. I dag er kulturmiljøet prega av gardsdrifta som vart etablert på 1930-talet. Samla verdivurdering er liten verdi. Blokkheller i Aldalen er ein større blokk som kviler på eit par mindre og dannar soleis hellaren. Langs delar av opninga er det rester etter ein mur, som truleg er laga for å gi ly. Det vart ikkje gjort funn av gjenstandar eller kol i hellaren og brukstida er truleg nyare tid. Samla verdivurdering er liten til middels verdi. Nordvikasetret Seterbua på Nordvikasetret som ligg ved enden av Fitjavatnet har høg kunnskapsverdi, så vel bygningshistorisk og sosialhistorisk, som næringshistorisk. Bua vart bygd i 1886 og har stått uendra frå ho vart sett opp. Det er ikkje mange av desse seterbuene igjen i Samnanger, og Nordvikasetret er den einaste med skot i naturstein. På Hildermark ligg det eit kvernhus som er registret i kulturminnevernplan som prioritert kulturminne. Kulturminne/miljø i influensområdet har liten verdi og vil ikkje verte vesentleg rørt ved ei eventuell utbygging. 7.7 Fisk Etter vassdirektivet sine kategoriseringer vil Aldalselva hamne i økologisk tilstandsklasse særs god. I Aldalselva har den forsuringsfølsame døgnflugearten Baëtis rhodani vore påvist i relativt høg tettleik. Dei nedste 150 metrane av Aldalselva har liten verdi, men med sporadisk gyting og førekomst av laks og sjøaure, men utan eigne livskraftige bestandar. Ovanfor anadrom strekning i elva er det små stadeigne bestandar av bekkeaure og overtette bestandar av aure i Fitjavatnet. Samla sett gjev dette liten verdi for desse strekningane. Fitjavatnet er regulert til vannforsyning for en del av innbyggerne i Samnanger kommune. Det er avmerkt fleire gyteområde for fisk, sannsynlegvis torsk, i indre delar av Samnangerfjorden, av desse eit utanfor Aldalen. Desse områda har over middels verdi. Samla vurdering av marint biologisk mangfald ved Aldalen i Samnangerfjorden, tilseier at området har mellom middels og liten verdi. Gyteområdet for fisk dreg opp verdien, medan dei resterande tilhøva stort sett har liten verdi fordi registrerte artar og Samnangervassdraget sine naturtypar er vanlege,men små forekomstar av den prioriterte naturtypen ålegrasenger dreg opp verdien noko. 7.8 Sumverknader Dette delområdet er det søkt om konsesjon til ei omfattande kraftutbyggjing. Det er gjort analyser i høve til påverking på naturmangfold og landskap i konsesjonssøknad. Fylkesdelplan for små vasskraftverk for Hordaland. Utbyggingsområdet kjem her inn under Samnanger - Vaksdal delområde. Aldalselva er nevnt sammen med flere elver som vassdrag som er viktige i landskapet, uten at den vert handsama spesielt. Landskap: Aldalselva er ei stor elv og dannar variasjon i landskapsbilete, samstundes renn den i eit småskala kupert landskap, og få deler av den har høg grad av inntrykkstyrke. Sumverknadane for naturtypar, friluftsliv og kulturminner. Gråor-heggeskogen på austsida av Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 49 av 69

71 Side 71 av 136 Aldalselva kan bli negativt påverka av redusert vassføring, spesielt partiet nederst mot elva.forekomster av rødlistearter i vatn og nær elva som mose karplanter og sopp, desse vil få redusert levekår ved ei utbygging. Alle dei registrerte vegetasjonstypane er vanlege og vidt utbreidde i Norge, og ingen av dei vert rekna som trua. Med unntak av raudlistearten alm, består floraen av vanlege og vidt utbreidde artar. Gråor-heggeskogen på austsida av kan bli negativt påverka av redusert vassføring, spesielt partiet nederst mot elva. På den anadrome strekninga i Aldalselva vil produksjonsarealet verte redusert når vassføringa vert redusert. Det vert då lågare biologisk produksjon også av fisk. Tiltaksområdet er viktig for det lokale friluftslivet, men har mindre verdi sett i regional sammanheng. Øvre deler av vassdraget inngår i eit noko større friluftsområde som er gitt stor verdi. Fitjavatnet er eit mykje brukt utferdsføremål, med spreidde hytter Verdimatrise delområde 7 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 3 Godt Naturmangfold 3 Godt Inngrepsfrie naturområder 2 Godt Fisk 4 Godt Kulturminne 3 Godt Friluftsliv 4 Godt SUM 19 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 50 av 69

72 Side 72 av 136 Delområde 8 Dette delområdet er ein del av det store Samnangervassdraget. Samnangervassdraget er det største vassdraget som drenerer til Samnangerfjorden, med eit samla nedbørfelt på 241 km² og ei middelvassføring på 13 m³/s. Vassdraget består av to hovudgreiner, Storelva frå nord og Frølandselva frå aust, som begge renn inn i Frølandsvatnet. Utløpselva til sjøen er den 1,8 km lange Tysseelva, som renn ut i Samnangerfjorden ved Tysse. Kraftstasjonane ved Frølandsvatnet og ved Grønsdalsvatnet dannar landemerke. Storelva har vore regulert sidan Det er eit elvekraftverk helt nedst i Tysseelva. Det er laksetrapp både i nedste fossen i Tysseelva og i Frølandselva vel ein km. ovanfor Frølandsvatnet. BKK har søkt om utbygging av Kvernelva sett i samanheng med Aldalselva. Kommunesenteret og tettstaden Tysse ligg i dette delområde. Kart over delområde 8 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 51 av 69

73 Side 73 av Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt Kvernelva Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 52 av 69

74 Side 74 av Skisseprosjekt over Dyrhovden Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 53 av 69

75 Side 75 av Skisseprosjekt over Svendal 8.2 Landskap Landskapsregion Landskapsregion Midtre bygder på Vestlandet Landskapstype Samnangerfjorden er ein del av eit storskala og opent fjordlandskap. Fjordlandskapet er prega av avrunda, rolige landformer og vidt utsyn, der fjorden er det sentrale landskapselementet. Landskapet innanfor influensområdet kan delast i to typar. I vest ved Samnangerfjorden er det eit storskala og ope fjordlandskap, mens Storelva og Frølandsvatnet ligg innanfor eit kupert og lukka fjell- og Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 54 av 69

76 Side 76 av 136 dallandskap.det er knudrete fjellformasjonar med særprega former som ved Bergsenden og nord for Grønsdalsvatnet. Grønsdalsvatnet, Fiskevatnet og Frølandsvatnet dannar større vasspegel.dei største elvene er Frølandselva, Storelva og Tysselva. Fjell- og dallandskapet er sett saman av både tronge og lukka V-dalar samt meir opne U-dalar, og er omkransa av bratte fjell i nord og lågare åsar. Fjell, daler og åsar er kledd med tett vegetasjon. På dei høgaste fjelltoppane mot Gråfjellet opp mot 978 moh er det snaufjell Landskapsrom Fjorden dannar eit landskapsrom, vidare opp mot Gråfjellet er høgfjellet eit element som skaper eit markant skilje mellom det låge åskledde landskap. Storelva renn gjennom heile delområde og ut i Frølandsvatnet. Fjordlandskapet med landbruksrelatert bebyggelse, dannar eit rom mot Samnangerfjorden, vidare opp vert landskapet meir kupert, lukka og prega av vegetasjon. Mangfald Delområdet har fleire landskapsvariasjoner. Her er innlandsvatn, ved Frølandsvatnet dannar samspelet mellom fjellformasjonar, vasspegel, vassdrag, jordbrukslandskap og kulturmiljø ein kontrast til dei lukka dalane omkring. Det kystprega landskapet langs med fjorden som er prega av tett bebyggelse, er berre ein liten del av delområde. Busetnaden inne i delområdet er konsentrert til dei vide og flatare partia i dalbotn som ved Frølandsvatnet, Langeland, Børdalen og Høyseter. Ved Langeland og Børdalen dannar samspelet mellom jordbrukslandskapet, busetnaden, vassdrag og fjellsidene variasjon og spenning i det elles lukka dallandskapet. Vidare opp i dalen er det lite eksponert og meir einsarta landskap, med tett blandingsskog. Inntrykkstyrke Dette er kommunesentert i Samnanger. Landskapet langs fjorden er prega av tett bebyggelse, både med industri,offentlege bygg og bustader. Landskapet i dette delområde er og prega av kraftutbygging, og ei rekke kraftleidningar kryssar daler og fjell. Spesielt nedre del av Børdalen er dominert av trafostasjon og fleire kraftleidningar. Kraftstasjonane ved Frølandsvatnet og ved Grønsdalsvatnet dannar landemerke. Storelva er delvis utbygd, men er ei stor elv med eit langt elveløp med middels inntrykkstyrke i delområdet. Heilskap Området er prega av tekniske inngrep, busetnad og kraftutbygging. Riksveg 7går langs fjorden i området. 8.3 Inngrepsstatus (INON) i området Delområdet grenser til ein liten del av det samanhengande INON området.1-3 km frå inngrep som går frå Hananipa i Vaksdal kommune til Gråfjellet mot Kvitingen. 8.4 Naturmangfald Dette delområdet er prega av kraftutbygging og andre tekniske inngrep. Det er ikkje registrert fosserøyksoner i samband med vassdraga. Det er gjort omfattande registreringar i høve til kraftutbygging. Det er registrert gråor-heggeskog ved Tveit, og naturtypen gamal lauvvskog ved Haukaneset. På Tysseland er det rik edelløvskog og ved Frølandsvatnet er det hagemark. I Frølandsvatnet er det hekkeområde for ulike fuglearter. Faunaen i området er jamnt over representativ for regionen. Det er også førekomst av to spelplassar for storfugl og seks hekkeplasser for fossekall i Storelva. Dette er med på å heve verdien av influensområdet. Det er hekkelokalitet for kongeørn i Børdalen. Samla sett vurderast influensområda sin verdi for fugl og annan fauna som middels. Frølandsvatnet er den viktigaste enkeltlokaliteten som hekkeplass og er registrert som ein nøkkelbiotop for fugl. Det er kjerneområde for hjort på nedsida av Totlandsfjellet og oppanfor Frølandsvatnet. I vatnet nedanfor Grønndalsvatnet er det raudlistearter og hekkeområde for ravn. Det er registrert raudlistearten Alm ved Kvernelva. Det er registrert hekkelokalitet for Fossekall i Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 55 av 69

