Småkraft AS er eit produksjonsselskap som vart etablert i 2002. Fem selskap i Statkraftalliansen eig Småkraft: Skagerak Energi, Trondheim Energiverk, Agder Energi, BKK og Statkraft. Målet til Småkraft er å byggja ut små som kan produsera 2,5 TWh/år innan 10 år. Fem nye små i Fjærland / ny kraftlinje frå Fjærland til Grindsdalen Informasjon om planlagt utbygging. Kven kan du kontakta? Dersom du er interessert i meir utfyllande informasjon kan du ta kontakt med: Småkraft AS Postboks 7050 5020 Bergen Kontaktperson: Tor Gjermundsen, tlf. 915 10 812 tor.gjermundsen@smaakraft.no Spørsmål om saksbehandling kan du retta til: NVE Konsesjon og tilsyn Postboks 5091 Majorstua 0301 Oslo Kontaktperson: Øystein Grundt, tlf 22 95 93 89 oegr@nve.no Utgjeve: 2006 Utarbeidd av: SWECO Grøner AS, Småkraft AS og grunneigarar Fjærlandsfjorden. Grafisk produksjon: Bodoni Utsikt utover Fjærlandsfjorden frå Bjåstad (Foto: SWECO Grøner AS)
etter måten er lite eksponerte mot fjorden. Samstundes føreligg søknad frå Sognekraft AS om ny line ut frå Fjærland gjennom Grindsdalen. Traséen er den same som ein nytta til det tidlege telefonsambandet til Fjærland, og vil føre til at stolpebaserte liner langs fjorden forsvinn. Sakshandsaming for dei fem småa Fjærlandsfjorden sett frå Lidal (Foto: SWECO Grøner AS) Utbygginga er eit samarbeidsprosjekt mellom Småkraft AS og lokale grunneigarar. Småkraft AS er konsesjonssøkjar og vil leiga fallrettane i 40 år. Det er laga eigne avtalar med grunneigarane som sikrar deira interesser i prosjektet. I august 2005 gjekk søknad til NVE (Norges vassdrags- og Energidirektorat) om konsesjon for fem små i Fjærland. Høringsfristen gjekk ut i desember 2005, men Sogndal kommune har i søknadsprosessen fått forlenga frist til å kome med innspel i samband med politisk handsaming av ein Samla plan for vurdering av små i Fjærland. Bakgrunn I Fjærlandsfjorden kan ein i nedbørrike periodar telje meir enn tretti elver som kastar seg ned fjellsidene. Alt i 1914 bygde fjærlendingane sitt eige private på dugnad, og Fjærland var tredje grenda i Sogn som fekk elektrisk lys. Fjærlandsbygda var óg tidleg ute med eige telefonsamband. Alt ved førre århundreskiftet etablerte dei line over fjellet frå Leikanger til ein talestasjon i Mundal, også den til dels på dugnad. Straumkapasiteten til et i Fjærland var begrensa, og først på slutten av 1950-talet fekk heile Fjærlandsbygda og dei små grendene ute langs fjorden straum, då Sognekraft bygde forsyningsliner ut fjorden (på vestsida til Menes, og på austsida til Romøyri). I dag er desse linene mogne for utskifting, og fleire grender kan i denne prosessen missa straumen. Linjekapasiteten er framleis hovudårsaka til at ein i Fjærland og Fjærlandsfjorden til no ikkje har kunna utnytte det potensialet ein har for småskala utbygging av eit fåtal elvar i området. Horpedalen små, arvtakaren etter det gamle frå 1914, og einaste i fjorden, utnyttar berre halve kapasiteten, grunna linjeproblemet. Sogndal kommune har i samarbeid med Sognekraft AS og Småkraft AS fått utarbeidd ein samla vurdering for kraftpotensialet i Fjærland, og no føreligg til slutthandsaming ein konsesjonssøknad for fem små frå Småkraft AS, basert på elver som Planane Ein vil her berre kort presentere hovudalternativa for dei fem a med tilhøyrande anlegg. For nokre av prosjekta finst det alternative løysingar for utbygging som ikkje blir beskrivne her. 8 Tabell over nøkkeltall: Berge/ Bjåstad Hatlestad Lidal Jordal Romøyri MIDDELVASSFØRING (M 3 /S) 2,0 0,4 0,8 1, 5 1,0 SLUKEEVNE M 3 /S) 3,0 0,6 1,1 2,2 1,9 FALLHØGDE 390 615 595 265 523 VASSVEG -LENGD (M) 1960 1960 2850 1770 1400 VASSVEG -TYPE Bora sjakt/ Røyr i grøft. Nedgrove røyr/ røyr i dagen Røyr i grøft Røyr i grøft Fjellanlegg: Bora sjakt og tunnel KRAFTSTASJON I dagen I dagen I dagen I dagen I fjell INSTALLASJON (MW) 9,3 3,2 5,7 4,8 8,5 MIDLARE PRODUKSJON PR. ÅR GWH) 38,2 12,2 24 20,1 27,9 UTBYGGINGSKOSTNAD (NOK)* 85,1 24,9 47,7 32,8 55,3 UTBYGGINGSPRIS (NOK/KWH) 2,23 2,04 1,99 1,76 1,98 *Inkludert kraftlinjer (totalt 40 millionar NOK)
