Rettleiar for undersøking av jordforureining i nye barnehagar

Transkript

1 Rettleiar for undersøking av jordforureining i nye barnehagar NGU-rapport (Revidert ) TA-2342/2007 ISBN

2 Noregs geologiske undersøking 7491 TRONDHEIM Tlf Telefaks RAPPORT Rapport nr.: ISSN Gradering: Open Tittel: Rettleiar for undersøking av jordforureining i nye barnehagar Forfattarar: Rolf Tore Ottesen, Tore Joranger (Oslo kommune), Marianne Langedal (Trondheim kommune), Malin Andersson og Toril Haugland Fylke: Kartblad (M=1: ) Oppdragsgivar: Statens forureiningstilsyn Kommune: Kartbladnr. og -namn (M=1:50.000) Namn og koordinatar til førekomsten: Sidetal: 13 Pris: Kartvedlegg: Feltarbeid utført: Samandrag: Rapportdato: Prosjektnr.: Ansvarleg: Miljøverndepartementet vedtok 28. november 2006 "Handlingsplan for opprydding i forurenset jord i barnehager og på lekeplasser". Grensene for kva som er akseptable konsentrasjonar av miljøgifter, "Kvalitetskriterier for jord i barnehager, lekeplasser og skoler basert på helsevurderinger", er utarbeidde av Nasjonalt folkehelseinstitutt (Alexander, 2006). Statens forureiningstilsyn (SFT) har gitt Noregs geologiske undersøking (NGU) i oppdrag å utarbeide rettleiarar for korleis undersøkingar av jordforureining i eksisterande og planlagde barnehagar og på leikeplassar skal gjerast og rapporterast. SFT ønskjer at alle barnehagar og leikeplassar skal undersøkjast med den metodikken (feltundersøkingar, kjemiske analysar og rapportering) som det er gjort greie for i desse rettleiarane. Denne rettleiaren gjer greie for korleis undersøkingar av jordforureining i planlagde nye barnehagar og leikeplassar skal gjerast. Emneord: Nye barnehagar Nye leikeplassar Jordforureining Arsen Metall PAH PCB

3 INNHALD FORORD INNLEIING KVALITETSKRITERIUM FOR "NORMALE" OG "GRØNE" BARNEHAGAR Normale barnehagar "Grøne" barnehagar UNDERSØKINGAR PÅ TOMTER DER DET SKAL GJENNOMFØRAST TERRENGINNGREP OG DET ER GRUNN TIL Å TRU AT GRUNNEN ER FORUREINA Når er det grunn til å tru at grunnen er forureina? Undersøkingar av jorda før bygging/graving Oppfølgjande dokumentasjon/undersøkingar av overflatejord i ferdigbygd barnehage UNDERSØKINGAR PÅ TOMTER DER DET IKKJE ER PLANLAGT TERRENGINNGREP, OG PÅ TOMTER DER DET SKAL GJENNOMFØRAST TERRENGINNGREP OG DET IKKJE ER GRUNN TIL Å TRU AT GRUNNEN ER FORUREINA KJEMISKE ANALYSAR Arsen og metall Polysykliske aromatiske hydrokarbon Polyklorerte bifenyl Utval av prøver for å bestemme krom(vi) RAPPORTERING DATABASE KRAV TIL DOKUMENTASJON AV TILKJØRT NY JORD TIL BARNEHAGAR Prøvetaking frå produsentar som leverer massar til mange barnehagar Prøvetaking frå produsentar som leverer massar til få barnehagar KORLEIS HINDRE FRAMTIDIG FORUREINING? REFERANSAR... 15