77 Side 77 av 136 Kvernelva. 8.5 Kulturminne Frøland kraftverk er eit industrielt kulturminne av regional verdi. Safa-pipa er eit viktig kulturminne og står som eit monument over den aktiviteten som ein gong var på Tysse. Den er eit viktig symbol for Samnanger og ein del av kulturmiljøet på Tysse. Mikrokraftverket på Dyrhovden vart teke i bruk i Kraftverket er ganske komplett. Dette er eit viktig teknisk kulturminne i Samnanger. Totland og Tysse er to gardar med lange tradisjonar. På gardane er det fleire ståande bygningar frå 1800-talet og det er kjent at det tidlegare har vore ei gravrøys, på Totland, som no er fjerna. Samla verdivurdering er middels verdi. På Nygård er eit lite småbruk som vart sett opp på 1800-talet. Børdal/Kråni er ein gard med lange tradisjonar. I dag kan ein sjå restar etter strukturen til det tidlegare klyngetunet og det er ståande bygningar frå heilt attende til 17/1800-talet på garden. Kråni var ein husmannsplass under Børdal, som vart tatt opp på 1800-talet, men berre grunnmurane til husa på plassen er att. Samla verdivurdering er middels verdi. Heller er ein høgreist blokk som dannar eit tak over bakken. Blokka ligg i sitt opphavlege miljø, men mellom to vegar. Det er synlege oppmuringar langs bakken som truleg er laga for å gje betre ly. Under bakken blei det påvist eit kollag. Hellaren er ikkje datert, men brukstida er truleg førreformatorisk. Samla verdivurdering er middels til stor verdi. Fellesløe på Ytre-Tysse Løa er grindbygg med alderdomleg grindkonstruksjon og er felles for to bruk på Ytre-Tysse. I kvar sin ende av løa har bruka kvar sin tømra flor. 8.6 Fisk Botndyrfaunaen har vore overvaka i alle dei tre hovuddelane av vassdraget gjennom ei årrekkje. Bestanden i Grøndalsvatnet og Fiskevatnet har høg tettleik og normal kondisjonsfaktor, men fisken hadde relativt låg årleg tilvekst og synest å stagnere i vekst ved om lag 20 cm lengd. Det er årleg rekruttering til bestanden. Frå Fiskevatnet har Samnanger Jeger- og Fiskarlag i perioden 1998 til 2003 drive tynningsfiske og teke ut om lag 1000 fisk. Dei siste åra er det også observert mykje stadeigen småaure på elvestrekningane i Langelandsområdet i Storelva og ovanfor laksetroppa i Frølandselva.(Frå konsesjonssøknad BKK) I vassdraga vurdert etter forsuringsindeks vil alle dei undersøkte elvene hamne i økologisk tilstandsklasse særs god. 8.7 Friluftsliv I kartlegging og verdsetting av regionale friluftsområde er området rundt Tysso og Frølandsvatnet, samt område opp mot Fitjavatnet registrert som viktige ferdselsområdet,ufartsområde og kjerneområde for friluftsliv. Desse er brukt til fottur/skitur, fiske og orienteringsløp. Inngrep ved Kvernelva kjem i liten konflikt med friluftslivsinteresser. 8.8 Sumverknader Tema landskap: Samnangervassdraget er prega av utbygging. Det er sidevassdrag som renn ned til Storelva som er aktuelle for utbygging av småkraft. Når ein vurderer sumverknader er det den samla belastinga på landskapsinngrep som vert vurdert. Ofte er det slik at når det alt er gjort eit inngrep er området prega av teknisk infrastruktur, er det lettere å få bygge ut meir. Samstundes må ein sjå på dei endringane også mindre inngrep medfører endringar i landskap. I dette delområdet vil ikkje ei tilleggsutbygging Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 56 av 69

78 Side 78 av 136 har stor landskapsmessig reduksjon. Tema naturmangfold, friluftsliv, kulturminner: Alle dei registrerte vegetasjonstypane er vanlege og vidt utbreidde i Norge, og ingen av dei vert rekna som trua. Med unntak av raudlistearten alm, består floraen av vanlege og vidt utbreidde artar. Ei utbygging av side vassdrag vil få konsekvensar for fuglelivet langs Storelva og Kvernelva, som vil få redusert vassføring. Dette gjeld t.d hekkelokalitetane for fossekall. Det er ikkje store negative verknader for naturmiljø og biologisk mangfald. Dette er eit område som er nytta lokalt til friluftsliv, då området er prega av kraftutbygging, stien langs vassdraget må takst vare på. Ei vidare utbygging vil ikkje ha konsekvensar for kulturminner i området. 8.9 Verdimatrise for delområde 8 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 3 Godt Naturmangfold 3 Godt Inngrepsfrie naturområder 1 Godt Fisk 4 Godt Kulturminne 2 Godt Friluftsliv 4 Godt SUM 15 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 57 av 69

79 Side 79 av 136 Delområde 9 Dette delområde som grenser til delområde 8 er også ein del av Samnangervassdraget og ligg i fjellområdet mot grensa til Vaksdal og Kvam herad. Området er prega av ei storstilt utbygging av BKK. Kvitingen kraftverk er det største kraftverket i Samnangervassdraget. Kart over delområde 9 Kraftverket ligg øverst i vassdraget og har delar av nedslagsfeltet i kommunane Kvam og Vaksdal. Då utbyggingen av Kvitingen kraftverk starta i 1981, var alt tre magasin i nedslagsfeltet til kraftverket regulert. Øvre og Nedre Dukevatnet var regulert frå 1939, og Svartevatnet, som er inntaksmagasin for Kvitingen, vart regulert så tidlig som i Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 58 av 69

80 Side 80 av 136 Illustrasjonkart frå BKK sine Nettsider,BKK.no Det er ikkje stort potensiale for småkraftutbygging i sideelvene, og det potensiale som er, vil det vere mest økonomisk å ta inn det alt etablerte kraftsystemet til BKK i dette området. BKK har og gjort vurderingar i høve til sidevassdrag til dei store utbyggingsprosjekta. Området er knytt tett opp mot delområde 9 sine verdivurderingar i høve til landskapkarakter. I dette delområde gjer vi såleis ikkje ein tradisjonell analyse, men lister opp nokre punkt som er sentrale i delområdet. I høve til naturtyper er Klungerdalen, nord for Kvitingen, den største rasmarka som er registrert i Samnanger, med ei nesten samanhengande utstrekning på ca. 1,5 km. På grunn av harde og sure bergartar er ikkje lokaliteten spesielt artsrik, og vegetasjonen er dominert av bregner, urter og gras, særleg sølvbunke og andre beitegras. Dette er eit område med nokre hytter, deler av området ligg opp på 900 moh. Kvitingen er eit brukt utferdsområde både vinter og sommar. Særleg er det flotte skiområder her. Anleggsvegen gjer at ein lettare kjem seg høgt til fjells med bil. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 59 av 69

81 Side 81 av 136 Delområde 11 Dette delområde har ein liten del som går ned langs Samnangerfjorden og går vidare bort frå tettstaden Tysse. Største delen av område strekker seg opp mot det verna Frølandsvassdraget. Det er gjeve konsesjon for å bygge ut Smådalselva. Kart over delområde 11 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 60 av 69

82 Side 82 av Identifiserte vasskraftprosjekt i delområde Skisseprosjekt over Smådalselva 10.2 Landskap Landskapsregion Landskapet innanfor delområdet inngår i landskapsregion Midtre bygder på Vestlandet. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 61 av 69

83 Side 83 av Landskapstype Samnangerfjorden er ein del av eit storskala og ope fjordlandskap. Fjordlandskapet er prega av avrunda, rolige landformer og vidt utsyn, der fjorden er det sentrale landskapselementet. Landskapet innanfor influensområdet har vidare opp i delområde fjell, daler og åsar kledd med tett vegetasjon. Kulturmiljø ved Tysse foto E. Sofienlund Landskapsrom Delområdet dannar eit rom mot fjorden, vidare opp dannar åsryggen eit skille med Smådalselva som renn i ei bekkekløft ned mot fjorden. Mangfald Området går frå fjord til vegetasjonsrikt åslandskap, det er ikkje så varierte landskapselement her. Inntrykkstryke Åskledde slake fjellparti dominerer. Smådalsvatnet skapar variasjon i landskapet. Heilt ved fjorden er området prega av bebyggelse. Det går ei kraftline gjennom området. Heilskap Området er ikkje prega av kulturlandskap eller store teknisk inngrep. Landskapsmessig vert området opplevd som heilskapleg Inngrepsstaus (INON) i området Det går ein kraftleding gjennom området.ikkje INON- område Naturtyper Bekkekløfter er spesielt verdifulle områder med store naturverdier som det er viktig å ta vare på, både i nasjonalt og internasjonalt perspektiv. Bekkekløfter er ein av dei utvalgte naturtypene. Bekkekløfter er ein geomorfologisk og topografisk betinget naturtype definert som: En skogsbekkekløft er en V-dal eller et gjel med bratte sider, en bekk eller elv i bunnen og med fastmarksskogsmark (eventuelt også flomskogsmark) som dominerende natursystem-hovedtype i bunnen og langs kantene.den store variasjonen i det spesielle livsmiljøet er hovedårsaken til det store artsmangfoldet i mange bekkekløfter. Bevaring av bekkekløftenes spesielle karakter knyttet til topografien, vannstrengen og eit fuktig livsmiljø med mange ulike typer substrater vil difor vere viktig for å sikre bekkekløftenes naturverdi. Omfattande hogst, vassdragsreguleringer eller andre inngrep vil ha stor negativ effekt på artsmangfoldet og naturverdiene i bekkekløfter. Bergveggskog i bekkekløfter har spesielt gode forhold for arter som lever på steinblokker og bergvegger med varierende fuktighet, lystilgang og stabilitet. Ved Smådalselva som renn ut frå Smådalsvatnet er det registrert bekkekløft og bergvegg. På nedsida av Smådalsvatnet går det hjortetrekk ut mot Sandvik Kulturminne 10.7 Friluftsliv Det er merka turveg frå Nymark til Smådalen. Området har lokal verdi som friluftsområde Fisk Det er ikkje registert særskilte fiskeverdier i dette området Sumverknader Landskap: Delområde 11 er ikkje stort og heller ikkje prega av inngrep, samstundes ligg det tett opp mot Frølandsområdet som er verna vassdrag og fungerer som ein buffer mot verneområdet. Dette Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 62 av 69

84 Side 84 av 136 området har ikkje eit stort nedbørsfelt med mange elvestrenger, Smådalselva er eit viktig element i landskapet og ei utbygging her vil delvis endre området sin karakter. Sumverknader for naturtypene friluftsliv og kulturminne. Det at det er registret elvekløft med stort arts mangfald i den nasjonale registreringa betyr at elva her, vert vurdert til å ha høg verdi. Området er ikkje prega av kulturminne eller kulturlandskap av særskilt verdi, som friluftsområde har området mindre verdi Verdimatrise for delområde 11 Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 3 Godt Naturmangfold 5 Godt Inngrepsfrie naturområder 0 Godt Fisk 2 Godt Kulturminne 3 Godt Friluftsliv 3 Godt SUM 15 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 63 av 69

85 Side 85 av 136 Delområde 10 Delområde10 strekker seg langs fjorden mot kommunegrensa til Fusa.Området er prega av spreidd bebyggelse på nedsida av riksveg 48. Kart over delområde 10 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 64 av 69

86 Side 86 av Identifiserte vasskraftprosjet Skisseprosjekt over Stemna 11.2 Landskap Landskapsregion Landskapet innanfor inngår i landskapsregion, Midtre bygder på Vestlandet Landskapstype Fjordlandskapet i dette delområdet er prega av avrunda, rolige former med smale fjordparti. Stemnevatnet, Sævellavatnet og Botnavatnet dannar større vasspegl i fjellpartiet i tillegg er det Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 65 av 69

87 Side 87 av 136 fleire små tjern. Fjell, daler og åsar er kledd med tett vegetasjon Landskapsrom Fjorden er smal og Liodden dannar eit rom i Samnangerfjorden. Fjordlandskapet med landbruksrelatert busetnad, Liene er skogkledde og busetnaden ligg som eit belte langs fjorden mellom Tysse og Utskot. Vidare opp vert landskapet meir kupert, lukka og prega av vegetasjon. Mangfald Det kystprega landskapet langs med fjorden med spreidd bebyggelse, er ein hovuddel av delområde. Vidare opp i dalen er det lite eksponert og meir einsarta landskap, med tett blandingsskog. Dei store vassspegla skapar variasjon og mangfald. Inntrykkstyrke Området ved fjorden har ikkje høg grad av inntrykkstyrke, det er eit småskala landskap som er typisk for regionen og kommunen. Vidare opp i mot Stemnevatnet er det eit opne fjellandskap med fleire vatn som gjev stor grad av inntrykkstyrke. Heilskap Området er prega av tekniske inngrep langs fjorden, riksveg 48 går gjennom området. Ovanfor veg er ikkje området prega av tekniske inngrep.svellvatnet på grensa mot Fusa er regulert. Naust/naustmiljø på Ytre-Tysse foto E.Sofienlund 11.4 Naturtyper Området har ein del registrert naturtyper,særleg knytta til fjellvatna, fjellpartia her er ikkje prega av inngrep. Dyre og fuglelivet er variert. På Førøya er det yngleområde for fugl. Yngleområde for Rødstilk er og registrert i eit av dei mindre tjerna som ligg nedanfor Stemmnevatnet. Registrert paringsområde for storfugl i ein lokalitet ovanfor Sætratjørnane. Vidare ovanfor Setratjørnane er det registrert Storlom yngleplass. På Skorvena er det rikmyr med mange ulike biotoper. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 66 av 69

