nr.2 Kyrkjeblad for Gloppen mars 2015 Årgang 45 Han har stått opp!

Transkript

1 nr.2 Kyrkjeblad for Gloppen mars 2015 Årgang 45 Han har stått opp!

2 Påske 2015 Vi serverer med dette eit fyldig påskenummer. Med temaet «Han har stått opp», kan det bli mange sider. Vi takkar flinke bidragsytarar! Som den vakne lesar vil sjå, har redaksjonen knytt til seg ei rekke flinke skribentar, både som spaltistar, leiarskribentar, andaktsskrivarar og leverandørar av barnesider, matoppskrifter og litteraturklipp. I tillegg set vi folk på krevjande spesialoppdrag. Legg merke til Sigurd Vengen sin artikkel om oppstoda og etterfølgjarane av Kristus, og Asbjørg Apalset sin artikkel om diktinga til Hallgrímur Pétursson! Vi meiner det dei skriv her, kunne gått rett inn i riksorgan med ein høgare fagleg profil enn vi trur vi har - tusen takk! Kvar blir det av glimt frå gravplassane? Blant våre små og litt større faste spalter, har denne vore litt laus i det siste. Det er mest fordi vi skulle ha plass til mykje anna stoff. Men det er og fordi vi ikkje har sett oss ned og plukka ut neste innslag. Så har du eit tips eller eit ønskje, tek vi gjerne imot. Neste nummer Neste nummer av Kyrkjebladet kjem til deg 13. mai, og skal du levere noko til oss, eller vil du be oss skrive om noko som skjer, må det gjerast innan 24. april. Temaet i mainummeret blir salmar og salmesong. Har du «funne» ein av dei nye salmane i salmeboka? Har du høyrt ein ny salme på ein CD, eller skrive ein ny salmemelodi? Då bør du fortelje det til nokon som sladrar til ein av oss i redaksjonen. Framsida Fotografiet frå Bragernes kyrkje i Drammen er er ein god illustrasjon til temaet, og bildet er levert av Jiri Havran, som har fotografert i samband med utgjevinga av bokverket Kirker i Norge (Arfo 2002). Mange kjenner nok att motivet på altertavla frå Breimskyrkja. Les om originalen som Tidemand leverte til Bragernes og om kopien i Breim. Innhald nr. 2 Det er så kjekt! Asbjørn Gjengedal har samla ei fin gruppe ved den ærverdige døypefonten i Vereide kyrkje. Ved sida av Asbjørn står Silje Eliin Djupvik Råd. Framme frå v. Naquth Tut, Halvor Tennebø, Reinhart Midthjell, Maja Kvalsvik Haugen og Håkon Myrlid Bøe. Les meir om tårnagentane i Vereide og Gimmestad på side 26. TEMASTOFF Andakt av Tore Myklebust 3 Oppstoda dei kristne si oppfinning? Av Sigurd Vengen 6 Sommarfuglen og metamorfosen av Erik Bøhler 9 «Christi Opstandelse» av Tidemand og dei mange kopiane 10 Vegar Tennebø er spaltist om oppstoda 18 Min salme av Aase Brekke 35 PÅSKESTOFF ELLES Om gallerikvelden og Aud Marit Skarrebo Holmen 20 Program for påska i Gloppen 21 Barnesider ved Gunn Hole 24 Påskevandring med konfirmantane av Harald Aske 28 Påskemat ved Gunn Hole 33 ANNA SNADDER Hallgrímur Pétursson, - kven var du? Av Asbjørg Apalset 14 Asbjørgs klipp 23 Tårnagentrapport som kriblar i magen ved Harald Aske 26 Barneforeiningar besøkjer eldre i Breim ved Venke Kollbotn 30 Kvinnenes internasjonale bønedag 32 Visste du at - ved Sigurd Vengen 34 Om kyrkjevalet Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

3 Andakt Tore Myklebust Men grava var tom Då kom dei i hug orda hans. Og dei gjekk bort frå grava og fortalde alt dette til dei elleve og til alle dei andre. Luk. 24, 8-9 Mørke låg over hagen der Jesus var gravlagt i ei grav som Josef frå Arimatea disponerte. I lyset frå månen kunne ein så vidt sjå ei lita gruppe romerske soldatar som heldt vakt ved grava. Overprestane og dei skriftlærde tok ingen sjansar. Dei trudde ikkje at Jesus skulle stå opp att etter tre dagar som han hadde sagt. I deira auge var Jesus ein bedragar. Men kva læresveinane eller andre tilhengarar kunne finne på, var ei anna sak. Ingen skulle få høve til å fjerne liket. Grava var forsegla med landshovdingen Pilatus sitt eige segl. Pilatus hadde til og med velvillig stilt ein vaktstyrke til disposisjon. Ingen romersk soldat ville finne på å sove på vakt. Det var det dødsstraff for. Men medan overprestane og dei skriftlærde sov sin sjølvrettferdige søvn, skjedde det noko. Det kom eit kraftig jordskjelv, og eit blendande lys strålte omkring soldatane som stod vakt. I lysglansen kunne soldatane skimte ein engel som velta steinen frå grava og sette seg på den. Vaktene fall til jorda og vart liggjande som døde. Etter kvart kom dei seg skjelvande på føtene og rømde tilbake til sine oppdragsgjevarar. Medan soldatane sprang frå grava kom nokre kvinner til grava. Det var Maria Magdalena og minst to andre kvinner. Dei ville salve og stelle Jesu lekam. Det hadde ikkje vore tid til å gjere det ordentleg langfredag kveld. Jesus måtte i grava