Bevaring av genetiske ressursar i jordbær

Transkript

1 Bevaring av genetiske ressursar i jordbær Stein Harald Hjeltnes Planteforsk Grønn forskning nr. 42/2002 ISBN ISSN Pris: NOK 100,- For bestilling kontakt: Planteforsk Njøs Postboks 42, 6861 Leikanger Tlf e-post: njos@planteforsk.no 1

2 Føreord Den norske genressursnemnda for planter ynskte å få eit oppsett på kva jordbærsortar som bør takast vare på som vår nasjonale genressurs. Det vart løyvd kr til eit forprosjekt i 2002, som skulle røkja etter kva sortar som finst i klonarkiv, kva sortar som evt. ikkje er etablert i arkiv, og korleis ein framtidig bevaringsstrategi bør vera. Vedlagde rapport er resultat av dette forprosjektet. Eg vil takka Johannes Øydvin, Arnfinn Nes, Jahn Davik og Kjell Ivar Schia for faglege kommentarar og nyttige innspel. Vidare vil eg takka Inger Hjalmarsson og Torben Toldam- Anderssen for lån av bilete. Samandrag Rapporten føreslår at det bør etablerast ei samling av 6 utanlandske og 17 norske sortar av jordbær, som utgjer den norske mandatsortlista. Med unnatak av to utanlandske sortar, er alle lokaliserte i Noreg for innsamling. Eliteplantestasjonen på Sauherad bør få ansvaret for å vedlikehalda materialet, og syta for at alle sortane blir oppbevarte forsvarleg, og er tilgjengelege for dei som ynskjer å nytta seg av materialet. Sortane bør oppbevarast som in vitro kulturar, og i tillegg som potta planter i veksthus for å sikra mot tap. I tillegg bør materiale av sortar som ikkje er på sortslista sikrast ved ein annan lokalitet, anten i Noreg eller utanlands. Summary This report suggest to establish a collection of 6 foreign and 17 Norwegian strawberry cultivars which represent the Norwegian mandat list. With two exceptions, all cultivars have been located in Norway, and may be collected. The elite-plant station at Sauherad should be given responsibility to keep the material, and secure a decent preservation. The material should be available to anyone who wish to exploit it. The cultivars should be kept in vitro, and in addition in pots in greenhouse to secure loss. Material of cultivars which is not on the official list of varieties, should be duplicated at another location, either in Norway or abroad. Nøkkelord: Jordbær, genetiske ressursar, norske sortar, bevaring Key words: Strawberry, genetic resources, Norwegian cultivars, conservation 2