88 Side 88 av 136 Foto frå Naturtypekartlegging over Stemmevatnet. Slåttemyr er ein relativt sjeldan naturtype i Hordaland. Fordi dei ikkje lenger er i bruk, vil dei gro til med buskar eller tre, og etter kvart vil det berre dei fuktigaste partia vere opne. I Stemmevatnet er det registert fleire lokaliteter av yngleområde for storlom.samnanger er det berre registrert ein mudderbank, denne ligg i den nordlege delen av Botnavatnet. I Hopslia er det registret eit lengre pari rik edelløvskog Kulturminne På Gaupholm handelstad og kai har det vore handel sidan 1860-åra, men då på vinteren. Det var fyrst i 1869 at heile krambua vart flytta dit. Sidan vart drifta utvida med postopnar, isproduksjon, skyssbåt, lastebilskyss og telefonstasjon. På Ytre-Tysse, ved Barmen, ligg eit fint lite sjøbruksmiljø med eit stort steinnaust, ei fin stø og kai som har høyrd til en jekteskippar på bruket. Området er autentisk med gamal veg ned til sjøen og ei stor gamal løe opp ved hovudvegen. Våningshuset er sett i stand i gamal stil Friluftsliv I området rundt Sævell, på grensa mellom Samnanger og Fusa, er det fleire moglegheitar for fine turar. Frå riksveg 48 kan ein f.eks. gå til Fløyen og Stemmevatnet. Langs Sævlavatnet går det bilveg innover mot Va. Herfrå er det fine turmoglegheitar både på vegen innover Altasæterdalen, på skogsveg/sti gjennom Sørdalen, og på skogsveg/sti gjennom Norddalen Fisk Ikkje kjente registreringar Verdimatrise Tema Vurdering (Poeng 1-5) Datagrunnlag Landskap 5 Godt Naturmangfold 5 Godt Inngrepsfrie naturområder 1 Godt Fisk 3 Dårleg/middels Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 67 av 69

89 Side 89 av 136 Kulturminne 2 Godt Friluftsliv 5 Godt SUM Sumverknader Elvene i dette delområde har ikkje svært høg grad av inntrykkstyrke, det er få fossefall og relativt små vassdrag. Det renn ein elv med fossefall, den ligg i eit kulturlandskap med eit gardstun som er til nedfalls. Rv 48 går rett forbi området. I nedbørsfeltet til denne elva er det eit landskap med mange store og små vatn som dannar variasjon i fjellområdet mot Fusa. Det er ikkje så mykje av fjellet som ligg i dagen her, elvene er omkransa av tett vegetasjon. Det er dei store opne fjellpartia med innlandsvatna som gjer at dette landskapet har ein høg grad av inntrykkstyrke. For kulturlandskap, naturmangfold, friluftsliv og fisk vil ei utbygging har størst innverknad på det rike naturmangfoldet som er registrert ved vassdraga i fjellpartiet. Innlandsvatna med slåttene representerar ein verdi i lågfjellslandskapet i dette delområdet. Det går ein turveg opp til Stemnevatnet, den går ikkje langs elva. Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 68 av 69

90 Side 90 av 136 Referanser 1. DN-håndbok nr.13 for naturtypekartlegging (DN 2006) 2. Frølandselvi (Eikjedalselv), Samnanger og Kvam kommuner i Hordaland VVV-rapport Retningslinjer for små Vannkraftverk - til bruk for utarbeidelse av regionale planer og i 4. NVEs konsesjonsbehandling. Olje og energidepartetmentet, Publikasjonskode Y-0112 B 5. Oscar Puschmann, NIJOS-rapport 10/ Masteroppgåve «Lokal verdiskaping av småkraftverk» Otto Hustoft 7. Kommunedelplan for kulturminner for Samnanger kommune, 8. Kommunedelplan for små vasskraftverk Planprogram 9. Rapport om biologisk mangfold for Aldalselva. (Håland, 2011) Naturfaglige registreringer av bekkekløfter i Norge NINA- rapport nr 738 Samnangervassdraget og Aldalselva Samnanger kommune, Hordaland Konsesjonssøknad med Konsekvensutgreiing September Sandeelva,søknad om vassdragskonsesjon. Desember Fylkesmannen i Hordaland Verdier i Frølandselvi, Samnanger og Kvam kommuner i Hordaland. Utgitt av Direktoratet for naturforvaltning i samarbeid med Norges vassdrags- og energidirektorat. VVV-rapport Trondheim 14. Utbygging i Samnangervassdraget og Aldalselven, Samnanger kommune,hordaland fylke. 15. Konsekvensutredning for marine forhold rappoort 1345 Rådgivende biologer Konsekvensutredning for fisk og ferskvannsbiologi Rådgivende Biologer, rapport 1344, Konsekvensutredning for naturressurser-rådgivende Biologer AS rapportnr Konsekvensutredning for naturmiljø,biologisk mangfold og naturverninteresserrådgivende Biologer AS rapportnr Utvikling av analyse for sumvirkninger for utbygging av småkraftverk i Nordland. NINA rapport Kommunedelplan for små kraftverk,temaplan, Lærdal kommune Naturtypekartlegging Samanger kommune. 22. Naturtypar i Samnanger, MVA-rapport 1/2008,Direktoratet for miljøforvaltning 23. Viltet i Samnanger, MVA-rapport 16/2003,Direktoratet for miljøforvaltning 24. Naturbase Direktoratet for naturforvaltning 25. Miljøstatus i Hordaland Fylkesmannen i Hordaland. 26. Artsdatabanken (Nasjonal kunnskapskjelde for biologisk mangfald) 27. INON, kartfesting av inngrepsfri natur, Direktoratet for naturforvaltning. 28. Fiskeridirektoratet si database 29. Undersøkelse av habitat og produksjon av smolt og sjøaure i bekker og småelver i Samnanger, rapport nr. 1,1997 BioVest AS 30. Amfibieregistreringer i Hordaland 2006, Del 4 Samnanger kommune, Leif Åge Strand, Askeladden (Riksantikvaren (Riksantikvaren) 32. SEFRAK (Senter For Registrering Av Kulturminne) 33. Flyfoto og ortofoto 34. Kilden,Norsk institutt for skog og landskap Fottur Ådland-Kvernes, Samnangerfjorden 32 D 36. Norsk Institutt for skog og landskap (NIJOS) si omtale av landskapsregioner i Noreg 37. Økonomisk kartverk 38. Dataprogrammet Google earth 39. Kulturplan for Samnanger kommune - Kultur for alle Område for friluftsliv - kartlegging og verdsetting av regionale viktige område i Hordaland - prosjektrapport 2008, Fylkesmannen i Hordaland og Hordaland fylkeskommune og omland friluftsråd. 42. Tur og friluftskart over Samnanger kommune 43. NNI-Rapport 263 Småkraftverk i Aldalselva, Samnanger kommune. Utredning av temaene landskap, friluftsliv, kulturminner og ulike brukerinteresser Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 69 av 69

91 Side 91 av 136 KOMMUNEDELPLAN FOR SMÅKRAFTVERK I SAMNANGER KOMMUNE DEL 1 JUNI 2014, KRISTIN NÅMDAL OG EINAR SOFIENLUND

92 Side 92 av 136 Innhald 1 INNLEIING Bakgrunn for planarbeidet Mål Korleis skal planen nyttast Planoppbygging Verktøy for sakshandsamar og utbyggjar Kartlegging og verdivurdering Avgrensing av planarbeidet Planstatus Tilhøve til andre planar GJELDANDE SAKSHANDSAMING OG RETTAR Lovgrunnlag Vannressurslova Vassdirektivet Naturmangfoldlova Plan og bygningslova Korleis vise områder for kraftutbygging i plan Konsesjon og mynde til avgjersler OM SAMNANGER Skildring av Samnanger Kraftproduksjon i Samnanger Linjenett Nettnivå Distriktsnytte av å bygge ut småkraftverk SMÅKRAFTPOTENSIALE I SAMNANGER Basis for NVE sin ressurskartlegging Hydrologi METODE FOR VURDERING AV DEI ULIKE PROSJEKTA Om metoden Tabell med oversikt over vurderingstema Grøn konfliktgrad...22 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 1 av 42

93 Side 93 av Gul konfliktgrad...22 Raud konfliktgrad...22 Verdifastsetting...22 VURDERINGSKRITERIA Landskap Sentrale omgrep i landskapsomtalen Landskapet i Samnanger Områder med særskilt vern Verna vassdrag Naturmangfold Viltet i Samnanger Inngrepsfrie naturområder Fisk Kulturminne og kulturmiljø Tekniske og industrielle kulturminne Friluftsliv Sumverknadar Landskap Inngrepsfrie naturområde og villmark Biologisk mangfald Kulturminne Inngrep i samband med bygging av små vasskraftverk RETNINGSLINER FOR VURDERING AV SØKNADER OM UTBYGGING AV SMÅKRAFTVERK Om retningslinene Informasjon Politisk involvering Kommunale krav til tiltak innan soner: Grøn sone Generelle tiltak Veg til inntak Vassveg Kraftstasjonen Kraftlinjer Kjøremønster og drift av kraftverket Gul sone Generelle tiltak Hydrologi og tilsig Inntak Kraftlinjer Kraftstasjonen Vegbygging...41 Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 2 av 42

94 Side 94 av Kjøremønster og drift av kraftverket...41 Raud sone Småkraftplan for Samnanger- Del 2 Side 3 av 42

95 Side 95 av Innleiing Utnytting av vasskraft har historisk vore og er framleis viktig i Samnanger. Fleire aktørar har meldt interesse for å byggja ut små vasskraftverk, og konsesjonssøknader ligg på vent hos Norges vassdrags- og energidirektorat(nve). I tillegg er det gitt konsesjon til fleire små vasskraftverk som ikkje er bygd ut pr. i dag, grunna manglande kapasitet på straumnettet. Det er venta auka interesse for å byggja ut når kapasiteten på straumnettet blir betra. Kommunen ser no eit behov for å setja lys på status og verdiar i vassdraga for å sikra at utviklinga skjer i område med minst konflikt, og for å kunne peika på område som kan byggjast ut under særskilte vilkår. Gjennom ei heilskapleg og balansert forvaltning av vasskraftressursane vil kommunen sikra naturmangfald, friluftsliv, kulturmiljø og andre verdiar. Kart over Samnanger Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 4 av 42

