Kommunereforma tillegg til vurdering og tilråding om kommunestrukturen i Sogn og Fjordane

Transkript

1 Sakshandsamar: Kåre Træen Vår dato Vår referanse Telefon: / E-post: Dykkar dato Dykkar referanse Kommunal- og moderniseringsdepartementet Pb 8112 Dep 0032 OSLO Kommunereforma tillegg til vurdering og tilråding om kommunestrukturen i Sogn og Fjordane Samandrag Fylkesmannen har til Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD) levert to faglege tilrådingar for ein framtidig kommunestruktur i Sogn og Fjordane, og Tilrådingane er bygt på: Lokale prosessar og vedtak Målsetjinga med kommunereforma Kriteria for god kommunestruktur Føringar frå regjeringa og Stortinget Vi har tilrådd tre samanslåingar frå 2020 der kommunane har gjort gjensidige vedtak: Førde, Naustdal, Gaular og Jølster Hornindal med Volda i Møre og Romsdal Selje og Eid (tilrådinga frå ) I vår hovudtilråding frå september 2016 vart det i tillegg til kommunar med gjensidige vedtak tilrådd samanslåingar for kommunane: Sogndal, Leikanger og Balestrand Vågsøy og Selje Kommunane Flora og Vågsøy vart i februar 2017 einige om å starte forhandlingar om ein intensjonsavtale, med ønskje at også Bremanger kommune tok del i forhandlingane. Men Bremanger ønskte ikkje å gå vidare med forhandlingar om kommunesamanslåing med Flora og Vågsøy. Etter at forhandlingsutvala til Flora og Vågsøy vart einige om ein intensjonsavtale, vedtok bystyret i Flora (saka) og kommunestyret i Vågsøy (saka) ei samanslåing frå Vi har såleis to nye kommunar med frivillige vedtak for samanslåing. Departementet har bedt oss kome med eit tillegg til tilrådinga om kommunestrukturen i fylket, til bruk i departementets arbeid med tilråding til Stortinget om saka. Når vi skal gjere vår faglege vurdering for samanslåing av kommunane Flora og Vågsøy, er det nærliggjande å også ta med den mellomliggjande kommunen Bremanger i vurderinga. Det vil gje ein ny, større og samanhengande kommune på kysten av Sogn og Fjordane. Fylkesmannen kjem med følgjande tillegg av tidlegare tilrådingar: Vi meiner at ein ny kommune der Flora og Vågsøy slår seg saman, berre delvis oppfyller måla for kommunereforma og kriteria for ein god kommunestruktur. Telefon Organisasjonsnummer N Nettstad fylkesmannen.no/sfj E-post fmsfpost@fylkesmannen.no Besøksadresse Hovudkontor: Njøsavegen 2, 6863 Leikanger Landbruksavdelinga: Fjellvegen 11, 6800 Førde Postadresse Hovudkontor: Njøsavegen, Leikanger Landbruksavdelinga: Postboks 14, 6801 Førde

2 2/15 Vår faglege tilråding er difor at skal det i framtida byggjast og utviklast ein føremålstenleg og slagkraftig ny og større kommune på kysten av Sogn og Fjordane, må òg Bremanger vere med i den nye kommunen saman med Flora og Vågsøy. Det må vere opp til Stortinget å vurdere kva vekt det skal ha at dette alternativet har kome fram så seint i kommunereforma. Vi meiner at det vil vere ein fordel for Bremanger å kome med i prosessen no, i staden for ei samanslåing i fleire steg framover. Samanslåing av Flora og Vågsøy Samanslåing av Flora og Vågsøy er ikkje av kommunane utgreidd i same grad som der og Bremanger er med jf. utgreiingar frå prosessen om Kystkommunealternativet (Flora-Bremanger-Vågsøy) og Flora - Bremanger frå januar Flora og Vågsøy har gjort vedtak om samanslåing på grunnlag av at dei ønskjer å bli ein ny og slagkraftig kommune på kysten. Dette er difor ei samanslåing som peiker framover med moglegheiter for å leggje til rette for heilskapleg utvikling av dei store og kystnære ressursane våre. Eit fleirtal på Stortinget legg til grunn at hovudregelen for kommunereforma skal vere frivillige ønskje og vedtak om samanslåing, med unntak av at enkeltkommunar i heilt spesielle situasjonar ikkje må kunne stanse endringar som er hensiktsmessige ut frå regionale omsyn. Flora og Vågsøy har gjensidige frivillige vedtak om samanslåing. Fylkesmannen skal gjere ei sjølvstendig fagleg vurdering og tilråding basert på dei lokale vedtaka, sett opp mot måla for reforma og kriteria for ein god kommunestruktur. Samanlikna med andre kommunar, er vår vurdering at ein ny kommune med Flora og Vågsøy, ut i frå dagens infrastruktur, vil få ulemper knytt til store avstandar. Dette vil gjere seg gjeldande både for tenester, myndigheitsutøving, samfunnsutvikling og lokaldemokratiet. Arbeidsmarknadane mellom kommunane er i dag svakt integrerte og interkommunale samarbeid er i fleirtal med andre kommunar. Fylkesmannen ser likevel at det på lengre sikt er moglegheiter for ein slagkraftig stor kystkommune som inneheld fleire kommunar enn Vågsøy og Flora. Samanslåing av Vågsøy og Flora kan vere starten på ein slik ny storkommune på kysten. Men Bremanger kommune ligg i mellom to kommunar som har gjort gjensidige vedtak om samanslåing. Vår vurdering er at ein ny kystkommune kan bli langt meir funksjonell dersom også Bremanger blir med, og difor vil våre faglege vurderingar også inkludere Bremanger. Det må vere opp til Stortinget å vurdere kva vekt det skal ha at dette alternativet har kome fram så seint i kommunereforma, og kva følgjer det kan ha for å byggje ein ny kommune innan 2020 der òg Bremanger er med. Også kva betydning det kan få for Flora og Vågsøy med frivillige vedtak om samanslåing, ettersom det med Bremanger må utarbeidast ei ny og endra politisk plattform framfor prosessen med felles kommunestyremøte, fellesnemnd og kongeleg resolusjon. Tidlegare prosessar for dei tre kommunane Kommunane Flora og Vågsøy har i reformarbeidet vore med i fleire prosessar med utgreiingar og intensjonsavtalar, utan at det har ført fram til gjensidige vedtak om samanslåing med andre kommunar. Bremanger kommune har lagt vekt på å utgreie korleis det blir for kommunen å halde fram åleine, utan at dei sjølve har teke initiativ til samtalar med andre kommunar. Flora tok tidleg i reformprosessen eit initiativ overfor Bremanger om samanslåing av desse to kommunane. Men Bremanger valde først å gjennomføre eit forstudium på eiga hand for å kartleggje