4 FORORD Noregs geologiske undersøking (NGU) har på oppdrag frå Statens forureiningstilsyn (SFT) utarbeidd eit system for kvalitetssikring av miljøkjemiske grunnundersøkingar i barnehagar og på leikeplassar. Prosjektet består av desse elementa: 1. Rettleiar for undersøking av jordforureining i eksisterande barnehagar og leikeplassar (TA-2260/2007) 2. Rettleiar for undersøking av jordforureining i nye barnehagar (TA-2261/2007) 3. Mal for rapportering frå undersøking av jordforureining i barnehagar og på leikeplassar (TA-2262/2007) 4. Rettleiar for undersøking av jordforureining i barnehagar og på leikeplassar på industristader. Tillegg til TA-2260/2007 (eksisterande barnehagar) og TA-2261/2007 (nye barnehagar) (TA-2263/2007) 5. Kvalitetssikring av undersøkingsrapportar som inngår i Miljøverndepartementets handlingsplan Trondheim kommune har gitt ut ei rettleiing for miljøtekniske undersøkingar på planlagde barnehagetomter i 2006 og har praktisert undersøkingar etter denne rettleiinga eit års tid (Trondheim kommune, 2006). Eit tilsvarande forslag er òg utvikla av Helse- og velferdsetaten i Oslo kommune i 2007 (Helse- og velferdsetaten, Oslo kommune, 2007). Saman med nytt rettleiingsmateriell i samband med Handlingsplan for opprydding i forurenset jord i barnehager og på lekeplasser" dannar røynslene med desse rettleiarane grunnlag for tilrådingane i denne rapporten. Revisjon : Med utgangspunkt i røynsler frå undersøkingane så langt og ei tilpassing av definisjonen av grøne barnehagar har vi gjort nokre små endringar i rettleiaren: Beskriving av prøveemballasje (endra i TA-2260/2007, som det blir vist til): Dersom same laboratorium skal gjennomføre analysar av både metall og organiske miljøgifter, er det tilstrekkeleg med éi prøve på 0,5 kg pr. prøvetakingspunkt. Denne prøva skal då leggjast i Rilsan-pose. Definisjon av grøne barnehagar: Grøne barnehagar skal no berre knytast til dyrking av bær og grønsaker, ikkje frukt. Det blir no presisert i kapitlet om kjemiske analysar at dei oppsette analysekrava skal følgjast.

5 1. INNLEIING På bakgrunn av funn av miljøgifter på område utan at det var spesiell mistanke om at grunnen var forureina, er det viktig at alle eigedommar der det skal etablerast barnehage, og eventuelt område som kan bli nytta som leikeareal for barn, blir undersøkte for grunnforureining. Dette behovet blir òg understreka i Miljøverndepartementets Handlingsplan for opprydding i forurenset jord i barnehager og på lekeplasser. Ved alle tomter der det er planlagt å etablere ein ny barnehage, er det nødvendig at overflatejorda som barna blir eksponert for, blir sjekka. På tomter der det skal gjennomførast eit inngrep i terrenget, kan det i tillegg vere nødvendig at grunnen blir sjekka i djupna. Terrenginngrep omfattar både graving og oppfylling av masse. SFT ønskjer at alle nye barnehagar, grunnskular og leikeplassar skal undersøkjast med den metodikken (feltundersøkingar, kjemiske analysar og rapportering) som det blir gjort greie for i denne rettleiaren. Grensene for kva som er trygge konsentrasjonar av miljøgifter, "Kvalitetskriterier for jord i barnehager, lekeplasser og skoler basert på helsevurderinger", er utarbeidde av Nasjonalt folkehelseinstitutt (Alexander, 2006). Merk at det er utarbeidd ein eigen tilleggsrettleiar for undersøking av barnehagar og leikeplassar på industristader (TA- 2263/2007). All drikkevassforsyning til skular og barnehagar skal godkjennast av det lokale Mattilsynet etter drikkevassforskrifta. Dette omfattar òg drikkevatn frå lokal brønn. 2. KVALITETSKRITERIUM FOR "NORMALE" OG "GRØNE" BARNEHAGAR I kvalitetskriteria blir det skilt mellom normale barnehagar og grøne barnehagar. Grøne barnehagar er definerte som barnehagar som dyrkar grønsaker og bær på eit areal som til saman er meir enn 0,5 m 2 pr. barn. For dyrkingsområda i grøne barnehagar er krava til jordkvalitet for nokre organiske stoff strengare enn for andre delar av barnehagen og for normale barnehagar. 2.1 Normale barnehagar I normale barnehagar vil eksponeringa mot miljøgifter vere ved inntak av jord gjennom munnen, ved å puste inn gass eller støv og ved opptak gjennom hudkontakt med jord. Andre eksponeringsvegar, som inntak av grunnvatn som drikkevatn eller grønsaker og bær dyrka på området, er ikkje inkluderte. 2.2 "Grøne" barnehagar I grøne barnehagar blir det konsumert bær og/eller grønsaker som er dyrka på området til barnehagen. Inntak av denne typen mat fører til strengare krav til tillatne konsentrasjonar av 5