96 Side 96 av Bakgrunn for planarbeidet Fyrste punkt på tiltaksliste i Energi- og klimaplan for Samnanger kommune (vedteke i kommunestyret ) seier det skal lagast ein samla plan for utbygging av lokal energiproduksjon. Tiltaket vert skildra slik: Planen skal visa prioriteringar, krav og rammer for utbyggingsprosjekt og sakshandsaming, og skal sikra både natur, fleirbruksverdi, lokalmiljø og næringsverksemd. Planen skal liggja til grunn for både høyringsfråsegner og eiga sakshandsaming ved utbyggingssaker. Planen skal samkøyrast med OED sitt framlegg til rammeverk for fylkesvise planar for småkraftverk, men også gjelda andre utbyggingar som t.d. vind- og bølgjekraftverk. Utval for plansaker (naturutvalet) vedtok oppstart av planarbeidet den Det vart i vedtaket presisert at planen skal vera ein tematisk kommunedelplan for små vasskraftanlegg. I saksframlegget heiter det at: Kommunedelplanen vil ha fokus på vasskraftpotensialet og vurdera dette opp i mot andre brukarinteresser og verdiar. Ein ser føre seg ein strategisk plan som gir føringar for kvar ein kan opna for kraftutbygging, men at den ikkje treng å vera heilt eksakt på kor i vassdraget utbygging kan skje. Gjennom arbeidet med kartlegging av potensiale for kraftutbygging og ei konsekvensvurdering i høve til fleire interesse vil ein tilrå kva omfang ein ynskjer for vidare utbygging av små vasskraftverk i kommunen. 1.2 Mål Kommunen vil vera ein pådrivar for utvikling av fornybar energi og skal gjennom ei heilskapleg og balansert forvaltning av vasskraftressursane sikra naturmangfald, friluftsliv, kulturmiljø og andre verdiar. 1.3 Korleis skal planen nyttast Dette skal vere ein retningsgjevande oversiktsplan for kommunen si sakshandsaming av utbyggingsplanar i vassdraget, og ikkje ein verneplan som bandlegg areal. Kommunedelplan for små vasskraftverk skal ikkje erstatte ordinær søknadshandsaming av einskildprosjekt, men styrkje grunnlaget for ei heilskapleg vurdering av utbyggingssøknader for små vasskraftverk. I planen tek ein ikkje stilling til konkrete utbyggingsprosjekt, og som før må ein søkje om konsesjon, eventuelt fritak for konsesjon og deretter løyve etter plan- og bygningslova som byggesak for dei ulike prosjekta. Ofte vil det vera slik at kvart prosjekt i seg sjølv kan synast relativt ukomplisert, men summen av alle utbyggingane i eit område kan likevel verta uheldig. For å sikra at dei ulike prosjekta får lik handsaming, må det difor vera klare reglar og føringar for sakshandsaming ved konsesjons og byggjesøknadar for kraftproduksjon. Dei underliggjande positive drivkreftene som har ført til den store satsinga på små vasskraftverk, med lokal verdiskaping, busetnad, og auka produksjon av fornybar energi er ikkje framheva i planprogrammet for utarbeiding av planen. I kapittel 3.4 vert desse momenta likevel omtalt generelt. Gjennom søknadsprosessen vil underlag frå utbyggjar tydelegare vise dei positive sidene ved ei eventuell utbygging, slik at dette også er kjent når ein skal fatte avgjerder i konkrete saker. 1.4 Planoppbygging Verktøy for sakshandsamar og utbyggjar Planen har fokus på nasjonale, regionale og kommunale føringar, med retningsliner for sakshandsaming. Den vil og vere til hjelp for utbyggjarar ved søknad om vasskraftutbygging. Det gjort greie for kunnskapsgrunnlag og metode i planarbeidet. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 5 av 42

97 Side 97 av Kartlegging og verdivurdering. Planen viser potensial for småkraftverk i dei ulike delområda. Prosjekta i delområda vert vurdert i høve andre samfunnsinteresser som landskap, naturmangfold, friluftsliv, kulturminne og inngrepsfrie naturområder. 1.5 Avgrensing av planarbeidet Som grunnlag for arbeidet med kommunedelplan for små vasskraftverk er kommunen delt opp i mindre analyseeiningar. Som utgangspunkt for inndelinga er den nasjonale hydrografiske inndelinga av vassdraga i Noreg (REGINE) nytta. Samnanger kommune går inn i eit vassdragsområde saman med Os, Fusa, Vaksdal og Kvam kommunar. Dette området er vidare delt inn i mindre einingar basert på ulike eigeskapar. Det har vore naudsynt å forenkla og tilpassa inndelinga for å koma fram til føremålstenelege einingar for den aktuelle analysen- Som eit hovudgrep er eit vassdrag definert som eit nedbørsfelt fram til utløp i sjø. Ei slik inndeling er hensiktsmessig for å vurdera til dømes biologiske samanhengar frå fjord til fjell. REGINE-einingane har ofte fleire utløp i sjø og er slik sett ikkje i samsvar med hovudgrepet. I disse tilfella er det rom for ytterlegare oppdeling av analyseiningar. Mindre vassdrag langs fjorden er og slått saman for å forenkla analysen. Regine-einingane vert nokre stader delt opp for å skilje ut delar av vassdrag ein ønskjer å analysera, som til dømes i Eikedalsvassdraget. Andre stader er Regine-einingane slått saman. Kart over analyseeiningar definert i planprogrammet. I arbeidet med analyseområda ser ein at enkelte områder som er inndelt i planprogrammet er lite hensiktsmessige. Planprogrammet opnar og for endringar av analyseområda dersom det er formålsteneleg. Etter drøftingar med administrasjon har vi endra litt på analyseeiningane, då nokon delområde er små og manglar samanheng frå fjord til fjell. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 6 av 42

98 Side 98 av 136 Kart over analyseområder 1.6 Planstatus Dette er ein tematisk kommunedelplan for små vasskraftverk. Plandokumentet skal vere grunnlag for å vurdere søknader om kraftutbygging lokalt. Plandokumentet skal også vere eit grunnlagsdokument i rulleringa av arealdelen av kommuneplanen Tilhøve til andre planar Kommuneplanen sin arealdel Arealdelen av kommuneplanen gjeld for perioden Planen består av plankart og føresegner, samt sju delplankart for områda Aldalen-Ytre Tysse, Eikedalen, Gauphold, Høysæter, Rolvsvåg, Utskot og Ådland- Lauvskar. Kystsoneplan vedteke Kystsoneplan for Samnanger kommune. Planen består av plankart, føresegner og retningsliner og planskildring med konsekvensvurderingar. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 7 av 42

99 Side 99 av 136 Energi og klimaplan vedteke Ei berekraftig utvikling skal bidra til at Samnanger i 2020 er eit levande og klimanøytralt lokalsamfunn. Samnanger kommune vil sikra ei planmessig utvikling av lokal energi produksjon som tek omsyn til både klima, lokalmiljø og eigne innbyggjarar. Kulturminne vedteke Dette er ein kommunedelplan for kulturminne for Samnanger kommune som er førande på vurderingar innan kulturminnevern. Fylkesdelplan for små vasskraftverk vart vedteken av fylkestinget desember I arbeidet har ein nytta nasjonal rettleiar for utforming av regionale planar for små vasskraftverk (Olje og energidepartementet). Målsetting for planen er at naturmangfald, friluftsliv eller store landskapsverdiar ikkje går tapt ved utvikling av småkraftverk. Det er utarbeidd retningsliner og overordna rammer for sakshandsaming av konsesjonssøknader med omsyn til verdiar for fjordlandskap, sårbart høgfjell, biologisk mangfald, fisk, friluftsliv, kulturminne og reiseliv. Fylkespolitiske retningsliner er utarbeidd med heimel i plan- og bygningslova 8-1 og 8-4 og er gjeldande for planlegging og forvalting på kommunalt, fylkeskommunalt og regionalt statleg nivå. Tolking av konfliktar og i kva grad eit tiltak er i tråd med omsyn til planen, ligg til fylkesutvalet. Konklusjonen for delområdet Samnanger Vaksdal er at ein her finn stort potensial for småkraft. Kart frå fylkesdelplan for småkraftverk Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 8 av 42

100 Side 100 av Gjeldande sakshandsaming og rettar 2.1 Lovgrunnlag Vannressurslova Denne lov har til formål å sikre en samfunnsmessig forsvarlig bruk og forvaltning av vassdrag og grunnvann. Vannressursloven gjelder ferskvannsressursene, dvs. både overflatevann og grunnvann,jf. lovens 2.» Lova inneheldt blant anna reglar om eigedomsrettslige tilhøve, forvaltaransvar, konsesjonsplikt og tilsyn med tiltak i vassdrag. Vannressurslova sitt verkeområde er utvida i høve til den tidlegare vassdragslova. Nytt er at den også omfattar reglar for grunnvatn. Den gjev og høve til å konsesjonsbehandla tiltak utanfor vassdraget som har verknad for vassdraget. Andre utvidelser i forhold til tidligere lov er bl.a. «muligheten til å innkalle til konsesjons-behandling tidligere konsesjonsfrie tiltak ( 66), og endra vilkår for tidligere gitte konsesjoner ( 28).» Hovudpunkt i vannressurslova; Ifølge vannressursloven 13 tilhøyrer vassdraga eigaren av den grunn dei dekker. Ei viktig avgrensing i eigar si rådighet syner seg av 8, «som setter forbud mot å iverksette vassdragstiltak som kan medføre nevneverdig skade eller ulempe for allmenne interesser, uten at det skjer i medhold av reglene i 12 eller 15, eller med konsesjon fra vassdragsmyndigheten». Det er berre sjølve grunnen og rådigheten over vassdraget med den naturlige vassføringa, som er underlagt privat eiendomsrett. Vatnet som flytende substans i naturen er ikkje underlagt privat eigendomsrett, og er difor å sjå på som ein fellesressurs. I NVE Veileder 1/2002 er dette sagt om forvaltninga av lova; «Begrepet forvaltning er brukt i vid betydning, slik at det omfatter både utnytting av vannressursene til ulike formål, og vern og opprettholdelse av naturlige prosesser og biologisk mangfald knytt til vassdrag. Det ligger i dette at målene som loven skal ivareta, også må sikres på lang sikt. Forvaltere er i vassressurslovens forstand både offentlige myndigheter og den enkelte bruker/eier av vassdraget. Begrepet samfunnsmessig omfatter både miljøhensyn, herunder hensynet til natur- og kulturverdier som er knyttet til vassdragene, og hensynet til aktuelle bruksformål og økonomi. Befolkningens behov for tilstrekkelige mengder rent drikkevann vil være et viktig hensyn i denne sammenheng. Vannressursenes betydning for ulike næringer som produksjon av vannkraft, oppdrettsvirksomhet og landbruk må tillegges vekt. Andre relevante hensyn kan være ivaretagelse av livsvilkårene for planter og dyr, lokalklima, landskapsestetiske forhold, friluftsliv, rekreasjons- og opplevelsesmuligheter og kulturminneverdier» Kva som vert vurdert som samfunnsmessig forsvarlig vil være resultatet av ein samla vurdering av tilhøva til kvar tid Vassdirektivet EUs vassdirektiv vart implementert i norsk forvaltning i Målsettinga er god økologisk tilstand i alle vassdragsområder innan Vassdragets økologiske tilstand er difor også eit moment som må vurderast ved nye vasskraftprosjekt. Vurdering av reguleringsregime og minstevassføring er aktuelle problemstillingar. Med vassforskrifta er det etablert ein eigen vassforvaltning: Norge er delt inn i 11 vassregioner som har eigne vassregionmyndigheter. Vassregion er delt inn i mindre vassområder, Samnanger med i vassregion vest. I kvar vassregion vert det utarbeida ein forvaltningsplan for vassdraga. Det vert fastsett forpliktande miljømål for kvart vassdrag, med tiltaksprogram. Vassforskrifta og forvaltningsplanane skal omfatte alle miljøpåverkningar i vassdraget, og har difor også stor betyding for vasskraftsektoren, både for eksisterande kraftverk og ved nye utbyggingar. Nye vasskraftutbyggingar må også vurderast i Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 9 av 42