3 3/15 konsekvensane av å slå seg saman med ein eller fleire kommunar, eventuelt å halde fram som eigen kommune. Kommunen takka difor nei til invitasjonen frå Flora. Kommunane Vågsøy, Flora og Bremanger gjennomførte ved årsskiftet 2015/2016 ei utgreiing om samanslåing. Men ettersom Bremanger gjorde vedtak om å ikkje vere med i vidare forhandlingar, vart prosessen med samanslåing avslutta og kommunane skulle byggje utviklinga vidare som eigne kommunar gjennom eit utvida samarbeid. Vågsøy har i tillegg hatt utgreiingar saman med kommunane Selje, Eid og Vanylven utan at det førte fram til felles vedtak om samanslåing. Fylkesmannen tilrådde hausten 2016 ei samanslåing mellom kommunane Vågsøy og Selje, men forhandlingane mellom kommunane vart avslutta på eit tidleg stadium. Selje valde vidare forhandlingar og deretter ei samanslåing med Eid. Vågsøy var òg inviterte å vere med i den prosessen, men kommunen viste til tidlegare prosessar mellom kommunane og at mykje var avklart i forhandlingane mellom Eid og Selje før Vågsøy vart inviterte med. Vågsøy meinte difor at det ikkje var grunnlag å gå inn i forhandlingar med Eid og Selje. Flora var òg med i utgreiingar og intensjonsavtalar for ein ny og større kommune i Sunnfjord, og i eit alternativ der og HAFS-kommunane og Gloppen var med. Men etter at det i folkerøystinga våren 2016 vart eit stort fleirtal mot at Flora skulle vere med i ein ny og større kommune i Sunnfjord, gjorde bystyret vedtak om å avslutte arbeidet med kommunereforma. For meir utfyllande informasjon om nemnde prosessar viser vi til våre rapportar frå og Prosessar og vedtak i kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy i 2017 Etter felles drøftingar og møte mellom kommunane Flora, Vågsøy, Bremanger og Selje, gjorde kommunestyra i Flora, Bremanger og Vågsøy i oktober-november 2016 likelydande vedtak om å slutte seg til at det vert etablert eit formelt langsiktig samarbeid mellom kommunane. Føremålet med samarbeidet er å stå saman for å møte dei felles utfordringane kystkommunane har, og bidra til å løyse ut dei verdiane som ligg i og ved kysten. For desse tre kommunane vart det og vedteke å starte opp eit forprosjekt som har til føremål å sjå på om det er grunnlag for ei overordna organisering av samarbeidet mellom dei fire kommunane. Selje kommune gjorde vedtak om å vente med eit forpliktande samarbeid til prosessen om kommunesamanslåing med Eid er klarlagt i juni Flora, Bremanger og Vågsøy: Med grunnlag i vedtaka om eit meir formelt langsiktig samarbeid på kysten og at kommunane Selje og Eid vedtok samanslåing, fatta kommunane Vågsøy og Flora i februar 2017 likelydande vedtak om dei dei ønskjer ei samanslåing av kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy. Det vart vedteke at Flora og Vågsøy starta forhandlingar om ein intensjonsavtale, og med ønskje om at Bremanger tek del i forhandlingane eller opne for at Bremanger kan bli med seinare. Kommunane Flora og Vågsøy inviterte Bremanger kommune med i forhandlingane. Men Bremanger formannskap gjorde i møte 17. februar vedtak om at kommunen ikkje ønskjer å gå vidare med intensjonsavtalar for kommunesamanslåing med Flora og Vågsøy. Kommunen v/ ordførar og varaordførar deltok som observatørar i samarbeidsmøte om kommunesamanslåing mellom Vågsøy og Flora. Etter at forhandlingsutvala til Flora og Vågsøy vart einige om ein intensjonsavtale, måtte bystyret i Flora og kommunestyret i Vågsøy grunna utsetjing og justering av intensjonsavtalen ha to møte

