VURDERING AV AVRENNINGSFORHOLD

09 2015 GEOPLAN AS UTVIDING AV KVERNURI SKIFERBROT VURDERING AV AVRENNINGSFORHOLD FAGRAPPORT

09 2015 GEOPLAN AS UTVIDING AV KVERNURI SKIFERBROT ADRESSE COWI AS Postboks 2422 Solheimsviken 5824 Bergen TLF +47 02694 WWW cowi.no VURDERING AV AVRENNINGSFORHOLD FAGRAPPORT OPPDRAGSNR. A071069 DOKUMENTNR. RAP-071069-001 VERSJON 01 UTGIVELSESDATO 25.09.2015 UTARBEIDET Aud Sual og Oddmu Soldal GODKJENT Oddmu Soldal

5 INNHOLD 1 Innleiing 7 2 Metode 7 2.1 Eksisterae informasjon 7 2.2 Feltarbeid 8 3 Aktiviteten i steinbrotet 8 4 Området 9 4.1 Topografi 9 4.2 Berggrunn 10 4.3 Lausmassar 11 4.4 Overflatevatn 12 4.5 Grunnvatn 13 4.6 Nedbør 13 4.7 Naturvernområde 14 5 Utført arbeid 15 5.1 Måling av elektrisk leiingsevne i bekkar 15 5.2 Vassprøvetaking 16 5.3 Berggrunnskartlegging 17 6 Vasskvalitet og resipientforhold 18 6.1 Analyseresultat 18 6.2 Vasskvalitet 20 6.3 Resipientforhold 22 7 Vurdering av framtidig drift 23 7.1 Planlagd utviding av steinbrotet 23 7.2 Vasskvalitet og avrenningsmønster 24 7.3 Resipientforhold 24 7.4 Naturvernområde 24 8 Kjelder 25 9 Vedlegg 25

6 Samarag I samba med ei planlagd utviding av skiferbrotet Kvernuri ved Solesnes i Joal kommune, har COWI AS vorte engasjert av Hardangerskifer AS v/geoplan AS for å utføre ei vurdering av korleis utvidinga vil påverke overflate- og grunnvatnet i området og gje ei vurdering av avrenninga til sjø. Vurderingane er baserte på feltobservasjonar med målingar av elektrisk leiingsevne i bekkevatn og kartlegging av oppsprekninga av berggrunnen. I tillegg er det innsamla og analysert vatn frå to ruar med prøvetaking av vatnet i 5 bekkar i området. Analyseresultata viser at bekkevatnet nedstrøms dagens steinbrotsområde er noko påverka av aktiviteten i steinbrotet, hovudsakleg med tanke på partikkelinnhald og nitrogen. Verdiane for suspeert stoff ligg godt uer grensa på 50 mg/l gitt i Forurensningsforskrifta 30-6 for krav til utslepp til vatn frå produksjon av pukk, grus, sa og singel. På grunn av lite nedbørsfelt og sterkt oppsprukken berggrunn i den austlege delen av steinbrotet med drenering ned i djupe sprekker, er det begrensa mengder overflatevatn frå steinbrotsområdet som renn ut i hovedresipienten Hardangerfjorden. Avrenning via grunnvatn vil truleg vera ein betydeleg del av avrenninga. Avrenninga frå steinbrotet er vurdert til å ikkje medføre negative konsekvensar for vasskvaliteten og livet i fjorden i dag. Etter den planlagde utvidinga av steinbrotet vil aktiviteten i steinbrotet vere den same, men uttak og deponering flytter seg i nordleg retning nærare fjorden. Aktiviteten i steinbrotet vil såleis flytte seg lenger vekk frå naturvernområdet sør for steinbrotet og dei næraste grunnvassbrønnane som ligg om lag 1,3 km søraust for dagens uttaksområde. Basert på ei samla vurdering er den planlagde utvidinga av steinbrotet ikkje vurdert til å medføre negative konsekvensar for vasskvaliteten verken i hovedresipienten, naturvernområdet eller grunnvatnet der dette blir utnytta, og heller ikkje medføre eringar i grunnvasstaen i området rut steinbrotet.

7 1 Innleiing COWI AS har blitt engasjert av Hardangerskifer AS v/geoplan AS for å utføre ei vurdering av forureining i samba med ei planlagd utviding av skiferbrotet Kvernuri ved Solesnes i Joal kommune. Denne rapporten belyser korleis ei framtidig utviding av steinbrotet vil påverke overflate- og grunnvatn i området og gjev ei vurdering av avrenninga til sjø. Vurderingar av støy og steinstøv blir gitt i eigne rapportar. Kvernuri skiferbrot er lokalisert om lag 2,5 km nord for Joal sentrum på sørsida av Hardangerfjorden (figur 1). Figur 1. Lokalisering av Kvernuri skiferbrot nord for Joal sentrum ved Hardangerfjorden 2 Metode 2.1 Eksisterae informasjon Informasjon om berggrunn og lausmasser i området vart henta frå kartdatabasen til Norges geologiske uersøkelse (NGU). Informasjon om lokale drikkevassbrønnar og deira yteevne er registrert i NGU sin brønatabase GRANADA. Det vart også nytta informasjon om natur- og friluftslivsområde frå Miljødirektoratet sin Naturbase og oversikt over oppdrettsanlegg i Hardangerfjorden frå Miljøstatus.no. Informasjon om nedbør og temperatur vart henta frå Meteorologisk institutt. I tillegg vart det innhenta informasjon frå Hardangerskifer AS.

8 2.2 Feltarbeid Feltarbeid vart utført i området rut steinbrotet den 19.06.2015 og 19.08.2015. Det vart teke vassprøver frå 5 bekkar i området. Kartlegging av overflatevatn vart utført gjennom observasjonar og målingar av elektrisk leiingsevne og temperatur i vatn. Sprekkeforhold i berggrunnen inne i steinbrotet og i området rut vart kartlagd. 3 Aktiviteten i steinbrotet Steinbrotet er det eldste steinbrotet i drift i Noreg i dag, og Hardangerskifer AS er den største leveraøren av skifermurstein i laet. Produksjonen i dag er rut 1000 vogntog med stein i året, i tillegg til skiferheller og spesialprodukt. I steinbrotet blir det nytta 3 gravemaskiner på stuff og ei til lasting (figur 2). Det vert bora kvar dag med boretårn knytt til ei gravemaskin. Sprenging skjer ein gong om dagen. Det vert også nytta to leddumparar i arbeidet, og transporten ut av steinbrotet skjer med trailer. Det går ut 4 8 vogntog per dag. I periodar blir det nytta eit sorteringsverk for mire murstein. Sorteringsverket er drive av ein mire dieselmotor. Figur 2. Maskiner og utstyr nytta i steinbrotet

9 4 Området 4.1 Topografi Bekkar Planområde N N Figur 3. Terrengmodellar av området ved Kvernuri skiferbrot Kvernuri er lokalisert i ei bratt fjellskråning ved Hardangerfjorden. Toppen av steinbrotet ligg på 335 moh., og dei nedre delane ligg i dag på om lag 140 moh. (figur 3). På austsida av steinbrotet ligg Jonahornet med toppnivå på 420 moh. Bakanfor steinbrotet stuper terrenget ned til eit myrområde som ligg om lag 260 moh (figur 3). Det er planlagt å utvide steinbrotet i nordleg retning ned mot Hardangerfjorden, samt i austleg retning.