101 Side 101 av 136 forhold til vassforskrifta, som stille krav for å tillata nye tiltak som reduserer miljøkvaliteten Naturmangfoldlova Naturmangfoldlova sitt formål er bredt og generelt utforma med grunnlag i at lova gjev reglar om både berekraftig bruk og vern av naturen. Formålet er at naturen med det biologiske, landskapsmessige og geologiske mangfald og økologiske prosesser skal takast vare på for framtida, også slik at den gjev grunnlag for menneska si verksemd, kultur,helse og trivsel, no og i framtida. Naturmangfaldlova er ei sektorovergripande lov som skal brukast innanfor alle sektorar som omhandlar natur og miljø. Både naturmangfaldlova og vassforskriften skal bidra til å sikre at miljøverdiane vert teke i vare ved revisjon av eksisterande konsesjonar og ved vurdering av nye utbyggingsprosjekt. I høve til kraftutbygging er det viktig at naturmangfaldlova sine fundamentale miljøprinsipp skal leggjast til grunn for all offentlig avgjersle, som vedtak om revisjonar og nye utbyggingar (sjå lovens 7-12): Tilstrekkelig kunnskapsgrunnlag skal liggja føre, før avgjersle vert teke Føre-var-prinsippet skal nyttast Det skal gjerast vurderingar av den samla belastninga i det aktuelle økosystemet Tiltakshaveren (kraftprodusentene) skal betale kostnadene ved miljøforringelse Det skal nyttast miljøforsvarlige teknikkar og driftsmetoder Plan og bygningslova For tiltak som skal handsamast etter vassressurslova gjeld i tillegg bestemmelsene i plan- og bygningslova sin 14 om konsekvensutredninger for tiltak over ein viss størrelse, som kan ha vesentlige verknader for miljø og samfunn. Som tidligare vil det for saker etter vassressurslova vere konsesjonsmyndigheten som er ansvarleg mynde. 2.2 Korleis vise områder for kraftutbygging i plan I plansammenheng i arealplan og reguleringsplan kan små vannkraftverk avsetjast som LNFR-b formål. Dette betyr område for landbruk-, natur og friluftsformål samt reindrift med mulighet til næringsvirksomhet. Det er eit krav at bygningane sitt omfang, lokalisering og formål er nærmare vist i planen. Det kan og leggjast omsynsoner inn i kommuneplanen sin arealdel for å markera områder der ein ynskjer å ta særlege omsyn i t.d til kulturlandskap, landbruk. «Kommuneplanens arealdel skal i nødvendig utstrekning vise hensyn og restriksjoner som har betydning for bruken av areal. Hensyn og forhold som inngår i andre ledd bokstav a til f, skal markeres i arealdelen som hensynssoner med tilhørende retningslinjer og bestemmelser. Det kan angis flere soner for samme areal.» 2.3 Konsesjon og mynde til avgjersler Ein kraftutbyggar nyttiggjer seg av ein bruksrett som er knytt til eigendomsretten eller som er erverva. Likevel er det andre som har interesser og rettar knytt til vassdraget. Allemannsretten er sterk i Noreg og samfunnet har interesser i dei verdiane som ligg i vassdraget slik det er før utbygging (biologisk mangfald, landskap, kulturminne osv.).i Vassressurslova heiter det: Ingen må iverksette vassdragstiltak som kan være til nevneverdig skade eller ulempe for noen allmenne interesser i vassdraget uten konsesjon fra vassdragsmyndighetene. I vassdirektivet er det poengtert at avveiinger mellom kraft mot miljø, samfunnsnytte, økonomisk forholdsmessighet og andre omsyn skal gjerast av vassregionmyndighetene i sektorovergripande forvaltnings-planer. Denne planen handlar om småkraftverk. Små kraftverk vert brukt som samlebetegnelse på følgjande Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 10 av 42

102 Side 102 av 136 kategoriar: Mikrokraftverk (installert effekt under 100 kw) Minikraftverk (installert effekt mellom 100 kw og 1000kW) Småkraftverk (installert effekt fra 1000 kw til kw) Fylkeskommunane er frå 2010 gjeve ansvaret for konsesjonsvedtak for mikro- og minikraftverk med mindre enn 1 MW installert effekt. NVE vil framleis stå for den prosessuelle og faglige vurdering av prosjekta fram til endelig vedtak. For større prosjekt, samt mikro/minikraftverk innan varig verna vassdrag, vil konsesjonsbehandling og - vedtak ligge til NVE. Søknad om utbygging av eit kraftverk eller andre typar vassdragsanlegg kan starta på to ulike måtar. Ved melding til NVE om vurdering av konsesjonsplikt, eller ved direkte søknad om konsesjon utan å gå vegen om konsesjonspliktvurdering. Det er NVE som avgjer om eit prosjekt er konsesjonspliktig. Generelt er det meldeplikt til NVE ved inngrep i vassdrag, og vanlegast er alle planlagde installasjonar over 1 MW (1000 kw) konsesjonspliktige. Dette skuldast at ei kraftutbygging krev ein del tiltak som påverkar dei allmenne interessene slik som miljø og den generelle opplevinga av området. Inntaksdam, røyrgate, stasjonsanlegg, linjetilkopling og reduksjon av vatn på ein strekning vil påverke dei allmenne interessene. Ofte vil små vasskraftverk som vert bygd i dag, etablerast utan større reguleringsmagasiner og vassdragsinngrep, og dei vert handsama berre etter vassressurslova. Mikro- og minikraftverk kan medføre så små verkander at dei ein del tilfelle ikkje utløyse konsesjonsplikt. Bygningar og tekniske inngrep vert handsama etter plan og bygningslova. Eksempel på saksgang er vist i figur frå planprogrammet, skisse Norconsult Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 11 av 42

103 Side 103 av Om Samnanger 3.1 Skildring av Samnanger Samnanger kommune ligg i Hordaland fylke, arealet er 265,5 km og med 267 vatn og tjørner. Samnanger grensar mot Bergen, Os i vest, Vaksdal i nord, Fusa i sør og Kvam i aust. Her er det 2400 innbyggjarar. Innan kommunen finn vi mange landskapstypar, frå fjordlandskap og opp til dei høgaste toppane med Småbrekkebukken på 1299 moh i sør, mens Gullfjelltoppen er på 980 moh i vest. Samnanger kommune er rik på naturressursar. Hovudnæringa er industri, service og jordbruk. Samnanger har eit kommunevåpen som symboliserer at kommunen set pris på regnet. På Raud botn ligg det seks gulldropar i sirkel, og dei skal minne om den tidlege vasskraftutbygginga, og kva den har betydd for utvikling av Samnangersamfunnet. 3.2 Kraftproduksjon i Samnanger Samnanger har gode høve for kraftproduksjon på grunn av mykje nedbør og landskapet. Årsavrenning for Samnanger varierer frå den minste på 2017 mm, nede ved sjøen og heilt opp til 6944 mm oppe på Gullfjellet, som har noko av den høgaste avrenning i landet. Middelavrenninga er på 3594 mm, noko som gjev ein middelavrenning på rundt 114 l/s/km2 og med 273 km2. Dette gjev ein middelvassføring samla i elvene på 31,1 m3/sek, eller ein total årsavrenning i Samnanger på 980 mill m3.samnanger har såleis med relativt konsentrert fall og med høg vassføring eit godt potensiale for fornybar energi i form av vasskraft. Det er allereie gjort ein del utbyggingar i Samnanger og dei store er eigd av BKK, medan det også er nokon mindre private anlegg: Anlegg År Effekt (MW) Produksjon (GWh) Kvitingen Grønsdal Myra ,7 13 Frøland Tysse (Safa) ,4 19 Grasdalen Privat Dyrhovden Eksisterende kraftverk i Samnanger kommune. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 12 av 42

104 Side 104 av 136 Kart frå NVE med oversikt over småkraftverk i Samnanger kommune Det er for tida fleire søknader om kraftutbygginger der BKK sitt nye Aldal kraftverk med 45 MW er det største. I tillegg er det omsøkt fleire småkraftverk og her kan ein nemne Aldalselva 5,3 MW, Sandelva 3,7 MW, Jarlshaug minikraftverk 0,99 MW og Dukebotn til BKK med 3,6 MW. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 13 av 42

105 Side 105 av Linjenett 300 kv høgspenningsmast i høgfjellet om vinteren foto frå LVK sine nettsider Nettnivå Overføringsnettet er delt inn i tre nivå: Sentralnettet, regionalnettet og det lokale nettet (distribusjonsnettet). Sentralnettet er hovudvegen i kraftsystemet og knyt produsentar og forbrukarar i ulike delar av landet med kvarandre. Sentralnettet omfattar også overføringsledninger til utlandet. Sentralnettet består i hovedsak av kraftledninger med 300 eller 420 kv spenning, men i enkelte deler av landet inngår også kraftledninger med 132 kv spenning. Regionalnettet er bindeledd mellom sentralnettet og distribusjonsnett. Dei lokale netta har ansvar for distribusjon av kraft til sluttbrukarne, som husholdninger, tenesteyting og industri. Distribusjonsnettene har normalt spenning opp til 22 kv. Så lenge det er nettkapasitet vil ein småkraftprodusent kunne kople seg til og levere sin produksjon på line med andre produsentar som nyttar nettet. Det å verte knytt til strømnettet for å få levert sin produksjon kan i mange tilfeller vere ein av dei store utfordringene ved å bygge eit småkraftverk. Nettilknytning kan være både dyrt og begrensende for framdrifta. På same måte kan tilknytning av småkraftverk vere ein betydelig utfordring for mange nettselskap, særlig der potensialet for småkraftverk er stor og usikkerheten rundt kva som vert bygd er stor. Kapasitetsproblem kan oppstå både i lokalnett, i regionalnett og i transformatorar. Korleis kostnadene skal fordelast rettvist for å få utbetra nettkapasiteten er ei utfordring. Nettselskapa kan krevje anleggsbidrag frå dei nye kraftprodusentane om det vert trong for å forsterke nettet. Dette vert ei økonomisk tilleggsbør for småkraftutbyggjarane. Om samfunnet ynskjer å leggje til rette for meir småkraftutbygging ved tidleg å gjere investeringar i kraftnettet, kjem spørsmålet om kven som skal vere med å betale dette. Bør den vanlege energiforbrukar vere med å betale for nettinvesteringar som ikkje er relatert til forsyningstryggleiken? I følgje Indre Hardanger Kraftlag kan uttakskundar (hushald, hytter og næringsliv) få auka sine nettkostnader med opptil 60% når eit område får større innmating av produksjon enn det er uttak til forbruk. I framlegg til endringar i energilova vert netteigar pliktig å utgreie og søkje konsesjon for utbetringar i nettet som er naudsynte for at samfunnsmessig rasjonelle kraftprosjekt skal kunne gjennomførast. Det kan bli ei ny økonomisk utfordring for kommunale eigarar av nettselskap, om dei må skyte inn ny eigenkapital for å realisere nettutbyggingane, i staden for å få utbytte frå nettselskap. I Samnanger har BKK ansvar for regionalnettet og utbygger må her klarere nettilgang. I dag er regionalnettet Sima Samnanger ferdigstilt, Samnanger-ledningen vil Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 14 av 42