før sabbaten begynte, no ville dei gjere det siste dei kunne gjere for Jesus. Det var nesten lyst då dei kom fram, himmelen var raud og vakker, fuglane song. Men kvinnene var altfor triste til å leggje merke til noko som helst. Dei hadde heller ikkje funne ut korleis dei skulle få velta steinen til sides slik at dei kunne kome inn i grava. Men då dei kom fram, såg dei berre den mørke gravhola der den gapte mot dei i grålysninga. Hadde nokon plyndra grava og teke Jesu lekam? var deira første tanke. Men då hadde dei vel ikkje late likkleda liggje att? Det demra for dei at det hadde skjedd eit under. Eit under som overgjekk alt dei hadde opplevd tidlegare! Jesus hadde verkeleg stått opp frå dei døde! Gå og fortel det til læresveinane, sa engelen som møtte dei. Kvinnene gjorde det. Læresveinane tok imot bodskapen med stor skepsis. Men dei måtte finne ut kva som hadde skjedd. Dei la i veg, først Peter og Johannes, sikkert alle etter kvart, kom dei til den tome grava. Både kvinnene og læresveinane var i den djupaste fortviling. Dei hadde slett ikkje noko tru på at Jesus skulle stå opp att, sjølv om han hadde sagt det fleire gonger, slik engelen minna kvinnene om. Kunne det vere mogeleg? Etter kvart fikk både dei 12 og mange andre møte den oppstadne Jesus. Den første var Maria Magdalena. Ho kunne vitne: EG HAR SETT HERREN! Ryktet tok til å gå, det ryktet som skulle spreie seg frå Jerusalem til alle verdshjørna. Overalt i verda samlast menneske om den krossfeste og oppstadne Jesus Kristus. Vi gjer det fordi vi trur på vitnemålet til dei som såg Jesus døy og som fikk møte den oppstadne Jesus Kristus, og fordi vi har erfart at Jesus lever! Har du møtt Jesus? spurde ein konfirmant. Ja, svarte eg. Augene vart store! Presten kan vel ikkje stå der og lyge? Lufta gjekk nok litt ut av ballongen når eg forklarte korleis eg har møtt Jesus. Eg har ingen store dramatiske opplevingar å vise til, som Paulus eller som Hans Nielsen Hauge. Likevel har eg og kjent Jesu nærvær. Han har svart på bønene mine, ikkje alltid slik eg ville og ikkje har eg alltid følt at eg har fått svar heller. Men eg veit at han høyrer alle mine sukk. Og eg har møtt Jesus gjennom Bibelen og forteljingane frå Bibelen frå eg var liten og foreldra mine og andre las for meg, på søndagsskulen, på bedehuset og i kyrkja. Mange andre kan vitne om større under enn eg kan. Jesus lever og handlar i verda i dag. Han lever og vi skal få leve ved han i tid og i æve! nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 3

4 Frå redaksjonen Rekneskap for 2014 Forklaring til tala. Den posten som nokon kanskje set eit spørjeteikn ved, heiter Momsrefusjon, Svale. Svale DA er eit lite selskap som redaktøren har saman med andre. Vi sel gravminne. Vi har rutiner for betaling til utlandet, så det var greitt å betale via Svale sitt rekneskap og få utlegga tilbakebetalt. I 2013 blei det ved ein feil lagt moms på bladet ved innførsel, utan at dette vart oppdaga straks. Svale kravde tilbake frå Kyrkjebladet den rette summen, men sat att med kostnaden av feilen som var gjord. Det blei sendt ein søknad om tilbakebetaling, og Svale fekk til svar at det tar vel eitt år å handsame søknaden. Då bad Svale om at utlegget blei dekka av Kyrkjebladet, med lovnad om at når pengane kjem, blir dei betalte tilbake til kyrkjebladet. Dette blei akseptert. Sett over tid, skal resultatet såleis vere om lag kr ,- betre enn tala i rekneskapet syner, så då er underskotet halvert. Innbetalinga går sin gode gang. Til no har det kome inn kr ,- i bladpengar. Men då ser du at vi treng meir, så vi gler oss over annonseinntektene, minnegåvene og andre tilskot, og. No veit du vel sikkert at du har betalt for i år? Eller er du kanskje i posisjon til å ta ei annonse for i år? Ei rute kostar kr.1000,- for eit heilt år. Inntekter Gåver, bladpengar kr Annonseinntekter kr Tilskot kr Renteinntekter kr 150 Sum kr Utgifter Trykking kr Grafisk design kr Nordcarrier frakt kr Porto kr Diverse utlegg kr Momsrefusjon Svale kr Sum kr Underskot kr Tal frå kyrkjeleg statistikk 2014 Det går opp med frammøtet og ned med aktiviteten Talet på gudstenester har gått kraftig ned frå 2006 til Men når det er gudsteneste, er ikkje frammøtet så mykje endra. Kyrkjesøknaden har gått mest ned i Breim. I Vereide og Gimmestad er det ein auke i talet på deltakarar per gudsteneste. I statistikken nedanfor har vi samanlikna talet på gudstenester og talet på deltakarar med 2006, som vi har sett i parentes. Sokna står jamsides, så det er lett å samanlikne. Om vi skal bruke uttrykket «flittige kyrkjegjengarar» må det vere hya- VEREIDE GIMMESTAD