10 4.2 Berggrunn Skiferen frå Kvernuri steinbrotet er ein baa gneis. Berggrunnsgeologisk kart frå NGU viser utbreiinga av denne gneisen (figur 4). I bakkant (sørleg retning) av steinbrotet er det fylitt/glimmerskifer og granitt/gneisgranitt. Figur 5 viser bilete av den skifrige gneisen i steinbrotet. Båa gneis Grønnstein, grønnskifer Meta-aesitt, metadacitt Fyllitt, glimmerskifer Granitt, gneisgranitt Figur 4. Berggrunnsgeologisk kart over området (www.ngu.no) Figur 5. Skifrig gneis i dei sentrale delane av steinbrotet

11 4.3 Lausmassar Lausmassekart frå NGU viser at det hovudsakleg er bart fjell med stadvis tynt lausmassedekke i området rut steinbrotet (figur 6). Figur 7 viser bilete av terrenget i området nedanfor dagens steinbrot med tynt vegetasjonsdekke over fjellgrunnen. Figur 6. Lausmassekart over området (www.ngu.no) Figur 7. Bilete av terrenget i området nedanfor dagens steinbrot.

12 4.4 Overflatevatn Ei oversikt over bekkar i området er vist i figur 3. Det vart registrert 7 bekkar i den bratte lia nedanfor dagens steinbrot. Desse er alle relativt små (figur 8). Ved fylkesvegen nede ved Hardangerfjorden kan det observerast nokre små bekkar som er konsentrerte til området midt nedanfor steinbrotet (figur 3). Lenger vest langs vegskjeringa til fylkesvegen er det ingen bekkar, men der er eit jamt sig av vatn ned langs bergskrentane. Langs fylkesvegen nedanfor den austlege delen av steinbrotet er det oppført ein rasvoll. Dette området framstår som den tørraste delen av området nedanfor steinbrotet. Eit eksempel på bruk av røyr til drenering av overflatevatn i den øvre delen av steinbrotet er vist i figur 8. Generelt er det imidlertid lite vatn inne i steinbrotet. Det er noko sig av vatn frå sprekker i berggrunnen i dei sentrale delane av steinbrotet, og det kan danne seg små dammar i dei flatare områda i steinbrotet ved nedbør. Det er likevel ikkje nødveig med noko form for utpumping eller annan hatering av vatn i steinbrotet i dag. Der bekkane krysser lokalvegen i lia rett nedanfor steinbrotet og fylkesvegen ved Hardangerfjorden, går vatnet i røyr uer vegen. Det er her små dammar i overkant av vegane som kan redusere partikkeltransporten noko før bekkane renn vidare nedover mot sjøen (figur 8). Det er fleire bekkar i det flatare området i bakkant (sør for) steinbrotet (figur 2 og 7). Dette er større bekkar enn dei som er observerte i lia nedstrøms (nord for) steinbrotet. Det er ingen tjørn eller innsjøar i området rut steinbrotet. Rør for drenering av overflatevatn inne i steinbrotet Typisk bekkefar i lia nedanfor steinbrotet Liten sedimentasjonsdam ovanfor lokalveg Figur 8. Bilete av overflatevatn i området rut steinbrotet. Bekk ved fylkesveg

13 4.5 Grunnvatn Grunnvassdatabasen GRANADA viser at det er 3 fjellbrønnar i området ved Selsvik om lag 1,3 km søraust for dagens steinbrot (figur 9). Desse er etablerte i området der berggrunnen består av meta-aesitt og metadacitt. Brønnane er mellom 90 og 150 meter djupe og har ei vassføring på mellom 120 og 250 l/t. Det foregår inga utnytting av grunnvatnet i området rut steinbrotet. Figur 9. Lokalisering av grunnvassbrønner i området rut steinbrotet. 4.6 Nedbør Nedbørs- og temperaturnormalar for Joal i perioden 1961-1990 er vist i figur 10. Figuren viser at det er mest nedbør om hausten og vinteren og minst nedbør om våren. Normalen for årsnedbør er 2150 mm, og middeltemperaturen for et år ligg på 6,9 C. Data frå målestasjonen i Joal er ikkje tilgjengeleg for dei siste åra, men data frå ein målestasjon på Aksnes rett over fjorden for Joal viser noko meir nedbør for sommarmånadane 2015 i forhold til nivåa vist i figur 9. Det vart registrert nedbør på høvesvis 158 mm, 175 mm og 221 mm for månadane juni, juli og august 2015. Det må nemnast at det kan vere store lokale variasjonar i nedbørsmengde langs Hardangerfjorden.

14 Figur 10. Nedbørs- og temperaturnormaler for Joal i perioden 1961-1990 (www.eklima.no). 4.7 Naturvernområde I området sør for Kvernuri steinbrot ligg naturvernområdet Gullbergnotten (figur 11). Området er markert i Miljødirektorats Naturbase som eit naturreservat med verneplan skogvern. Naturvernområdet har eit areal på om lag 3,4 km². Figur 11. Utbreiinga av naturvernområdet sør for steinbrotet (raud skravering).