6 følgjande miljøgifter, samanlikna med normalbarnehagen : Sum 16 PAH, benzo(a)pyren og sum 7 PCB (tabell 1). Dei strengare krava gjeld for dei definerte områda i barnehagen der det skal dyrkast bær og/eller grønsaker. Tabell 1. Kvalitetskriterium for jord i barnehagar, leikeplassar og skular (Alexander, 2006) Stoff (mg/kg) Normal barnehage Grøn barnehage Stoff med same kriterium for normale og grøne barnehagar Arsen Bly Kadmium Krom 6+ * 5 5 Kvikksølv 1 1 Nikkel Stoff med strengare kriterium for grøne barnehagar Benzo(a)pyren 0,5 0,1 PAH sum PCB sum7 0,5 0,01 * I kap. 5.4 er det gjort greie for når det må analyserast på krom 6+ PAH = Polysykliske aromatiske hydrokarbon; PCB = Polyklorerte bifenyl Kvalitetskriterium for andre stoff, som er aktuelle på industristader, er gitt i tilleggsrettleiaren for undersøking av barnehagar og leikeplassar på industristader (TA-2263/2007). 3. UNDERSØKINGAR PÅ TOMTER DER DET SKAL GJENNOMFØRAST TERRENGINNGREP OG DET ER GRUNN TIL Å TRU AT GRUNNEN ER FORUREINA Forureiningsforskrifta kapittel 2 set krav til undersøkingar der det skal gjennomførast terrenginngrep og det er grunn til å tru at grunnen er forureina. Terrenginngrep er definerte som graving, planering, masseuttak, utfylling og andre inngrep som kan føre til skade eller ulempe ved at eksisterande forureining blir spreidd eller gjord mindre tilgjengeleg for oppryddingstiltak. I desse sakene er det kommunane som er forureiningsstyresmakt. 3.1 Når er det grunn til å tru at grunnen er forureina? Det er grunn til å tru at grunnen er forureina, dersom det har vore verksemder på eigedommen som kan føre til forureinande utslepp, t.d.: Industri Bensinstasjon/tankanlegg Bilverkstad Mekanisk verkstad/skipsverft 6

7 Galvaniseringsverkstad/overflatebehandling Impregneringsverk Avfallshandtering/deponi/skraphandel Gartneri Trykkjeri I tillegg består grunnen i sentrale bystrøk ofte av såkalla byjord. Byjord kan vere lokal eller transportert til tomta som fyllmassar. Byjord har ofte eit relativt høgt innhald av menneskeskapt avfall som til dømes teglstein, betong og murpuss, målingsflak, asfaltbitar og liknande. Slik jord er ofte forureina med metall og tjærestoff (PAH) i varierande grad. Mange bykommunar har utarbeidd eller er i ferd med å utarbeide aktsemdskart for forureina grunn, og kommunen bør kunne hjelpe til med å definere eit byjordsområde der det er grunn til å tru at grunnen kan vere forureina over kvalitetskriteria gitt i tabell 1. Døme på aktsemdskart frå Trondheim kommune er attgitt i figur 1. Teiknforklaring Figur 1 Aktsemdskart for forureina grunn i Trondheim kommune. Aktsemdskartet viser kvar Trondheim kommune har opplysningar som tilseier at det er grunn til å tru at grunnen er forureina, og der det dermed er behov for miljøtekniske undersøkingar etter forureiningsforskrifta kapittel 2. Markeringane byggjer på historiske opplysningar om tidlegare verksemd, gjennomførte miljøtekniske grunnundersøkingar og oversiktskartlegging. I område som ikkje er markerte, må tiltakshavar gjere ei sjølvstendig undersøking av historia til eigedommen for å vurdere om grunnen kan vere forureina. Byjord er eit område forureina med mellom anna bly og tjærestoff gjennom vanlege byaktivitetar. Innanfor byjordsområdet er det sannsynleg at ca. 10 % av arealet har konsentrasjonar som er høgare enn dei tilrådde kvalitetskriteria for leikeareal. 7

