Nunami nalinginnaasumik atugaanngitsuni pisoqarfinnik eqqakkanillu nalunaarsuineq. Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1

Transkript

1 Avatangiisit pillugit Aqutsisoqarfik Nunami nalinginnaasumik atugaanngitsuni pisoqarfinnik eqqakkanillu nalunaarsuineq Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Oktober 2003 Rådgivende Inge niører og Planlægge re Spindlers Bakke 10 A Postboks 796 DK-3900 Nuuk Tel Fax E niras@greennet.gl

2 Nunami ammaannartumi pisoqarfinnik eqqakkanillu nalunaarsuineq Nalunaarut pingaarneq Uuminnga suliarineqarpoq Uffe Storm Boe NIRAS Greenland A/S Spindlers Bakke 10 A Postboks Nuuk Avatangissit pillugit Aqutsisoqarfimmut Oktober 2003 Nalunaarusiaq una Avatangiisit pillugit Ministereqarfimmit pilersaarut "Miljøstøtte til Arktis" aqqutigalugu. Naluraarusiap inerneri nalilersuinerilu atuakkiortup nammineq pilersitarai, taamaasillunilu Avatangiisit pillugit Ministereqarfiup isumai allaasinnaapput. Kukkunersiuisoq Uffe Storm Boe Oktober 2003 O.\Sag\02\244.00\rap\Hovedrap-grønlandsk.doc Toqqukkat angissusaat Quppernerit 48 Oqaatsit pingaarnerit Isummersuutit Printerisoq KS af Akuerinnittoq GNA HNM

3 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. i Indholdsfortegnelse 1. AALLAQQAASIUT Nalunaarusiap aaqqissugaanera 2 2. PERIUTSIT ATORNEQARTUT Paasissutissanik Katersuineq Ilanngutinngitsuukkat 4 3. PAASISSUTISSAT AALLAAVII Pisortaqarfiit (ingerlatsiviit) ingerlatseqatigiiffiillu namminersortut Inuit Ataatsiakkaat Tusarniavigineqartut PAASISSUTISSANIK KATERSUIFFIUP AAQQISSUGAANERA Atuinissamut ilitsersuut Tabellit attuumassuteqaatillu NAAMMASSISAT (PAASISAT) Uuttortaaviit Silasiorfiit Tele / Nalunaarasuaatit Sakkutooqarfiit LORAN-stationit Nappartaasiviit Nunaannarmi miffissiat Umiarsuit umiinerit timmisartullu nakkarnikut: Aatsitassarsiornermi qaarusunnillu (piiaanermilu) ingerlataqarfiit Imermik pilersuineq geoteknikkilu Takornariarnerni ilisimatusarnernilu tammaarsimaffiit Sirius-ip pigisaminik nalunaarsutai Tunitsiviit Nunaqarfiit atorunnaarsitat TAASASSAT PINGAARUTILLIT 30

4 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. ii Ilanngussat Ilanngussaq 1: Nanortallip Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 2: Qaqortup Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 3: Narsap Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 4: Ivittuut Kommuneat - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 5: Paamiut Kommuneat - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 6: Nuup Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 7: Maniitsup Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 8: Sisimiut Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 9: Kangaatsip Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 10: Aasiaat Kommuneat - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 11: Qasigiannguit Kommuneat - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 12: Ilulissat Kommuneat - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 13: Ilanngussaq atorunnarpoq, ilanngussat kommuunit normue malimmatigit. Ilanngussaq 14: Qeqertarsuup Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 15: Uummannap Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 16: Upernaviup Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 17: Qaanaap Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 18: Ammassaliup Kommunea - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 19: Ittoqqortoormiit Kommuneat - nunap assinga paasissutissallu Ilanngussaq 20: National Parken Kommune - nunap assinga paasissutissallu

5 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 1 / Aallaqqaasiut Kalaallit Nunaanni piffinni assigiinngitsuni nunanilu aammaannartuni pisoqarfeqarpoq aammalu pisoqarfeqarsimavoq, tassa assigiinngitsunik suliaqarfeqarlunulu suliaqartoqartarsimavoq. (Taakkua pisoqarfinnik uani taagorneqassapput - nutserisup ilanngutaa). Pisoqarfiit amerlanertigut ilisimatusarluni sulianut, sakkutooqarnermut, pissuussutinik uumatsunik nassaarniarnernut, radioqarfinnut, ilismasassarsiornernut attuumassuteqartarput. Suliaqarfiusimasuni eqqakkanik qimagaasoqartarsimavoq minnerusumik annersumilluunniit kusa- nassusermut ileqqorissaarnermullu ajornartorsiutaalersinnaasartunik ilaatigullu piffinnut kulturikkut oqaluttuarisaanermut pingaarutilinnut sunniuteqarsinnaasarlutik, soorlu aamma pisoqarfinni aalajangersimasuni avatangiisinut akornutaasinnaalersartunik. Kalaallit qallunaallu tungaanniit ajornartorsiutit annertussusaat paaserusunneqarput, aaqqiivigineqarnisaalluu kissaatigineqarpoq. Taamaammat Avatangiisinut Aqutsisoqarfiup suliaq maanna aallartipaa, tassalu pisoqarfinnik eqqakkanillu nalunaarsuineq. Suliap naammasineqarnerani paasissutissanik katersuiffigineqarput piffiit 630-it. Nalunaarsuinermi amerlanertigut suliaqarfgiit pisoqarfiillu qimanneqarsimasut aammalu illoqarfiit nunaqarfiillu killeqarfiisa avataanniittut pineqarput. Nalunaarasuartaaseriviit (tele), hydrografiimik nalunaarsuifiit, silap pissusaanik nalunaarsuiffiit assigisaallu ilanngunneqanngillat. Pisoqarfiit suliaqarfiillu ilaat - ilismatusarnermut tunngasutigut suliaqarfiit eqqarsaatigalugit, - soorlu sermersuarmi Nationalparkimilu pisut qanoq inissinnissaat nalornarsinnaasarput. Taamatut pisoqartillugu nunat assitigut nalunaarsuinernut ilannguneqartarput. Pisuussutinik uumatsunik nassaarniarnermut atasumik aamma qulaanisut taaneqartutuut immikkut ittumik iliuuseqarpugut, taamaasilluni aatsitassarsiornermi suliaqarfiit maanna ingerlasut qimanneqarsimasullu ilanngunneqarmata. Eqqakkat suuneri nalunaarusiami atituumik inissinneqarput, taamaasilluni ikummatissat puukui, motoriit, elektronikimut tunngasut, atortut, angallatit assigiinngitsut, umiarsuit, timmisartut, sanaartornermi atortut, sanaartukkat, sanaartornermi eqqakkat allallu sivisunerusumik najugaqar- simanermit qimatat. Nalunaarsuilluni suliaq marlunngorlugu immikkoortinneqarpoq: Immikoortumi siullermi paasissutissanik pissarsiviit sammineqarput, aammalu pisoqarfiit, tassa suliaqarfiit nalunaarsorneqarput, kiisalu eqqakkat annertussusaat, qanoq ittuuneri, nunamilu atorneqarsimanngitsumi uningaannarfii nalunaarsorneqarput. Piffinni pineqartuni eqqakkanik katersuiffiusimasuni susoqarsimanera sapinngisamik annerpaamik nassuiaatigineqarpoq, eqqakkallu qanga pinngorsimanersut nassuiarneqarpoq. Immikkoortut aappaanni eqqakkat pitsaanngissusaasa avatangiisinullu sunniutaasa nalilersor neqarnissaannut tunngavissat uuttuusersorneqarput, piffiillu assigiinngitsut uuttuutit pineqartut naapertorlugit nalilerneqarnissaat inissitsiterneqarput.tamakkua saniatigut ajornartorsiutit aaqqiivigineqarnissaannut siunnersuusiortoqarpoq aammalu aningaassatigut, avatangiisillu eqqarsaatigalugit kingunerisassaasai nalilersorneqarput. Kiisalu nunami nalinginnaasumik atugaanngitsumi eqqakkat qanoq pineqarnissaannut siunnersuusiortoqarpoq.