3 Bakgrunn Jordbær skil seg frå resten av frukt- og bærartene me dyrkar. Det dyrka hagejordbæret Fragaria x ananassa Duch., har ei kjend og ikkje særs lang historie. Me har ikkje så mykje tilfeldige frøplanter eller lokalsortar i jordbær som i andre arter. Frå eit bevaringssynspunkt er målet å ta vare på sortar som er framstilte i Noreg, og sortar som har hatt stor kommersiell betydning. Sortar som er framstilte i andre land, vert tekne vare på der, og berre i svært spesielle tilfelle vil det vera aktuelt å ta vare på slikt materiale hjå oss. Ei anna sak er det som gjeld markjordbæret, Fragaria vesca L., som veks vill her i landet, og inneheld ganske visst stor genetisk variasjon. Det har ikkje vore dyrka slike bær hjå oss, og arta har heller ikkje vore freista kryssa inn i det dyrka jordbæret i Noreg. Dette har fyrst og fremst årsak i at kryssinga krev særskilde metodar då kromosomtalet er ulikt (Fragaria x ananassa er oktoploid, medan Fragaria vesca er diploid). Markjordbæret veks vill over store deler av landet, og den beste bevaringsstrategien vil utan tvil vera å overlata til naturen å bevara arta der ho veks. Unnatak vil vera dersom særeigne bestand vert trua av større inngrep i naturen. I enkelte område på Austlandet finst også nakkebær (Fragaria víridis Duch.), og moskusjordbær (Fragaria moscháta Duch.) førekjem i gamle hagar og parkar nord til Trøndelag (Lid, 1974). Foredling av jordbær er ein kombinasjon av institusjon og person. Johannes Øydvin har vore brennande interesserte i å utvikla nye jordbærsortar, som kunne danna grunnlag for auka verdiskaping gjennom meir miljøvenlege produksjonsmetodar. Andre har drive sortsforedling når det har vore ei naturleg arbeidsoppgåve ved arbeidsplassen. Institusjonar som har vore viktige i arbeidet med utvikling av nye sortar er Institutt for plantefag, NLH (tidlegare Institutt for fruktdyrking), Planteforsk avd. Njøs (tidlegare Statens forsøksgard for fruktdyrking) og i seinare tid Planteforsk Kvithamar. I tillegg har me hatt privatpersonar som har drive foredlingsarbeid, utan at det har kome viktige handelssortar ut av dette. Viktige handelssortar som syner hovudtrekk i utviklinga av jordbærdyrkinga bør bevarast som del av vår historiske arv. I denne rapporten er det teke med nokre få sortar med slikt føremål. Nye utanlandske sortar har rettsvern, og etter mitt syn er det ikkje vårt ansvar å ta vare på desse her i landet. Unnatak kan vera dersom me får spørsmål om å ha back-up samling for andre genbankar. Sortar det er verd å ta vare på i norsk klonarkiv Sortar med utanlandsk opphav Abundance Ein meir enn 100 år gamal sort med ukjent opphav, som var ein av hovudsortane hjå oss til langt ut på 1960-talet. Plantene er svært yterike, og bæra framifrå eigna til konservering. Største ankepunktet med sorten er små bær, og plantene er mykje plaga av brunflekksjuke. Sorten er skildra av Valset (1973) og Øydvin (1963). Det har vore ein del variasjon i Abundance, og i forsøk med fleire utval på Kise vart utvalet D52, Kise, vurdert som den beste i produksjon og herdigskap (ref. Øydvin, 1963). Sorten var viktig i Sør-Noreg fram til ca. 1960, og heldt seg i dyrking til kring 1970 i Trøndelagsfylka. I høgareliggjande strok vart den dyrka til fram mot

4 Sorten er lokalisert i Lensvik, dit den kom i1903. Materialet vart etter kvart mykje infisert med bladnematodar, og i 1991 vart det sendt planter til rensing ved Sauherad, som leverte friske vevsplanter attende til Lensvik i Deutsch Evern Kryssing av [frøplante (Helgoland x König der Frühen) x frøplante (Königin der Frühen x Garteninspektor Koch)]. Over hundre år gamal tysk sort, laga av J Böttner. Vart innført til Vollen i Asker i 1907, og kom til NLH i Deutsch Evern var ein av dei viktigaste sortane til dessertbær i mellomkrigstida til midt på 1950-talet. Sorten er skildra av Valset (1973). Bæra har laust fruktkjøt, råtnar lett i regnvêr og planta er særs mottakeleg for mjøldogg. Me har ikkje lokalisert denne sorten i Noreg. Dybdahl Gamal dansk sort med ukjent opphav, som vart omtala fyrste gong i 1909, og kom til NLH i I Danmark er det gjort to utval i sorten. Gjev mindre avling enn Senga Sengana, men har historisk verdi også for å visa utviklinga i sortimentet i Noreg. Svært gode etebær, og vart dyrka eit godt stykke inn i 1950-åra. Planta er særs mottakeleg for mjøldogg. Me har ikkje lokalisert denne sorten i Noreg. Seierherren (syn. Sieger, Askøybær) (Kaiser Sämling x Laxton s Noble). Den tyske sorten Sieger er kjend frå før århundreskiftet, og var mykje dyrka i mellomkrigstida kringom i landet. Det var hovudsort i bygder kring Bergen, der den fekk lokalnamnet Askøybær. Seierherren er eit godt dessertbær som var ein del dyrka framover til midt på 1960-talet. Det finst planter av sorten i småhagar, og den er lokalisert og kan samlast inn. Senga Sengana (Sieger x Markee) av R.v. Sengbusch, Hamburg. Kom til NLH i 1955, og vart produsert under lisens ved A/S Norsk Frø i Sorten var yterik, hadde store og velsmakande bær, og dei var meir gjennomfarga enn dei gamle sortane. Jordbærdyrkinga her i landet, som elles i Europa, fekk eit voldsomt oppsving med den tyske sorten Senga Sengana tidleg på 1960-talet. Enno i dag er dette viktigaste sorten til konservesproduksjon. Zefyr (Dybdahl x Valentine) kryssa ved Statens forsøgsstation, Spangsbjerg i Danmark. Utsend i 1965, og kom til NLH same år. Zefyr har hatt ein viktig plass som tidlegbær sidan den kom inn i dyrking på 1970-talet, og er skildra av Valset (1973). Særs utsett for mjøldogg på blad og bær, men er framleis i dyrking på grunn av tidleg mogning og store, fine bær. Sortar med norsk opphav Aurora * (Eros x SJ8976) kryssa av Jahn Davik på Kvithamar i Eros er ein engelsk sort, medan SJ8976 (Chandler x Jewel) er ein seleksjon frå det kanadiske foredlingsprogrammet i Quebec. Frøplanta som seinare fekk namnet Aurora, stod på Kvithamar, og vart send til prøving under nummeret PK i Det vart søkt rettsvern for sorten med namn Aurora i 2001, og kjerneplanter er etablerte ved eliteplantestasjonen på Sauherad for levering i Aurora har eit stort, noko lyst bær med fast skal og fruktkjøt. Har i forsøk vore litt mindre produktiv enn Korona. 4