15 5 Utført arbeid Figur 12 viser bekkane som vart kartlagt uer feltarbeidet og lokalitetane der det vart teke vassprøvar. Bekkar Planområde Vassprøvelokalitetar N Figur 12. Oversikt over bekkar og vassprøvelokalitetar. 5.1 Måling av elektrisk leiingsevne i bekkar Elektrisk leiingsevne er eit mål på totalinnhaldet av oppløyste stoff i vatnet. Det er ikkje eit mål på forureining i seg sjølv, men forureina vatn vil generelt ha høgare leiingsevne enn reint vatn. Elektrisk leiingsevne kan også gje iikasjonar på vatnet si opphaldstid i grunnen, sidan grunnvatn generelt har høgare leiingsevne enn overflatevatn. I området rut steinbrotet vart leiingsevna målt i alle bekkar, samt i vatn som rann ut av røyret vist i figur 8 og i vatn frå sprekker i berggrunnen inne i steinbrotet. Verdiane er vist i figur 13. Verdiane ved kvar lokalitet varierte lite mellom dei to feltdagane i juni og august, så eit gjennomsnitt av målte verdiar ved kvar lokalitet er vist i figur 13. Resultata viser at dei høgaste leiingsevneverdiane er målt rett i nedkant av steinbrotet, samt inne i steinbrotet. Verdiane er lågare i bekkane i lia lenger vest for steinbrotet og ved hovudvegen. Resultata gjev ein iikasjon på kvar vatnet kan vere mest forureina, og basert på leiingsevnemålingane vart enkelte bekker valt ut for laboratorieanalysar (figur 12 og 13).

16 I området bakanfor (sør for) steinbrotet vart det målt leiingsevne på 23 µs/cm i bekken som renn austover (figur 12, ikkje vist i figur 13 ). På grunn av terrengforholda og avstaen til steinbrotet, er denne bekken vurdert til å ikkje kunne vere påverka av aktiviteten i steinbrotet. Figur 13. Målingar av leiingsevne gitt i µs/cm i bekkar i området rut steinbrotet. Verdiane er gjennomsnitt av utførte målingar. 5.2 Vassprøvetaking Det vart teke vassprøver frå 5 bekkar i området (figur 12). Tre av bekkane er lokalisert i lia nedanfor dagens steinbrot, og ein bekk er lokalisert ved fylkesvegen ved Hardangerfjorden. I tillegg vart det teke vassprøve frå bekken i området sør for steinbrotet som er vurdert til å ikkje kunne vere påverka av aktiviteten i steinbrotet. I den are prøverua (august) vart det teke vassprøve frå bekk 2 både i sedimentasjonsdammen ovanfor lokalvegen (kalla 2b) og nedanfor lokalvegen for samanlikning. Aktiviteten i steinbrotet var på normalt nivå uer og i tida før prøvetakinga. Det var ikkje nedbør uer prøvetakinga, men det hadde vore nedbør i tida før feltarbeidet vart utført. Det vart ikkje observert blakking av vatnet bekkane uer prøvetakinga. Vassprøvane vart analyserte for tungmetall, PCB7, BTEX, PAH16, sum THC(>C5-C35), TOC (total organisk karbon), total nitrogen, total fosfor, turbiditet, alkalitet, kouktivitet, suspeert stoff og ph. Analysane vart utført av det akkrediterte laboratoriet Eurofins AS.

17 5.3 Berggrunnskartlegging Gneisen i steinbrotet har framtredae lagning med fall 25-30 grader mot nord-nordaust (figur 14 og 15). Inne i dei sentrale delane av steinbrotet vart det observert enkelte vassførae sprekker (figur 15). Det vart opplyst at det kjem noko meir vatn frå sprekkane på dagar med mykje nedbør, men at vatnet forsvinn raskt etter at nedbøren stoppar. Figur 14. Sprekkeroser og konturplott for berggrunnen i området Figur 15. Berggrunnen inne i steinbrotet. Vassførae sprekker er vist i biletet til høgre.

18 I den austlege delen av steinbrotet er berggrunnen meir oppsprukken enn i den vestlege delen av området. I den austlege delen av steinbrotet er det sonar med djupe vertikale, åpne sprekker som truleg strekk seg fleire titals meter nedover i grunnen. Dette området ligg ovanfor rasvollen ved fylkesvegen der det ikkje vart observert overflatevatn. Det er derfor truleg at mykje av overflatevatnet i den austlege delen av steinbrotet drenerer djupt ned i berggrunnen. I den vestlege delen av steinbrotet og lia nedanfor er berggrunnen mire oppsprukken, noko som samsvarer med at det i dette området er observert bekkar og eit generelt sig av overflatevatn ned mot fylkesvegen. Djupe vertikale sprekker Figur 16. Område med djupe sprekker i den austlege delen av steinbrotet (bilete tatt mot aust) 6 Vasskvalitet og resipientforhold 6.1 Analyseresultat Resultata av laboratorieanalysane av bekkevatnet er vist i tabell 1. Fullsteige analyserapportar er gitt i vedlegg 1. Vurderinga av analyseresultata er utført basert på rettleiaren Klassifisering av miljøkvalitet i ferskvann frå 1997 (TA-1468/1997) og rapporten "Kvalitetssikring av miljøkvalitetsstaarder" frå 2014 (M-241/2014). Tabell 1 viser analyseresultata fargelagt i samsvar med tilstasklassane gitt i rettleiaren "Klassifisering av miljøkvalitet i ferskvatn" frå 1997 (TA-1468/1997) for parametrane som er inkludert i denne rettleiaren. I 2012 gav Klima- og forurensningsdirektoratet ut rapporten "Bakgrunnsdokument for utarbeidelse av miljøkvalitetsstaarder og klassifisering av miljøgifter i vann, sediment og biota" (TA 3001/2012) med forslag til miljøkvalitetsstaardar for prioriterte stoff i EUs rammedirektiv for vatn. I rapporten "Kvalitetssikring av miljøkvalitetsstaarder" (M-