8 3.2 Undersøkingar av jorda før bygging/graving Dersom det er grunn til å tru at grunnen er forureina, skal det gjerast ei undersøking av tomta før byggjestart. Undersøkingane må gjerast av geoteknisk konsulent med kompetanse på grunnforureining og miljøgeologiske undersøkingar. Det må takast ut prøver på dei områda og i dei djupa ein kan vente å finne forureining, og utbreiinga av eventuell forureining må dokumenterast. I tillegg må det takast ut prøver for å dokumentere at område ein reknar med er reine, faktisk er reine. I desse områda bør det leggjast ut eit rutenett på 10 x 10 meter. I minst 10 av rutene skal det takast ut ei blandprøve frå 0 til 1 meters djup. Valet av punkt for blandprøve må tilpassast byggjeprosjektet og kunnskap ein har om tidlegare verksemd. Det skal òg registrerast om det er synleg avfall i massane på eigedommen (glasbrot, teglbitar, trevirke, måling og liknande). Alle analysar må gjerast i samsvar med standard gitt i kapitlet om analysar. Analyseprogrammet må minimum omfatte arsen, bly, kadmium, kopar, krom, kvikksølv, nikkel, sink, sum 7 PCB og sum 16 PAH. Analyseprogrammet må i tillegg tilpassast den verksemda som eventuelt har vore på tomta tidlegare. På industristader må det med utgangspunkt i tilleggsrettleiaren for undersøking av barnehagar og leikeplassar på industristader (TA-2263/2007) vurderast kva slags tilleggsstoff det eventuelt skal analyserast for. Tabell 2. Eksisterande normverdiar og forslag til nye verdiar Stoff (mg/kg) Eksisterande Forslag til reviderte normverdiar normverdiar (mg/kg) (mg/kg) (enno ikkje vedteke) Arsen 2 8 Bly Kadmium 3 3 Kopar Krom Kvikksølv 1 1 Nikkel Sink Sum 16 PAH 2 4 Benzo(a)pyren 0,1 0,1 Sum 7 PCB 0,01 0,01 Dersom nokon av prøvene ligg over eksisterande normverdiar (tabell 2), skal det utarbeidast ein tiltaksplan, som må godkjennast av kommunen. Innhaldet i tiltaksplanane er definert i forureiningsforskrifta kapittel 2. Kvalitetskriteria for jord i barnehagar og på leikeplassar og skular (tabell 1) vil vere akseptkriterium for jord som skal brukast om att på tomta. 8

9 3.3 Oppfølgjande dokumentasjon/undersøkingar av overflatejord i ferdigbygd barnehage Barna i barnehagen blir eksponerte for overflatejorda i den ferdige barnehagen. Det er derfor viktig at tilkjørte jordmassar tilfredsstiller SFTs forslag til reviderte normverdiar for alle stoff (tabell 2), og at eventuelle overskotsmassar som blir brukte om att som overflatejord, tilfredsstiller kvalitetskriteria i tabell 1. Sjå kapittel 8 for krav til dokumentasjon av ny jord til barnehagar. Dersom det blir påvist forureining i første del av undersøkinga som gjer at det må utarbeidast ein tiltaksplan, må denne planen òg omfatte korleis det skal sikrast og dokumenterast at den endelege overflatejorda tilfredsstiller kvalitetskriteria/normverdiane. Når barnehagen er ferdig bygd, skal det i utgangspunktet takast 10 prøver av den endelege overflatejorda slik det er gjort greie for i kapittel 4. Det bør fokuserast på både gjenbrukte overskotsmassar, tilkjørt jord og eventuell original grunn som blir tilgjengeleg for barn. Prøvetaking kan utelatast i dei delane av barnehagen der det er tilkjørt ny jord som tilfredsstiller dokumentasjonskrava i kapittel 8. Dersom det ikkje blir påvist forureining i første del av undersøkinga, må det likevel sikrast og dokumenterast at den endelege overflatejorda tilfredsstiller kvalitetskriteria/normverdiane. Når barnehagen er ferdig bygd, skal det i utgangspunktet takast 10 prøver av den endelege overflatejorda slik det er gjort greie for i kapittel 4. Det bør fokuserast på både gjenbrukte overskotsmassar, tilkjørt jord og eventuell original grunn som blir tilgjengeleg for barn. Prøvetaking kan utelatast i dei delane av barnehagen der det er tilkjørt ny jord som tilfredsstiller dokumentasjonskrava i kapittel 8. Dokumentasjonen skal sendast til kommunen. 4. UNDERSØKINGAR PÅ TOMTER DER DET IKKJE ER PLANLAGT TERRENGINNGREP, OG PÅ TOMTER DER DET SKAL GJENNOMFØRAST TERRENGINNGREP OG DET IKKJE ER GRUNN TIL Å TRU AT GRUNNEN ER FORUREINA På tomter der det ikkje er planlagt terrenginngrep, og der det skal gjennomførast terrenginngrep, men ikkje er grunn til å tru at grunnen er forureina, treng ein ikkje rette seg etter forureiningsforskrifta kapittel 2. Forureiningsstyresmakt er då SFT. Det er her òg viktig å dokumentere at leikeareala tilfredsstiller kvalitetskriteria, sidan små barn er svært kjenslege for direkte eksponering av miljøgifter i jord. Når barnehagen er ferdig bygd, bør det leggjast eit rutenett på 10 x 10 meter over område som er planlagde til uteareal. I minimum 10 av rutene, spreidde ut over arealet, skal det takast ut overflateprøver (på 0 2 cm djup). Utførleg praktisk rettleiing om korleis prøvetakinga skal 9