6

7 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 2 / 30 Nalunaarusiami uani taamaallaat immikoortoq siulleq pineqarpoq. Suliap aallartinneqarnerani aqutsisussanik pilersitsisoqarpoq, taakkualu suliaq malinnaaffigalugulu paasissutissanik katersuiffissat kiisalu tusarniaanissat aalajangersorpaat. Aqutsisooqatigiit ukuninnga inuttaqarpoq: Esben Vilshammer, Avatangiisinut Aqutsisoqarfik Marianne Djernæs Laursen, Aatsitassanik Pisortaqarfik Per Ravn Hermansen, Avatangiisinut Pinngortitamullu Pisortaqarfik Uffe Storm Boe, NIRAS Greenland NIRAS Greenland suliamik ingerlasisuullunilu siunnersortaavoq. 1.1 Nalunaarusiap aaqqissugaanera Nalunaarusiaq una, nalunaarusiap allanneqarnerata saniatigut marlunnik ilanngussanut katersuiffeqarpoq. Nalunaarusiamut paasissutissat CD-romimut immiussat Access formatitut suliaasut ilanngunneqarput. Nalunaarusiami periusaassimasut aammalu paasissutissanik katersuiffiit nalunaarusiap sulliarineqarnerani tusarniaanermilu peqataasimasut saqqummiunneqarput. Kingornalu paasissutissanik katersuiffiup aaqqissuussaanera naammasisallu saqqummiunneqarput. Siullermik naammassisat ataatsimoortumik oqaaseqarfigineqarput, kommuunillu atatsiakkaat peqataasimasut immikoortitserlugit nassuiaatigineqarlutik, kiisalu tamatuma kingorna piffiit pineqartut inissisimaffiinut immikoortiterlugit saqqummiunneqarput, nunamilu siammarsimaneri piffiillu pineqartut avatangiisiminnut sunniutaat pingaarnerutillugit. Nalunaarusiami piffiit pillugit innersuussuteqartoqaraniluunniit tulleriaarisoqanngilaq, tamanna aatsaat nalunaarsiaq aapperneqassagaluarpat piumaarmat.

8

9 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 3 / Periutsit atorneqartut 2.1 Paasissutissanik Katersuineq Suliaqarfiit ataassiakkaat eqqaaveqarfiillu sumiiffissinneqarput pisortat, ingerlatseqatigiiffiit kattuffiillu suliaqarsimasut ilisimasasaat naapertorlugit. Paasissutissanik katersuiffiit erseqqarinnersumik immikoortoq 3-mi allaaserineqarput. Aallarniutaasumik pineqartut tamarmik saaffigineqarput attaveqaataasussanik toqqaaqqullugit paasissutissanillu pissarsiffissanik nassuiaateqaqqullugit. Amerlasuutigut paasissutissat pisariaqartinneqartut inunnut ataasiakkaanut attuumassuteqartarput, paasissutissallu inuit tamakkua apersornerisigut imaluunniit pineqartut Niras Greenlandillu allakkatigut attaveqatigiittarnerisigut pissarsiarineqartarput. Taamaattorli ingerlatsiviit pisortaqarfiillu assigiinngitsut toqqorsiviini ujaarlernikkut paasissutissat ilaat pissarsiarineqarput. Taamatut paasissutissaqarfinnik misissuinikkut makkua paasinianeeqarput: Pisoqarfiit nunap suani inissisimanersut paasijumallugit Siusinnerusukkut ullumikkullu sunut atorneqarsimaneri Ingerlatsiviit pisortaqarfiilluunniit akisussaasut paasijumallugit Pisoqarfinnik (suliaqarfiusimaneri) piffissaaliiniarneq Atortuusimasut qimatat suuneri paasijumallugit Pisoqarfiusimasut sapinngisaq naapertorlugu nunat assiisigut nalunaarsorneqarput, pisoqarfiit qiterpiaasa UTM koordinatii nalunaarsorneqarlutik. Nunap assinginut nalunaarsuineq elektroniskemik ingerlanneqarpoq Grønlands Topografiske Kortværk-ip nalunaarsugai aallaavigalugit 1. Nalunnaarsuinermilu programmit VisIT aamma MapInfo atorneqarput. Pingaarnertut milliliinermi 1: uuttuutigineqarput. Tamanna ajortillugu nalunaarsuutit milliliinermut 1: atorneqartarput. Nunap assingini nalunaarsuutit nunat assinginiit 1: millisitaniit pipput - Qoornoq datum najoqqutaralugu. Koordinatit tamarmik UTM zone 24 WGS84 datum-imut ikkussugaapput, taamatullu nalunaarisigaalluni paasissutissanut toqqorsivimmut toqqugaalluni. Pasissutissat aallaaviisa misissorneqarnerat piiffissanut marlunnut immikoortinneqarput akunnerisigullu tusarniaasoqarluni. Paasiniaaneq siulleq 2002-mi julimiit decemberimut ingerlavoq, piffissarlu attaveqarfissanik pilersitsiniarnernut paasissutissanillu katersuinermut atorneqarpoq. December 2002-mi pigilersimasat 1 Kort & matrikelstyrelsip (Nunap assinginik ) nioqqutissiani pillugit nalunaarsuutaani Grønlands Topografiske Kortværkip oktober 2001-meersumi passissutissani nunap assingisa eqqoqqissaassusaat imatut nalunaarutigineqarput: Eqqoqqissaassutsit nunap assiliornermi tunngaviusut suminngaanneernerannit aallaaveqarput. Paasissutissat pisoqaanerpaat Kalaallit Nunaata kimmut kujataani sineriaani nunap assiliornermi tunngaviupput, tamaani eqqunngissutsit kilometerinik arlalinnik isorartussusillit atuussinnaapput. Kalaallit Nunaata Avannaa aamma Kalaallit Nunaata kangimut kujataani nunat assingi assiliinerit atorlugit uttortagaapput, tamaanilu eqqunngissutsit 30 meterit inorlugit isorartussuseqarput

10

11 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 4 / 30 oqaaseqarfeqqullugit aqutsisoqatigiinnut kommuninullu nassiussuunneqarput. Paasissutissat suunersiornerinut piffissaq kingulleq atorneqarpoq, tassa 2003-mi februarimiit maj 2003-mut pisoq, tusarniaanermiit akissutisiat suliarinerannut atorneqarpoq, kiisalu paasianiaaviit naammaginartunik akissuteqarsimanngitsut attaveqarfigineqaqqinnerannut atorneqarluni. Paasissutissat pissarsiarineqartut tamarmik Access databasimut immiunneqarput (toqqorsivimmut), toqqorsiviup aaqqissugaanera immikoortoq 4-mi nassuiaatigineqarpoq. Immiunneqarneri naammassimmata pisoqarfinnit tamanit paasissutissat ataatsimoortut kiisalu nunap assinganik kommuneqarfinniit tamaniit naqqitsisoqarpoq. Naqitat nalunaarusiamut uunga ilaatinneqarput, ilanngussatut 1-miit 20-nut. 2.2 Ilanngutinngitsuukkat National Parkimi illuikkat nalinginnaasumik nalunaarsuinermut nalinginnaasumik ilaatinneqanngillat, tassami nalunaarusiani siusinnersukkut saqqummersuni ersarissumik sukumiisumillu allaaserineqareersimammata 2. Taamaakkaluartoq ilimagineqarpoq National Parkimi illuikkat eqqaanni eqqakkanik annerusunik minnersunilluunniit siumugassaqartoq. Ilanngussaq 20-mi, nunap assingata paasissutissallu saniatigut illuikkat allattorsimaffiinik 3 ilaatitsisoqarpoq. Illuaqqat Sirius-ip allattorsimaffiutaaniittut immikkut taanneqarsimasut, takuuk imikkoortoq 4 aamma 5, allanilluunniit nalunaarsorsimasut paasissutissanut toqqorsivimmi ilanngunneqarput. Piniarntut illuaraat, piniariartarfiit, savaateqarfiit tuttuuteqarfiillu Nationalparkip avataaniittut aamma ilannguneqanngillat, taakkunanimi annertuunik suliaqartoqarnissaa ilamananngimmat naak immaqa suli piniartunit atorneqartaraluartut. Aalisakkanik assigisaannillu tunitsiviit nioqqutissiorfiillu anginerit ilanngunneqarput pisoqarfiulluartarmata atortussiutinillu angisuunik aalajngersimasunillu ikkussuiffiusarmata. Nunaqarfiit atorunnaarnikut ilanngunneqarput paasiniaavinnit pissarsiarisinnaasimasavut aallaavigalugit. Aqutseqatigiit isumaqatigiissuteqarput nalunaarsuinermi nunaqarfiit inuerunnerit paasissutissanik katersuinermi ilaatitassat atorunnaarsinneqarneri naapertorlugit killiliiffineqartariaqartut. Siullermik 1950-ip missaa killiliiffissatut aalajangiunneqaraluarpoq. Paasinarsivorli paasissutissat eqqarsaatigalugit taamatut killiliinissaq tunngavissaqanngitsoq. Taamaammat nunaqarfiit atorunnaarsitat paasissutissanik katersuiffimmut ilanngunneqartut 1940-kunnut killiliiffigeqarnissaat aalajangiunneqarpoq, kommuuniit paasissutissiinerminnut ilanngussimagaangatigit. Kommuuniit paasissutissanik ilanngussisimatinnagit Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfiup paasissutissaatai aallaaviusarput. Paasissutissat pisoqaanerpaat Kalaallit Nunaata Natsorsueqqissaartarfianeersut 1960-meersuupput, piffissarlu taanna paaissutissanik pissarsiffimmiit tassanngaanneersunut killigitinneqarpoq. 2 Peter Schmidt Mikkelsen: Kalaallit Nunaata Avannamut Kangia , Fangstmandsperioden. Dasnk Polarcenter. ISBN: kiisalu Karen Touborg: Statusrapport for Nationalparken/ biosfærerreservatet i Nord- og Østgrønland. Direktoratet for Miljø og Natur Illuqqat allattorsimaffii DMN-mit 2003-mi majip 21-anni tunniunneqarpoq. Allattukkanissaaq piffiit paasissutissanik katersuiffimmi nunaannarmi eqqakkanik nalunaarsuutini ilaasut ilaapput.