19 241/2014) utgitt av Miljødirektoratet i 2014 vart desse miljøkvalitetsstaardane reviderte, og desse grenseverdiane vil truleg bli gjort gjeldae når ny rettleiar blir utgitt. Resultata av bekkevatnet frå Kvernuri er derfor også fargelagt i samsvar med miljøklassifiseringa gitt i M- 241/2014 (tabell 2). Analyseresultata og forskjellane dei to klassifiseringssystema medfører er diskutert i avsnitt 6.2.3. Miljøklassifiseringssystema gitt i TA-1468/1997 og M-241/2014 er utarbeida basert på samanhengar mellom miljøgifter og effektar på vasslevae organismar. I tillegg til desse klassifiseringssystema er grenseverdiane for drikkevatn frå drikkevassforskrifta gitt i siste kolonne av tabell 1 for samanlikning. Tabell 1. Analyseresultat av vassprøvane med klassifisering basert på rettleiar TA-1468/1997. Tilstasklasse 1 2 3 4 5 Tilsta Meget god God Mire god Dårleg Meget dårleg Parameter Eining Bekk 1 Juni Bekk 1 Aug Bekk 2 Juni Bekk 2 Aug Bekk 2B Aug Bekk 3 Juni Bekk 3 Aug Bekk 4 Bakgrunn Juni Bekk 4 Bakgrunn Aug Arsen µg/l 0,44 0,43 0,40 0,38 0,40 0,28 0,38 0,24 0,30 0,21 0,38 10 Bly µg/l 0,46 1,0 0,61 0,28 0,32 0,96 0,94 0,83 1,3 1,5 1,3 10 Kadmium µg/l 0,035 <0,01 0,072 <0,01 <0,01 0,079 <0,01 0,023 <0,01 0,076 <0,01 5 Kobber µg/l 1,2 1,3 3,4 1,6 1,8 2,4 2,5 0,63 2,7 1,9 2,0 100 Krom µg/l <0,50 0,69 0,52 <0,50 0,51 0,95 1,7 <0,50 0,97 0,71 1,1 50 Kvikksølv µg/l <0,005 <0,005 0,006 <0,005 <0,005 0,010 0,011 <0,005 <0,005 0,009 0,011 0,5 Nikkel µg/l 0,86 <0,50 2,6 0,55 <0,50 2,7 2,2 0,82 <0,50 1,8 0,87 20 Sink µg/l <2,0 <2,0 2,2 <2,0 <2,0 4,7 5,9 2,3 4,7 2,1 5,3 Benzen µg/l <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 1,0 Benzo(a) µg/l <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 0,01 pyren Sum PAH µg/l 0,013 i.p 0,058 0,012 0,010 i.p. 0,016 0,018 0,014 i.p. 0,014 (naftalen)* Sum PCB µg/l i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. Sum THC µg/l i.p. i.p i.p. i.p i.p i.p. i.p i.p. i.p i.p. i.p 10 (>C5-C35) Total mg/l 0,019 0,037 0,017 0,0048 0,034 0,0075 0,016 0,0053 0,009 0,014 0,025 Fosfor Total Nitrogen mg/l 0,43 0,53 0,50 0,47 0,46 0,31 0,44 0,19 0,28 0,36 0,51 10 (NO3- N) TOC mg/l 13 20,2 19 23 23,5 18 28,8 12 18,7 20 30,4 5 ph 7,7 7,7 7,0 7,7 7,7 5,2 5,1 5,0 5,2 6,0 5,7 6,5-9,5 Alkalitet mmol/l 0,719 0,753 0,335 0,762 0,805 <0,10 <0,01 <0,10 <0,01 <0,10 0,046 Kouktivi- ms/m 14,1 14,4 7,71 13,7 13,8 4,95 5,51 2,24 2,25 5,33 5,60 250 tet Suspeert mg/l 6,6 14 2,5 <2 6,7 <2 <2 <2 <2 <2 <2 stoff Turbiditet ftu 3,9 11 3,0 1,5 1,9 1,3 0,69 0,82 0,54 0,84 0,72 4 *Det er berre påvist PAH-forbielsen naftalen i prøvane i.p. = ikkje påvist Bekk 5 Juni Bekk 5 Aug Drikkevassnorma

20 Tabell 2. Analyseresultat av vassprøvene med klassifisering basert på rapport M-241/2014 (Tabell 3.2 for ferskvatn). AA-EQS=årlig gjennomsnitt miljøkvalitetsstaard (øvre grense tilstasklasse II), MAC- EQS=maksimal verdi miljøkvalitetsstaard (øvre grense tilstasklasse III). Klasse I Bakgrunn Klasse II AA-EQS Klasse III MAC-EQS Klasse IV Klasse V Omfattae akutt tox eff. Parameter Eining Bekk 1 Juni Bekk 1 Aug Bekk 2 Juni Bekk 2 Aug Bekk 2B Aug Bekk 3 Juni Bekk 3 Aug Bekk 4 Bakgrunn Juni Bekk 4 Bakgrunn Aug Arsen µg/l 0,44 0,43 0,40 0,38 0,40 0,28 0,38 0,24 0,30 0,21 0,38 10 Bly µg/l 0,46 1,0 0,61 0,28 0,32 0,96 0,94 0,83 1,3 1,5 1,3 10 Kadmium µg/l 0,035 <0,01 0,072 <0,01 <0,01 0,079 <0,01 0,023 <0,01 0,076 <0,01 5 Kobber µg/l 1,2 1,3 3,4 1,6 1,8 2,4 2,5 0,63 2,7 1,9 2,0 100 Krom µg/l <0,50 0,69 0,52 <0,50 0,51 0,95 1,7 <0,50 0,97 0,71 1,1 50 Kvikksølv µg/l <0,005 <0,005 0,006 <0,005 <0,005 0,010 0,011 <0,005 <0,005 0,009 0,011 0,5 Nikkel µg/l 0,86 <0,50 2,6 0,55 <0,50 2,7 2,2 0,82 <0,50 1,8 0,87 20 Sink µg/l <2,0 <2,0 2,2 <2,0 <2,0 4,7 5,9 2,3 4,7 2,1 5,3 Benzen µg/l <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 <0,10 1,0 Benzo(a) µg/l <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 <0,010 0,01 pyren Sum PAH µg/l 0,013 i.p 0,058 0,012 0,010 i.p. 0,016 0,018 0,014 i.p. 0,014 (naftalen)* Sum PCB µg/l i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. i.p. Sum THC µg/l i.p. i.p i.p. i.p i.p i.p. i.p i.p. i.p i.p. i.p 10 (>C5-C35) Total mg/l 0,019 0,037 0,017 0,0048 0,034 0,0075 0,016 0,0053 0,009 0,014 0,025 Fosfor Total Nitrogen mg/l 0,43 0,53 0,50 0,47 0,46 0,31 0,44 0,19 0,28 0,36 0,51 10 (NO3-N) TOC mg/l 13 20,2 19 23 23,5 18 28,8 12 18,7 20 30,4 5 ph 7,7 7,7 7,0 7,7 7,7 5,2 5,1 5,0 5,2 6,0 5,7 6,5-9,5 Alkalitet mmol/l 0,719 0,753 0,335 0,762 0,805 <0,10 <0,01 <0,10 <0,01 <0,10 0,046 Kouktivi- ms/m 14,1 14,4 7,71 13,7 13,8 4,95 5,51 2,24 2,25 5,33 5,60 250 tet Suspeert mg/l 6,6 14 2,5 <2 6,7 <2 <2 <2 <2 <2 <2 stoff Turbiditet ftu 3,9 11 3,0 1,5 1,9 1,3 0,69 0,82 0,54 0,84 0,72 4 *Det er kun påvist PAH-forbielsen naftalen i prøvene i.p. = ikkje påvist Bekk 5 Juni Bekk 5 Aug Drikkevassnorma 6.2 Vasskvalitet 6.2.1 Suspeert stoff og turbiditet Suspeert stoff og turbiditet er mål på mengde partiklar i vatn. Tabell 1 viser at bekk 1 og 2 som ligg rett nedanfor dei sentrale delane av steinbrotet har dei klart høgaste verdiane av suspeert stoff og turbiditet, med maksimalverdiar på henholdsvis 14 mg/l og 11 ftu (begge bekk 1). Verdiane for desse parametrane i bekk 1 og 2 tilsvarar tilstasklasse 4 og 5 basert på rettleiar TA-1468/1997. Verdiane for suspeert stoff ligg imidlertid godt uer grensa på 50 mg/l gitt i Forurensningsforskrifta 30-6 for krav til utslepp til vatn frå produksjon av pukk, grus, sa og singel. Mengde suspeert stoff og turbiditet kan variere med årstid og nedbør og det er sannsynleg at desse parametrane vil kunne ha noko høgare verdiar enn målt i desse prøvene uer kraftig nedbør.