BREIM HYEN Gudstenester totalt 54 (66) 16 (28) 26 (36) 19 (31) Gudstenestedeltakarar totalt 6934 (10633) 1640 (2658) 2171 (4818) 1631 (3493) Gudstenestedelt. per gudsteneste 128 (113) 102 (95) 83,5 (134) 86 (113) Gudstenester med nattverd Nattverddeltakarar gjennomsnitt per gudsteneste rane som er best, for der er det 86 personar av om lag 400 som kjem til gudsteneste, medan det i Vereide er 128 av Det er også hyarane som gjev mest i kyrkjeoffer. (1631 kyrkjebesøk gav om lag halvparten så mykje offer som 6934 kyrkjebesøk, eller sagt på ein annan måte: Fire gonger så mange i Vereide gav berre dobbelt så mykje til saman. To dåpsbarn på eitt år, er ikkje mykje. Men vi har ikkje sjekke fødselsraten, så det kan hende nokre reiste «heim» til besteforeldre og feira dåp Døypte Konfirmerte Vigsler Gravferder Offer/kollekt/innsamling av dette til eige arbeid Vinnarar av julekryssordet Det kom inn rette løysingar på julekryssordet både før fyrste fristen og før den forlenga fristen, så det måtte loddtrekking til for å kåre vinnarar. Her er namna: 1. premie Sigrid Svendsen 2. premie Jorunn Dvergsdal Aske 3. premie Kari Slettvoll Løysinga på kryssordet finn du på side 39 Kyrkjeblad for Gloppen Utgjeve av sokneråda i Vereide, Breim, Gimmestad og Hyen. Kjem ut minst 7 gongar i året på Sandane. Betaling etter ønske.bankkonto: Grafisk design: Snøggbakken Trykk: Druka, Klaipeda Kasserar: Venke Kollbotn, Breim sokn Tlf Epost: venkekoll@hotmail.com Distribusjonsansvarleg: Harald Aske Tlf / Redaktør: Oddvar Almenning Tlf / Epost: oddvar@svale.no Redaksjonsnemnd: Tore Myklebust, tlf tore.myklebust@gloppen.kyrkja.no Vidar Bjotveit, tlf vidar.bjotveit@gloppen.kyrkja.no Anders Rinde, administrasjonen Tlf / anders.rinde@gloppen.kyrkja.no Harald Aske, Vereide sokn Tlf / Epost: harald.aske@enivest.net Aslaug Heimset Larsen, Hyen sokn Tlf / Epost: tor.arne.larsen@enivest.net Aase Ryssdal Sæther, Gimmestad sokn Tlf / Epost: a-ryss@online.no Rønnaug Ryssdal, korrekturlesar tlf E-post ryssd@online.no 4 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

5 Leiar Av Vidar Bjortveit Pust i bakken Det er som kjent flest kvardagar, desse dagane som er fylte av arbeid, skule, fritid og aktivitetar. For dei yngste er det å vere saman med vener det store og viktige. Etter lekselesing, eller kanskje helst før, er det turning, musikk og fotball. Som ny i Gloppen har eg lært meg at det er mykje å vere med på og ta tak i. På kommunen si heimeside er det om lag 200 ulike lag og organisasjonar, skulle tru det var noko for heile mennesket. (Ein liten parentes: under nøkkelordet andakt var det 0 ) Men la gå, kvardagen er viktig og det er riktig å finne ein pust i bakken også på desse dagane. Det er ikkje slik at vi kan nå over alt; ei viss prioritering lyt ein gjere. For barna er det foreldra som må ta ansvar for dette. Alle som går fjelltur, veit kor viktig det er med ein pust i bakken, for å kome opp og fram. Eit sideblikk på media gjer klart at det stadig er oppslag om ungdom som slit med alle krava, spesielt gjeld dette jentene. Dei skal vere flinke i fag, idrett og sosialt, og dei skal helst sjå flotte ut. Sosiale medium som Facebook og Instagram gjer at tempoet eskalerer, fordi alt ein gjer skal dokumenterast. Eg er klar over at eg no generaliserer. Det er fleire som klarer å ta ein pust i bakken, som ikkje synest dei treng å vere tilgjengelege heile tida. Men like fullt er det ikkje rart at dette reknestykket for mange liknar på eit raknestykke, og at det kan føre til psykiske og fysiske vanskar i ung alder. Eg trur det ligg ei velsigning i å finne kvile etter arbeid. Den siste tida har det vore debattert for og mot søndagsopne butikkar. OM det er viktig med rett forhold mellom arbeid og kvile veka gjennom synest eg at søndagen bør stå som ein eigen kviledag. Dette seier kulturminister Widvey seg samd i. «Vi har alle behov for hviledager, men det er ikke slik at vi trenger å hvile på den samme dagen alle sammen.» Ho løfter fram kviledagen som eit individuelt prosjekt, det skal ikkje lenger vere ei fellessak. Kanskje vil du som lesar meine at eg kastar stein i glashus sidan prestane arbeider søndagane klokka 11 (spøkefullt er det vel dei som hevdar at dette er einaste tidspunkt i veka prestane arbeider ). Til liks med andre yrkesgrupper arbeider vi denne dagen. Min motvilje mot søndagsarbeid gjeld det å halde opne butikkar for langt fleire enn i dag. Eit frislepp av eigen vilje trur eg vil øydelegge for noko positivt i samfunnet vårt. For meg handlar det om at vi framleis bør ha ein dag i veka som er annleis. Eg er samd med biskop Nordhaug når