12

13 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 5 / 30 Sakutooqarfiit qaarusoqarfiillu (aatsitassanik piaaviit) ataatsimoortillugit immikoortumut ataatsimut immiunneqarput. Taamaammat piffiit angisuut assigiinngitsutigut pisoqarfiusimasut tamakkiisuunngitsumik paasissutissanik katersuiffimmi allaaserineqarput. Thule Air Base - imaluunniit pisoqarfiit sakkutooqarfimmut attuumassueqarsinnaasut - eqqakat pillugit nalunaarsuinermut ilannguneqanngilaq. Piffiit ilarpassui allorniusat minuttillu atorlugit sumiiffissineqarput, minuttimillu ataatsimik nikingassuteqarlutik. Piffiit taakkua sumiissuserneqarneri -/+ 1"-mik imaluunniit -/+ 1,85 km-nik nikingassuteqarsinnaapput. Piffiit ilaasa sumiffii imaluunniit nunap assingini ilaaneri pissarsiarineqarsimanngikkaangata paassissutissanut katersuiffimmut nunat aqqi aallaavigalugit ilannguneqartarput. Taamaattoqartillugu sumiissusai nalorninartorujussuussarput.

14

15 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 6 / Paasissutissat aallaavii Paasissutissanik pissarsiffinnik misissuinermi paasissutissassanik pissarsivissat tuuliuttumi eqqartorneqartut ukuupput: 3.1 Pisortaqarfiit (ingerlatsiviit) ingerlatseqatigiiffiillu namminersortut ASG (Arctic Consultant Group)/NIRAS: Suleqataasunik nunani ammaannartuni suliaqarnernik misilittagalinnut attaveqartoqarpoq. Attaveqarfik pingaarneq tassaavoq Henrik Mai. Paasissutissat apersuinikkut pissarsiarineqarput. Alfa Air (AA): Jan Thrysøe ilisimatitsivoq AA Kalaallit Nunaata Kitaani peqqumaasiviuteqanngitsoq. Tunumi pissutsit nassuiaatigineqanngillat. Air Greenland (AG): AG ikummatissanik peqqumaasiviit pillugit nassuiaasiorsimavoq. Nalunaarusiami timmisartut ajunaarsimasinnaasut ilannguneqarsimapput. AG allat peqqumaatissaannik arlalissuarnik silaannakkut ingerlatsisarsimavoq, ilaatigut DPC aamma GEUS. Tamakkua pillugit immikkut paasisaqarumasut kaammattorneqarput sullinneqarsimasut paasiniaavigeqqullugit, AG-p peqqumaasiviit tamakkiisumik nalunaarsorsimanngimmagit. Air Iceland, Fridrik Adolfsen: Apeqquteqaat akissuteqarfiginngilaa. ASIAQ: Uuttortaaviit pillugit nalunaarsuutit tunniunneqarput, kiisalu 1998 ilanngullugu saliiviusimasut pillugit nalunaarsukkat ilanngunneqarsimallutik. Takkua saniatigut ASIAP nammineq suliani pillugit nalunaarusiaasa allattorsimaffiat misissuiffigisinaasimavarput. Nalunaarsuiffiit maanna atorneqanngitsut tamarmik paasissutissanik toqqorsiuvimmiipput. Nalunaarsuiffiit atorunnaarnikut saliiffigineqareersimasullu paasissutissat naapertorlugit ilanngunneqarsimapput. Paasissutissanik toqqorsivimmi nalunaarsuiffiit saliiffigineqarsimanersut salinneqarsimannginnersulluun-niit takuneqarsinnaavoq. Carl Bro: Oqarasuaatikkut ASIAMI sulisimasoq Morten Hundahl, maannalu Carl Bro Riskovimiittumi atorfilik, attaveqarfigineqarpoq. Morten Hundahl-ip nalunaarsuiffiit pillugit nalunaarusiani sukumiisut 1998-mi ASIAMI sulitilluni suliarisimasani innersuussutigai. Taakkualu DMN-mi nassaarineqarput. Dansk Lithosfærecenter (DLC): Hans Christian Larsen, DLC, Kalaallit Nunaanni peqqumaa-sivitik pillugit nalunaarusiorpoq. Avatangiisinut Pinngortitamullu Pisortaqarfik: Pinngortitaq pillugu immikoortortaqarfimmi Peter Nielsen aamma Mette-Astrid Jessen attaveqarfigineqarput. Quppersakkat ilisimasassarsiorniartut KVUG aqqutigalugu 1998-miit 2002-mut qinnuteqaataannik imaqartut misissorneqarput, soorlu Nationalparkimi illuaqqiornissanut, sermersuarsuarmi uningaarfissanut assigisaannullu.

16

17 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 7 / 30 Avatangiisit pillugit immikoortortaqarfimmi Per Ravn Hermansen attaveqarfiuvoq,taassumalu immikoortortaqarfik suleqatigalugu suliat normue suliamut uunga soqutiginaateqarsinnaasut siunnersuutigai. Immikoortortqarfiniit taakkunaniit sulianut nalunaarsuutit mississorneqarput,suliamullu attuumassuteqartut tamarmik assilineqarput (kopeerneqarput). DMI: Viggo Neble Jensen attaveqaaataavoq. DMI-ip nalunaarsuisarfii atorneqartut pillugit nalunaarsukkat tamarmik pissarsiarineqarput. Siusinnersukkut Viggo Neble Jensen-i piffiit suliaqarfiusut pillugit toqqorsivimmi DMI-ip suliaanut atuumassuteqarsorinartutut nalunaarsorsimasut DMI-mili nalunaarsorneqarsimanngitsut pillugit oqaaseqartinneqarpoq. DMU: Poul Johnsen, DMU, Arktisk Miljømi atorfilik nassuiaavoq suliat soqutiginaatillit tamar-mik Rigsarkivimut tunniunneqarsimasut, taamaammallu pissarsiariuminaatsut. Taamaakkaluartoq Poul Johansen, DMU-AM-i atorfilik piffiit immikoortortaqarfimmit ilisimaneqartut pillugit nalunaarusiorsimavoq. Dansk Polar Center(DPC): DPC-mi paasissutissanik nakkutiginnittumut kiisalu, - Kalaallit Nunaanni Ilisimatusarneq Pillugu Isumalioqatigiissitamut (KVUG) attaveqarneq pingaarnerutillugu suliarineqarpoq. KVUG-ip ilisimasassarsiorlutik timersuutigalugulu angalaniartut qinnuteqaataannik toqqorsivitsik atukkiuppaa.qinnuteqaaatit ukiumut 1000-tit missaanniitarmata, itigartinneqartut ilanngullugit, aalajangiunneqarpoq DMN-mut 1998-miit 2002-mut tusarniaassutigeqarsimasut kisiisa misissorneqarnissaat. KVUG-ip paasissutissanik ersarinnerusunik piniarnissat eqqarsaatigalugit qinnuteqarsimasunut saaffiginninnissarput innersuussutigaa. Paasissutissanik nakkutilliisoq, Hauge Andersen, DPC-ip aalajangersisumik atorsimasaasa, tammaarsimaffitoqqat ikummatissanillu peqqumaasiviit Kalaallit Nunaanniittut pillugit nalunaarusiorsimavoq. Ilisimatusarnermik ingerlataqarfik Zackenberg pillugu nalunaarsukkanik ilaqanngilaq. Farvandsdirektorati: Aksel Mikkelsen, Henning Littau, Hans Arne Hansen, Jørn Hansenilu tamarmik assut ikiuukkusussimapput. Loranstationitoqqat (radiop maligaasai atorlugit sumiissuserfiorfiit) assigisaallu pillugu paasissutissanik pigisaqarput. Geologisk Museum (Nunap Sananeqaatai pillugit Katersugaasivik): Minik Rosing ilisimatitsivoq Geologisk Museum-i nunaannarmi qimataqarsimanngitsoq. Taamaattorli Isuani ataatsimik containeriuteqarnerarput. Nuup Kommuneata nunaminertamik atuisinnaanermut akuersissummik containe-rip 16. juli 2004-mi inissisimavissaanut tunisisimavoq. GEUS: GGU-miit GEUS-simiillu ingerlatsiviusimasut tamarmik ilannguneqarsinnaasimanngillat, pineqartut pillugit paasissutissat pissarsiarineqarsinnaasimanngimata. Paasissutissanik nakkutilliisup, Weis Andersen-ip allakkamini 10. april 2003-meersuni Aatsitassat pillugit Allaffeqarfimmut (Råstofforvaltningen) 3. marts 1983-mi kiisalu Nationalparkrådimut 1990-mi novem-