4 4/15 kvar for å gjere sine vedtak om samanslåing frå Det er difor to kommunar med frivillige vedtak for samanslåing. Men det er tre representantar i Flora bystyre som har sett fram krav om lovlegkontroll av vedtaket til Flora. Bystyret skal handsame kravet i møte 27. april, før saka går til Fylkesmannen for avgjerd. Det har vore halde felles formannskapsmøte mellom kommunane, folkemøte i kvar av kommunane og ei innbyggjarundersøking. Det overordna resultatet av undersøkinga: For Mot veit ikkje Valid N Faktagrunnlag Folketal med framskriving: % frå 2000 MMMM2040 % frå 2017 Flora ,4 % ,8 % Bremanger ,8 % ,4 % Vågsøy ,9 % ,1 % SUM ,1 % Sogn og Fj ,5 % ,2 % Landet ,4 % ,4 % Flora har hatt positiv folketalsutvikling sidan år 2000, medan Vågsøy og Bremanger har hatt negativ utvikling. Prognosane for folketalsutvikling fram mot 2040 viser vekst i Flora, uendra i Vågsøy og nedgang i Bremanger. Alle tre kommunane får i eit 20 til 30 års perspektiv vesentleg fleire eldre samanlikna med dei som er i yrkesaktiv alder. Størst prosentvis vekst for gruppa 80+ får Flora og Vågsøy, men for kommunane Vågsøy og Bremanger utgjer gruppa 80+ ein vesentleg større del av det totale folketalet. Utviklinga viser og at Flora og Bremanger får størst reduksjon i gruppa år, medan Bremanger har no, og får lågast del av folketalet for denne gruppa. Geografi og kommunikasjonar Flora kommune har eit areal på 693 km², Vågsøy 176,6 km² og Bremanger 832 km². Bremanger er såleis nesten like stor i areal som dei to andre kommunane til saman. Reiseavstandar: Flora sentrum - Måløy (kommunesenter Vågsøy): 100,5 km, 2 t 9 min med ei ferje. Flora sentrum Svelgen (kommunesenter Bremanger): 57,7 km, 56 min. Måløy Svelgen: 43 km, 1 t 13 min. med ei ferje. Flora sentrum Kalvåg (ytre sentrum i Bremanger): 116,8 km, 1 t 56 min. Måløy Kalvåg: 34,5 km, 1 t 8 min. med ei ferje. (kjelde: Vegvesenet.no) Båtruter:

5 5/15 Det er i dag to daglege avgangar med hurtigbåt frå Måløy til Flora, og det same Flora Måløy. Begge rutene har anløp (t/r) i Smørhamn i Bremanger. Reisetida mellom Flora Vågsøy er ein time og 1 ½ time (to ulike båtar). Smørhamn ligg nærmare Flora, og reisetida er om lag ein ½-time mellom desse anløpa. (kjelde: rutehefte til Norled og Fjord 1) Sysselsetting og arbeidspendling Kommunane har lågare sysselsettingsgrad i gruppa år enn gjennomsnittet i landet og fylket, med Bremanger som svakast. Utviklinga dei seinare år er svakast for Bremanger og Vågsøy. Kjelde: Fylkesspegelen Næringssamansetting: Kjelde: NY KOMMUNE Kommunane har i dag ulike soner for arbeidsgjevaravgift. Flora kommune er i sone 1a med ei avgift på 14,1 %, medan Vågsøy og Bremanger har sone 2 med 10,6 % avgift. Dette vil halde fram til neste revisjon for inndeling av soner i 2021, men deretter vil den nye kommunen få same sats, høg eller låg sats alt etter korleis kommunen samla vert vurdert. Arbeidspendling mellom kommunane i 2015: Kommune frå - til Personar som arbeidspendlar prosent av sysselsette i bustadkommunen Flora Vågsøy 10 0,2 % Vågsøy Flora 11 0,4 % Flora Bremanger 26 0,5 % Bremanger Flora 84 5,6 % Vågsøy Bremanger 12 0,5 % Bremanger Vågsøy 51 3,4 % Sysselsette personar pr. bustadkommune: Flora: 5407 Bremanger: 1627 Vågsøy: 2682 Kjelde: Fylkesspegelen

6 6/15 Andre aktuelle pendlarstraumar som er knytt til kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy viser at Flora har størst arbeidspendling til og frå Sunnfjord og Vågsøy til og frå Selje og Eid. Kjelde: Fylkesspegelen Økonomi Både Flora og Vågsøy har ein stram økonomi i balanse med positive netto driftsresultat. Bremanger har høge inntekter frå kraftverksemder, men er Robek-kommune etter store tap i Terra-sakene i 2007 og Kommunen har pr eit akkumulert underskot på 77 mill. kroner. Underskotet skal vere dekt innan Flora og Vågsøy har mindre økonomiske reservar (frie fond), hhv. 2,7 % og 0,9 % av driftsinntektene. Bremanger har ikkje frie fond. Flora har høgast lånegjeld, netto lånegjeld på 109,6 % av driftsinntektene, medan tilsvarande tal for Vågsøy er 75,3 % og Bremanger 83,8 %. Ein ny og større kommune vil få om lag 3 mill. kroner i meirinntekter etter sal av konsesjonskraft, ettersom Bremanger etter reglane ikkje kan ta ut heile kraftmengda. Ein ny kommune med Flora og Vågsøy vil få eit driftsbudsjett på om lag 1,5 mrd. kroner, og med Bremanger på 2 mrd. kroner. Etter det nye inntektssystemet frå 2017 får både Flora og Vågsøy reduksjonar i basistilskotet, hhv. 4 mill. og 3,3 mill. kroner etter inntektsgarantiordninga (INGAR). Bremanger blir etter inntektssystemet vurdert som ufrivillig liten og opprettheld difor fullt basistilskot, men får etter endringar i det regionalpolitiske tilskotet for kommunar i Sør-Noreg med over 3200 innbyggjarar ein reduksjon på 0,8 mill. kroner i Flora får ikkje dette tilskotet og Vågsøy får i 2017 ein mindre vekst. Med dagens inndelingstilskot får ein ny samanslått kommune behalde tilskot som om den framleis var to eller tre kommunar i 15 år etter samanslåinga, før inndelingstilskotet blir trappa ned over fem år. Inndelingstilskotet for kommunar som slår seg saman i kommunereforma, blir berekna ut frå inntektssystemet slik det er i Ut i frå dagens inntektssystem vil berekningar for ein ny kommune med Flora og Vågsøy utgjere om lag 15 mill. kroner i 2017-prisar, og for ei samanslåinga av Flora, Vågsøy og Bremanger om lag 30 mill. kroner. I tillegg er det etablert ei overgangsordning for å kompensere kommunar som slår seg saman innan 2020, men som følgje av endringane i inntektssystemet frå 2017 midlertidig får redusert basistilskot