21 6.2.2 Nitrogen, surheitsgrad, alkalitet og TOC Sprengningsaktivitet gir ofte avrenning av nitrogensambiingar som ammoniumnitrat (NH4NO3) med anleggsvatn. Resultata i tabell 1 viser at alle bekkane nedstrøms steinbrotet har høgare konsentrasjon av total nitrogen enn målt i prøvane frå myrområdet sør for steinbrotet. Nitrogenverdiane målt i bekk 1, 2, 3 og 5 tilsvarar tilstasklasse 3 "mire god". Are kjelder til nitrogen i vatn er gjødsling, men sidan det ikkje foregår jordbruksaktivitet i området rut steinbrotet, er det sannsynleg at innhaldet av nitrogen i bekkevatnet kjem frå steinbrotet. Vassprøvane frå bekk 1 og 2 har betydeleg høgare verdiar av surheitsgrad (ph) og bufferevne (alkalitet) og i dette tilfelle betre kvalitet med omsyn på desse parametrane enn prøvene frå dei are bekkane. Ved høg ph vil ammonium kunne danne ammoniakk som er giftig for fisk og botyr, men ved ph uer 8-9 er det liten fare for danning av giftig ammoniakk, og det er derfor lite truleg at dette er eit problem i Kvernuri. Den lågaste ph verdien på 5.0 er målt i myrområdet sør for steinbrotet. Dette er som forventa sidan nedbrytinga av planterestar i myrer medfører ei naturleg forsuring av vatnet. Total organisk karbon (TOC) er målt i konsentrasjonar tilsvarae tilstasklasse 5 "meget dårleg" i alle bekkeprøvane. Desse nivåa er naturlege i område med myr og vegetasjon og har såleis ikkje samanheng med aktiviteten i steinbrotet. 6.2.3 Elektrisk leiingsevne (kouktivitet) og tungmetall Elektrisk leiingsevne eller kouktivitet er eit mål på totalinnhaldet av oppløyste stoff i vatnet, og verdiane målt i laboratorium (tabell 1) samsvarar godt med feltmålingane (figur 13) (1 ms/m = 10 µs/cm). Resultata viser at leiingsevna er klart høgast i bekk 1 og 2 rett i nedkant av steinbrotet. Betydninga av auka leiingsevne avheng av kva stoff vatnet inneheld, men det er grunn til å tru at vatnet i eller rett nedanfor steinbrotet er påverka av drifta. Det høgaste innhaldet av tungmetall er målt i bekk 2, 3 og 5 (tabell 1 og 2). Basert på klassifiseringssystemet gitt i tabell 1 (TA-1468/1997) har vatnet i desse bekkane verdiar opp i tilstasklasse 4 "dårleg" for kobber eller kvikksølv. Dei nye forslaga til grenseverdiar mellom tilstasklassar gitt i M-241/2014 (tabell 2) ligg imidlertid noko høgare for desse stoffa, så basert på dette nye klassifiseringssystemet ligg verdiane innanfor tilstasklasse 2 "god". Grenseverdiane for nikkel er også heva noko, så basert på det nyaste klassifiseringssystemet ligg alle dei målte tungmetallverdiane innanfor tilstasklasse 2, med unntak av bly verdiane i bekk 4 og 5 som ligg marginalt over grensa mellom tilstasklasse 2 og 3 (grenseverdien mellom klasse 2 og 3 for bly er 1,2). Samla sett er kvaliteten på vatnet derfor vurdert til å vere relativt god med tanke på tungmetallinnhald. 6.2.4 Organiske miljøgifter (BTEX, PCB, PAH og THC) Tabellane viser også resultata for dei organiske miljøgiftene BTEX, PAH, PCB og THC (totale hydrokarbonar, oljehaldige stoff). Det vart ikkje påvist THC eller PCB i vassprøvene. PAHforbielsen naftalen vart påvist i enkelte prøver, men i følgje M-241/2014 ligg verdiane godt innanfor tilstasklasse II "God".