106 Side 106 av 136 auke overføringskapasiteten. Ledningen vil også gi auka kapasitet ut av regionen i sommarhalvåret, slik at det blir mulig å realisere planer om ny fornybarenergi, men dette er ikkje klart i dag. 3.4 Distriktsnytte av å bygge ut småkraftverk I Fylkesdelplan for småkraftverk for Hordaland Fylkeskommune står det»innanfor rammene av ei berekraftig utvikling ynskjer ein å vidareutvikle vasskraftressursane og auke utnyttingspotensialet for små-, mini- og mikrokraftverk. Det er mange positive verknader som følgje av utbygging av små kraftverk; som næringsutvikling, busetting i distrikta og tilskot til kraftoppdekkinga. Også i eit klimaperspektiv er det eit ynskje å auke produksjonen av fornybar energi» Vidare er det sagt at Fylkeskommunen ser positivt på små kraftverksutbygginger som grunnlag for lokal nærings- og samfunnsutvikling. Dette må gjevast særlig betydning ved endelig konsesjonsvurdering i næringssvake kommunar. Dei peiker på at Samnanger har store områder der mykje av småkraftpotensial alt er verna gjennom verneplanane for vassdrag, slik bør det i gjenværende vassdrag gjevast mulighet for utnytting av småkraftpotensialet. Busetjing i distrikta og høve til å oppretthalde landbruksdrift er eit argument for å vere positiv til småkraftutbyggjng, såleis er lokal verdiskaping eit tema. Distriktsnytten av kraftverka er den økonomiske nytten som innbyggarane i distriktskommunane oppnår. Denne nytten er både dei direkte inntektsverknadane og indirekte ringverknader. Den direkte nytten vert målt ved nåverdien av kraftverka, og den indirekte ved inntekts- eller sysselsettingsmultiplikator. Ei mastergradsoppgave viser at den sosiale effekten av småkraftverk gjev rundt 1,6 gangar omsetningsverdien for eit småkraftverk. Ref. Masteroppgåve «Lokal verdiskaping av småkraftverk» Otto Hustoft. I direkte verdiskaping inngår betaling for arbeidskraft og kapital. Lokale ringverknader oppstår ved lokalt kjøp av tenester og utstyr som følgje av kraftverksinvesteringane, samt at inntekter frå kraftverket og utleige av fallrettar vert nytta i lokalsamfunnet. Dei lokale ringverknadene kan i mange høve utgjere i storleik like mykje som den direkte verdiskapinga ved ei kraftutbygging. Utbygging av vasskraft er kapitalkrevjande, og treng relativt lite arbeidskraft til for å halde produksjonen i gang. Dersom vi til dømes ser på Rivedal Kraftverk i Holmedal, så var omsetninga i 2010 kr 3,056 millionar medan lønnkostnadane var på 61 tusen kroner. Det betyr at praktisk talt heile verdiskapninga frå småkraftverk får eigaren og den som har finansiert kraftverket. Utbygging av småkraftverk kan vurderast som eit alternativ til nærings- og distriktspolitikken som tek sikte på å styrke sysselsetting og busetting i fråflyttingsområder. I nærings- og distriktspolitikken brukar ein subsidier for å styrke busettinga. Subsidiane som må skattefinansierast påfører samfunnet eit tap på omkring 20 prosent av skattebeløpet. Hvis en skulle tilføre distriktene et subsidiebeløp, som tilsvarer en nåverdi på 35,4 milliarder (potensial 20 TWh), ville dette påføre samfunnet et tap ved skattefinansiering på 7,1 milliarder kroner. Overført til våre forhold vil dette tilsvare ca 2,8 milliarder kroner som nå-verdi av overskudd til utbygger/grunneiere/falleiere ved et utbyggingsomfang på 800 GWh/år. Småkraft AS har ut fra data frå NVE lagt til grunn at det samla tekniske utnyttbare potensialet for småkraftverk i landet til å være 20 TWh. Med grunnlag i Småkrafts anlegg (11 i drift og 11 anlegg under bygging) rekna Aanesland og Holm den samfunnsmessige verdien av dette potensialet. Dette ved å beregna nåverdien av utbyggingspotensialet. Resultatet gjev ein nåverdi av overskuddet ved utbygging for samfunnet på 70,8 milliarder kroner. Det beløpet vil verte fordelt på utbygger og falleigarar. Erfaringer fra Småkraft AS viser at etter deira modell tilfalle ca. halvparten av beløpet/overskuddet kvar av partane. Å byggje eit småkraftverk krev både kapital og kompetanse. I løpet av dei siste ti åra har det difor utvikla seg ein eigen bransje som rettar seg mot denne markanden. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 15 av 42

107 Side 107 av 136 Ein fallrettseier kan for eksempel leige bort fallretten til en ekstern bedrift som bygger og driv kraftverket eller han kan sjølv bygge ut og drive kraftverket. Når grunneigarar/falleigar og lokale utbyggingsaktører i Samnanger sjølv bygger ut, kjem heile verdiskapingen i distriktet/ regionen til nytte. Valet til fallrettseigaren vil ha regionaløkonomiske konsekvenser i den forstand at den regionaløkonomiske utviklingsbana i mange småsamfunn blir avhengig av dei valg fallrettseierne tek. Fall-leien har ein indirekte virkning (ringvirkning), med ein inntektsmultiplikator på omkring 0,6. Det vil si for kvar krona eigar mottek i fall-leige, aukar dette den samla inntekta i kommunen med 1,6 kroner. Fall-leiga vil auke eigenkapitalen, og dermed auke lånemuligheten som gjev for å bygge ut anna virksomhet i bygdene. Skatt på småkraftverk Dei aller fleste småkraftverk har generatorar som er mindre enn 5500 kva og slepp difor å betale grunnrenteskatt og naturressursskatt. Kommunen sine skatteinntekter fra småkraftverkene er difor eigedomsskatt og skatt av inntektene til fallrettseigarane og personskatt. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 16 av 42

108 Side 108 av Småkraftpotensiale i Samnanger 2004 gjennomførte NVE ei nasjonal kartlegging av potensialet for utbygging av mikro og minikraftverk under 1 MW og småkraftverk opp til 10 MW i Norge med GIS verktøy. Resultatet viste eit potensial på 18 TWh med ein spesifikk utbyggingskostnad under 3 kr/kwh. Når denne kostnadsavgrensinga vart auka til 5 kr/kwh økte potensialet med 7 TWh. Prosjekt som kjem i konflikt med tidligere kjente prosjekt i «Samlet Plan» eller område verna mot vannkraftutbygging er ikkje teke med. Kartleggingen er oppdatert og tilgjengelig via NVE Atlas sin tematiske del: «Potensialet for små kraftverk». Oversikt over potensiale i Samnanger i NVE si ressurskartlegging NVE sin GIS metode viser eit potensial som nødvendigvis vil ha ein avgrensa nøyaktighet fordi metoden inneheldt ein god del forenklingar. For eksempel er ikkje eiendomsforhold eller miljøskader teke omsyn til. Heller ikkje eventuell mangel på nettkapasitet som vil auke kostnadene og setje grenser høve til utbygging. I storleik er prosjekta avgrensa av grensa for småkraftverk (>10 MW) og eit øvre fall på 600 meter. Nedover er det i prinsippet ingen avgrensing. Det er likevel gjennomgåande at den spesifikke utbyggingskostnaden generelt minkar med større anlegg i same vassdrag og dermed har dei minste alternativa som regel blitt borte I NVE si kartlegging. Datamodellen tek utgangspunkt i den finaste nasjonale inndelinga av nedbørsfelt, Register over nedbørfelt REGINE. For dei minste anlegga (mini- og mikrokraftverk) er dette for store nedbørsfelt. Det vert i dag produsert om lag 440 GWh elektrisk energi i kommunen. I NVE sin digitale kartlegging er det teoretiske potensialet for vidare utbygging av småkraftverk med ein utbyggingskostnad under 5 kr/kwh er vurdert til om lag 105 GWh fordelt på 24 prosjekt. Med utgangspunkt i NVE sin kartlegging har rådgivende ingeniør Einar Sofienlund vurdert småkraftpotensiale i Samnanger kommune. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 17 av 42

109 Side 109 av Basis for NVE sin ressurskartlegging Den nasjonale ressurskartlegginga er gjort med nokon føresetnader som ikkje er vanlig praksis ved småkraftutbygging og det vil difor vere rett å korrigere for i denne vurderinga. Dei viktigaste elementa som difor er spesielt revurdert er fyljande moment: 1) Hydrologi 2) Slukeevne 3) Produksjonssimulering for området 4) Oppdaterte kostnadstall Hydrologi NVE sin ressurskartlegging var gjort med same mal for heile landet og felles for både Sørlandet, Østlandet, Vestlandet, Midt-Norge og Nord-Norge. Det er vel kjent at det er store hydrologiske ulikskapar på desse forskjellige områda og difor har vi i den lokale kommunale ressurskartlegginga valt å korrigere noko for dette. Utklipp frå NVE sitt kart vassmerke i Samnanger. På Vestlandet, er det stor variasjon i vassføring fra år til år. Elvene i Samnanger viser også det typiske mønster for vestlandsvassdrag i fjordregionen, med stor vassføring i snøsmeltingsperioden på våren og haustflom og ein generell låg vintervassføring, sjølv om det i milde periodar også kan vere godt med vatn i elva. Fellesnever er eit dynamisk hydrologis regime som særprege elva som økosystem, nokon gonger med svært lite vatn, eller med stor vassføring og flom. Rådgivande ingeniør Einar Sofienlund har i ressurskartlegginga lista opp potensielle utbyggingar uavhengig av naturverdiar. Desse prosjekta er etter geografisk plassering sett inn i dei ulke delområda som skissert ovanfor. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 18 av 42

110 Side 110 av 136 Delområde Prosjekt Vassdrag Effekt (MW) Produksjon (GWh) 1 Fossavatnet Fosselva 0,8 1,9 Langavatnet Langvasselva 1,5 3,6 2 Sandelva Sandelva 2,7 6,4 Brekkekleivi Brekka 1,75 4,1 Kofta Purkedalsgjelet 1, Nordbø Nordbøelva 0,5 1,2 Rennebrottet Nordbøelva 1,75 4,1 4 Skjeljåna Storelvi 2,8 6,6 Skardet Skarselvi 0,25 0,6 5 Årland Årlandselva 1,04 2,6 Nordbotn Botna 1,9 2,7 6 Norbø Nordbø 0,75 1,9 Reistad Reistadbekken 0,65 1,6 7 Aldalselva Aldalselva 5,49 18,2 8 Dyrhovden 2 Tverrelva 1,5 3,7 Svensdal Svendalselva 0,70 1,7 Kvernelva Kvernelva 0,88 2,33 11 Smådalselva Smådalselva 2, Stemma Sævellelva 0,71 1,8 Oversikt over potensielle utbyggingar i dei ulike delområda I del to av planen er dei elvene som er vurdert til å ha potensiale i dei ulike delområda analysert med omsyn til nedbørsfelt, produksjon og kostnad og ein kort omtale av prosjektet. Sjå tabell under. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 19 av 42