han seier at ein felles kviledag er noko av det som gjer ei samling enkeltindivid til eit samfunn der ein har funne saman på eit grunnlag prega av skikkar, verdiar og tradisjonar. Eit samfunn er meir enn ei tilfeldig samling individ med felles valuta og lovverk. Om vi er noko ulike vi som bur her i Noreg, bør vi kunne sjå verdien av å ha ein felles, annleis vekedag, ein dag der samfunnet inviterer til kvile og ettertanke og ei form for livskvalitet som det kan vere vanskeleg å finne tid til både når ein sjølv og andre går for full maskin. Historisk og kulturelt er kviledagen forankra også som ein heilagdag. Det at den er heilag, treng ikkje vere berre i religiøs forstand. Eg tenker ikkje søndagen som heilag berre fordi det er ein kyrkjedag. Å ha ein annleis dag utan opne butikkar og søndagstur til kjøpesenter, trur eg kan vere ein god dag. Vi har rikeleg tid til å handle vårt daglege brød elles i veka. Eg talar ikkje berre «preste»-sak, eg trur dette er ei felles sak for fleire: å kunne ha ein annleis dag, ein dag der vi kan få finne kvile, i eit fellesskap. Kyrkjekvile, sjøkvile eller fjellkvile. Sjølv om fleire butikk-kjedar opnar for søndagshandel, er det framleis ein rimeleg stor motstand mot dette. Fagrørsla, miljørørsla og vi i kyrkja har ei felles sak, sjølv om vi kan ha ulik argumentasjon. Mennesket treng fri, og samfunnet tener mest på å halde på ein kollektiv fridag. Eg trur vi treng ein pust i bakken i kvardagen. Det å ha ein annleis dag, søndagen, trur eg er til velsigning. Det at Gud kvilte den sjuande dagen, står for meg som eit godt trusføredøme. Klart at eg som prest ynskjer at flest mogeleg brukar dagen til kvile og rekreasjon også i ei kyrkje. Vi feirar trass alt Kristi oppstode-dag kvar søndag. Men uavhengig av det, vil eg stå skulder ved skulder med alle dei som ynskjer at søndagen skal vere ein annleis dag. Ein kjøpefri dag, ein pust i bakken-dag. God helg! nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 5

6 Han har stått opp Kva var det som skjedde den første dagen i veka? Er oppstoda oppdikta? Var det nokon som fabrikerte ei forklaring? På kva, forresten? 6 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

7 Kristi oppstode - dei første kristne si oppfinning? Av Sigurd vengen Ei grav er vel eit tydeleg teikn. Vi kan forstå det. Det betyr død. Ei tom grav er meir tvitydig. Det betyr vel som regel at nokon er død, og skal gravleggast der. Men ei tom grav, ja, ei tømt grav, er vel endå verre å forstå og tolke. Kva kan det bety? Nokre av Jesu vener, - kvinner -, kom til grava hans påskemorgon, og fann den tom. Dei hadde vore med på alt, og også sett at ein av rådsherrane, Josef frå Arimatea, la den døde Jesus i ei ny, ubrukt grav. Grava var hoggen ut i bergveggen. Dei såg at Jesus vart lagt der. Ein stein vart rulla framfor opninga. Men då dei kom tilbake til grava søndagsmorgonen var ikkje berre steinen rulla bort. Grava var tom. Grava var tømt. Dei kom for å stelle den døde Jesus, men han var borte. Først vart dei forskrekka, fortvila og redde. Det var ei vond overrasking. Sorga vart endå sårare: Ikkje ein gong i grava skulle Jesus få fred! Det var deira første tyding av den tomme grava. Seinare vart den tome grava tyda for dei av englar, men framfor alt av Jesus sjølv, då han viste seg livs levande for dei: Den tome grava betyr at Jesus stod opp frå grava og har vunne over døden. Men Jesu grav vart aldri eit fast haldepunkt for Jesu vener. Den tapte si interesse, ja, den vart gløymd. I dag veit ingen sikkert kvar Jesu grav er. Det har alltid vore god skikk å heidre dei døde. I Jerusalem låg kong Davids grav. Det vart bygt gravminne over profetane, og gravene til dei rettferdige vart pynta og pryda (Mt 23,29). Men det vart aldri reist eit gravminne over Jesus! Jesu grav vart aldri ein minnestad, der han vart dyrka og heidra. I den vestlege verda har vi lenge dyrka skepsisen. Det som er sant må bevisast. Så forteljingane om at Jesus stod opp frå dei døde blir møtt med skepsis. Det er sunt. Korleis går det an å tru noko så utruleg? - Og samtidig har det dei siste ti-åra blitt så lett for somme å tru på både det eine og det andre at det kan kjennast nødvendig å åtvare mot overtru. - Kva skal vi tenke og kva skal vi tru om Jesu oppstode? Er det gode grunnar for å tru at det er sant, eller er det for godt til å vere sant og berre bygt på ønskjetenking? Når vi spør slik er det viktig å legge merke til at forteljingane i NT seier at det kom heilt uventa. Både før og no kan det bli sagt: Om du trur noko lenge nok, ja, då kan du overtyde deg sjølv om at det har hendt. Slik skulle