18

19 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 8 / 30 berip aallaqqaataani GEUS-mi saliinernut periusaasartut pillugit allagarineqarsimasut innersuussutigai. Imatullu allappoq, issuaaneq: "Piffissami kingusinnerusumi Kalaallit Nunaanni suliaqarfiusarsimasut pillugit oqaatigineqarsinnaavoq, GGU/GEUS-ilu akissussaaffeqarnerminnik paasinnilluarsimammata, kiisalu ilisimasassarsiornerit pereerneri tamaasa salilluartotarmat - igitassallu tamaasa piiarneqartarlutik. Taamaamallu GGU/GEUS-illu suliaqarfiini nutaanerusuni eqqaaveqarfeqanngilaq". Greenland Contractors (GC): GC ilisimatitsivoq amerlanertigut amerikamiut illersornissamut suliaqarfiini Kalaallit Nunaanniittuni suliaqarnerusarlutik, taamaammallu paasissutissanik ingerlatitseqqissinnaanatik. Taamaammat paasissutissat aalajangersimasut amerikamiut aallartitaqarfianiit imaluunniit Nunanut Allanut Ministereqarfimmiit pissarsiariniarneqartariaqartut. Taamaattorli suliaq manna nangeqqinneqassappat GC piareersimavoq paasissutissanik aalajangersimanerusunik ujaarlertoqarnerani ikiuunnissaminut. Greenland Ressources(GR): GR-ip nalilerpaa paasissutissaatitik erngup nukinganik paasissutissanik toqqorsivimmi katersorneqarsimassasut. Toqqorsiviup mississuiffigineqarnerani pisoqarfinnik soqutiginaatilinnik nalaataqartoqanngilaq, taamaattorli silaannaap pissusaanik nalunaarsuiffiusimasunik aammalu/imaluunniit erngup ingerlaarfiinik nalunaarsuiffiusimasut uttortaavisusimasullu eqqagassaqarfiusinnaasut nassaarineqarput. Pisoqarfiusisunit taakkunannga paassissutissat soqutiginaatillit ASIAP nalunaarsukkatut tunniussaanni katersorneqarsimanissaat naatsorsuutigineqarpoq. Kalaallit Nunaata Katersugaasivia Toqqorsivialu: Joel Berglund (JB) Claus Andreassenilu attaveqarfigineqarput (CA). Tamarmik assaaviusimasuni pigisanik uninngasoqaranilu eqqagassaqanngitsoq ilisimatitsissutigaat. CA-attaaq oqaatigaa pineqartut oqaluttuarisaanermut pingaaruteqartut, taamalu karersugaasiviup peerneqarnissaat kissaatiginngikkaa. Soorlu sorsunnersuup kingulliup nalaani tyskit peqqumaateqarfigisimasaat. CA-p kingusinnersukkut suliaq nanginneqarluni pisoqarfiit salinneqarnissaannut tulleriiaarineq pissappat katersugaasiviup suleqataasinnaanera ammaffigaa. Pinngortitaleriffik (GN): Michael C.S. Kingsley saaffiginnissuterput allakkatigut akissuteqarfigaa. Akissummi GN-ip pinngortitami 1984-miit ullumimut suliaqarfiisa allattorsimaffii nalunaarsorneqarsimapput. GN-ip tammaarsimaffigisarsimasaat qimanneqartigatik tamarmik saliiffigineqartarsimapput. Marlussunnik ikummatissanut peqqumaasiveqartarsimapput, ullumikkulli tamarmik imaajarneqarsimallutik - nappartallu imaqanngitsut aallarussuunneqarsimallutik. Kallaallit Nunaanni Natsorsueqqissaartarfik: Nunaqarfinni inuit pillugit nalunaarsuutinik pilersuipput. Piniarnermi Nakkutilliisut: Piniarnermik nakkutilliisut tamarmik marts 2003-mi allakkatigut saaffigineqarput.piniarnermik nakkutilliisut pingasut akissuteqarput, tamatumalu kingu-neranik pisoqarfiit pingasut ilanngunneqarput, ataaserlu uppernarsineqarluni.

20

21 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 9 / 30 Kort og Matrikelstyrelsen (KSM): Bo Madsen KMS-mi atorfilik ilisimatsitsivoq ukiorpassuarni ilisimasassarsiornernik annerusunik angalatitsimatik. Qanga pisimasut ataatsimut nalilerneqarsimanerinik ilisimasaqanngilaq. Københavnimi Universiteti: Bent Hasolt (BS): Tasiilami immikoortortaqarfimmi pisortap Bo Hasoltip Københavnimi Universitetip eqqakkanik qimatsiviusimasunik ingerlataqarsinnaanera ilisimasaqarfiginngilaa. BH-p eqqaavai immikoortortaqarfiit eqqaaviisa pisoqarfittut tanneqarsinnaaneri, Eqqaaviilli pisortanut nalunaarutaareersimapput akuersissutitaqarlutillu. Qeqertarsuarmi immikkoortortaqarfiup pisortaa, Niels Nielsen, pisoqarfiusinnaasunik paasissutissaateqanngilaq. Nukissiorfiit: Immikoortortaqarfinni pisortat (16-nit) allakkatigut saaffigineqarput. Amerlanerit saaffiginnissut allakkatigut oqaasiinnakkulluunniit akissuteqarfigaat. Pisoqarfinnik ikittuinnarnik paasissutissanut katersuivimmut ilanngunneqarsinnaasunik akissutit aallaavigalugit pissarsisoqarpoq. Aatsitassat pillugit Pisortaqarfik (RD): Marianne Djernæs Laursen aqqutigalugu atortut nunamut aalangigaangitsut aalajangersimasullu, aatsitassat pillugit inatsit naapertorlugu nunami sulinermi atorneqarsimasut allattorsimaffiannik pissarsivugut. Nalunaarsukkat misissuinissanut akuersissutinik pisisallit 1998-mi juni ilanngullugu namminneq nalunaarsugaraat, kiisalu kingusinnerusukkut nalunaarsuutaapput Aatsitassat pillugit Pisortaqarfik aqqutigalugu nassiunneqartut. Selskab for Arktisk Teknologi (SAT): SAT-imut ilaasortat tamarmik allakkatigut august 2002-mi februar 2003-milu saffigineqarput. Saffiginnissut ataasiakkaanit akineqarput. SIRIUS: SIRIUS-miit Kim Hansen (KH) pingaarnertut aappaattullu Palle Norrit (Sirius-ip pisortaa) apersorneqarput. Sirius-sikkormiut pingaarnertut pigisamik allattorsimaffii tamakiisut, illuaqqat, toqqorsiviit, tammaarsimaffiit pingaarnerit assigisaasalu allattorsimaffii sumiissusiinillu nalunaarsuutitallit, oqaluttuaraat. TELE Greenland: Ole Vognsen Tele-p ingerlataqarfii tamakkerlugit nalunaarsorsimavai. Nalunaarsuutini pineqartut suli atorneqarnersut, atorunnaarsimanersut saliiffigineqarsimanersulluunniit takuneqarsinnaapput. Kingusinnerusukkut ataatsimeeqatigiinnermi nunap assingi atorlugit nalunaarsorneqarput. Århus Universitet: Århus Universitetimi Geologisk Instituttimi immikoortortaqarfiit pingasut attaveqarfigineqarput, tamarmillu nalunaarutigaat Århus Universitetimi Geologisk Institutti nammineerluni Kalaallit Nunaanni misissuiartortitsineq ajortoq, amerlanertigulli Købenahavns Universitetip GEUS-illuunniit aaqqissuussaanni misissuiartoqataasarsimallutik.