7 7/15 og småkommunetilskot i perioden fram til samanslåinga trer i kraft. Gjennom denne overgangsordninga får kommunar som det blir vedteke samanslåing for i reformperioden, ved nasjonale vedtak innan , full kompensasjon for ein eventuell reduksjon i basistilskot og småkommunetillegg frå 2016 til 2017 som følgje av innføring av nytt inntektssystem i Det betyr at ved ei samanslåing kjem kommunane Flora og Vågsøy inn under denne ordninga. Som ein del av det nye inntektssystemet er det etablert eit nytt tilskot til mellomstore kommunar (ny kommune som blir over 9000 innb.) som slår seg saman, og som dermed vil utgjere eit sterkare tyngdepunkt i regionen. Tilskotet per ny kommune blir berekna etter at Stortinget har gjort vedtak om samanslåingar i juni Kommunar som slår seg saman får dekka eingongskostnader etter ein standardisert modell etter tal kommunar og innbyggjartal i ny kommune. Ei samanslåing av Flora og Vågsøy vil eingongstilskotet utgjere 20,5 mill. kroner, og med Bremanger 35,9 mill. kroner. Kommunar som slår seg saman i reformperioden vil få reformstøtte etter innbyggjartal i ny kommune. For ei samanslåing av Flora og Vågsøy vil dette utgjere 20,5 mill. kroner, og det same om Bremanger blir med. Stortinget vedtok i samband med behandlinga av statsbudsjettet for 2016 at det skulle opprettast ei tilskotsordning for infrastrukturprosjekt i kommunar som slår seg saman. For 2017 er det sett av 150 mill. kroner til tilskotet. Det må utførast særskilde berekningar for kva kompensasjon ein ny kommunen får etter busetjingskriteria (avstandskriteria) i inntektssystemet. Det må eventuelt leggast inn eigne føresetnader for dette i ei samanslåing av Flora Vågsøy, som ikkje har felles grenser. Interkommunalt samarbeid Kommunane deltek i fleire interkommunale samarbeid. I dei aller fleste samarbeida deltek det også andre kommunar enn Flora, Bremanger og Vågsøy. Samarbeid der alle tre kommunane er med er ofte større samarbeid der kommunar frå fleire regionar er med, eller på fylkesnivå. Kommunane Vågsøy og Bremanger har historisk hatt mest samarbeid med andre Nordfjord-kommunar, medan Flora har vore meir retta mot samarbeid i Sunnfjord. I regionråd er Vågsøy med i Nordfjordrådet, Flora i samarbeidet i Sunnfjord (SiS). Bremanger er ikkje medlem av eit regionråd. Det er og registrert samarbeid mellom kommunane innan ulike område, utan dette formelt er organisert, t.d. faglege nettverk. Frå saksutgreiingar til kommunane sentrale moment Flora (lenkje til heile saksutgreiing): Det er usikkerheit knytt til økonomiske konsekvensar ved ei samanslåing. Det som er sikkert er at det vil vere økonomisk gunstig å slå seg saman samanlikna med det å ikkje slå seg saman. Moment kring dette er oppsummert i vedlagt sak frå rådmannen i Vågsøy. Kommunereforma har mellom anna ført til at det blir danna ein ny og vesentleg større kommune kring Førde. Dette vil bli ein sentral aktør i regional utvikling i og kring Sunnfjord. For å kunne oppretthalde eit fokus på utvikling på kysten og dei verdiane som kan skapast på kysten er det kritisk å få på plass ein kommune med kystfokus som vil gje ei likevekt i utviklinga i heile regionen. Vidare vil danning av ein ny Vestlandsregion føre til at det er viktig å kunne posisjonere seg for å kunne ta ei rolle i den vidare utviklinga på kysten. I denne regionen vil det naturleg nok bli eit tyngdepunkt kring Bergen og i dei relativt store omkringliggande kystkommunane.

8 8/15 Dette er kommunar som også har tradisjon, kraft og erfaring i å skape vekst og utvikling på kysten. Sett i dette perspektivet vil dagens kommunar i vårt område bli for små og lite kraftfulle i det å ta ein posisjon i den nye regionen. Avtalen legg opp til at tenestestrukturen ikkje skal endrast med bakgrunn i ei samanslåing. Tvert imot vil ei slik samanslåing gje den nye kommunen moglegheit for å utvikle større og enda meir kompetente og attraktive fagmiljø, som vil vere med å utvikle dei kommunale tenestene i heile kommunen. I lys av oppgåvefordeling, regionsreform, kommunereform og at denne samanslåinga først og fremst er eit samfunnsutviklingsprosjekt må det krevjast og forventas at den nye kommunen får tilført nye verkemiddel for både tenesteproduksjon, men ikkje minst til samfunnsutvikling. Slike nye verkemiddel må vere med å gje eit grunnlag for gjennomføring av intensjonsavtalen på ein slik måte at den kommunale tenesteproduksjonen blir betre og at den nye kommunen sine moglegheiter for samfunnsutvikling blir vesentleg betre. Innhaldet og retninga på dette arbeidet vil bli konkretisert i det strategidokumentet som avtalen legg opp til skal utarbeidast, og i dialog med statlege mynde. Vågsøy (lenkje til saksutgreiing): Vågsøy kommune har økonomiske utfordringar framfor seg basert på nytt inntektssystem, og at ein vil stå utan avsette midlar til å dekke det negative avviket mellom driftsinntekt og utgift som kommunen slit med. Det er kommunar i dag med større innbyrdes avstandar enn det ein får i denne kommunen. Samtidig har ein sjøverts transport om gir overkommelig reisetid samlikna med bil. Dei teknologiske hjelpemidla for å drifte fleire administrasjonar med desentraliserte arbeidsplasser finnes og er i stor grad i bruk i kommunane. Samstundes kan dette sjåast på som ei pilotkommune, og det bør søkast utviklingsmidlar både i høve transportløysingar og teknologisk drift. Utviklingsaktør på kysten er godt ivareteke i avtalen. Den peikar på potensialet så er det opp til næringslivet å nytte dette. Den nye kommunen må legge til rette gjennom areal, deltaking i næringsselskap og i pådrivarrolla. Særleg talet på eldre over 90 år aukar sterkt i åra som kjem. Dette reduserer inntektsgrunnlaget og stiller store krav til omstilling for å kunne ha nok arbeidskraft ei dei tenesteområda med veksande behov. Det å bli del av ein større kommune vil sikre betre kvalitet i tenestene gjennom tilgong på større fagmiljø. I Vågsøy i dag er ein ofte avhengig av kompetansen til einskildtilsette. Kommunen er gjennom det sårbar ved vakansar og sjukdom. Frå rådmannen si side er det eit avgjerande poeng at om innbyggarane framleis skal få eit kvalitativt godt tilbod, må det skje gjennom ei større eining som har økonomiske verkemiddel og nok fagleg kompetanse til å få dette til. Saman med Flora, vil ein vere ei stor kommune med grunnlag for vekst i folketalet, som kan konkurrere om framtidas arbeidskraft. Avstanden i den nye kommunen er ei utfordring, men vil bli avhjelpt gjennom bruk av teknologi og betra båtruter. Teknologien for å få til ein rasjonell kommune trass geografiske avstander finnes og er i bruk. Det ligg også godt til rette i kompaniskap med ma Bremanger, å gjere ein betre jobb for å styrke kystregionen sine interesser. Her vil ein også ha felles interesse med andre kommunar slik at denne regionen bør vere eit tilbod både til kommunar sør for Flora og nord for Vågsøy.