5 Carmen * (Korona x Chandler) kryssa på Planteforsk Kvithamar av Jahn Davik i Frøplanta vart planta i felt ved Planteforsk Njøs, og utvald der av Jahn Davik. Seleksjonen vart send til prøving med nummeret PN i Det vart søkt rettsvern for sorten med namn Carmen i 2001, og kjerneplanter er etablerte ved eliteplantestasjonen for levering Carmen er meir riktytande enn Polka og Korona, og har fastare kjøt og skal enn Korona. Smaken har vore meir variabel, og vidare prøving av sorten vil visa om den held mål. Frida * (Ås98 x Oda) kryssa i 1999 av Johannes Øydvin ved institutt for plantefag, NLH. Utvald i 2000, med nemning G 30/ Det vart søkt rettsvern for sorten i desember Frida har god avling, er lite utsett for mjøldogg og er sterkare mot gråskimmel enn Korona og meir holdbar. Bæra er store og det er ei svært frisk plante. På Kise kom denne sorten svært godt ut i Det er etablert kjerneplanter av sorten ved eliteplantestasjonen for levering i Jonsok (Senga Sengana x Valentine) kryssa ved institutt for fruktdyrking, NLH av Johannes Øydvin i Frøplanteutvalet vart testa som G5/148. Prof. Bjarne Ljones sette namn på sorten og sende den ut i Jonsok er ein herdig sort som er hovudsort i Finland, og hadde lenge ein stabil marknad også her i landet. Utan samanlikning den mest suksessrike sorten av jordbær som vart utvikla i Noreg i det 20. århundra. Jonsok er framleis i produksjon ved eliteplantestasjonen på Sauherad. Glima (Senga Sengana x Valentine) kryssa av Johannes Øydvin på Njøs i Utvalet vart testa i forsøk som T 28/24-69, og sorten vart lansert med namn i Heilt frå sorten vart lansert og fram til i dag, har Glima hatt ein plass mellom dei tidlege jordbærsortane. Særleg i Nord- Noreg har Glima vore mykje dyrka. Sorten er resistent mot jordbærmjøldogg (Sphaerotheca macularis). Er framleis i produksjon ved eliteplantestasjonen på Sauherad. Gyda (Nora x Korona) kryssa på Ås av Johannes Øydvin ved institutt for genetikk og planteforedling i Utvalet vart testa som A43/31-93, og sorten vart lansert med namn i Gyda vart rettsverna i Noreg, men dette vernet vart trekt frå I Finland har det også vore interesse for sorten, og sortseigar har kontrakt med planteprodusentar der. Gyda er ein tidlegsort med større bær enn Nora. Primærbæra har ekstrem hanekam-form, og planta er helst svak mot mjøldogg. Herdig, yterik plante med ein viss gråskimmelresistens. Er etablert ved eliteplantestasjonen på Sauherad, men det har ikkje vore selt planter dei siste åra. Hella (Senga Sengana x Valentine) kryssa på Njøs i 1967 av Johannes Øydvin og lansert i Testa som M 18/ Hella har svært fin smakskvalitet, men er helst småfrukta, og er ikkje i dyrking i Noreg lengre. Derimot er den noko dyrka i Sør-Vest Finland. Inga [A44/96-93(Nora x Korona) x B62/9-93(Viking x Elsanta)] kryssa av Johannes Øydvin ved institutt for genetikk og planteforedling i Frøplanta vart utplanta våren 1994, og vart testa som B39/ Inga vart utsend som sort hausten 1995, og det vart søkt rettsvern i Slikt vern fekk sorten i 1998, men nye sortar utkonkurrerte Inga, og rettsvernet 5