22 6.3 Resipientforhold Bekkane som renn frå steinbrotet og ned til hovedresipienten Hardangerfjorden (figur 12, figur 17) er små, og dei er for bratte til at det fins fisk i vatnet. I nokre få flatare område kan ein sjå teikn til avsetting av finstoff på botnen av bekkane, men sedimentasjonen er generelt moderat på grunn av høg vasshastigheit i det bratte terrenget. Ved sterk nedbør vil bekkane og siget av vatn nedover skråninga truleg vera noko større enn observert uer dette feltarbeidet, men til tross for periodar med nedbør i tida forut for feltarbeidet, var det ikkje teikn til flomskader på vegetasjonen. På grunn av plasseringa til steinbrotet på eit høgdedrag (figur 12), er nedbørsfeltet lite. Når mykje av avrenninga frå den austlege delen av steinbrotet truleg drenerer ned i djupe sprekker, er det sannsynleg at det er begrensa mengder vatn frå steinbrotsområdet som i dag renn ut i Hardangerfjorden. Figur 17. Bekk nedanfor fylkesvegen med utlaup til Hardangerfjorden Partiklar i vatn kan medføre skader på gjellene til fisk, og tungmetall som kobber er giftig for fisk. Hovedresipienten til avrenninga frå steinbrotet er Hardangerfjorden med både oppdrettsanlegg og fisk i vill tilsta. Det nærmaste oppdrettsanlegget ligg ved Svåsaneset om lag 4 km nordaust for Kvernuri steinbrotet, og det er også oppdrettsanlegg sørvest for Joal og ved Tørvikbygd på den are sida av fjorden (figur 18). Hardangerfjorden er den nest lengste fjorden i Noreg med eit maksimumsdjup på rut 850 m ikkje langt frå Joal. Vassvolumet i fjorden er dermed så stort at dei begrensa vassmengdene frå steinbrotsområdet vil raskt bli fortynna. Når analyseresultata også antyder at aktiviteten i steinbrotet har hatt begrensa påverknad på vasskvaliteten nedstrøms for steinbrotet, er avrenninga frå steinbrotet i dag derfor vurdert til å ikkje medføre negative konsekvensar for vasskvaliteten og livet i fjorden.

23 Kvernuri Figur 18. Oversikt over oppdrettsanlegg i området rut Joal frå Miljøstatus.no (markert med rød ring) 7 Vurdering av framtidig drift 7.1 Planlagd utviding av steinbrotet Framtidig uttak av steinressursar vil skje i den austlege delen av planområdet, medan den vestlege delen vil bli brukt til skrotdeponi (figur 19). Deponiområde Bekkar Planområde N Figur 19. Oversiktsfigur med framtidig uttaksområde og deponiområde

24 Steinressursen skal hentast ut ovanfrå og ned for å unngå at stein rasar ut i vegbanen til fylkesvegen. Det skal stå igjen ei buffersone mellom uttaksområdet og fylkesvegen. Aktiviteten i steinbrotet etter utvidinga er planlagt å ligge på same nivå som i dag med bruk av same antal og type maskiner og same sprengningsfrekvens. I områda der steinressursane er ferdig utnytta vil det bli fylt på med jord der dette er mogleg for å legge til rette for vegetasjonsvekst. 7.2 Vasskvalitet og avrenningsmønster Sidan aktiviteten i steinbrotet etter den planlagde utvidinga blir den same som i dag, er det lite truleg at det blir betydelege eringar i kvaliteten til vatnet som renn ut i nedkant av steinbrotsområdet i framtida i forhold til dagens situasjon. Hovuderinga inneber at steinuttak og deponiområde flytter seg nærare sjøen og at det meste av det vegetasjonsdekte området som i dag finns mellom steinbrotsområdet og sjøen blir borte. Basert på analyseresultata er det grunn til å tru at innhaldet av partiklar i bekkevatnet i dag blir noko redusert uer transporten gjennom det vegetasjonsdekte området. Vasskvaliteten målt nede ved fylkesvegen etter utviding vil dermed truleg vere lik den kvaliteten som er påvist i bekkane rett i uerkant av dagens uttaksområde. Samstues vil hovuddelen av den framtidige aktiviteten og sprengingsarbeidet skje i den austlege delen av planområdet der berggrunnen er mest oppsprukken og størstedelen av overflatevatnet truleg vil drenere ned i berggrunnen. Det er såleis sannsynleg at mengda av partiklar og miljøgifter som renn ut i Hardangerfjorden etter utvidinga vil vera uera eller verta redusert i forhold til dagens situasjon. 7.3 Resipientforhold Sidan den planlagde utvidinga av steinbrotet er vurdert til å ikkje medføre noko auke når det gjeld tilførsel av partiklar og miljøgifter til Hardangerfjorden, så vil utviding heller ikkje ha negative konsekvensar for vasskvaliteten og livet i fjorden. Grunnvatnet i berggrunnen i området i og rut steinbrotet er i dag ikkje utnytta på nokon måte, og ein eventuell auke i drenering av overflatevatn ned i sprekker i berggrunnen vil derfor heller ikkje ha negative konsekvensar. Dei tre borebrønnane ved Selsvik (figur 9) ligg 1,3 km søraust for dagens uttaksområde og er etablerte i eit område der berggrunnen består av meta-aesitt og metadacitt. Ei flytting av uttaksområdet i nord-nordaustleg retning ned mot fjorden, dvs. lenger vekk frå brønnane, vil såleis ikkje påverke vasskapasiteten eller vasskvaliteten i desse brønnane. 7.4 Naturvernområde Terrengmodellen i figur 20 viser lokaliseringa av Gulbergnotten naturvernområde i høve til det planlagde utvidingsområdet (sjå også figur 11). Naturvernområdet ligg i bakkant av dagens steinbrot i sørleg retning. Avrenninga frå dagens steinbrotsområde går i nordleg retning ned mot

25 fjorden. Ei flytting av uttaks- og deponiområdet lenger ned mot havnivå i nordleg retning vil såleis medføre at aktiviteten i steinbrotet flytter seg lenger unna naturvernområdet, og utvidinga vil derfor ikkje påverke verken overflatevatn eller grunnvatnet innanfor naturvernområdet. Nytt uttaksområde Gulbergnotten naturvernområde Nytt deponiområde N Bekker Planområde Figur 20. Oversikt over lokaliseringa av naturvernområdet Gulbergnotten i forhold til planlagt utvidingsområde 8 Kjelder Klima- og forurensningsdirektoratet, 2012. "Utkast til Bakgrunnsdokument for utarbeidelse av miljøkvalitetsstaarder og klassifisering av miljøgifter i vann, sediment og biota." Rapportutkast TA-3001/2012. Miljødirektoratet, 2014. "Kvalitetssikring av miljøkvalitetsstaarder". Rapport M-241/2014. SFT, 1997. "Klassifisering av miljøkvalitet i ferskvann". Veileder TA-1468/1997. 9 Vedlegg Vedlegg: Analysebevis