22

23 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 10 / Inuit Ataatsiakkaat Erik Hjelmer(EH), siusinnerusukkut Nordisk Mineselskabimi atorfeqarsimasoq. Mestersvigimi piiaasimanermut atatillugu taaneqarput: Nyhavn, Minebyen (qaarusoqarfik) aamma Malmbjergit (aatsitassaqarfik). Frank Sonne (FS): Miljøstyrelsen (Aatsitassat pillugit Aqutsisoqarfik): FS-ip Namminersornernerullutik Oqartussani atorfeqarallarami misissuinerit peqataaffigisimasani, nalunaarusiaqarfigisimasanilu innersuutigai. Namminersornerullutik Oqartussat nalunaarusiat pineqartut pigai, paasissutissanillu toqqorsivimmut ilanngunneqarput. FS-ip ilaatigut oqaatigaa piffinni aalajangersimasuni atorneerunnermik kingorna saliiffigineqarsimasussaagaluartut qanittuini qimarakkat takusarsimallugit, soorlu qaqqasunnat tunuini. Nalunaarutini pisortatigoortuni allassimagaluarpalluunniit saliisoqarfiusimasoq,- tamanna tamatigut isumaqarneq ajorpoq eqqagassanik qimataqartoqarsimanngitsoq. Jens Gothenborg (JG), siusinnersusukkut KØ-mi (Kryolitselskabet Øresund): Aatsitassannik ujaarlernermi suleqataasimanermigut piffiit soqutiginaateqarsinnaasut ilisimasaqarfigai, taamaasillunilu piffiit eqqagassanik qimatsiviusimasinnaasut arlallit ilisimasaqarfigalugit. JG Ivittuuni eqqaanilu sulisinerusimavoq. John Pedersen: Siusinnersukuut Nordisk Mineselskabemi atorfeqarsimasoq: Apersorneqarpoq paasissutissallu toqqorsivimmut immiunneqarput. Karoline Mathisen: (KM), Ilisimatusarfimmi atuartoq: KM amerikamiut Kalaallit Nunaanniinne-rat pillugu immikkut suliaqarpoq. KM-ip Tunumi Ikkatimi amerikamiut sakkutooqarfiat annerusumik sammisimavaa. Søren Hald Møller, Aatsitassat pillugit Pisortaqarfimmi atorfilik. Apersorneqarpoq paasissutissanillu pingaarutilinnik kitaani Nunap Isuamiit Sisimiut tungaanut attuumassutilinnik tunniussaqarpoq. Siulianiu taaneqartut saniatigut siunnersuiffiit minnersut inuillu ataatsiakkaat attaveqarfigioneqarput. Taakkualu ilaatinneqannginnerannut apersorneqarnissaminnut allatulluunniit peqataanissaminnut piffissaqarsiamnnginnerat peqqutaavoq. 3.3 Tusarniavigineqartut December 2002-mi paasissutissat paasissutissanik katersuiffimmiilersimasut pillugit aqutsisoqatigiit Kalaallit Nunaannilu Kommuuninut tusarniaassutigalugit nassiunneqarput. Tamaanikkut piffiit 498-sit pineqarput. Kommuunit makkua paasissutissanik katersuiffik oqaaseqarfigaat paasissutissanilluunniit nutaanik ilanngussaqarlutik: Narsaq, Paamiut, Nuuk, Maniitsoq, Aasiaat, Ilulissat, Qeqertarsuaq,Uummannaq, Upernavik kiisalu Aammassalik. Kommuunit makkua paasissutissanik katersuiffik pillugu oqaaseqarnissaminnut periarfissaqarsimanngillat nalunaarutigalugillu: Qasigiannguit.

24

25 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 11 / 30 Kommuunit makkua paasissutissanik katersuisffik pillugu oqaaseqaateqanngillat: Nanortalik,Qaqortoq, Ivittuut, Sisimiut, Kangaatsiaq, Qaanaaq Ittoqqortoormiullu. Aqutsisoqatigiit tusarniaaneq allakkatigut akissuteqarfigaat, tusarniaanerlu februar 2003-mi ataatsimiinnermi oqaluuserineqarpoq. Paasissutissanik katersuisffik pillugu oqaatigineqartut tamarmik ilanngunneqarput, katersuifimmullu ilannguneqarlutik.

26 Assiliaq 4.1: Paasissutiisanik katersuivimmi seqersartumi assit

27 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 12 / Paasissutissanik katersuiffiup aaqqissugaanera Paasissutissanik katersuiffik Microsoft Access 97-mi aaqqissuunneqarpoq. Tulliuttuni paasissutissanik katersuiffiup qanoq atorneqarsinnaanera nassuiaatigineqarpoq, kistsisillu iluaniittut ilanngussuunneqarlutik. 4.1 Atuinissamut ilitsersuut Paasissutissanik katersuiffik sisamanik seqertitsiveqarpoq, seqertitsiviit fil 4.1-Seqertitami eqqakkanik nalunaarsuineq ujaarliutitaqarpoq. Piffiit normuisa imaluunniit aqqisa allannerisigut paasissutissanik katersuiffimmi piffiit ataasiakkaat nassaarineqarsinnaapput. Assersuutigalugu oqaaseq "loran" allariarlugu una: tooraanni piffiit loranstationeqarfinnut attuumassuteqartut tamarmik nuissapput.pifiit ilaat aalajngersimasoq ujarsimagaanni allaganngorlugulu naqikkumagaanni una: toorlugu naqinneqarsinnaavoq. Piffiit immiunneqassapput allattuiffissaq imaqanngitsoq aqqutigalugu : kiissalu paasissutissat amerlanerpaat allaffissanut ukununnga allattornerisigut: Piffiup normua piffimmut atuumassuteqarluinnarpoq. Normumillu atorneqareersumik allattuisoqarsinnaanngilaq. Piffiup aqqa loranstationimik, nunaqarfimmik aturunnaarsitamik assigisaanilluunniit aallartinneqassaaq, taamaasiornikkut kingusinnerusukkut ujaarlerneq ajornannginnerussammat. Kommuunip normua allanneqassaaq, tamatumalu kingorna kommuunip normua nammineerluni saqqummissaaq. Piginnittup aqqa ilisimaneqaruni tamanna piginnittup ataani allanneqassaq. Piffik annertussusaa aalajangersimasuuppat angissusaa m2-rinik allanneqassaaq. Piffiup susoqarfittut aallartiffia atorunnaarneralu ullulerlugit allanneqassapput. Suli susoqarfiuppat tamanna nalunaarsorneqassaaq. Oqaluttuarisaanermut pingaaruteqartutut nalunaarsukkat, pinngortitaq malussajasuuppat, sananeqaatit avatangiisinit allaappata aammalu pineqartut suuneri suli ersarivissumik nalunaarsorneqanngillat, taamaattorli kingusinnersukkut suliaq nanginneqassapat atugassanngorlugit piareersagaapput. Paasissutissanik katersuiffiup sumiissusai piffimmut allattorneqassapput. Allorniusat atorlugit UTM-milu atorlugit sumiissusersuutit allattorneqarsinnaapput. Sumiissutit ullullu immikkut inissillugit. ( sumiissutsit UTM-imi immikoortoq 24WGS 84-mi allattorsimapput)maannamut piffiit sumiissusaat paasissutissanik katersuiffimmi tamakkerlutik immiunneqarsimapput. Tamanna ingerlaannartumik pinavianngilaq, tamannalu ilisimasariaqarpoq GIS programmi atorlugu paasissutissanik katersuiffik atorniaraanni.