6 opphøyrde frå Denne sorten har vore til prøving i stor skala, og er sterk mot gråskimmel. Derimot er plantene særs mottakeleg for rotstokkråte og bæra er utsette for mjøldogg og er heller blaute. Inga finst etablert ved eliteplantestasjonen på Sauherad, og det vart produsert planter til bruk i forsøk i I forsøk i fjellbygdene i Østerdalen har Inga kome godt ut, men det ser ikkje ut til at sorten vil få nokon stor plass i handelsdyrkinga i dei viktigaste jordbærområda. Kjapp (Solgry x Pioneer) kryssa av Johannes Øydvin og planta ut hjå Anton Gultvedt, Ås i Sorten vart namngitt og send ut i Mognar tidlegare enn Nora, men har små bær. Kjapp vart prøvd i Balsfjord i 1992, og mogna der samstundes med Glima. Den vart vurdert til å ha større bær og høgare avling enn Glima, men dei vurderte smaken som mindre god. Sorten vart lansert for å ha eit alternativ for svært høgtliggjande område med streng berrfrost og ekstrem tidleg mogning under låge temperaturar. Den bør difor vera med i mandatsortlista. Nora (N8/ x Veestar) kryssa i 1988 av Johannes Øydvin ved institutt for genetikk og planteforedling, NLH. Testa som N8 og S54/72-90, og send ut som sorten Nora i Sorten mognar svært tidleg - kring ei veke før Zefyr, og har vore ein heil del dyrka på grunn av tidleg bærmogning. Nora er sterk mot gråskimmel, men svak mot mjøldogg. Sorten er etablert ved eliteplantestasjonen på Sauherad, og det blir år om anna selt ein god del planter av Nora. Oda * (Inga x Onebor) kryssa av Johannes Øydvin i 1996 ved institutt for plantefag, NLH. Testa som B42/136-97, og send ut som Oda i Oda er litt seinare mogen enn Korona, og sorten vart rettsverna i desember Det er etablert planter ved eliteplantestasjonen på Sauherad, men så langt har det vore moderat sal. Rikki (Senga Sengana x Hummi gento). Tidleg sort lansert av Einar Ruud, Søgne kring I starten var plantene svakt remonterande, men iflg. foredlaren har denne eigenskapen vorte borte. Sorten har vore til prøving ved offentlege prøvestader, men ikkje nådd opp der. Lokalt på Sørlandet har den vore dyrka, og den bør takast vare på som sort med norsk opphav. Sorten er ikkje med i offentlege plantesamlingar i Noreg, men bør etablerast. Rita * (Polka x Evita) kryssa av Johannes Øydvin ved institutt for plantefag, NLH i Utplanta som frøplante sommaren 1996 og utvald i Utvalet vart testa som B73/65-97, og sorten vart send ut i Rita vart rettsverna i desember Plantene har god overvintringsevne, stor avling, bra store bær med brukbar smak, og er remonterande. God resistens mot mjøldogg, men berre medels sterk mot gråskimmel. Rita vart rettsverna i desember 2000, og det er etablert planter ved eliteplantestasjonen på Sauherad. Det ha vore prøvd mange remonterande sortar her i landet, men Rita er den fyrste som har synt så gode eigenskapar at den har vekt ei viss interesse hjå oss. Solgry (Glima x Belrubi) kryssa av Johannes Øydvin ved Statens Plantevern i Utvalet vart testa som V13/30-79, og sendt ut med namnet Solgry i Solgry er ein tidlegsort med resistens både mot gråskimmel og mjøldogg, men bæra er heller små. Det er ikkje 6