9 9/15 Spesielt realiseringa av Stad Skipstunell, vil skape sterkare band gjennom lettarte sjøverts korrespondanse. Det er vanskeleg å tenke seg at kommunen som konsekvens av vedtaket no og den prosessen organisasjonane då må gjennom for å bli ein, kan gjennomføre nye samanslåingar med få års mellomrom. Tilhøvet til Bremanger er omtala i intensjonsavtalen. Denne saka handlar om å godkjenne avtalen og å søke om å bli ein felles kommune med Flora. Sjølv om det er eit sterkt ønskje om at Bremanger burde vore med, er ikkje det eit tema som er oppe til behandling. Den framforhandla intensjonsavtalen gir eit godt fundament for å sikre ein sterk kystkommune med Måløy som eit sterkt senter. Det er dette som har vore kommunestyret si vedtekne haldning i heile reformprosessen. Intensjonsavtalen mellom Flora og Vågsøy har desentralisert tenesteorganisering og delt kommunesenterfunksjon mellom Måløy og Florø. Talet på administrative arbeidsplassar/rådhusfunksjonar i Måløy og Florø skal høvesvis vere som før samanslåinga. Bremanger (kommunestyresak): Kommunen har ikkje hatt kommunereforma som sak i kommunestyret etter vedtaket frå februar 2016 om å halde fram som eigen kommune etter følgjande vedtak: Rapportane Forstudie kommunereform og Kystkommunealternativet vert teke til vitande. Ein ønskjer eit godt samarbeid med nabokommunane på kysten. Bremanger kommune ønskjer ikkje å gå vidare med forhandlingar på intensjonsavtalar med Flora og Bremanger. Vedtaket vart gjort med grunnlag i forstudien til kommunen og utgreiinga i januar 2016 om samanslåing av kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy (kystkommunealternativet). I tillegg til forstudien er det er gjennomført folkemøte og ei innbyggjarkartlegging hausten 2016, der nærare tre av fire respondentar meinte at kommunen bør halde fram som eigen kommune. Styringsgruppa for forstudien konkluderte med at ei kommunesamanslåing ikkje vil løyse utfordringane Bremanger står overfor i åra framover. Oppsummering av styringsgruppa i forstudien: Bremanger blir ein utkant i ein (stor)kommune Viktige arbeidsplassar forsvinn gjennom sentralisering av funksjonar/oppgåver Ein ny (storkommune) vil ikkje kunne oppretthalde eit tenestetilbod nært innbyggjarane Kraftinntekter forsvinn frå samfunna som har avstått naturressursar Lokaldemokratiet vert ikkje styrka, men tvert imot svekka gjennom lengre avstand til avgjerdstakarane. Som nemnt ovanfor vart Bremanger i november 2015 inviterte av Flora og Vågsøy til ei utgreiing av samanslåing av Flora og Bremanger og kystkommunealternativet der og Vågsøy er med. Det vart organisert eit felles prosjekt for dette, og eksternt konsulentselskap vart leigd inn for å gjere ei utgreiing (januar 2016) av dette alternativet i tre deler: 1. Kystkommune utfordringar og moglegheiter 2. Politisk og administrativ organisering 3. Analyse og kartlegging innan økonomi Ut frå vurderingskriterium funksjonelle område for samfunnsutvikling, så konkluderer utgreiinga med at ein kan få noko effekt av at dei tre kystkommunane slår seg saman. Utfordringa er infrastruktur og