28 Assiliaq 4.2: Paasissutissanik katersuivimmi tabel

29 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 13 / 30 Qarasaasiat atorlugit nunap assingi assilissallu maannamut suli atorneqanngillat. Immikkoortut assinik ikkussivissatut atorneqarsinnaapput, taakkualu piffiit ilagalugit paassutissanik katersuiffimmut toqqorneqarsinnaapput. Kiisalu GIS-mut attavilerneqarsinnaapput, taamaasilluni ingerlaannartumik nunap assinginik saqummersoqarsinnaasunngorlugu. Pisoqarfiit nalunaarsuutaat (nr.) tulleriaarlugit nalunaarsorneqassapput, tassa piffinni ataasiakkaani pisoqarfiit amerlassusaat nalunaarsorlugit, assersuutigalugu titartagaq 4.1-mi:loranstation aammalu ikummatissanik peqqumaasivik. Pisoqarfiit nalaanni suliaqartoq nalunaarsorneqassaaq, pisoqarfiup sivisussusaa kiisalu paasissutissat illersorneqarnissaat pillugu nalunaaruserlugit ("m" oqaasiinnaat atorlugit paasissutissiissutinut kiisalu "s" paasissutissiineq allakkatigut pisimappat. Aammattaaq pisoqarfimmi sulerisoqarsimaneranik immikkoortiterummik ilisisoqassaaq, soorlu nalunaarusiami uani aamma taama isiortoqarsimasoq - saqqummiunniarneqartut erseqqissaatigiumallugit. Pisoqarfiit tamaasa pineqartillugit seqersitat: Kinguartitat, Apersuinerit aammalu Innersuussutigineqartut, immersorneqarsinnaapput. Allattuiffissami Kinguartitat qimanneqarsimasut pillugit paasissutissat immiunneqassapput, pisoqarfiit tamarmik atorneerunnerisa kingorna. Apersorneqartut pillugit immersuiffissami apersuisimanerit pillugit paasissutissanik immerneqassapput kiisalu Innersuussutigineqartut pillugit immersugassaqarfimmi pisoqarfiit pillugit innersuussutit allanneqarsimasut inissinneqarsimapput. 4.2 Tabellit attuumassuteqaatillu Assiliaq 4.2-mi tabellit paasissutisssanullu attuumassuteqartullu pillugit takussutissaqarpoq. Kommuunnit pisoqarfinnilu ingerlatsisut pillugit aalajangersimasunik tabelleqarpoq paasis-sutissanik aallerfigineqarsinnaasunik. Pisoqarfiit pillugit paasissutissat amerlanerutinniarneqarpata, tamanna ingerlatsisimasut pillugit tabellini immiunneqarsinnaavoq. Tabelli piffiit tunngaviusunik piffiit ataatssiakkaat pillugit paasissutissanik imaqarpoq, taakununngalu ingerlatat assigiinngitsut ilannguneqarsinnaapput. Pisunut aamma igitat, apersuinerit innersuussutillu attuumassuserneqarsinnaapput.

30

31 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 14 / Naammassisat (paasisat) Paasissutissat tusarniaanerillu mississornerini piffiit (pisoqarfiit) nunami ammaannartumi eqqagassaqarsinnaasut 630-it pissarsiarineqarput. Piffinnut taakununnga 630-usunut ingerlatat 676-it attuumassuteqarput. Piffiit pineqartut kommuunini ataani allattorsimasutut agguataarneqarput. Piffiit ataani tabel 5.1-mi allattorsimanermittut kommuuninut agguataarsimapput. Kommuuni Piffiit agguarneri Amerl. Procntinng Nunaqarfiit tunitsiviillu atorunnaarsitat Nalunaarsuifiit silasiorfiillu 01 Nanortalik 27 4% 11% 52% 02 Qaqortoq 10 2% 10% 30% 03 Narsaq 29 5% 3% 52% 04 Ivittuut 2 0% 0% 0% 05 Paamiut 24 4% 29% 46% 06 Nuuk 86 14% 15% 59% 07 Maniitsoq 39 6% 8% 54% 08 Sisimiut 20 3% 15% 35% 09 Kangaatsiaq 13 2% 54% 8% 10 Aasiaat 9 1% 67% 11% 11 - Qasigiannguit 5 1% 20% 80% 12 - Ilulissat 36 6% 6% 83% 14 - Qeqertarsuaq 9 1% 67% 11% 15 - Uummannaq 25 4% 24% 44% 16 - Upernavik 28 4% 79% 7% 17 - Qaanaaq 32 5% 9% 13% 18 - Ammassalik 50 8% 0% 42% 19 - Ittoqqortoormiit 22 3% 0% 18% 20 - National Parken % 0% 12% Katillugit % 13% 35% Tabel 5.1: Kommuunini piffiit amerlassusaat Kommuunini pisoqarfiit amerlassusaasa ilaatigut kommuunit angissusaat ersersippaat. Erngup nukinga atorlugu nukissiorsinnaanerit pillugit misissueqqaarnerit pilersitaannik uuttuisarfippassuit atorneqarput, taamaasilluni pisoqarfiit amerlassusaasa nunami agguataarneqarnerat equngalersillugu. Soorlu kujataani kommuunini pingasuusuni taama pisoqartoq. Uttuisarfiit kommuunini taakkunani pisoqarfiit paasissutissanik katersuiffiup pisoqarfiit pillugit imarisaisa pingajoraarterutigaat. Piffiit ilarpassuini arlalinnik susoqarfeqarput, taamaasilluni paasissutissanik katersuiffimmi susoqarfiit piffinniit amerlanerullutik. Susoqarfiit immikoortunut 18-nut agguataagaapput, taakkualu quppernermi tullermi tabelimi 5.2-mi takuneqarsinnaapput.

32

33 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 15 / 30 Pisoqarfiit Amerlassusaat Procentinngorlugit Uuttortaaviit % Sirius ip pigisaisa allattors % Nunaqarfiit atorunnaarsitat 71 11% Aatsitassarsiorneq 49 7% Sakk. timmisartui nakkarnikut 43 6% Nappartanik qimatsiviit 31 5% Sakkutooqarfiit 27 4% Tammaarsimafiit (ilisimat./ takorna.) 26 4% Silasiorfiit 23 3% Tele / nalunaarasuarneq 18 3% Tunitsiviit 11 2% Geoteknik / sanaartukkat 10 1% Nunaannarmi aqqutit 9 1% Qaarusoqarfikkut 8 1% Loranstationit 7 1% Timmisartut nakkarnerit 7 1% Umiarsuit kivinikut 5 1% Imermik pilersuiffiit 3 0% Katillugit % Tabel 5.2: suliaqarfiit amerlassusaat immikkoortuni 18-ni Soorlu tabel 5.2-mi takuneqarsinnaasoq uuttortaaviit susoqarfiupput paasissutissanik katersuivimmi amerlanerpaamik immiunneqarsimasut. Uttortaaviit Sirius-ip pigisaminik allassimasuutaanit tullersorneqarput, suliaqarfiit assigiinngitsuupput tmarmillu Nationalparkimiillutik. Tabel 5.2-mi immikoortut ataasiakkaarlugit quppernerni tulliuttuni nassuiaatigineqarput mingutsitsinerisalu nalilerneqarneri, siammarsimaneri paasissutissartaallu ilanngullugit.