det ha vore med læresveinane: Dei var så forgapte i trua på oppstoda at dei til sist trudde det verkeleg hadde hendt. Men ein slik tanke har inga støtte i NT. Jesu vener ville ikkje tru at han skulle lide og døy, og endå mindre trudde dei at han skulle stå opp att. Kvinnene som kom til grava møtte det dei minst venta. Maria Magdalena var heilt forskrekka. Ho sprang til Peter og dei andre og sa: Dei har teke Herren ut av grava, og vi veit ikkje kvar dei har lagt han (Joh 20,2). Kven dei kunne vere, er uklart. Kanskje tenkte ho på jødiske eller romerske styresmakter? Men tydinga hennar var: Ukjende har fjerna Jesu døde kropp frå grava. Ho tenkte slett ikkje at Jesus hadde stått opp. Ingen venta på det. Dei mannlege læresveinane venta det aller minst. Det som blir fortalt om dei, gjer at dei kjem i eit litt dårleg lys. Dei hadde ikkje rekna med at Jesus skulle døy ein skammeleg nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 7

8 død, og endå mindre at han skulle stå opp att. Dei fornekta og flykta. Peter og dei andre trudde dei hadde teke feil av Jesus. Jesuseventyret deira var over. Dei oppførte seg som om dei hadde tapt alt. Det blir fortalt nokså rett fram. Dersom forteljinga om Jesu oppstode var oppdikta, hadde dei nok pynta på det som skjedde, så dei sentrale personane i leiarskapet kom i eit betre lys. Men fordi det blir fortalt så usminka, ja, så veks truverdet til desse forteljingane. Berre kvinnene torde å halde ut, og også sjå til grava ved første høve, - kanskje fordi Jesu fiendar ikkje tok dei på alvor som Jesu læresveinar. Som kvinner var dei heller ikkje rekna som truverdige vitne i si samtid. Det ville vere utenkeleg for ein mann å godta kvinnene sine vitnemål, om dei mannlege læresveinane ikkje også sjølve hadde opplevd at det var sant: Jesus stod opp og lever. Likevel, trass i den tragiske erfaringa av Jesus skammeleg død, og erfaringa av seg sjølve som dei som svikta, så stod dei kort etter fram med ei tydeleg tru på at Jesus hadde stått opp. Dei hadde eit sterkt håp. Dei hadde eit stort mot. Dei bar uredde fram sitt vitnemål om at dei hadde møtt den levande Jesus Kristus, og dei var villige til å døy for denne trua, og mange kom til å gjere det. Kva kan ha skjedd? Kva forandra dei? Det ser ut til å ligge føre to historiske fakta: 1) Jesu grav var tom, og hans døde kropp vart aldri funnen. 2) Jesu vener stod fram som trusterke vitne om at dei hadde møtt den levande Jesus Kristus. Dersom vi søkjer etter alternative svar, vil somme vise til at oppstodetrua har blitt Fortvila, frustrerte og desillusjonerte taparar var mennene som gøymde seg når nederlaget var eit faktum. Men så kom det eit kvinnfolk i døra.. «Men no er Kristus oppstaden frå dei døde» 1. Kor 15,14-20 til gjennom påverknad frå samtida. Det er nok av såkalla mysteriereligionar i urkyrkja si samtid som fortel om gudar og heltar som døyr, går gjennom dødsriket og vender tilbake til livet. Det blir fortalt dramatisk og biletrikt om slike ferder til dødsriket og vegen tilbake både i Babylonia, Egypt, Hellas og Persia. Men slike skildringar av kva som skjedde då Jesus stod opp manglar heilt i NT. Det finst ikkje spor av det i evangelia. Det skulle ein vente om denne teorien stemmer. Ingen stad i NT er det gjort forsøk på å skildre sjølve hendinga. Matteus er nærast når han fortel om jordskjelv og tilsynekomst av ein lysande engel, men han også teier om korleis det gjekk føre seg. Noko har hendt i tid og rom, utan vitne som kan fortelje om det, anna enn å vitne om resultatet: tom grav og møte med Jesus. Det er ei eineståande og analogilaus hending, på linje med skapinga: At Gud skapte verda av ingenting hadde heller ikkje vitne. Det eineståande ved Jesu oppstode blir også framheva om vi samanliknar med forteljingane om menneske som vart vekte til live av Jesus. Det blir fortalt om tre slike hendingar. Det som skjedde med Lasarus er Kort tid etter står dei fram i fullt dagslys, glade, sterke, ivrige og uredde, midt framfor jødane og midt framfor okkupasjonsmakta. Kva er det som har hendt? mest utførleg skildra (Joh 11), og blir fortalt som noko verkeleg som skjedde og som kunne observerast og forteljast om. På Jesu ord kom Lasarus ut av grava med hendene og føtene sveipte i likklede og med ein duk bunden over andletet (Joh 11,44). Så konkret kunne det bli fortalt. Noko tilsvarande blir aldri fortalt om korleis Jesus stod opp. Lasarus kom tilbake til dette livet, og måtte til sist døy for andre gong. Men Jesus vende ikkje tilbake til jordlivet på same måten, men møtte venene sine i frittståande hendingar. Han viste seg for dei