Migandefossen ved Lidal Trodalselvi, sør for Romøyri Teigaelvi, sør for Jordal Svalaåna, sør for Teigen Distadelvi Eit utval eksponerte elver langs Fjærlandsfjorden som ikkje vert råka av utbygginga (Alle fem foto over: Steinar Distad) Andre aktørar har fleire andre små under planlegging i Fjærland. Desse blir ikkje omtala i denne brosjyren, men ein har teke høgde for dette ved val av linjeløysing, ikkje minst med omsyn til kapasitet. Totalt vil Småkraft AS sine prosjekt kunne produsere 120 GWh med ein tilhøyrande utbyggingskostnad på 250 mill. kr. Inntaksdammane vil bli bygde i betong og lagt i sjølve elveleiet, og det vil ikkje bli noko reguleringsmagasin. Ein typisk dam vil vere 20-40 m brei og 4-6 m høg. Med unntak av for Romøyri som blir lagt i fjell, vil alle vassvegane utførast som nedgravne røyr. Etter kvart som vegetasjonen veks til igjen i røyrtraseane, vil anlegget bli lite synleg. Vassvegtraséane kan ein under anleggsarbeida i stor grad bruka som tilkomstvegar. Der terrenget er for bratt vil det bli bygd midlertidige anleggsvegar som vil bli tilbakeførte etter avslutta utbygging. Det vil difor i liten grad bli behov for nye, permanente vegar. Kraftstasjonane blir for alle anlegga lagde ved fjorden. Romøyri kraftstasjon vil bli lagt i fjell, mens dei fire andre vil bli plasserte i dagen. Bygningane skal tilpassast lokal byggeskikk og terrenget rundt, og vil ha ei grunnflate på om lag 60 70 m 2. Tilknyting til kraftnettet blir omtala under avsnittet Tilhøyrande anlegg. I samband med konsesjonssøknadene er verdiane og konsekvensane av kvart enkelt prosjekt vurderte etter følgjande miljøtema: landskap, inngrepsfrie naturområde (INON), biologisk mangfald, fisk, kulturminne, friluftsliv/reiseliv og landbruk. Redusert vassføring og terrenginngrep vil påverka landskapet. Vegetasjon i anleggsområda vil også bli påverka av inngrepa. Viltet vil sannsynlegvis halde seg unna området i anleggstida, men det er ikkje forventa endringar av dyrelivet etter anleggsarbeidet er avslutta. Elvestrekningane som blir råka av tiltaka, er stort sett for bratte til å eigne seg for fisk. Kulturminne vil i liten grad bli råka. Landbruket i Fjærland kan tene på utbygging. Etablering av kai-anlegg og midlertidige anleggsvegar kan innebera at ein kan få tatt ut skog, og frakte dyr trygt over fjorden på beite til mellom anna Lidal. Dessutan vil ein kunne tilføre småsamfunna kapital til å halde vedlike gamle gardanlegg og kulturlandskap. Dei viktigaste konsekvensane av kvart enkelt anlegg blir omtala spesielt. Bygging av dei planlagde a inneber samla sett etter måten små inngrep i naturen, noko som Småkraft og grunneigarane meiner er akseptabelt. Felles for alle prosjekta er at elvestrekningane som blir påverka generelt er lite synlige i fjordlandskapet. Vassmengda i elvene varierer heile tida, men det finst eit stort antal elver som normalt er godt synlege i fjorden, og som ikkje blir råka av utbygging. Her er nokre av dei mest synlege som ikkje er med i Samla plan for Fjærland. Trodalselvi som renn ut med to løp i fjorden ved Troøyri, sørvest for Romøyri, er spesielt godt synleg i landskapet. Dette er den elva som turistferja styrar oppom på veg inn Fjærlandsfjorden.