34 Assiliaq 5.1: Nunap assingatigut takussutissat, Uuttortaaviit Målestationer

35 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 16 / Uuttortaaviit Immikoortortap uttortaaviit tassaapput suliaqarfiit inuttaqanngitsut, silap pissusaanik, apisarnermik, sarfanik assigisaannillu uuttortaaviit paasissutissanillu katersuifiit. Pisoqarfiit tamakkua amerlanertigut ilisimatusarnermik suliaqarfiit, DMI-p, GTO-ip kingusinnerusukkullu ASIAP ingerlatai. Pisoqarfinni amerlanerni uttortaatinik imaluunniit nalunaarasuarnermi atortunik, illuaqqanik containerinik/campingvogninik. Pisoqarfiittaaq aamma ikummatissanik peqqumaasivittut atorneqarsimasinnaasarput. Tamakkunani sananeqaatit mianernarnerpaat naammattuugassaasartut tassaanerupput savimminissat oqimaatsut batteriini atorneqartartut, soorlu kviksølvi liminigrafstationineersut imaluunniit uuliat akui ikummatissanik peqqumaasivinniittuut. Klasse (immikoortoq) Uuttortaaviit nalunaarsornerini paasissutissanik pissarsivik tassaavoq ASIAMIIT na-lunaarusiaq 1998-meersoq tamakiisumillu ilisimasanik katersuiffittut isigisariaqartoq, Morten Hundahl-imiit suliarineqarsimasoq, taannalu imatut aaqqissuunneqarsimavoq: Amerlassusaat Paasissutissanik katersuiffimmut ilanngunneqarpoq Uuttuisarfiit suli atorneqartut 22 Piffiit uppernarsarneqarsinnaasumik salinneqarsimasut 62 X Piffiit salinneqarsimanersut uppernarsineqarsinnaanng. ASIAP toqqorsivianeersut / uppernarsiniagassaq 51 X Piffiit uppernarsisamik saliiffigineqartariaqartut 9 X Tabel 5.3: Uuttortaaviit ASIAMIT paasissutissaneersut Uttortaaviit atorneqanngitsut paasissutissanik katersuivimmut ilanngunneqarput. Februar 2003-mi ASIAP ilisimatitsissutigaa paasissutissat tunniunneqarsimasut allannguuteqarsimanngitsut. Taamaasilluni qulaani naatsorsukkat 1998-meersut ASIALLU tunngavigisai atuuttutut isigisariaqarput. Nunami summiinnerat: Uttuisarfiit ASIAP paasissutissiivianiittut kitaani inissisimapput, pingaartumik kujataani, Nuup, Mannitsup Ilulissallu eqqaanni. Inissisimaneri amerlanertigut aatsitassarsiornermut erngullu nukii atorlugit nukissiorfissarsiornernut atugaanerisa aalajangertarpaat. Ilisimatusarnermut atugassiat amerlasuutigut sermersuarmi inissisimapput. Paasisutissanik katersuivimmi amerlassusaat: 207-it. Paasissutissanik aallerfiit: Uutortaaviit 122-it paasissutissanut katersuivimmut immiunneqartut ASIAP atuisunut quppersagaaniit paasissutissanillu katersuinerminni naammassisaannit pissarsiarineqarput. Piffiit sinneri pillugit paasissutissat "Katalog over Hydrografiske malinger i Grønland"-meersuupput, quppersagaq taanna Dansk Komite for Hydrologi-p saqqummersitaraa ASIAMIILLU pissarsiarineqarluni.

36 20-Station Nord 20-Vejrst. Mørkefjord 17-Vejrst. Tugluligssuak, Kap Sed 20-Vejrst. Germaniahavn , Daneborg 20-BE-5 - Eskimonæs 20-BE-4 - Ella Ø 19-Whalerus Bay 19-BE-3 - Scoresby Sund 12-Swiss Camp 19-Vejrst. Kap Tobin 10-BW5 - Aasiaat / Egedesminde 18-Vejrst. Aputiteq 18-Vejrst. Sermirlik 18-Cape dan 18-Attery Dome - Pikiullit 06-Vejrst. Lichtenfels 18-Skjoldungen - Louis Boplads 18-Vejrst. Tingmirmiut Vejrstation 18-Cape Cort Adelaer - Kangeq 01-Vejrst. Sagdlit 01-BE-1 - Prins Christiansund, Assiliaq 5.2: Nunap assingatigut takussutissat, Silasiorfiit

37 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 17 / Silasiorfiit Silasiorfiit tassaapput pisoqarfiit inuttallit silaannaallu pissusaanik uuttortaaviullutillu nalunaarsuiffiit. Silasiorfiit ilarpassui sorsunnerup nalaani amerikamiunit sakkutooqarfimminnut iluaqutissatut pilersitaapput. Silasiorfiit amerlanertigut nalunaarasuarnermik, aatsitassarsiornermik sakkutooqarnermillu ingerlatsinernut atuumassuteqartarput. Silasiorfiit amerlanertigut ilisimatusarfinnut, DMI-mut imaluunniit amerikamiut sakkutooqarfiinut atasunik ingerlanneqartarput. Piffinni amerlanertigut "tuluit illuukkiaanik" inissisimasoqartarpoq 4, tassungalu atasumik napparuteqartarluni anorinik uttuuteqarfimmik. Illut assigisaallu amerlanertigut allanik suliaqarnernut attuumassuteqartaput. Sannaat mianernarnerpaat ilimagineqarsinnaasut tassaanerupput saaffiugassat oqimaatsut batteriini atorneqartartut. Kiisalu silasiorfiit ilaanni ikummatissanik peqqumaasiveqartarpoq, taamaasilluni uuliamiit nioqqutissianik assigiinngitsunik peqarsinnaasarluni. Nunami inissisimanerat: Silasiorfiit Kalaallit Nunaata sineriaa tamakkiusavillugu inissisi- maffeqarput. Assiliaq 5.2-mi nunap assinga atorlugu takussutissiami takuneqarsinnaavoq tunumi amerlanerusut, tamannali kitaani silasiorfiit ilarpassuisa illoqarfiunerusuni inissinneqartarsimanerat pissutaavoq. Paasissutissanik katersuivimmi amerlassusaat: 23-it. Paasissutissanik pissarsiffiit: DMI aamma "Katalog over Hydrometeriologiske malinger i Grønland" Dansk Komite for Hydrologi-p saqqummersitaarisimasaa. 4 "Tuluit Illuigaat" tassaavoq ilisivik (skab) aammanilinnik silasiornermi uttortaatinik inissiffiginearsimasoq. "Illuikkap" nunap qaavaniit 2 meterinik qaffasinnerusumi inissi-simasup uttortaatit seqerngup qinngorneranut nunamiillu qinngornernit kissartunit sun-neqannginnissaannut illersugarai. Iikkani ammarngit silaannaap assigiiaartumik uutor-taatit aqqusaarnissaannut periarfissiipput.

38 Tele/kommunikation Assiliaq 5.3: Nunap assingatigut takussutissat, Tele/nalunaarasuarneq

39 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 18 / Tele / Nalunaarasuaatit Piffiit Tele / nalunaarasuaatit tassaapput teknikkikkut atortoqarfiit oqarasuaatitigut allatigullu nalunaarasuarnermi iluaqutigineqartut. Tamakkualu tassaanerupput sakkortusaaviit Tele-p atorunnaarsimasai, Farvandsvæsenip VHF-stationii aammalu imarpik ikaarlugu kabelit atorlugit attaveqarfiusimasut. Nalunaarasuarnermi attaveqaateqarfiit (radiop maligaasai atorlugit attaveqarnermi)tele-p ullumikkut atugai paasissutissanik katersuiffimmut ilanngunneqanngillat. Taamaattorli oqaatigineqartariaqarpoq illuaqqat (sanaartukkat) teknikikullu atortut qanga sakkortusaaviusimasut eqqaannut inissinneqarsimammata. Taamaasilluni ilimagisariaqarpoq ullumikkut sakkortusaaviit eqqaanni atortorissaaruteqarfiit, soorlu antennakut, illuaqqat, kabelit innaallagialiorfeeqqallu siumorneqarsinnaanerat. Piffinni tamakkunani sananeqaatit (tangit) mianersornarnerpaasutut isigisariallit saffiugassat oqimaatsuunissaat ilimanarnerupput. Uuliamit nioqqutissiat, arrorsaatit allallu batteriineersut, transformatorit innaallagialiorfiillu. Tele Greenlandip suliaqarfigisimasatik namminneerluni tamaasa salittarpai. Batteriit akuutissallu tamarmik katersorneqartarput Kommunekemimullu nassiunneqartarlutik. Ikuallanneqarsinnaasut tamarmik ikuallanneqartarput, ikuallassinnaanngitsut illoqarfiit eqqaaviini akuerineqarsinnnaanngorlugit aggorlugit - taakununnga inissinneqartarput. Tele Greenlandilli aamma itersat assigisaallu eqqakkanik inissiivigeriarlugit ujaqqanik qaartitserinerni sinnikunik matoortarpai. Imaluunniit qimatassat innat sinaannut ilioqqariarlugit qaartitsillutik matoortarpaat. Tele Greenlandimi atorfillit oqaatigaat nalunnginnissutsimikkut miserratissaqaratik qimatassatik qimattarlugit. Nunami sumiissusaat: Tele Greenland-ip radiup malugaasaanik siammartiterinermini sakkortusaaviutai Nunatta kujaterpiaaniit Ummannap tungaanut inissitsitersimapput. Piffiillu ilaat tassaapput Atlantikoq ikaarlugit kabelinik attaveqarfiit nunatta kujataaniittut. Paasissutissanik katersuivimiittut: 18-it. Paasissutissanik pissarsivik: Tele Greenland aamma Farvandsdirektoratet.