og samtalte med dei, men vart så borte til neste tilsynekomst. Desse tilsynekomstane tok så slutt, etter 40 dagar, då Jesus Kristus sende læresveinane som sine vitne til heile verda, og tok avskil med dei. Dette er også med på å stadfeste at møte med Jesus ikkje vart skapte av læresveinane sine ønskje og deira psykologiske tilstand. Kvifor skulle dei då ta slutt? Det var noko som kom til dei utanfrå, og ikkje frå deira eige sinn. I desse møta viste Jesus seg som livs levande, men med eit kvalitativt nytt liv og ny makt. Han gjekk gjennom stengde dører, og oppheva rommet og tida sine avgrensingar. Samtidig blir det understreka at læresveinane møtte ein verkeleg person. Sjølve kunne dei tru at det var ei ånd dei såg. Dei møtte han med tvil og skepsis. Den oppstadne Jesus klandra vantrua deira og sa: Sjå hendene og føtene mine. Det er eg. Ta på meg og sjå! Ei ånd har ikkje kjøt og bein, som de ser at eg har, og han åt medan dei såg på (Luk 24,37-42; jfr. Mt 28,9). Jesus inviterte også den tvilande Tomas til å gjere konkrete erfaringar: Kom med fingeren din, sjå her er hendene mine. Kom med handa di og stikk henne i sida mi. (Joh 20,29) Det er konkrete erfaringar, og samtidig er det eit gjennomgåande trekk i alle desse forteljingane at dei kjende ikkje Jesus igjen med det same. Slik var det for Maria Magdalena ved grava. Ho tenkte det var gartnaren ho møtte (Joh 20,15), og vart først overtydd då 8 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

9 Av Erik Bøhler Metamorfosen ho høyrde namnet sitt. Dei to Emmausvandrarane kjende han slett ikkje igjen, - ikkje før han braut brødet og bad takkebøn saman med dei. Då vart auga deira opna, og dei kjende han att. Altså ikkje før han gjorde noko som minna dei om det dei hadde erfart saman med Jesus. Men han vart usynleg for dei (Luk 24,30f; jfr. Joh 21,1-14). Dei let seg motvillig overtyde. Igjen blir det stadfesta at Jesu oppstode var så heilt uventa at det ikkje var til å tru for dei første læresveinane. Dei trudde det ikkje (Mrk 16,11). Det er mange spørsmål som kan og må stillast til forteljingane om Jesu oppstode. Med alle tilgjengelege fakta er det nødvendig å konkludere: Jesu oppstode er ikkje ei oppfinning av dei første kristne. Det gir også ein teologisk konklusjon: Den tome grava beviser ikkje at Jesus stod opp frå grava, og fører ikkje automatisk til tru på Den oppstadne. Men møtet med Den oppstadne fører tilbake til den tome grava, som er eit nødvendig og stadfestande teikn. Jesu oppstode er eit under. Det innbyr til undring, og ut frå dette underet blir den krossfeste Kristus forkynt, nettopp fordi han stod opp igjen. Evangelistane fortel ut frå oppstoda sin posisjon. Påskemorgon begynte med ei vond overrasking, men viste seg å vere det motsette: eit gledessjokk. Den glade og guddommelege overraskinga var og er sjølve hjartet i den kristne trua. Kristen tru begynner ikkje med Jesu fødsel, ikkje med hans undervisning og lækingar, og heller ikkje med Jesu liding og kross. Den begynner med Jesu oppstode, og utan oppstoda er den glade bodskapen ikkje noko, slik Paulus skriv: Har ikkje Kristus stått opp, er bodskapen vår tom, og tom er òg trua dykkar Har ikkje Kristus stått opp, då er trua dykkar meiningslaus, og de er enno i syndene dykkar Men no er Kristus oppstaden frå dei døde (1. Kor 15,14-20). Eit fortetta uttrykk for kva det betyr, blir sitert frå ei urkristen hymne i 2 Tim 1,10: Han har gjort ende på døden og ført udødeleg liv fram i lyset ved evangeliet. Vet larven hvem den er? Svalestjertlarve på hundekjeksblomster (hundeslengje). Foto: Erik Bøhler. Det finnes to hovedgrupper insekter. Det er de som i løpet av livet gjennomgår det som faktisk heter «fullstendig forvandling» når de går fra å være larve til voksent insekt, og de som ikke gjør det. Sommerfugler hører til den første gruppen. Det som skjer er nesten utrolig: Som «barn» og «ungdom» er sommerfuglen en larve som kravler rundt på bakken. Den består omtrent bare av et svært fordøyelsessystem. Den vokser, men endrer ikke form. Så en dag forpupper den seg. Innenfor et stivt, urørlig hylster omdannes hele skapningen. Uker eller måneder senere sprekker hylsteret, og det som kommer ut av hylsteret, er noe helt annet enn det som gikk inn i det. Larven som koser seg i sola og spiser hundekjeksblomster på et bilde jeg tok, er langsom og uformelig. Men få uker senere skulle den forpuppe seg. Og ut av puppen kommer det en svalestjert-sommerfugl. Den flagrer rundt med store, fargesprakende vinger med lange haler, og er et av de vakreste insektene i Norge. Som guttunge satt jeg og så på noen slike: Det som kom ut av hylsteret, var mykt og fargeløst. Så nådde sola gress-strået det satt på, og varmet opp. Skjelettet, som hos insekter simpelthen er huden, stivnet i sin nye form og fikk farger. Livssaft ble pumpet ut i vingene Då Kyrkjebladet tok kontakt med Erik Bøhler, lege ved sjukehuset Okhaldhunga i Nepal, for å høyre om vi kunne få bruke hans «bilete» på død og oppstode i Agenda 3.16, kom der eit positivt og veldig hyggeleg svar saman med biletet han hadde brukt som illustrasjon. Foto: EM Almenning. Ein ferdig utvikla svalestjertsommarfugl. (Frå nettet) så de spilte seg ut, mens de langsomt og prøvende ble beveget opp og ned, opp og ned. Millioner av bittesmå fargede skjell, som bare kunne sees med lupe, ga vingene fantastiske mønstre. Etter en time eller to kunne de flagre ut i den norske sommeren. Jeg visste ikke hva som skjedde inne i puppehylsteret. Det er enda mer overveldende enn vi tenker oss. Larven går virkelig helt i oppløsning. De fleste cellene i larvekroppen løser seg opp og blir til en «suppe» av proteiner og andre av livets byggematerialer. De få cellene som overlever tar så kommandoen og bygger opp en helt ny skapning, med nye organer og ny form. Dette er bokstavelig talt død og oppstandelse. Sommerfugler har da også vært brukt for å symbolisere oppstandelse fra de døde i flere tusen år. Forgylte sommerfuglfigurer er funnet i gamle gravkamre både i Egypt og i Hellas. For de første kristne pekte sommerfuglene på påskens budskap. Det kan de gjøre for oss også, hvis vi ser etter. Tankespranget derfra og til meg selv er ikke stort. Gud vet hva som bor i meg, fordi han selv har lagt det der. Det å være en skapning som naturlig hører hjemme i hans fullkomne rike. En gang skal det springe helt ut. Det er ikke viktig om en til tider føler seg som en grå, kravlende larve. Han som kan reise en sommerfugl fra puppehylsteret, kan også reise opp meg. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 9

10 Han har stått opp Originalen av «Christi Opstandelse». i Bragenes kyrkje i Drammen Dette er det som blir kalla den tradisjonelle framstillinga av oppstoda. Kristus svevar over grava med krossfana i handa. Her kryr det av både himmelske og jordiske skapningar. Slike bilde hadde nok Tidemand sett før han måla «Christi Opstandelse». «Christi Opstandelse» av Adolph Tidemand Av Oddvar Almenning Framsidebildet på dette bladet er henta frå ei framand kyrkje i ein by langt borte. Kyrkja er Bragernes kyrkje i Drammen, men grunnen til at vi har med bildet, er sjølvsagt motivet på tavla: Oppstoda, eller «Christi Opstandelse» som Adolph Tidemand kalla det då han leverte det på bestilling i Vi ser straks at dette er det same motivet som på altertavla i Breim. 100-årsboka for Breim kyrkje har med desse opplysningane: (Arvid Jordanger, side 50): Altertavla i Breimskyrkja er ein kopi av «Christi Opstandelse». Originalen er laga av Adolph Tidemand og er å finne i Bragernes kyrkje i Drammen. Originalen stod ferdig våren 1871, og er sett opp på alteret ved vigsling av kyrkja 12. juli (Tidemand fekk kr ,- for altertavla.) Kopien i Breimskyrkja er laga av Christi Bø. For dette arbeidet vart det betalt kr. 500,-. I Dietrichsen sin Tidemand-biografi kan vi lese dette om «Christi Opstandelse»: «Det traditionelle Moment, det eneste, som her kan vælges, blev også det Tidemand valgte for sitt Billede. Engelen har væltet Stenen fra Graven, og de romerske Soldater flygte, opskræmte av sin Søvn, mens den Forklarede stiger op af Graven, spredende Dagens Glans over det aarle Morgengry. I fremstillingen af den Gjenopstandnes Stilling har vor Kunstner slaaet ind paa en anden Vej end den, der traditionelt benyttes: medens man sædvanlig ser Christus svævende over den aabnede Grav med Korsfanen i sin Haand, stiger han her op af Graven, idet han med udbredte Hænder sætter sin ene Fod paa Gravens Rand, medens den anden endnu er skjult.» Dietrichsen peikar på at det er ei viss motsetning mellom den «naturalistiske» stillinga Kristusfiguren har og «den immaterielle Karakter Kunstnerens egen Christusfigur har det overjordiske, det forklarede som er saa stærkt accentuered gjennem det hvide Lys hvori den hele Scene er dukket». Om engelen skriv han: «Engelen ved Gravens Rand er atter et forunderlig skjønt og fromt Hoved, som en Perugino kunde vedkjende sig.» 10 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