Berge/Bjåstad Berge/Bjåstad sett frå Hatlestadelvi (Foto: SWECO Grøner AS) Hatlestad Hatlestad sett frå austsida av fjorden ved Bjåstad (Foto: SWECO Grøner AS) Kraftverket vil utnytte vatn frå både Bergselvi og Bjåstadelvi. I øvre del av Bjåstadelvi vil vassvegen hovudsakeleg bli utført som tunnel og med nedgravne røyr i nedre del. Vassvegen i Bergselvi vil bli bygd som nedgravne røyr. Dei to vassvegane førast saman ca 300 m før fjorden og går samla til kraftstasjonen ved fjorden. Det vil bli laga ein kilometer lang veg langs røyrtraseen frå riksvegen og opp til vassinntaket i Bergselvi. Den gamle vegtraseen vil delvis bli brukt og oppgradert. Ein føresett at det blir sleppt ei vassmengde på 100 l/s som minstevassføring i Bergselvi og 90 l/s i Bjåstadelvi perioden 1.5.-30.9. Konsekvensar av inngrepet: Dei største konsekvensane vil vere knytt til friluftsliv. Bergsdalen vert nytta til jakt-, ski- og fotturar, men er ikkje blant dei viktigaste utfartsområda i Fjærland. Redusert vassføring og terrenginngrep vil påverke landskapet og gje ein reduksjon i landskapsopplevinga for dei som ferdast langs elva i Bergsdalen. Konsekvensane for dei andre miljøtema som er vurderte, er mindre alvorlige. Kraftverket vil utnytte vatn frå Hatlestadelvi. Vassvegen vil hovudsakleg bli lagt i grøft, men delar kan bli lagt som røyrgate i dagen. Det vil ikkje bli bygd permanent veg opp til vassinntaket, men der røyrtraseen er for bratt, vil det bli bygd midlertidige anleggsvegar. Ein føreset at det vil bli sleppt 40 l/s som minstevassføring i perioden 1.5.-30.9. Konsekvensar av inngrepet: Området blir noko nytta til friluftsliv, då det går stiar på begge sider av elva. Sjølv om området blir noko brukt av turistar, er dette langt frå eit viktig turområde for turistar. Anleggsvegar og røyrtrase vil gje midlertidige sår i landskapet. Saman med redusert vassføring vil dette gi ein reduksjon i dei kvalitetane som gjer området eigna for friluftsliv. Viss heile røyret blir grave ned, vil konsekvensane for både landskap og friluftsliv bli mindre. Etter kvart som vegetasjonen veks til, vil konsekvensane av utbygginga i alle høve bli mindre.