7 planteomsetning av Solgry i Noreg idag, og sorten er best eigna for småhagar på grunn av resistenseigenskapar. Solgull (Glima x Belrubi) kryssa av Johannes Øydvin ved Statens Plantevern i Utvalet vart testa som V23/159-78, og sendt ut med namnet Solgull i Bæra er store og har god smak. Plantene er sterkare mot gråskimmel enn Senga Sengana, men er mykje utsett for mjøldogg. Solgull er ikkje i dyrking i dag, men kan takast vare på som genitør og historisk dokumentasjon. Solprins (Glima x Belrubi) kryssa av Johannes Øydvin ved Statens Plantevern i Sorten vart testa som V24/92-78, og sendt ut med namnet Solprins i Dette har vore ein god del planta tidlegsort, og sorten gav i forsøk tidlegare og større avling enn Zefyr. Solprins har god mjøldoggresistens og god smak, men er mottakeleg for gråskimmel og får lett sprekker i bærhalsen hjå store bær. Sorten finst ved eliteplantestasjonen på Sauherad, men det har ikkje vore selt planter dei siste åra. Viking (Solprins x Honeoye) kryssa av Johannes Øydvin ved institutt for genetikk og planteforedling i Utvalet vart testa både som N7 og N28/64-85, og namngjeven i Viking er ein sort med bra holdbare og jamnt store bær, som råtnar mindre enn Senga Sengana. Bæra er faste, men smakskvaliteten er ikkje av dei beste. Viking er etablert ved eliteplantestasjonen, men det har ikkje vore selt planter dei siste åra. Klonarkiv med jordbær i Noreg idag Det er ingen offentlege institusjonar som idag føler ansvar for å ta vare på utrangert sortsmateriale i jordbær. Krav til inntening og effektivitet gjer at mange samlingar er rydda. Samlingar som idag finst ved offentlege institusjonar er i hovudsak av nytt materiale av dei mest lovande nye sortane, og dei har funksjon som sortsdemonstrasjon eller prøvefelt. Dei stadene der ein finn størst sortsrikdom er hjå Gartnerhallens eliteplantestasjon Sauherad, og hjå foredlarane Jahn Davik ved Planteforsk Kvithamar og Johannes Øydvin ved NLH. Det er søkt etter samlingar gjennom lysing i Norsk Hagetidend, men ingen samlarar av gamle jordbærsortar har meldt seg. Dei som har meldt seg er i hovudsak hobbydyrkarar som prøver ut nytt materiale. Me er no inne i ei brytingstid, der foredlingsaktiviteten ved Kvithamar skal flyttast til Bjørke, og Gartnerhallens eliteplantestasjon skal omorganiserast. Johannes Øydvin nærmar seg pensjonsalderen, og NLH har ikkje ansvar for samlingar av sortsmateriale. Det er såleis på høg tid at det vert etablert eit arkiv som tek vare på sortsmaterialet, og med duplikat ved andre klonarkiv. Bevaringsstrategi Bevaringsstrategien må leggjast opp slik at risikoen for at materiale vert tapt eller samanblanda vert minimal, og samstundes på ein mest mogeleg kostnadseffektiv måte. Vidare må materialet til ei kvar tid vera i ein slik stand at det kan evaluerast for aktuelle parametrar og kunna kommuniserast til aktuelle samarbeidspartnerar. Det bør også kunna leverast ut formeiringsmateriale som er av korrekt sort, og med minst mogeleg risiko for spreiing av 7