10 10/15 ein lite integrert arbeidsmarknad. Ein ny og større kommune med om lag innbyggjarar vil få god effekt på tilstrekkeleg kapasitet og relevant kompetanse samanlikna med dagens tre kommunar. Med grunnlag i næringsstrukturen så vil dei tre kystkommunane få god effekt av ei samanslåing. Basistenester som barnehage, skule, helse og omsorg bør vere lokalisert der folk bur med ei samlokalisering av meir spesialiserte tenester (PPT, barnevern, rus og enkelte tekniske tenester). Fylkesmannens vurdering Fylkesmannen tilrådde samanslåing mellom kommunane Vågsøy og Selje i den opphavlege tilrådinga, og i januar ei tilråding om samanslåing av Selje og Eid. Vi omtalte då at det er mange argument som talar for at den beste løysinga for dei tre kommunane Selje, Eid og Vågsøy er at dei slår seg saman til ein ny kommune. Men vi tok omsyn til at Vågsøy ikkje ville ha denne løysinga fordi dei ville satse på ein ny kommune på kysten saman med nettopp Bremanger og Flora. Vurderingar etter målsettingane i kommunereforma og kriteria for ein god kommunestruktur: Gode og likeverdige tenester til innbyggjarane Kommunane skal gje gode velferdstenester der folk bur, no og i framtida, med gode skular, pleie- og omsorg når vi blir eldre og trygge barnehagar for barna våre. Det handlar også om kva som skal til for å ta vare på dei innbyggjarane som treng det aller mest; barn i barnevernet, rusavhengige, menneske med psykiske helseutfordringar og dei som fell utanfor arbeidslivet. For kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy vil Fylkesmannen peike på: Flora: Gjennomgåande relevant kompetanse og bra kapasitet i tenesteytinga. Har i dag visse utfordringar innan område som krev spesialkompetanse (barnevern og sosiale tenester), dette kan bli meir utfordrande når kommunen må rekruttere etter eit forventa generasjonsskifte. Flora er i dag involvert i mange interkommunale samarbeid om tenesteyting, der fleire er med kommunar i Sunnfjord. Samanlikna med gjennomsnittet for kommunane har Flora i dag færre av dei eldste eldre (80+) samanlikna med dei som er i yrkesaktiv alder. Men fram mot 2040 er det forventa ein sterk auke i dei eldste aldersgruppene, og kommunen vil kome opp på eit gjennomsnitt for landet. Utviklinga i folketalet har dei siste åra vore positiv, men lågare enn landsgjennomsnittet. Det er forventa ein auke i folketalet framover, men framleis lågare enn gjennomsnittet i landet. Utviklinga er slik at kommunen vil oppretthalde og utvikle tenestetilbodet, men etter inntektssystemet innanfor strammare økonomiske rammer. Bremanger: Kommunen har utfordringar med små og sårbare fagmiljø, som rekruttering av spesialkompetanse på enkelte område. Særleg gjeld dette innan områda helse, barnevern, planlegging og juridisk. Dette gir samla sett utfordringar for å ha tilstrekkeleg kapasitet med relevant kompetanse innan viktige fagområde i tenesteyting og planlegging. For å møte dette har kommunen måtte sette i verk eigne personalpolitiske tiltak. Små fagmiljø kan føre til nære relasjonar mellom tenesteytar og mottakar, og kan skape vanskar for både tenesteytinga og myndigheitsutøvinga. Samanlikna med eit gjennomsnitt for kommunane har Bremanger i dag vesentleg fleire av dei eldste eldre (80+) samanlikna med dei som er i yrkesaktiv alder. Det er òg forventa ei slik utvikling framover.

11 11/15 Bremanger har dei siste åra hatt ein jamn nedgang i folketalet, og slik er og prognosane framover. Dette får direkte innverknad på tenestetilbodet til innbyggjarane (økonomi og struktur). Særleg viser utviklinga at talet på elevar i grunnskulen går mykje ned. Bremanger er ein stor kommune i areal, og har dermed lange avstandar mellom der folk bur og får sine tenester. Dette krev meir av kommunen (fagleg og økonomisk) for å oppretthalde eit godt tenestetilbod i heile kommunen. Vågsøy: Små fagmiljø gjer kommunen sårbar ved uventa hendingar og det er mindre ressursar til utvikling. Få søkjarar til leiarstillingar dei seinare år, men også vanskeleg å rekruttere arbeidstakarar innan ulike yrkesgrupper med krav til utdanning og spesialkompetanse, særleg innanfor pleie- og omsorg. Samanlikna med gjennomsnittet for landet utgjer dei eldste eldre (80+) ein noko større del av samla innbyggjarar, men dette er forventa å auke sterkt framover samtidig som tal yrkesaktive vil utgjere ein lågare del av innbyggjartalet. Vågsøy har dei siste åra hatt ein jamn nedgang i folketalet. Prognosane framover viser at folketalet vil flate ut på dagens nivå, det betyr at kommunen får ei svakare utvikling enn gjennomsnittet for landet. Ei slik utvikling får direkte innverknad på tenestetilbodet til innbyggjarane (økonomi og struktur). Vågsøy er med i mange interkommunale samarbeid om tenesteyting, der fleire er med kommunar i Nordfjord. Oppsummert er Flora samanlikna med Bremanger og Vågsøy sterkare på fagmiljø som er knytt til tenesteytinga. Ein ny og større kommune får større breidde i fagmiljø og kan dermed lettare rekruttere for tilstrekkeleg kapasitet og relevant kompetanse, sikre rettstryggleiken til innbyggjarane og ta på seg nye oppgåver. Særleg vil dette vere ein fordel for kommunane Bremanger og Vågsøy. Alle tre kommunane får i eit 20 til 30-årsperspektiv vesentleg fleire eldre samanlikna med dei som er i yrkesaktiv alder, som betyr færre av dei som skal bidra med ressursar/inntekter og pleie- og omsorg for dei eldre. Særleg vil dette vere utfordrande for Vågsøy og Bremanger, ettersom dei vil få ein relativ høg del av denne gruppa samanlikna med andre kommunar. Kommunane er med i fleire interkommunale samarbeid, mange av samarbeida er saman med andre kommunar. Kommunane må ta stilling til korleis desse skal vidareførast, ev. endrast eller at tenesta dei samarbeider om blir lagt til den nye kommunen. Avstandsulemper (reisetid) og manglande lokalkunnskap kan ha negativ effekt på tilgjenge og kvalitet på tenestene. Intensjonsavtalen mellom Flora og Vågsøy har lagt prinsipp for at det skal vere og utviklast desentraliserte tenestetilbod i kvar kommune, med delt kommunesenterfunksjon mellom Flora og Vågsøy. Innanfor økonomiske rammer kan det bli utfordrande og leggje til rette for gode tenester etter ei slik organisering og eit prinsipp om delt kommunesenterfunksjon. Dette krevst at kommunane (fellesnemnda) må gjennomføre god planlegging og tilrettelegging, m.a. i stor grad bruk av digital kommunikasjon i den nye kommunen frå Heilskapleg og samordna samfunnsutvikling Kommunereforma handlar om ei betre organisering i område der både innbyggjarar og næringsliv dagleg kryssar fleire kommunegrenser, og der større kommunar vil kunne gje ei meir heilskapleg og god planlegging til det beste for innbyggjarane. For kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy vil Fylkesmannen peike på: Flora: Kommunen har relevant kompetanse og bra kapasitet på planområdet, men har hatt vanskar med å rekruttere spisskompetanse.