111 Side 111 av 136 Døme på tabell over elv med potensiale Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 20 av 42

112 Side 112 av Metode for vurdering av dei ulike prosjekta 5.1 Om metoden Vassdragsnaturen er ein viktig del av bilete av Vestlandet, både i kvardagen og gjennom opplevingar. Synlege fossar og stryk i landskapet er ein del av vårt medvit. Det er kanskje ikkje før dei er borte, at ein vil reagere på det. I tillegg er det heilt særeigne hendingar, opplevingar og natur knytt til vassdrag. Det er mange interesser knytt til vassdraga, og noko av målsettinga med planen er å identifisere desse slik at ei eventuell utbygging kan tilpassast etter dei ulike interessene. Val av tema er gjort ut frå kva som er vanleg å diskutere/omtale i ein søknad om konsesjon. Prosjekta i delområda er vurdert mot andre samfunnsinteresser i vassdraga (tema) som natur og miljø, landskap, kulturminne, friluftsliv. Dette legg grunnlaget for ei rangering av konfliktgraden mellom prosjekta. Olje og energidepartement (OED) har utforma retningsliner Retningsliner for småkraftverk-til bruk for utarbeiding av regionale planar og i NVE sin konsesjonsbehandling. Desse er nytta som utgangspunkt for planarbeidet. Dette er ein rettleiar som er utarbeida for regionale planar. Det er ikkje så mange kommunar som har utarbeida eigne temaplanar for kartlegging potensial av småkraftverk, difor bruker ein metoden for regionale planar og tilpassar den på lokalt nivå. Rettleiaren peikar på fleire forhold som kan vere problematiske i samband med etablering av småkraftverk, desse vert vurdert i høve planarbeidet. Landskap, verdfulle landskapselement, sårbare høgfjellområde, fjordlandskap Naturmangfold Inngrepsfrie naturområde (INON) Fisk og fiske Kulturminne og kulturmiljø Friluftsliv Verdivurderinga er grov og kan endrast ved meir detaljerte undersøkingar. Påverknaden av kraftutbygging på dei ulike tema er vanskeleg, når detaljane rundt prosjekta ikkje er kjende. Vurderinga er difor generell. Det er brukt ei verdimatrise der rangeringa er basert på at kvart prosjekt har fått 1-5 poeng per tema avhengig av konfliktgraden knytt til det einskilde tema. Summen (6-30 poeng) gjev eit generelt bilete av konfliktgraden av prosjekta i delområde.1-2 poeng er låg konflikt, 3-4 middels og 5 høg ( nasjonal verdfulle tema registrert). Den høgaste summen eit delområde kan få, er 30 poeng. Prosjekta er gruppert i tre grupper; grøn, gul og raud, etter den samla konfliktgraden Tabell med oversikt over vurderingstema Under er det oversikt over oppsett i tabell med dei viktigaste argumenta for poengsetting lista opp. I kapittel 6 er det under kvart tema sett opp tabell med kva som er det kjente kunnskapsgrunnlaget i vurderinga. Tema Vurdering Poeng (1-5) Landskap Landskapskarakter: Mangfold Inntrykkstyrke Heilskap INON (inngrepsfrie Inngrepstatus (INON) I området: naturområder) viktige inngrepsfrie områder er negativt Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 21 av 42

113 Side 113 av 136 Naturmangfold Naturtyper: Registerte naturtyper er negativt. Raudlisteartar Rødlistearter viser viktige naturtyper som kan vere påverka ved utbygging Vilt Viktige områder for dyreliv er vurdert. Fisk Fiskeførekomst: Viktige fiskevassdrag vert negativt påverka av kraftutbygging Registrert nasjonalt Laksevassdrag, Registrert Elvemusliing Kulturminne og Registrete kulturminne og kulturmiljø i nærleiken kulturmiljø Viktige kulturminne i prosjektområdet er negativt Viktige kulturmiljø (regionalt og nasjonalt) i nærleiken av prosjektområde er negativt. Heilskapleg kulturmiljø: Viktige kulturmiljø i nærleiken av prosjektet er negativt Oppleving og symbolverdi: Viktige område er negativt Friluftsliv Friluftsliv: Turstiar,ferdselvegar, Tur og friluftsområder av regional Verdi Lokalt verdfulle friluftsområder SUM (Døme på fargekode) (fargekode etter poengsum) Figur 5-1 Oversikt over vurderingsskjema Grøn konfliktgrad Delområde med vassdrag/prosjekt med lite konfliktnivå. Desse vassdrag/prosjekt er prega av litekonfliktnivå. Her bør det planleggast med tanke på å få god teknisk og økonomisk utnytting av ressursane Gul konfliktgrad Delområde med vassdrag/prosjekt med middels konfliktnivå. Desse vassdraga/prosjekta kan ha nokre sterke interesser som det må takast omsyn til. Utbyggingsprosjekt må ta omsyn til dei allmenne interessene og tilpassast med avbøtande tiltak Raud konfliktgrad Delområde med vassdrag/prosjekt med stort konfliktnivå. Her er det store konfliktar knytt til omtala tema Verdifastsetting Utifra poengsummen i dei ulike delområda vert konfliktgraden i prosjektet vurdert. Grøn konfliktgrad Verdi:0-12 Skala for skjematisk konfliktsgradvurderi Gul konfliktgrad Verdi:13-23 Raud konflikgrad Verdi:24-30 Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 22 av 42

114 Side 114 av 136 Meir detaljerte undersøkingar kan påverke konfliktgraden av prosjekt. Tilpassing av prosjekt vil og kunne unngå viktige samfunnsverdiar som kan redusere konfliktgraden ved dei ulike prosjekta. Kvar einskilt prosjekt må derfor vurderast sjølvstendig om prosjektet vert omsøkt. Til slutt må ulempene vurderast mot fordelane av prosjektet. Dette føl av vassressurslova 25. Tiltaket sitt omfang Rapporten omfattar ei vurdering av kjent kunnskap på deltema landskap, naturmangfald, fisk, kulturminner og inngrepsfrie naturområder. Dei ulike deltema er vekta likt ut frå verdsetjingskriteriar det vert gjort greie for i dette kapitlet. Verknader av utbyggingstiltak vil for dei einskilde tema likevel vere gjeldande på særs ulike skalanivå, frå punktverknad knytt til faste kulturminne til innverknad på landskapsbilete over store område. Ei utbygging med framføring av anleggsveg og plassering av røyrgate kan ha små verknader for biologisk mangfald i eit område, men har stor innverknad på landskapsbilete. Likeeins kan reduksjon av vassføring ha konsekvensar for biologisk mangfald i elvemiljøet, mens det i liten grad påverkar eit kulturminne langs den same elva. I verdimatrisa for dei ulike prosjekta er biologisk mangfald og landskap vurdert med den same poengsettinga. Dette gjer at få av dei prosjekta som er vurdert i planen har kome svært høgt opp på tabellen. Det er få elver som har både landskap, kulturminner, fisk og inngrepsfrie naturområder av høg verdi i Samnanger og som ikkje ligg i området med verna vassdrag. Dette gjer at når ein vurderer dei ulike elvene ut frå matrisa, må ein og sjå på dei enkelte vurderingane, ikkje berre heilskapen og kva konfliktområde elva er sett i. Poengsummen 5 t.d på landskap er svært høg og ved ei eventuell utbygging bør dette vurderast å vektleggast meir enn den heile summen for denne elva. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 23 av 42

115 Side 115 av Vurderingskriteria 6.1 Landskap OED rettleiaren legg i temaet verdfulle landskapselement vekt på spesielle/særprega landskapselement, som er viktig for identitet, friluftsliv og reiseliv eller opplevinga av kulturminne. Det er gjort ei verdivurdering av landskap i Hordaland fylke(rapport ) på regionalt nivå. Her er det gjort gjennomgåande registreringar av verdfulle landskapsområde, denne er brukt som utgangspunkt for vurderinga av landskap. Landskap som er unike i nasjonal samanheng, vil ha stor landskapsverdi. Områder som ikkje er vanlige i regionen, men som er vanlige i landet ellers, vil vanlegvis få middels verdi (B-områder). NIJOS referansesystem for landskap, Rapport 10, 2005, dannar grunnlag for ei klassifisering av landskap i B-områder (område typiske for regionen). NIJOS kart over landskap Hovedelement i verdisettingen av landskapet er: Landskapsform (hovedformer og småformer/terrengformer) Vegetasjon - vegetasjonsbilete Vatn, vassdrag og fjord Bygningsmasse/tekniske anlegg eksisterende inngrep i landskap Vassdraget sin visuelle karakterer er spesielt vektlagt her. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 24 av 42

116 Side 116 av Sentrale omgrep i landskapsomtalen I omtale og vurdering av landskap og landskapsverdiar er det ei rekkje omgrep som vert nytta for å finne fram til eit godt vurderingsgrunnlag : 1. Landskap; eit område som utgjør ein geografisk område. Karakteriserast ved områdets terreng, vegetasjon og menneske sitt bruk. 2. Landskapsbilde; vert nytta som ein beskrivelse av heilskapsinntrykket av eit landskap, både den visuelle og estetiske opplevingsverdiar som landskapet gjev. Opplevelsen varierer i takt med lys og lyd døgn- og årstidsvariasjon. Den visuelle opplevinga av både bygd og ubygd naturlandskap inngår i beskrivelsen av eit landskapsbilde. For å kunne gje en god beskrivelse av landskapsbildet nyttar ein ulike omgrep: i. Topografi/terrengform; beskrivelse av terrengforhold/terrengform som høgde, hav, innsjøer, elver, vegetasjon, veier, bygningsmasse. ii. Landskapsrom; landskap vert delt inn etter topografi/landform, utgangspunktet for avgrensing er det fysisk visuelle landskapsrom. Eksemplar på avgrensing kan være et lokalt dalføre, en helning, en fjellvegg, vegetasjon, leplanting eller eit relativt stort homogent område. 3. Landskapsområder; område sett samen av eit eller fleire landskapsrom, der det er samlande karaktertrekk. 4. Landskapstypar; gruppering av landskapsområder der vi finn fellestrekk i samansetning, innhald og form. 5. Landskapskarakter; landskapstypar vert samanstilt på bakgrunn av heilskap, mangfald og særpreg. Landskapselementet forskjellige natur- og/eller menneskeskapte elementet i landskapet. 6. Landskapets skala; landskapselement har ulik dimensjon og romlig variasjon og vi deler landskapet inn i storskala (mindre heterogent) og småskala (heterogent) landskap. Landskapets skala kan være stor med enkle terrengformer eller liten med mange og små former (for eksempel småkupert landskap). 7. Profil; formen på omriss av element i landskapet. 8. Liner i landskapet; element som markerer seg, og som skapar variasjon i landskapet. Naturlige liner i landskapet kan vere vegetasjonsliner som skogkant, elver og elvevegetasjon, silhuett og strandliner. Vi finn og mange menneske- skapte linjer, som rør traséer, veier, jernbane og kraftledninger. 9. Barrierer; hindre i landskapet som stopper eller reduserer ferdsel eller sikt. Barrierer som hindrer ferdsel kan eksempelvis være bygninger, veier eller rørtraséer. Andre barrierer kan være av visuell karakter, slik som vegetasjon, en terrengform eller kraftlinjer som forhindrer lange siktlinjer. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 25 av 42

117 Side 117 av Landskapet i Samnanger Landskapet i Samnanger varierer frå fjord til høgfjell. Dalar og lier ved fjorden er skogdekte med furuskog og lauvskog (her og ein god del edellauvskog). Fjellmassivet Gullfjellet er ein dominerande del av landskapsbildet vest i kommunen. Også mot søraust og nordvest er det høgfjell. Kommunen sitt høgste punkt er Tveitakvitingen på grensa til Kvam og Fusa, 1299 moh. Nedskore i fjellmassiva går det to hovuddalføre, det nordlegaste mot Kvitingen og det andre mot Kvamskogen. Dalføra møtest i Frølandsvatnet som har sitt utløp ved Tysse via Tysseelva. Kommunen sitt areal er 265,5 km². Av dette er 1 % jordbruksareal i drift og 25,5 % produktiv skog, medan 12 % er uproduktiv skog eller tresett impediment. Skogarealet fordeler seg elles på 34,6 % lauvskog, 40,4 % barskog, medan 25,0 % er blandingsskog og anna skogsareal. Ferskvatn dekker 9800 daa (3,7 %). Det meste av arealet ut over dette er fjellområde. Heile 84 % av kommunen ligg høgare enn 150 moh. Bilete frå Samangerfjorden Samnanger høyrer til Landskapsregion(region 21 og 22) Midtre fjordbygder på Vestlandet. Landskapet vekslar mellom trong fjord med bratte fjellsider og sund til utprega opne fjordlandskap med vidt utsyn (Samnangerfjorden) Slik får regionen stor variasjonsrikdom og sterke kontraster. Sentrale landskapstypar er: Middels breie fjordløp (Samnangerfjorden) har ofte en vel definert romlig avgrensing, den visuelle kontakten blikkfanget mellom fjordsidene er god, med avstandar mellom 1 2 km. Landskapsrelieffet er i hovudsak prega av bratte fjordsider, i mange tilfelle med ei flatare sona med lausmassedekke langs fjordkanten. Her er det meste av busetjing og jordbruksdrift i fjordområda. I dei ytre bygdene er landskapsromma vidare, med tilbaketrekte, skogkledde åssider. Det er ein del av denne type landskap fordelt over det meste av fylket, og det er store forskjellar i natur- og kulturen i landskapsromma. Vegar langs fjorden pregar dei fleste områda. Fjordane som ferdselsåre har vore viktig for busetnad og utvikling av tettstader og lokalisering av industrianlegg. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 26 av 42