8 sjukdomar og skadedyr. For å skapa ålmenn interesse kring sortsmateriale, er feltsamlingar som viser mangfaldet i form av planter og bær, klårt å føretrekkja. Det er fleire måtar å tenkja seg bevaringsstrategien. Ved pometet i København dyrkar dei jordbær på friland, der 4 planter pr. sort er planta etterkvarandre. Felta vert fornya etter 3-4 år. Fornyingsprosessen for dei 200 sortane er svært arbeidskrevjande. Den inneber at ein merkjer ut typiske morplanter i siste sesongen, og etablerer eit nytt felt med utløparplanter frå desse morplantene. Deretter skal det nye feltet etiketterast og det gamle feltet ryddast. Ved den plantegenetiske samlinga i Dresden-Pillnitz i Tyskland har dei eit anna system for bevaring av jordbærsortar. Der er jordbærplantene sette i ca. 100 cm lange verandakassar som står på om lag 1 meter høge faste stativ. Jorda er dekka med mypex. Her er sortane svært godt skilde frå kvarandre, og det er minimalt arbeid med ugrasreinhald. Vatning er opplagt som dryppanlegg i kvar kasse. Om vinteren vert kassane sette ned på marka utanfor mypexduken og dekka med halm. Ein ville anta at dette kunne gje store problem med museåtak, men hjå dei var det ikkje slik. Skal me nytta ein slik strategi, vil det vera naturleg å ta inn utløparar av alle sortar kvar haust og lagra på alternativ måte slik at ein kunne laga nye planter dersom sortar går ut om vinteren. Ved eliteplantestasjonen på Sauherad vert materialet oppbevart i potter i veksthus, der nye planter vert regenerert kvart eller annakvart år. Plantene vert overvintra på kjølelager, og dei har fylgt denne metoden i over 20 år utan å ha registrert genetiske avvik. Dette er ein fytosanitær sikker metode, som også sikrar fagleg god oppfylgjing av materialet. Dersom det vert teke var på 3-5 planter pr. sort, vil kravet til plass heller ikkje vera særleg stort. I foredlingsprogramma vert materialet teke vare på in vitro. Det er alltid ein viss fåre for mutasjonar ved regenerering frå slike kulturar, men med den kunnskapen ein har idag, vil risikoen vera svært liten. Det er også ein kostnadseffektiv måte å oppbevara materialet på, som er standardmetode i potet. Nye kulturar må etablerast kvart år, og ein slik metode krev kompetanse og teknisk utstyr. Etter mi vurdering vil det vera mest kostnadseffektivt å etablera ei samling av jordbærmaterialet ved eliteplantestasjonen på Sauherad. Alt materiale bør finnast som in vitro kulturar, men av tryggingsomsyn bør det også finnast som potter i veksthus. Ved skildring eller anna utnytting av materialet kan det takast ut planter frå denne genbanken medan basen er sikra i nemnde lokalitet. Det er alltid risikabelt å ha materiale berre ved ein lokalitet, og for materiale som ikkje er i kommersiell dyrking, må det finnast back-up ved ein annan lokalitet. Så lenge det vert drive aktiv offentleg sortsforedling i Noreg, vil sortseigar/ foredlar ha duplikat av eigne sortar. Ein back-up kan også vera i ei anna nordisk klonsamling av jordbær. Sjukdomar og skadedyr som må takast særleg omsyn til Innan jordbær er det særleg sjukdomane Raud marg (Phytophthora fragariae) og rotstokkråte (Phytophthora cactorum) som er alvorlege ved flytting av plantemateriale. Av skadedyr er det særleg jordbærmidd (Phytonemus pallidus) som er brysam. Denne skadegjeraren er vanskeleg å verta kvitt med kjemiske rådgjerder, og infiserer lett frå kringliggjande jordbærfelt. Det er såleis viktig at ein startar med friskt plantematerialet ved oppbygging av ei samling, og syter for at samlinga held seg rein gjennom nødvendig handsaming med plantevernmiddel. Eliteplantestasjonen på Sauherad har standardprosedyrer for både inntak og vedlikehald av jordbærmateriale. Utgangspunktet er utløparspissar som vert etablerte i meristemkultur. Vidare går materialet gjennom ein prosess med varmeterapi og testing for virus og andre 8