12 12/15 Høg aktivitet og m.a. erfaringar med store industriutbyggingar, byplanlegging og verneområde. Sterke industrimiljø med lokalt eigarskap og ligg sentralt i forhold til offshore og maritime næringar. Tilrettelagde kommunikasjonar med flyplass og hamn for båtruter. Bremanger: Som følgje av at kommunen har manglande kapasitet og er sårbare på relevant kompetanse, har kommunen ikkje ein fullstendig arealplan for heile kommunen. Dette skapar utfordringar for samfunns- og næringsutviklinga i kommunen. Kommunen har erfaringar med ulike problemstillingar (kraftutbygging, verneområde og industri). Store reiseavstandar-/tid innan i kommunen gir utfordringar for ei funksjonell samfunnsutvikling av heile kommunen. Vågsøy: Kommunen har relevant kompetanse for myndigheitsutøving knytt til planområdet, men fagmiljøet er lite og dermed sårbart. Har erfaringar med tettstad- og byutvikling. Det ligg til rette for at ein ny og større kommune får tilstrekkeleg kapasitet med relevant kompetanse innan planområdet. Det er òg positivt at kommunane har ulike erfaringar og kompetanse i samfunnsplanlegginga. Men hovudutfordringa for ein ny og større kommune med store avstandar er å skape eit større funksjonelt område for samfunnsutvikling, både for kommunen i rolla som tilretteleggjar for utvikling av samfunns- og næringslivet og næringslivet sjølve. Samla sett er arbeidsmarknadane mellom kommunane i dag svakt integrerte. Moglegheitene ligg i betre samferdsle (vegar) og kommunikasjonar både til lands og på sjøen. Gjennom målsetting om å styrke utviklinga på kysten har alle tre kommunane felles interesser for satsingar på infrastruktur, som betre tilbod for båtruter og realisere kystvegen. Båtruter i eit kortare perspektiv og kystvegen på lengre sikt. At ein lukkast med dette, vil vere ein føresetnad for at ein ny og større kommune vil skape ei positiv heilskapleg samfunnsutvikling, både lokalt og regionalt. Kommunane har eit godt utgangspunkt i eit sterkt næringsliv, der Flora og Bremanger har relativ høg sysselsetting innan industri og Vågsøy eit veksande teknologimiljø. Kommunane ligg òg midt i smørauget for viktige næringar innan det marine, maritime, fornybar energi og reiseliv. Ein ny og større kommune vil vere mindre sårbar for svingingar i folketalet, som og vil vere ein styrke for samfunnsutviklinga. Berekraftig og økonomisk robust kommune God økonomi er med på å skape handlingsrom for kommunen til både drift og utvikling, gjere kommunen mindre sårbar for svingingar og betre møte uføresette hendingar. Til dette treng kommunane ein viss storleik på økonomien, større kapasitet og meir spesialisert kompetanse. For kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy vil Fylkesmannen peike på: Kommunane har ulike føresetnader for inntekter, Flora og Vågsøy med korrigerte frie inntekter på landsgjennomsnittet og Bremanger som gjennom kraftinntekter ligg 20 % over gjennomsnittet for alle kommunar i landet. Både Flora og Vågsøy får reduksjonar gjennom nytt inntektssystem (gradert basistilskot), dette kan kompenserast gjennom samanslåing til ein ny og større kommune (sjå omtale under økonomi). Ein ny kommune får ein større økonomi og blir betre i stand til å møte uføresette hendingar. Ein ny og større kommune har betre moglegheiter til å sikre tilstrekkeleg kapasitet og relevant kompetanse i planlegging og styring av økonomien, men vil og møte økonomiske rammer i organisering av tenestetilbodet og rolla som samfunnsutviklar. Det krevst difor at ein ny