118 Side 118 av 136 Kart med verdivurdering over fjordane i Hordaland Fjordane i fylket har nasjonale og internasjonale landskapskvalitetar. Fjordlandskapa er klassifisert i A, B og C landskap. Kriteria for klassifiseringa er knytt til NIJOS (no ein del av Norskinstitutt for skog og landskap) si inndeling i landskapsregionar og typar Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 27 av 42

119 Side 119 av Områder med særskilt vern Verna vassdrag Kart over verna vassdrag i nærleiken av Samnanger Verneplan for vassdrag er ein nasjonal verneplan, der dei verna vassdraga til saman skal utgjere eit representativt utsnitt av norsk vassdragsnatur. Målet med verneplanen er å sikre heilskaplege nedbørsfelt med deira dynamikk og variasjon frå fjell til fjord. Vernet gjeld i første rekkje mot kraftutbygging, men ein skal også ta omsyn til verneverdiane ved andre inngrep. Bilete frå Gullfjellet foto Bjørn- Atle Albrektesen Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 28 av 42

120 Side 120 av 136 Tema og kjelde Stor verdi Middels verdi Noko verdi Fjordl ndskap NIJOS og Hordaland fylke verdivurdering av landskap i Hordaland fylke(rapport ) Fjordlandskap av regional, Nasjonal eller internasjonal bet. A-område, B-område, som ein del av eit større A område og med stor regional verdi Fjordlandskap av local betyding. B -områda, typiske landskap i regionen Her kjem Samnangerfjorden inn. Fjordlandskap med mindre betydning sterkt påverka av tidlegare inngrep. Tabell over verneverdi Fjordlandskap som står fram som urørte og intakte Høgfjellsområde er i denne samanheng sett til å vere alle område over tregrensa. Høgfjellsområde er i denne samanhang sett til å vere alle område over tregrensa, 6.3 Naturmangfold Samnanger går inn som den yttarste delen av Bergensbuene (bergarter som vart stua saman i bogeform under den kaledonske fjellkjededannelsen i silurtiden) og vert omtalt som Store Bergensbue. Berggrunnen i dei dominerande bergartane er metabasalt sørvest) og abbro/amfibolitt (vestsida av Trengereidfjorden) kvartsdioritt/tonalitt/trondhjemitt (Liodden) og fyllit/glimmerskifer. Naturmangfaldet består av all verdens livsformer, deira levestader og mangfaldet av landskap og geologi. Biologisk mangfald er ein variasjon over livsformer, livsformen sitt arvestoff og det samspelet desse organisasjonane er ein del av: Variasjon på tre nivå, økosystem, artar og gener. Det er ei nasjonal målsetting at det biologiske mangfaldet ikkje skal reduserast meir. Det mest konkrete i den samanheng er den norske raudlista, som er ei liste som viser sjeldne, sårbare og direkte trua artar i Noreg. Desse er ofte knytt til spesielle naturtypar. Nokre av desse naturtypane er knytt til vassdrag. Skal ein ta vare på dei sjeldne artane, vert omsyn til dei trua naturtypane viktig. Identifisering av desse kan gjere at ein kan ta omsyn til dei under planlegging av utbygging av vassdrag. Raudlisteartane set begrensingar, men det er og andre artar som kan vere sårbare ved bygging av småkraftverk. Samnanger kommune er kartlagt og verdisett i samsvar med DN-handbok 13 Kartlegging av naturtypar. Verdisetting av biologisk mangfald, utgitt av Direktoratet for naturforvaltning i 1999, revidert i Denne rapporten presenterer resultata frå dette arbeidet, som i hovudsak er basert på eige feltarbeid frå 2003 til I Samnanger kommune er det registrert 17 av dei 56 naturtypane som er skildra i DN-handboka. Alle dei sju hovudtypane er registrert. 31 lokalitetar er kartlagde, men nokre lokalitetar inneheld meir enn ein naturtype. Skog er hovudnaturtypen med flest registrerte lokalitetar, deretter følgjer kalkrike område i fjellet og naturtypar ved vassdrag og ferskvatn. lokalitetane verdisette etter ein tredelt skala: A - svært viktige område(3 lokalitetar, B - viktige område (14 lokalitetar) og C - område med lokal verdi (14 lokalitetar) Viltet i Samnanger Samnanger kommune har gjort ei kartlegging av viktige viltområder (MVA-rapport 16/2003) Målet var å gje kommunen ei oppdatert oversikt over viktige viltområder til bruk i arealforvaltninga. Kartverket er delt inn i 4 tema, 1 hjortevilt, 2 småvilt, 3 opplysningar unnateke offentlegheit, og 4 prioriterte viltområde. 2 område i Samnanger er vurderte som svært viktige viltområde og 8 som viktige. Det er registrert 153 viltartar i kommunen: 3 amfibium, 1 krypdyrart, 122 fugleartar og 27 pattedyrartar. I vurderinga av utbygging av småkraft vil desse kartleggingane vere verdfulle. Under er det tabelloversikt over kjent kunnskap om naturtyper og vilt. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 29 av 42

121 Side 121 av 136 Tema og kjelde Stor verdi Middels verdi Noko verdi Norsk Raudliste 2006 Fylkesmannen i Hordaland Naturtypar i Samnanger MVA-rapport 1/2008 Naturtypar Viltet i Samnanger. MVA- rapport 16/2003 Tabelloversikt over kjente naturtyper og vilt Viktige områder for Artar i kategoriane kritisk truga sterkt truga, sårbar i Norsk raudliste 2006 Alle vassdrag med elvemusling -Alle vatn med hekkande storlom Naturtypar som er vurdert til svært viktige, omfattar også tema truga variasjonstypar Svært viktige viltområde, Viktige område for Arter i kategoriane nær truga eller datamangel i Norsk Raudliste 2006 Alle vatn med hekkande smålom. Alle vassdragsavsnitt med hekkande vintererle Arter som står på den regionale raudlista Naturtypar som er vurdert til viktige (verdi B) Viktige viltområde (vekttal2-3) Andre område Alle naturtypelokalitetar med C- verdi Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 30 av 42

122 Side 122 av Inngrepsfrie naturområder Område utan tekniske inngrep blir sett på som ein verdi i både nasjonal og internasjonal samanheng og ein viktig del av naturarven vår. Direktoratet for naturforvaltning har utvikla verktøyet INON (inngrepsfri naturområde i Norge) som syner på kart kva område som framleis er urørt. Avstanden til større tekniske inngrep er ein indikator for kor stor grad naturen er urørd. Ein har ei nasjonal målsetting om at ein i størst mogeleg grad skal ta vare på natur som ligg meir enn 1 km frå større tekniske inngrep, såkalla INON-område. Villmarksprega område - 5 km frå tyngre tekniske inngrep Inngrepsfri sone km frå tyngre tekniske inngrep Inngrepsfri sone km frå tyngre tekniske inngrep Tema og kjelde Stor verdi Middels verdi Noko verdi Inngrepsfrie og samanhengande naturområde (Direktoratet for naturforvaltning) Villmarksprega område Samanhengane inngrepsfridom frå fjord til fjell Inngrepsfrie område i kommunar og regionar med lite rest-inon Andre inngrepsfrie naturområde Ikkje inngrepsfrie naturområde I Samnanger er det ikkje store samanhengande inngrepsfrie område såkalla, villmarksområder. Det ligg eit større i fjellet mellom på grensa mellom Samnanger og Vaksdal frå Trengereid til Gråfjellet. Kommunen er prega av vasskraftutbygging og dette influerer INON - områda i høgfjellet. Andre årsaker til reduksjon i inngrepsfrie naturområde, er jord, skogbruk og skogsvegar i vurdering av dei ulike elvene i Samnanger opp mot INON er viktig å ta med seg at dei større inngrepsfrie områda ligg lagt opp i høgfjellet, ca. på 700 meter og det er her elvene har sitt utspring. Dei resterande områda er relativt vanskeleg tilgjengeleg. Kart som syner inngrepsfrie naturområder i Samnanger. Kilde DN 6.5 Fisk Hordaland har 18 stammer av villaks. I Samnanger er Tysseelva som renn ut frå Samnagervassdraget ei aure og lakseførande elv. Laksestamma er dårleg, men elva har sjølv med Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 31 av 42

123 Side 123 av 136 liten fiskestamme stor verdi som vassdrag med anadrom fisk og store fiskeinteresser. Elvemuslingen er raudlista og bør nemnast spesielt også her. Arten er knytt til rennande vatn med aure og/eller laks, og det er kjent intakte bestandar i Sjelåna. Tema og kjelde Stor verdi Middels verdi Noko verdi Fisk og fiske Fylkesmannen i Hordaland Figur 6-1??? Nasjonale laksevassdrag Vassdrag med sikre stor aure bestander Vassdrag med anadrom fisk og store fiskeinteresser Vassdrag med innlandsfisk og store fiskeinteresser Vassdrag med små bestander av innlandsfisk og noko fiskeinteresser Vassdrag med anadrom fisk uten vesentlege fiskeinteresser Vassdrag utan fisk eller uten vesentlege fiskeinteresser 6.6 Kulturminne og kulturmiljø Kulturminne er alle spor etter menneskelege aktivitetar og verke i våre omgjevnadar. Dei kan vere fleire tusen år gamle, eller dei kan vere frå i går, og fortel om alt frå historiske til kvardagslege hendingar. Kulturminne er ikkje avgrensa til dei konkrete restane, men omfattar og stadar og gjenstandar som det er knytt segn og tradisjonar til. Samnanger kommune har ei viktig rolle i arbeidet med vern og forvaltning av kulturminne Samnanger kommune er det registrert 12 lokalitetar med freda faste kulturminne frå før Dei er fordelt på gamle buplassar, hellarar, steinbrot, fangstplassar og gravminne. Kulturminnevernplanen for Samnanger er grunnlagsdokument i vurdering av kulturminne i denne planen. Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 32 av 42

124 Side 124 av 136 Oppsett over automatisk freda kulturminner i Samnanger Tekniske og industrielle kulturminne Den gjennomgripande industrialiseringa i Noreg skjedde på midten av 1800-talet og førde med seg store samfunnsomveltingar. Nye industristader oppstod og vart gjerne bygd frå grunnen av. Verksemdene var avhengig av å liggja nær ei naturleg kraftkjelde som vatn og fossefall. Tekniske og industrielle kulturminne er fellesnamnet for kulturminne som er knytt til utnyttinga av naturressursane. Dei gamle maskinene på Frøland er ennå i bruk Småkraftplan for Samnanger- Del 1 Side 33 av 42