40 20-Station Nord 17-Ice Cap Site One 17-Camp Century 17-Ice Cap Site Two 17-Camp Fistclench, near Ice Cape 08-Ammunitionsforurening 18-Kangerdlugsuaq, near Apuiteq 08-DYE-1, Red River 07-BW9 - Cruncher Island 07-DYE-2, Sea Bass 18-DYE-3, Sob Story 18-BE-2 - Ikaateq 18-DYE-4, Big Gun 18-Ice Cap Station - isen ved Pikiullit 06-BW4 - Marraq Point 18-Track-master Militære anlæg 06-Marraq, Nord for 04-BW7 - Ivittuut Minen 03-Camp Corbett 03-Artillery Point 04-Karjartalik 02-BW3 - Simiutaq 02-Gamatron Island 01-Loran, Angissoq 01-Loran, Frederiksdal Assiliaq 5.4: Nunap assingatigut takussutissat, Sakkutooqarfiit

41 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 19 / Sakkutooqarfiit Immikoortumi uani amerikamiut danskillu sakkutooqarfii pineqarput. SIRIUS-ip Nationalparkimi suliaqarfii Mestesvigimilu illersornissamut nakkutilliivik immikkoortumi uani ilaatinneqanngillat aammalu peqqumaasiviit sisamat sorsunnersuit aappaanni tyskit atorsimasaat Nationalparkimiittullu pisoqarfittut aalajangersimasutut ilanngunneqanngillat 5. Aalajangersimasumik susoqarfittut ilanngunneqarput pisoqarfiit anginerusut, soorlu BE2 Ikkateq (lok. nr ), radareqarfiit (ilaatigut DYE 1-4) pisoqarfinnik illersuinissami sakkoqarfiit (qamutileqarfiit), annaassiniarnermi suliaqarfiit il. il. Sakkutooqarfiit BW1- Narsarsuaq, BW8-Sdr. Strømfjord aamma Thule Air Base nalunaarsuinermi ilanngunneqanngillat, - ullumikkut nunaarfiit killeqarfiisa iluaniittutut sulilu atorneqartutut inissitaammata. Sorsunnersuuup aappaanni amerikamiut silasiorfinnik arlalinnik pilersitsipput, taakkua 5.2-mi oqaaseqarfigineqarput. Sakkutooqarfitullu inissinneqanngillat immikkut sakkutooqarnermut tunngasunik susoqarfittut allaaserineqarsiamanngippata. Oqaluinnarluni Karoline Mathisenimik apersuinermi paasinarsivoq Sisimiuniit kujammut 20 km-nik ungasissulimmi qeqertami anginngitsumik sakkutooqarfeqarsimasoq. Paasissutissat naapertorlugit sakkutooqarfik Koreami sorsunneqarnerata nalaani atorneqarsimavoq. Pisoqarfik sumiiffissineqanngilaq, taamaammallu paasissutissanik katersuiffimmut ilanngunneqarani. Piffinni ataasiakkaani saffiugassanik oqaimaatsunik, uulianiit nioqqutissianik saffiugassanillu allanit nunap sananeqaataanit allaasunik annersumik minnerusumilluunniit mingutsitsisoqarsimanissaa naatsorsuutigisariaqarpoq. Siusinnersukkut radareqarfinni DYE-ni marlunni misissuisoqarlunilu saliisoqarsimavoq. Nunami sumiiffii: Sakkutooqarfiit pineqartut tassaapput: BW1-BW9, BE1-BE5 silli-maniarnernullu atortoqarfiit taakkununnga atasut. Piffiit taakkua pisoqarfinnut pingaarnernut pingasunut BW1 (Narsarsuaq), BW8 (Kangerlussuaq aammalu BE2 (Ikkatteq) attuumassuteqarput. Piffiit sorsunnerup nillertup nalaani atuuttut TAB-ip kiisalu DYE 1-4-at eqqaanni katersuussimapput. Paasissutissanik katersuivimmi amerlssusaat: 27-it. Paasissutissanik pissarsiviit: Sakkutooqarfiit pillugit paasissutissat DMN-ip toqqorsiviinit amerikkamilu internettikkut nittarsaavimmit namminersortunit pigineqartumiit 6 amerikamiut sorsunnersuarmiit ullumimut Kalaallit Nunaanniinnerannik allaaserinnittumiit pissarsiarinearput. 5 Peqqumaasiviit immikoortoq 5.12-mi SIRIUS-ip pigisaanut allattuiffianeersut allaaserineqarput. 6 htt:// nittarsakkami allaaserisat assilissallu NIRAS Greenland-imit toqqortaatigineqarput.

42 17-Loran, kap Atholl 17-"Loran" Sabine Island 14-Loranstation Nipisat 18-Loranstation Qrssuiagtivaq LORAN-stationer 18-Loran Qutdleq 01-Loran, Angissoq 01-Loran, Frederiksdal Assiliaq 5.5: Nunap assingatigut takussutissat, LORAN-stationit

43 Nalunaarusiaq pingaarneq - suliaq 1 Qupp. 20 / LORAN-stationit LORAN tassaavoq radiup maligaasai atorlugit sumiissusersiuut, oqaatsillu ukuanaalisaanermi atorneqarput LOng RAnge Navigation (ungasissumut sumiissusersiut)imaluunniit (isorartuumik sumiissusersiorneq). Sumiissusersiueriaaseq sorsunnersuup nalaani ineritinneqarpoq, sumiissusersiorfiillu siulliit 1942-mi Kalaallit Nunaanni sanaartorneqarput. Aallaqqaataani Loranstationit tamakkua amerikamiut sineriammik nakkutilliisuinit U.S. Coast Guardimit ingerlanneqarsimapput, kingornalu GTO-mit Farvandsvæseni-millu ingerlanneqalerlutik. Danmarkimi Farvandsvæsenip LORAN-stationit arfinillit makkua pillugit ilisimatitsivoq: Kap Atholl, Nipisat, Angissoq, Narsaq Kujalleq (Narsamiit), Qulleq aammalu Orsuiassuaq. Taakkua saniatigut Jørgen Taageholt-ip 7 allaaserisaani LO- RAN-stationi qeqertami Saattumiittoq oqaluttuarineqarpoq. Stationi taanna tassaasinnaavoq NDB-stationeq (non-directional beacon) "nalunaaqutaq imaluunniit nalunaaqutsersuut sammiveqanngitsoq", taamatut oqaatigineqarsinnaavoq. Taanna Saattuniippoq (Sabine Øer) paasissutissanullu katersuivimmut ilannguneqarpoq. Angisumi Narsaq Kujallermilu loranstationit 1990-sikkut aallartinnerini atorunnaarneqarput piaarneqarsimallutillu. Taakkua atorunnaanngikkallaramik qanoq isikkoqarsinersut allaaserinnittoqarpoq. Naatsorsuutigineqarpoq allaaserisani takkunani 8 stationit allat aamma ilanngunneqarsimassasut aammalu naatsorsuutigisariqarluni piffinni taakkunani sanaartugaqartoq, tankeqarfeqartoq, uulianik sannanillu kemiskiusunik kiisalu saffiugassanik oqimaatsunik eqqagassaqartoq. Inissisimafii: Stationit Kalaallit Nunaata sineriaani tunimi Tasiilamiit kitaani Thulip tungaanut inissisimapput. Paasissutissanik katersuivimmiittut: Arfineq marluk. Paasissutissanik pissarsiffiit: DMN, Fravandsvæsenet allaaserisallu assigiinngitsut. 7 Thule Air Base ukiut 50-sit, Jørgen Taagholt, Atuagassiaq Grønland, nr.2 aamma 3, februar-marts Det Grønlandske Selskab. 8 Soorlu Angisup atorunnaarnissaanut naliliinermi tunngavissat, Grønlands Forundersøgelser, November 1993, DMN's toqqortai. journal nr.: 27.31/01+03.