Planlagde med linjer Hatlestad Kraftverk Berge/Bjåstad Kraftverk Jordal Kraftverk Lidal Kraftverk Romøyri Kraftverk 0 1 2 3 Kilometer OVERSIKT FJÆRLAND Kraftstasjon, planlagt Inntak, planlagt Vannvei-rør, planlagt Feltgrenser, Restfelt 132kV planlagt 22kV Sjøkabel, planlagt 22kV Jordkabel, planlagt 22kV Eksisterande, rivast
Lidal sett frå vestsida av Fjærlandsfjorden (Foto: SWECO Grøner AS) Jordal ved utløpet av Jordalselvi (Foto: Småkraft AS) Lidal Lidal vil nytte vatnet frå Breiseteelvi og Kvanndøla som munnar ut ved Lidal. Vatnet frå dei to elvane samlast og blir ført i nedgravne røyr ned til kraftstasjonen ved fjorden. Sidan Lidal er veglaus, må det byggjast ein kai. Frå kaien til kraftstasjonen vil det bli bygd ein om lag 100 m lang veg. Det vil ikkje bli bygd permanent veg opp til vassinntaka, men der røyrtraseen er for bratt for kjøretøy, vil det bli bygd midlertidige anleggsvegar. Ein føreset at det blir sleppt 40 l/s som minstevassføring nedstrøms inntaket i Kvanndøla og tilsvarande 20 l/s i Breiseteelvi i perioden 1.5 30.9. Konsekvensar av inngrepet: Tiltaket vil først og fremst være negativt for landskap og kulturminne. Dei negative konsekvensane vil minke etter kvart som vegetasjonen langs røyrtraseen og dei midlertidige vegane vekst til. Inngrepet vil i utgangspunktet føre til bortfall av inngrepsfrie naturområde. Bygging av den planlagde 132 kv-lina mellom Lidal og Grindsdalen bidrar imidlertid til at bortfallet som følgje av bygging av et blir minimalt. Utbygginga vil vere positiv for landbruket, då etablering av kai-anlegg og midlertidige skogsvegar vil gjere det mogleg å ta ut hogstmoden skog. Jordal Jordal vil nytte vatnet frå Jordalselvi som munnar ut ved Jordal. Vassføringa i elva er noko redusert då vatn frå den øvre delen av nedbørfeltet er overført til Mel. Store delar av vassvegen vil bli nedgrove og lagt langs eksisterande traktorveg. Ein føreset å sleppe 120 l/s som minstevassføring i perioden 1.5-30.9. Konsekvensar av inngrepet Utbygginga vil ikkje føre til alvorlege konsekvensar for nokon av dei miljøfaglege tema som er vurderte. 10 11
Tilhøyrande anlegg: I tillegg er det planlagt bygd eit nytt, lokalt 22 kv-anlegg for å knyte dei fem a til 132 kv lina (sjå kart). Det nye anlegget vil bli primært bli gjennomført med jord- og sjøkablar. Romøyri. Rommedøla inn gjelet frå venstre (Foto: boka Fjærlandsfjorden, 2002) Romøyri Romøyri vil utnytte vatnet frå Rommedøla, som munnar ut ved Romøyri. Anlegget vil bli lagt i fjell. Anleggsarbeidet vil bli utført med helikopter og båt, og ingen vegar vil derfor bli bygde, men det må byggjast eit kai-anlegg ved Romøyri. Overskotsmassane frå anlegget kan dels nyttast til molo/kai-anlegg, dels deponerast på fjordbotnen. Det er ikkje fastsett minstevassføring i dette prosjektet, då dei miljømessige vinstane forbundne med slepping av vatn blir små i forhold til kostnadene. Sideelva Severiselvi er urørt, og ein reknar med 39% vassføring i utlaupet. Konsekvensar av inngrepet Dei største negative konsekvensane av utbygginga er først og fremst forbunde med redusert vassføring i dei synlege øvre delane av fossefallet ned mot fjorden. Dette vil vere negativt for landskapskvalitetane, kulturminne/-miljø og friluftsliv/reiseliv. Elvelaupet i sjølve Rommedalen vil berre ha synlege inngrep på ei kort strekning heilt nedst i dalen. Inngrepet vil i utgangspunktet føre til