10 gjerast og rapporterast, finst i separate rapportar (TA-2260/2007 og TA-2262/2007). På dyrkingsområde i grøne barnehagar der det skal dyrkast bær og/eller grønsaker, må det takast prøver spesielt. 5. KJEMISKE ANALYSAR Prøvene skal sendast til det laboratoriet el. dei laboratoria om skal gjere prøvepreparering og kjemisk analyse. Analysemetoden er presisert for at alle resultata skal kunne samanliknast. Merk at industristader skal følgje eit eige analyseprogram, som det er gjort greie for i TA- 2263/2007. Analysekrava er absolutte. 5.1 Arsen og metall Prøvene som skal til arsen- og metallbestemming, skal oppsluttast etter NS Innhaldet av arsen, bly, kadmium, kopar, krom, nikkel og sink skal bestemmast med ICP-AES, og kvikksølv skal bestemmast med AAS med kalddampteknikk. 5.2 Polysykliske aromatiske hydrokarbon PAH-bestemmingane skal gjerast etter Nordtest Deteksjonen skal gjerast med GC- MS. 16 PAH-sambindingar skal bestemmast. 5.3 Polyklorerte bifenyl PCB-bestemmingane skal gjerast etter Nordtest Deteksjonen skal gjerast med GC- MS. 7 PCB-kongenerar og sum 7 skal bestemmast. 5.4 Utval av prøver for å bestemme krom(vi) Krom er særleg farleg for menneske når det ligg føre som krom(vi). Det naturlege innhaldet av krom varierer frå landsdel til landsdel (Ottesen og medarbeidarar, 2000). Dersom krom- og nikkelinnhaldet i jordprøvene samvarierer med høg korrelasjonskoeffisient (r > 0,80), er dette ein sterk indikasjon på at naturleg lokal berggrunn og lausmassar er kromkjelda. Dette kan ein sjå gjennom bruk av spreiingsdiagram (figur 2). Sannsynet for å påvise krom(vi) er då svært lite (Goldschmidt, 1954). Dersom krominnhaldet samvarierer med andre metall, som sink, kadmium, bly eller arsen, noko som er uvanleg i naturlege massar, er det ein sterk indikasjon på ei antropogen kjelde for krom (Rose og medarbeidarar, 1979). Ein korrelasjonskoeffisient r > 0,80 tilseier ein slik samvariasjon. Figur 3 viser eit døme på manglande samvariasjon mellom krom og sink, og dessutan eit anna tilfelle der det finst ein klar samvariasjon mellom dei to metalla. 10