13 13/15 kommune blir planlagt og organisert som ein effektiv eining (jf. oppgåva til fellesnemnda etter intensjonsavtalen mellom Flora og Vågsøy). Styrkt lokaldemokrati Målet er at vi har kommunar som har godt fungerande demokratiske møteplassar, med god og open debatt og involvering til beste for innbyggjarane og lokalsamfunnet. For kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy vil Fylkesmannen peike på: Ein ny og større kommune kan få fleire oppgåver og større handlingsrom, både gjennom sterkare økonomi og meir lokalpolitisk mynde ved mindre statleg styring. Kommunestyret får meir reell påverknad med færre interkommunale samarbeid, dette vil vere meir gjeldande for større kommunar. Ein ny og større kommune kan gje moglegheiter til større innverknad på regionale og nasjonale saker. Ei samanslåing fører til færre folkevalde per innbyggjar, og kontaktflata mellom innbyggjarar og folkevalde kan bli mindre. Det nye kommune-/ bystyret må byggje felles identitet knytt til den nye kommunen, og det blir viktig å vere synleg til stades lokalt og gje moglegheit til påverknad i kommunale prosessar. Ein ny kommune mellom Flora, Bremanger og Vågsøy må i eit fungerande lokaldemokrati løyse utfordringar med store avstandar og ulik lokalkunnskap knytt til dei rollene som ein kommune har. Dette skal fungere i ein heilskap for den nye kommunen, både gjennom utøving av folkevald styring og ombodsrolla til den enkelte folkevald. Krav om utgreiing av justering av kommunegrensa mellom Vågsøy og Eid Bryggja Utviklingslag har søkt om utgreiing av grensejustering mellom Vågsøy og Eid, slik at bygda Bryggja blir flytta frå Vågsøy og innlemma i den nye kommunen mellom Selje og Eid. Formålet er mellom anna at den nye kommunen skal bli ei samanhengande geografisk kommune, noko den ikkje er i dag. I tillegg viser søkjar til at mange av innbyggjarane har tilhøyrsle til Nordfjordeid, og orienterer seg dit for handel og tenester. I tillegg til dette kjem at Vågsøy kommune no orienterer seg sørover mot Florø kommune, og at Bryggja i ei eventuell ny kommune vil ligge enno meir i utkanten enn bygda er i dag. Fylkesmannen sende saka på høyring til Vågsøy, Selje og Eid for å få deira syn på oppstart av utgreiing av ei grensejustering. - Eid kommune uttala at dei er positive til oppstart av utgreiingsarbeid, og ynskjer klarlagt konsekvensar av ei eventuell grensejustering både frå 2019 og Selje kommune uttala at dei er positive til ei utgreiing av grensejustering for Bryggja, og at justeringstidpunktet må vere Vågsøy kommune uttala at det ikkje er grunnlag for krav om grensejustering, og dei ynskjer at Bryggja skal fortsette som ein del av Vågsøy kommune. Fylkesmannen viser til at spørsmålet om utgreiing og vidare prosess for dette bør takast stilling til i etterkant av Stortinget si behandling av kommunesamanslåingane. Dokumenta i saka ligg vedlagt. Oppsummering og tilråding I kommunereforma skal fylkesmennene gje eit fagleg godt grunngjeve forslag til kommunestruktur i fylket. Tilrådingane skal vere basert på dei lokale prosessane, sett opp mot måla for reforma og kriteria for ein god kommunestruktur. Dette skal både gje regjeringa og Stortinget eit best mogleg grunnlag for avgjerd når dei skal gjere ei nødvendig politisk avveging av lokale, regionale og nasjonale omsyn. Kommunereforma byggjer på frivilligheit, men eit unntak etter innst. 300 S ( innstilling frå kommunal- og forvaltningskomiteen om kommuneproposisjonen 2015) der eit fleirtal

14 14/15 på Stortinget omtalar at «unntak frå dette frivillighetsprinsippet vil likevel kunne være aktuelt i helt spesielle situasjoner der enkeltkommuner ikke må kunne stanse endringer som er hensiktsmessige ut fra regionale hensyn». Fylkesmannen har gjort vurderingar av kommunane sine sterke og svake sider og utfordringar og moglegheiter i framtida. Særleg viser våre vurderingar og analysar at det er Bremanger som får dei største utfordringane framover, både på tilstrekkeleg kapasitet og relevant kompetanse for viktige roller og oppgåver til ein kommune. Ein styrke er at kommunen har høge kraftinntekter, men storleiken på inntektene er i stor grad avhengig av prisane på kraft. Vågsøy får som ein mellomstor kommune utfordringar med å gje innbyggjarane gode tenester, og skape ei positiv samfunnsutvikling i eit lengre perspektiv. Særleg gjeld dette å gje gode tenester innan pleie- og omsorg til ein forventa sterk auke i tal eldre, samstundes med ei forventa svak utvikling av folketalet. Ein ny kystkommune blir sterkare på kapasitet og kompetanse, både innanfor tenesteyting, samfunnsutvikling og økonomi. Men hovudutfordringa for ein ny og større kommune med store avstandar, er ein effektiv tenesteproduksjon og skape eit større funksjonelt område for samfunns- og næringsutvikling. Særleg gjeld dette ei samanslåing av Flora og Vågsøy. Samla sett er arbeidsmarknadane mellom kommunane svakt integrerte. Moglegheitene ligg i betre samferdsle (vegar) og kommunikasjonar både til lands og på sjøen. Ein ny kommune må lukkast med dette, for at det i framtida skal verte ein god og funksjonell «kvardagskommune» både for folket og næringslivet. Kommunane Flora og Vågsøy har gjensidige vedtak om samanslåing. Etter våre vurderingar meiner vi at ein ny kommune der Flora og Vågsøy slår seg saman, berre delvis oppfyller måla for kommunereforma og kriteria for ein god kommunestruktur. Vår faglege tilråding er difor at skal det i framtida byggjast og utviklast ein føremålstenleg og slagkraftig ny og større kommune på kysten av Sogn og Fjordane, må òg Bremanger vere med i den nye kommunen saman med Flora og Vågsøy. Det må vere opp til Stortinget å vurdere kva vekt det skal ha at dette alternativet har kome fram så seint i kommunereforma. Vi meiner at det vil vere ein fordel for Bremanger å kome med i prosessen no, i staden for ei samanslåing i fleire steg framover. I denne samanheng må det og takast med ei vurdering av kva betydning det kan få for kommunane Flora og Vågsøy med frivillige vedtak om samanslåing, ettersom det med Bremanger må utarbeidast ei ny og endra politisk plattform framfor prosessen med felles kommunestyremøte, fellesnemnd og kongeleg resolusjon. Med helsing Anne Karin Hamre Brevet er godkjent elektronisk og har derfor ikkje underskrift. Kåre Træen prosjektleiar

15 15/15 Kopi til: Flora kommune Vågsøy kommune Bremanger kommune Kjelder: By- og kommunestyresaker for kommunereforma til kommunane Flora, Bremanger og Vågsøy Flora kommune utgreiing å halde fram som eigen kommune Utgreiingar om Kystkommunealternativet (Flora Bremanger Vågsøy) og Flora Bremanger frå januar-februar 2016 Bremanger kommune forstudie kommunereforma Bremanger kommune budsjett og økonomiplan Statistikk frå SSB folketal, alderssamansetjing og økonomi Rutehefte frå Norled og Fjord 1 Vegvesenet no. reiseavstandar Fylkesspegelen for Sogn og Fjordane Fylkesmannens vurderingar og tilrådingar frå og