9 sjukdomar. Etter genetisk etterkontroll vert det etablert kjerneplanter som utgangspunkt for eliteplanteproduksjon. Innsamling av materiale Dei sortane som er nemnde i denne rapporten utgjer den norske mandatsortlista, altså sortar som bør takast vare på her i landet. Sortane bør samlast inn til ein lokalitet, og fyrst sikrast fytosanitært før dei vert etablerte i arkiv. Det er naturleg at ei slik innsamling vert gjort til eliteplantestasjonen på Sauherad, som har innarbeidde rutinar for ein slik prosess. Adresser for klonarkiv og enkeltpersonar som har sortsmateriale pr. desember 2002 er gitt i vedlegg 1. Prosessen med å samla inn, rensa og etablera materiale bør starta så snart som råd. Den norske mandatsortlista må jamførast med andre nordiske mandatsortlister etter kvart som slike vert utarbeidde, og arbeidsgruppa i frukt og bær under Nordisk Genbank vil vera ein naturleg medspelar for å vurdera gjensidige back-up funksjonar. Kostnader med bevaring Kostnad med innsamling og rensing bør kunna gå som eit særskilt prosjekt. Sameleis om materialet skal skildrast eller vurderast på anna vis. Den reine bevaringa må ha ei basisløyving som sikrar at materialet vert teke forsvarleg vare på. Med den metoden som er føreslått med bevaring in vitro og som potta planter i veksthus, vil arbeidsmengda knytt til materialet vera lita. Regenerering av materialet kan gå parallelt med andre sortar i kommersiell produksjon. I tillegg til arbeidskostnader, kjem utgifter til veksthus, kjølelager og vekstrom til in vitrokulturar som må fordelast på dei vekstane som brukar desse fascilitetane. Godtgjering for arbeidet må forhandlast mellom den som får ansvaret for å bevara materialet og genressursnemnda for planter. Informasjon og presentasjon Genmateriale i jordbær har også potensiale som framvisingsobjekt i form av temadagar og presentasjon for nasjonale og internasjonale fagpersonar og for ålmenta. Ei in vitro samling eller ei pottesamling i veksthus vil ikkje ha same verdi i så måte som ei samling i felt. Både den danske og den tyske presentasjonsmåten er aktuelle til slikt bruk. Presentasjon av det norske sortsmateriale i jordbær for ålmenta bør ha betydeleg interesse, og kan føregå både ved ideelle organisasjonar sine utstillingsområde eller ved forskingsinstitusjonar. Kor vidt slikt bruk skal prioriterast avheng av om det kan stillast tilstrekkeleg midlar til disposisjon og/eller om det finst personar som har særleg interesse av slikt arbeid og tek det på dugnad. 9

10 Figur 1. Samling av genetisk materiale i Dresden-Pillnitz, mai Foto: Inger Hjalmarsson, NGB Figur 2. Dyrkingsmodell på friland ved pometet i København. Foto: Torben Toldam- Anderssen 10

11 Litteratur Davik, J Foredlingen av jordbær i Planteforsk er godt i gang. Jordbærnytt (1): Davik, J Planteforsks jordbærforedling: Bakgrunn og resultateter. Norsk frukt og bær 3(2): Lid, J Norsk og svensk flora. Andre utgåva. Det Norske Samlaget, Oslo 1974: 808 s. Nes, A Sortar i jordbær før og no. Jordbæravisa forbrukeravisa. Ringsaker bærring: 3 Valset, K Jordbærsortar. Institutt for fruktdyrking, NLH, Stensiltrykk nr. 17: 33 s. Øydvin, J Jordbærsortar. Institutt for fruktdyrking, NLH, stensiltrykk nr. 9: 23 s. Øydvin, J Framgang i norsk jordbærforedling i dei siste åra. Jordbærnytt (1): Øydvin, J. 1999a. Vekstforedling i jordbær ved Norges landbrukshøgskole. Norsk frukt og bær 2(3): Øydvin, J. 1999b. Vekstforedling i jordbær ved Norges landbrukshøgskole (del 2). Norsk frukt og bær 2(4): Øydvin, J. 1999c. Vekstforedling i jordbær ved Norges landbrukshøgskole (del 3). Norsk frukt og bær 2(5):

12 Vedlegg 1. Adresseliste for innsamling av jordbærsortar Sort Namn Adresse Postadresse Abundance Gerd Meland 7316 Lensvik Deutsch Evern Finst v/ pometet i København Dybdahl Finst v/ pometet i København Seierherren Ingunn Espedal HiA Dømmesmoen, 4885 Grimstad Hella, Kjapp, Johannes Øydvin Institutt for plantefag, seksjon frukt og 1432 Ås Solgull, Solgry, grønsaker, postboks 5022 Rikki Einar Ruud Geiteråsen Søgne 12