11 100 Nikkel Krom Figur 2 Spreiingsdiagram for krom og nikkel som indikerer naturleg kjelde for krom Dersom det blir påvist samvariasjon mellom krom og andre metall enn nikkel, må krom(vi)- innhaldet i prøva/prøvene bestemmast dersom krom total -innhaldet er høgare enn det naturlege bakgrunnsnivået på staden. Dette gir følgjande tommelfingerregel: For byane/industristadene Drammen, Sarpsborg, Fredrikstad, Porsgrunn, Kristiansand, Stavanger, Sandnes og Odda er det nødvendig å bestemme krom(vi)-innhaldet i prøva/prøvene dersom krom total -innhaldet er høgare enn 50 mg/kg. For byane/industristadene Bergen, Årdal, Trondheim, Mo i Rana, Tromsø og Kirkenes set ein denne verdien til 100 mg/kg, fordi det naturlege bakgrunnsnivået her er høgare Sink Sink Krom Krom Figur 13 Spreiingsdiagrammet til venstre viser manglande samvariasjon mellom krom og sink. Dette tyder på at krom har ei naturleg kjelde. Diagrammet til høgre viser eit tilfelle der krom og sink samvarierer, noko som indikerer ei antropogen kjelde for krom og dermed auka risiko for høge konsentrasjonar av seksverdig krom. 11

12 6. RAPPORTERING Resultata frå undersøkinga skal samlast i ein rapport. TA-2262/2007 viser ein detaljert rapporteringsmal. I område der det er teke prøver nedover i jorda, må malen tilpassast det enkelte prosjektet. 7. DATABASE Saman med den skriftlege rapporten skal det leverast ei digital databasefil (Excel e.l.) med alle resultata til NGU (miljolaget@ngu.no). Denne fila skal leggjast inn i den nasjonale geokjemidatabasen. Ei slik fil må innehalde opplysningar om ID-nummer for enkeltprøvene, namn og adresse til barnehagen, koordinatar for dei enkelte prøvene, opplysningar frå feltskjemaet og alle analyseresultata. Vedlegg 2 i TA-2262/2007 viser eit døme på korleis ei slik fil kan vere oppbygd. 8. KRAV TIL DOKUMENTASJON AV TILKJØRT NY JORD TIL BARNEHAGAR Kommunane og ev. andre ansvarlege for å gjennomføre opprydding, bygging eller terrenginngrep elles i barnehagar vil normalt avtale kontrakt(ar) med entreprenørar for å få gjennomført slike oppdrag. Krav til dokumentasjon av at tilkjørt ny jord til barnehagar er rein, vil derfor normalt vere retta mot entreprenørane. Entreprenørane må så ha kontraktar med sine underleverandørar av jord. Entreprenørane og dermed underleverandørane deira må dokumentere at jorda tilfredsstiller SFTs forslag til reviderte normverdiar for alle stoff (tabell 2). Vidare må ikkje massane innehalde avfall (t.d. teglsteinsfragment, trerestar, plast, asfaltbitar, leidningar, betong, glasbitar osv). Dokumentasjonen kan bestå av resultat frå prøvetaking av: 10 enkeltprøver hos produsent fire gonger pr. år 1 blandprøve pr. 20 m 3 levert produkt Dette blir det gjort nærmare greie for i 8.1 og Prøvetaking frå produsentar som leverer massar til mange barnehagar Det skal takast ut 10 enkeltprøver (ca. 0,5 kg pr. enkeltprøve) av ferdig produkt fire gonger pr. år. Undersøkinga skal gjennomførast av ein uavhengig konsulent. Prøvene skal takast tilfeldig frå ferdigprodusert jord, pakkast i Rilsan-posar og sendast til godkjent laboratorium, der dei skal analyserast med tanke på dei same stoffa og med same metodikk som jordprøver frå undersøkingar i barnehagar. 12