Eurofins Environment Testing Norway AS (Bergen) F. reg. 965 141 618 MVA Box 75 NO-5841 Bergen COWI AS Bergen Solheimsgate 13 Postboks 6051 Bedriftssenteret 5892 Bergen Attn: Aud Sual Tlf: +47 94 50 42 42 Fax: AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î Prøvemottak: Temperatur: Analyseperiode: Referanse: 22.06.2015 22.06.2015-08.07.2015 A071069 ANALYSERAPPORT Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 1 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î Prøvenr.: 441-2015-0622-001 Prøvetakingsdato: 22.06.2015 Prøvetype: Avløpsvann Sigevann Prøvetaker: Oppdragsgiver Prøvemerking: Bekk 1 Analysestartdato: 22.06.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.44 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 0.46 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS 0.035 µg/l 0.01 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 1.2 µg/l 0.5 20% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS < 0.50 µg/l 0.5 NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet < 0.005 µg/l 0.005 EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS 0.86 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS < 2.0 µg/l 2 NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen b) Etylbenzen b) m,p-xylen <0.20 µg/l 0.2 b) o-xylen b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen 0.013 µg/l 0.01 40% b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA 0.013 µg/l 40% b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 2 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) a) Total Fosfor 0.019 mg/l 0.003 20% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.43 mg/l 0.01 10% NS 4743 a) Total organisk karbon (TOC/NPOC) 13 mg/l 0.5 20% NS EN 1484 * Alkalitet 0.719 mmol/l 0.01 8% Intern Metode basert på NS 4754 Kouktivitet (25 C) 14.1 ms/m 0.2 10% NS 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 7.7 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff 6.6 mg/l 2 20% NS EN 872 Turbiditet 3.9 ftu 0.1 10% NS 7027 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 3 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î Prøvenr.: 441-2015-0622-011 Prøvetakingsdato: 22.06.2015 Prøvetype: Avløpsvann Sigevann Prøvetaker: Oppdragsgiver Prøvemerking: Bekk 2 Analysestartdato: 22.06.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.40 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 0.61 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS 0.072 µg/l 0.01 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 3.4 µg/l 0.5 15% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS 0.52 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet 0.006 µg/l 0.005 20% EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS 2.6 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS 2.2 µg/l 2 20% NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen 0.42 µg/l 0.1 40% b) Etylbenzen 0.21 µg/l 0.1 40% b) m,p-xylen 0.93 µg/l 0.2 20% b) o-xylen 0.40 µg/l 0.1 40% b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen 0.058 µg/l 0.01 30% b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA 0.058 µg/l 40% b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 4 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) 1.3 µg/l 20% a) Total Fosfor 0.017 mg/l 0.003 20% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.50 mg/l 0.01 10% NS 4743 a) Total organisk karbon (TOC/NPOC) 19 mg/l 0.5 20% NS EN 1484 * Alkalitet 0.335 mmol/l 0.01 8% Intern Metode basert på NS 4754 Kouktivitet (25 C) 7.71 ms/m 0.2 10% NS 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 7.0 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff 2.5 mg/l 2 20% NS EN 872 Turbiditet 3.0 ftu 0.1 10% NS 7027 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 5 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î Prøvenr.: 441-2015-0622-012 Prøvetakingsdato: 22.06.2015 Prøvetype: Avløpsvann Sigevann Prøvetaker: Oppdragsgiver Prøvemerking: Bekk 3 Analysestartdato: 22.06.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.28 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 0.96 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS 0.079 µg/l 0.01 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 2.4 µg/l 0.5 15% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS 0.95 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet 0.010 µg/l 0.005 20% EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS 2.7 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS 4.7 µg/l 2 20% NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen b) Etylbenzen b) m,p-xylen <0.20 µg/l 0.2 b) o-xylen b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 6 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) a) Total Fosfor 0.0075 mg/l 0.003 40% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.31 mg/l 0.01 10% NS 4743 a) Total organisk karbon (TOC/NPOC) 18 mg/l 0.5 20% NS EN 1484 * Alkalitet <0.10 mmol/l 0.01 Intern Metode basert på NS 4754 Kouktivitet (25 C) 4.95 ms/m 0.2 10% NS 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 5.2 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff <2 mg/l 2 NS EN 872 Turbiditet 1.3 ftu 0.1 10% NS 7027 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 7 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î Prøvenr.: 441-2015-0622-013 Prøvetakingsdato: 22.06.2015 Prøvetype: Avløpsvann Sigevann Prøvetaker: Oppdragsgiver Prøvemerking: Bekk 4 Analysestartdato: 22.06.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.24 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 0.83 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS 0.023 µg/l 0.01 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 0.63 µg/l 0.5 20% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS < 0.50 µg/l 0.5 NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet < 0.005 µg/l 0.005 EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS 0.82 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS 2.3 µg/l 2 20% NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen 0.29 µg/l 0.1 40% b) Etylbenzen b) m,p-xylen <0.20 µg/l 0.2 b) o-xylen b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen 0.018 µg/l 0.01 40% b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA 0.018 µg/l 40% b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 8 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) a) Total Fosfor 0.0053 mg/l 0.003 40% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.19 mg/l 0.01 10% NS 4743 a) Total organisk karbon (TOC/NPOC) 12 mg/l 0.5 20% NS EN 1484 * Alkalitet <0.10 mmol/l 0.01 Intern Metode basert på NS 4754 Kouktivitet (25 C) 2.24 ms/m 0.2 10% NS 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 5.0 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff <2 mg/l 2 NS EN 872 Turbiditet 0.82 ftu 0.1 30% NS 7027 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 9 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î Prøvenr.: 441-2015-0622-014 Prøvetakingsdato: 22.06.2015 Prøvetype: Avløpsvann Sigevann Prøvetaker: Oppdragsgiver Prøvemerking: Bekk 5 Analysestartdato: 22.06.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.21 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 1.5 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS 0.076 µg/l 0.01 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 1.9 µg/l 0.5 20% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS 0.71 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet 0.009 µg/l 0.005 20% EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS 1.8 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS 2.1 µg/l 2 20% NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen 0.17 µg/l 0.1 40% b) Etylbenzen b) m,p-xylen <0.20 µg/l 0.2 b) o-xylen b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 10 av 11

AR-15-MX-002329-01 EUNOBE-00015128 Í%R5vÂÂL3y8Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) a) Total Fosfor 0.014 mg/l 0.003 20% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.36 mg/l 0.01 10% NS 4743 a) Total organisk karbon (TOC/NPOC) 20 mg/l 0.5 20% NS EN 1484 * Alkalitet <0.10 mmol/l 0.01 Intern Metode basert på NS 4754 Kouktivitet (25 C) 5.33 ms/m 0.2 10% NS 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 6.0 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff <2 mg/l 2 NS EN 872 Turbiditet 0.84 ftu 0.1 30% NS 7027 Utføree laboratorium/ Uerleveraør: a) NS/EN ISO/IEC 17025:2005 NA TEST 003, Eurofins Environment Testing Norway AS (Moss), Møllebakken 50, NO-1538, Moss b) ISO/IEC 17025 SWEDAC 1125, Eurofins Environment Sweden AB (Lidköping), Box 887, Sjöhagsg. 3, SE-53119, Lidköping Bergen 08.07.2015 Tommie Christensen ASM Kuesupport Berge Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 11 av 11