bortfall av inngrepsfrie naturområde. Bygging av den planlagde 132 kv-lina mellom Lidal og Grindsdalen bidreg imidlertid til at bortfallet som følgje av bygging av et blir vesentleg redusert. Den nye 132 kv-lina vil gå frå transformatorstasjonen i Lidal, via Breisetedalelen og Grindsdalen til Grindsdalen trafostasjon for påkopling til Statnett si eksisterande 132 kv-linje. Den nye lina blir lågt i terrenget, i god avstand frå stølar og andre bygningar, og det vil bli brukt kreosotimpregnerte stolpar og mørke traversar. Konsekvensar av inngrepet Den nye 132 kv-lina vil i første rekkje gje visuelle konsekvensar som påverkar landskapsverdien og opplevinga på strekninga mellom Lidal og Grindsdalen. Dette omfattar til dels område som i dag er urørte av tyngre tekniske inngrep, sjølv om den gamle telefonlina til Fjærland i si tid følgde denne traséen. Ein vil derfor få eit bortfall av eit såkalla INONområde (Inngrepsfrie naturområde i Noreg). Fjellområdet vert lokalt nytta til rekreasjon og jakt, og ein del av stølane i fjellet er i bruk som fritidsbustader. Området er imidlertid vanskeleg tilgjengeleg, og oppgradering av veg til Grindsdalen kan gjere området meir tilgjengeleg og attraktivt enn det er i dag. Ein annan konsekvens er at kraftlinjer (luftspenn) kan gje auka fare for fuglekollisjonar. Dette gjeld først og fremst hønsefugl som rype, orrfugl og storfugl, men også andre artar, som til dømes rovfugl. Bygging av ny 22 kv-linje mellom dei fem planlagde a vil føre til at luftlina som i dag går langs austsida av Fjærlandsfjorden frå Bjåstad til Romøyri kan rivast. I tillegg kan fjordspennet mellom Lidal og Jordal og lina til Meneseggi rivast. Dette vil bety ei betre landskapsoppleving langs store delar av Fjærlandsfjorden. 12 13
Notat Fjærland sett frå Bergsdalen.(Foto: SWECO Grøner AS) Fordelar med utbyggingane Bygginga av dei fem a vil gje ei lokal verdiskaping som mellom anna vil vere med på å oppretthalde busettinga. For grunneigarane vil inntektene i samband med ei kraftutbygging bety auka økonomisk tryggleik, noko som vil gi fleire ny giv til å utvide og/eller halde fram med noverande utleige av hytter/hus til turistar. Dette vil igjen føre til at bygningar og kulturlandskap skjøttast. Kraftutbygging vil gje inntekter til grunneigarane, og dermed skatteinntekter til Sogndal kommune. Det må også betalast eigedomsskatt til kommunen. Romøyri, Lidal og Bjåstad må i tillegg betale naturressursskatt til Sogndal kommune og Sogn og Fjordane fylkeskommune. Ei masteroppgåve frå Universitetet for miljø og biovitenskap (UMB) på Ås, syner at for kvar krone som blir investert, vil det bli generert 1-1,50 kr i lokal verdiskaping. Basert på denne undersøkinga vil verdiskapinga for regionen bli 250 300 mill. kr i form av mellom anna; entreprenørarbeid, varekjøp, servicetenester og arbeidsplassar som ein direkte konsekvens av utbygging og drift. Det er viktig at alle dei fem a får konsesjon for å kunne forsvare det økonomiske løftet med å bygge ny 132 kv-linje. Denne lina må byggjast uansett viss eitt eller fleire av småa som er planlagt av andre aktørar i Fjærland skal kunne byggjast ut. Når ein veg lokale fordelar ved utbygging mot til dømes dei miljømessige kostnadene, er det lett å gløyme den samfunnsmessige (og globale) miljøvinsten av å produsere fornybar energi som svarer til forbruket i om lag fem tusen norske husstandar. 14 15