13 For at jorda skal kunne leverast til barnehagar og leikeplassar, må resultata av dei kjemiske analysane gi ein middelverdi (aritmetisk gjennomsnitt) som er lågare eller lik SFTs forslag til reviderte normverdiar (tabell 2). Ei enkeltprøve kan overskride normverdien med inntil 50 %. Krava til kjemisk samansetjing av jord som skal leverast til barnehagar og leikeplassar, er oppsummerte i tabell 3.. Tabell 3. Krav til kjemisk samansetjing av jord som skal leverast til barnehagar og leikeplassar Stoff (mg/kg) Middelverdi av 10 prøver Maksimal konsentrasjon i enkeltprøver Arsen 8 12 Bly Kadmium 3 4,5 Kopar Krom Kvikksølv 1 1,5 Nikkel Sink Sum 16 PAH 4 6 Benzo(a)pyren 0,1 0,15 Sum 7 PCB 0,01 0, Prøvetaking frå produsentar som leverer massar til få barnehagar Det skal takast ut ei blandprøve pr. 20 m 3 produsert produkt. Blandprøva består av fem underprøver (kvar på 0,3 kg) frå dei 20 m 3. Prøvene skal takast ut av tiltakshavar eller uavhengig konsulent og sendast fortløpande til analyse. Prøvene skal takast tilfeldig frå ferdigprodusert jord, pakkast i Rilsan-posar og sendast til godkjent laboratorium, der dei skal analyserast med tanke på dei same stoffa og med same metodikk som jordprøver frå undersøkingar i barnehagar. 9. KORLEIS HINDRE FRAMTIDIG FORUREINING? Nedanfor følgjer nokre viktige punkt for å bevare jorda i ein barnehage rein: Tilfør berre rein jord. Med rein jord meiner vi jord/sand der leverandøren i kvart enkelt tilfelle dokumenterer at massane tilfredsstiller SFTs forslag til reviderte normverdiar for alle stoff (tabell 2). Ver påpasseleg ved rehabilitering. Bygningar kan ofte innehalde mange miljøgifter, t.d. i måling og murpuss. Ved større rehabiliteringsprosjekt er det viktig å unngå at barnehagejorda blir tilført 13

14 desse miljøgiftene. (Vurder tidspunkt for rehabilitering, tildekking av jord, støvsuging.) Unngå miljøgifter når det skal skaffast nye installasjonar utandørs. CCA-trykkimpregnert trevirke brukt som kantstokkar rundt sandbasseng skal fjernast. Attverande ubehandla CCA-impregnert trevirke i husker og gjerde vil vere ei aktiv kjelde til arsen-forureining. For å hindre vidare utleking av arsen må dette trevirket i det minste oljebeisast annakvart år og, når det er aktuelt med utskifting, erstattast med miljøvennlege alternativ. Ver påpasseleg ved terrenginngrep i barnehagen. Undersøkinga definert over baserer seg ofte berre på undersøkingar av overflatejord i barnehagane. Jorda er ofte meir forureina nedover i djupet. Ein må derfor alltid vere svært påpasseleg ved større og mindre terrenginngrep og graveprosjekt i barnehagen, t.d. når eit nytt leikeapparat skal gravast ned. Jord frå djupare lag må ikkje ende som overflatejord i barnehagen etter at gravinga er ferdig, med mindre ho er dokumentert rein ved kjemiske analysar. Eventuelle forureina overskotsmassar må leverast til godkjent deponi. 14

15 10. REFERANSAR Alexander J., 2006: Anbefalte kvalitetskriterier for jord i barnehager, lekeplasser og skoler. Nasjonalt folkehelseinstitutt, november Forureiningsforskrifta kapittel 2: Goldschmidt, V.M., 1954: Geochemistry. Oxford at the Clarendon Press. 728 sider. Helse- og velferdsetaten, Oslo kommune, 2007: Veiledning for miljøtekniske grunnundersøkelser på planlagte barnehagetomter. Ottesen, R.T., Bogen, J., Bølviken, B., Volden, T. og Haugland, T.: Geokjemisk atlas for Norge. NGU Rose, A.W., Hawkes, H.E. og Webb, J.S., 1979: Geochemistry in mineral exploration. Academic Press, London. 679 sider. TA-2260/2007: Rettleiar for undersøking av jordforureining i eksisterande barnehagar og leikeplassar. TA-2262/2007: Mal for rapportering frå undersøking av jordforureining i barnehagar og på leikeplassar. TA-2263/2007: Rettleiar for undersøking av jordforureining i barnehagar og på leikeplassar på industristader. Tillegg til TA-2260/2007 (eksisterande barnehagar) og TA-2261/2007 (nye barnehagar). Trondheim kommune, 2006: Veiledning for: Miljøtekniske grunnundersøkelser på planlagte barnehagetomter. Versjon 2, , Miljøenheten. 15