Eurofins Environment Testing Norway AS (Bergen) F. reg. 965 141 618 MVA Box 75 NO-5841 Bergen COWI AS Bergen Solheimsgate 13 Postboks 6051 Bedriftssenteret 5892 Bergen Attn: Aud Sual Tlf: +47 94 50 42 42 Fax: AR-15-MX-002982-02 EUNOBE-00015765 Í%R5vÂÂMoN5Î Prøvemottak: Temperatur: Analyseperiode: Referanse: 20.08.2015 20.08.2015-14.09.2015 A071069/Joal ANALYSERAPPORT Denne analyserapporten erstatter tidligere versjon(er). Vennligst makuler tidligere tilset analyserapport. AR-15-MX-002982XX Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 1 av 13

AR-15-MX-002982-02 EUNOBE-00015765 Í%R5vÂÂMoN5Î Prøvenr.: 441-2015-0820-001 Prøvetakingsdato: 20.08.2015 Prøvetype: Sigevann Prøvetaker: Aud Sual Prøvemerking: Bekk 1 Analysestartdato: 20.08.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.43 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 1.0 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS < 0.010 µg/l 0.01 NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 1.3 µg/l 0.5 20% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS 0.69 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet < 0.005 µg/l 0.005 EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS < 0.50 µg/l 0.5 NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS < 2.0 µg/l 2 NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen b) Etylbenzen b) m,p-xylen <0.20 µg/l 0.2 b) o-xylen b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 2 av 13

AR-15-MX-002982-02 EUNOBE-00015765 Í%R5vÂÂMoN5Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) a) Total Fosfor 0.037 mg/l 0.003 20% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.53 mg/l 0.01 10% NS 4743 Alkalitet 0.753 mmol/l 0.01 8% Intern Metode basert på NS 4754-1 Kouktivitet (25 C) 14.4 ms/m 0.2 10% NS-EN ISO 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 7.7 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff 14.0 mg/l 2 20% NS EN 872 Total organisk karbon (TOC/NPOC) 20.2 mg/l 0.5 25% NS EN 1484 Turbiditet 11 ftu 0.1 10% NS-EN ISO 7027 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 3 av 13

AR-15-MX-002982-02 EUNOBE-00015765 Í%R5vÂÂMoN5Î Prøvenr.: 441-2015-0820-002 Prøvetakingsdato: 20.08.2015 Prøvetype: Sigevann Prøvetaker: Aud Sual Prøvemerking: Bekk 2 Analysestartdato: 20.08.2015 Analyse Resultat Enhet LOQ MU Metode b) Arsen (As), oppsluttet ICP-MS 0.38 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Bly (Pb), oppsluttet ICP-MS 0.28 µg/l 0.2 35% NS EN ISO 17294-2 b) Kadmium (Cd), oppsluttet ICP-MS < 0.010 µg/l 0.01 NS EN ISO 17294-2 b) Kobber (Cu), oppsluttet ICP-MS 1.6 µg/l 0.5 20% NS EN ISO 17294-2 b) Krom (Cr), oppsluttet ICP-MS < 0.50 µg/l 0.5 NS EN ISO 17294-2 b) Kvikksølv (Hg), oppsluttet < 0.005 µg/l 0.005 EN ISO 17852 b) Nikkel (Ni), oppsluttet ICP-MS 0.55 µg/l 0.5 25% NS EN ISO 17294-2 b) Sink (Zn), oppsluttet ICP-MS < 2.0 µg/l 2 NS EN ISO 17294-2 b) BTEX b) Benzen b) Toluen b) Etylbenzen b) m,p-xylen <0.20 µg/l 0.2 b) o-xylen b) Totale hydrokarboner (THC) b) THC >C5-C8 b) THC >C8-C10 b) THC >C10-C12 b) THC >C12-C16 b) THC >C16-C35 <20 µg/l 20 b) SUM THC (>C5-C35) b) PAH 16 EPA b) Naftalen 0.012 µg/l 0.01 40% b) Acenaftylen b) Acenaften b) Fluoren b) Fenantren b) Antracen b) Fluoranten b) Pyren b) Benzo[a]antracen b) Krysen/Trifenylen b) Benzo[b]fluoranten b) Benzo[k]fluoranten b) Benzo[a]pyren b) Ieno[1,2,3-cd]pyren <0.0020 µg/l 0.002 b) Dibenzo[a,h]antracen b) Benzo[ghi]perylen <0.0020 µg/l 0.002 b) Sum PAH(16) EPA 0.012 µg/l 40% b) PCB 7 b) PCB 28 b) PCB 52 b) PCB 101 b) PCB 118 b) PCB 138 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 4 av 13

AR-15-MX-002982-02 EUNOBE-00015765 Í%R5vÂÂMoN5Î b) PCB 153 b) PCB 180 b) Sum 7 PCB b) BTEX b) Xylener (sum) a) Total Fosfor 0.0048 mg/l 0.003 40% NS EN ISO 15681-2 a) Total Nitrogen 0.47 mg/l 0.01 10% NS 4743 Alkalitet 0.762 mmol/l 0.01 8% Intern Metode basert på NS 4754-1 Kouktivitet (25 C) 13.7 ms/m 0.2 10% NS-EN ISO 7888 ph målt ved 21 +/- 2 C ph 7.7 4 NS-EN ISO 10523 Suspeert stoff <2 mg/l 2 NS EN 872 Total organisk karbon (TOC/NPOC) 23.0 mg/l 0.5 25% NS EN 1484 Turbiditet 1.5 ftu 0.1 10% NS-EN ISO 7027 Tegnforklaring: * Ikke omfattet av akkrediteringen LOQ: Kvantifiseringsgrense MU: Måleusikkerhet <: Mire enn >: Større enn : Ikke påvist Opplysninger om måleusikkerhet fås ved henveelse til laboratoriet. Rapporten må ikke gjengis, unntatt i sin helhet, uten laboratoriets skriftlige godkjennelse. Resultatene gjelder kun for de(n) uersøkte prøven(e). Side 5 av 13