11 Det hvide Lys. Eit Hoved som Perugino har måla. Detalj frå Breims-bildet, et forunderlig skjønt og fromt Hoved. Altertavla i Lygra kyrkje, ei vakker lita kyrkje på ei høgd i Lindås, godt synleg frå hurtigbåtleia til Bergen. Kommentarar til Dietrichsen Kva er det som er meint med at Tidemand har valt ein annan framstillingsmåte enn den tradisjonelle, sjølv om han har valt den same hendinga i Bibelen? Gjennom dei mange hundreåra som kyrkja har laga gudshus og alterbilde, har nok oppstoda vore måla ofte, og Tidemand kjende sjølvsagt både kunsthistoria og kyrkjesoga, så han hadde mange kjende verk i hovudet då han fekk oppdraget. Vi har teke med eit par døme på alterbilde som Tidemand kan ha visst om, der Kristus nettopp svevar over grava med krossfana i handa. Det er ein meir jordnær Kristus som stig opp på kanten av grava hos Tidemand. Likevel blir Kristus skildra som noko meir enn eit vanleg menneske, med ein overjordisk, forklåra lekam, meiner Dietrichsen. Det gjer kunstnaren ved hjelp av det hvide Lys som omgjev heile sceneriet. Ser vi nærare på dette, oppdagar vi at det er skya eller lysglansen rundt og bak Kristus som lyser. Kroppen er måla med hud og hår og skjegg og sår, så ein kunne ha kjent han att. Det er ikkje Kristi lekam som lyser. Ingen såg oppstoda, bortsett frå vitskræmde romerske soldatar. Dei har ikkje rapportert noko som vi kjenner til. Ingen veit om det skein av Kristus då han steig opp frå grava. Vi trur vel at når han stod opp, var det med ein himmelsk lekam, ein herlegdomslekam. Og i så fall veit vi at heile lekamen var skinande. Det har vi augnevitne som kan fortelje om. Både Matteus, Markus og Lukas fortel om at Jesus tok med seg Peter, Jakob og Johannes opp på eit fjell. Der vart han forvandla for augo deira. Andletet hans skein som sola, og kleda vart kvite som lyset (Matt, 17,1). Det er denne hendinga Peter viser til i 2. Peters brev når han argumenterer med at det ikkje er klokt uttenkte myter dei fer med. Dei har sett og høyrt. Ting har hendt, realitetar. Dette blei tidleg lagt vekt på i kunsten. Det eldste bildet av Kristus forklåra som enno finst og vi kjenner, er ein mosaikk i apsistaket i eit kloster i Sinai-ørkenen. Det er datert til år 565. Vi viser her eit utsnitt av mosaikken. Sentralt ser vi Kristus. Lyset trengjer ut gjennom kleda hans. Heile lekamen lyser. Figurane som står på høgre og venstre sida, er Moses og Elia. På bakken sit/ligg dei forbløffa disiplane. Det har vore laga mange bilde sidan, der Kristus forklåra blir framstilt lysande. Frå renessansen av ser vi at dette ikkje er vanleg. Og det var nok renessansemålarane som var forbilda for dei store klassiske målarane i Noreg på 1800-talet. Såleis er nok Tidemand i god tradisjon. Det nye som Dietrichsen peikar på er at Kristus set foten på gravkanten i staden for at han svevar over grava. Engelen Dietrichsen nemner engelen, og seier at hovudet er forunderlig skjønt og fromt. Det kan ein lett vere samd med han i. Nærbildet som vi viser, er frå Breims-kopien, og eg synest det avslører at den som kopierer må ha god greie på kva han (eller ho) steller med. Dette er ikkje amatørarbeid. Så seier Dietrichsen at englehovudet kunne ein Perugino vedkjenne seg. Perugino var ein av renessansemålarane i Italia. Han studerte kunst saman med folk som Leonardo da Vinci, og hadde sjølv elevar, mellom dei er nok Rafael det mest kjende namnet. Han måla fresker, og hadde oppdrag også i det sixtinske kapellet, der Michelangelo seinare dekorerte taket. Perugino var og ein av dei fyrste som brukte oljemåling i kunsten sin. Vi har funne eit hovud som Perugino har måla, så kan du samanlikne. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 11

12 Han har stått opp Detalj frå Breims-tavla. Skjørtet til soldaten har feil farge. Alterpartiet i Tromsø domkirke. Påskrift i høgre, nedre hjørne av altertavla i Breim. Christian står det, men kva er skjult under ramma? Kva kosta alterbilda i Bragernes og i Breim? Tidemand var ein svært kjend og verdsett kunstnar både her i landet og ute i Europa. Han var busett i Düsseldorf heile livet, men tok oppdrag både heime og ute. Meir om det seinare i artikkelen. Det blir opplyst at han fekk kr. 9200,- for bildet. Den som laga kopien i Breim, fekk kr. 540,- femten år etter at Bragernestavla var levert. Det er vanskeleg å samanlikne kroneverdien før og no, og her skal vi ikkje gjere det meir vitskapeleg enn at vi samanliknar desse beløpa med andre kostnader vi kan finne i 100-årsboka for Breimskyrkja. Det blir opplyst at verdien av ein dags pliktarbeid var sett til kr. 1,40. Det ville gje ei månadsløn på om lag kr. 35,-. Men det er vanskeleg å vite kor reell denne løna var. Jon Sefland hadde kontrakt på bygginga av kyrkja, og fekk med alle tillegg kr. 8240,-. Det var for bygging av kyrkja, arbeid på taket (stein) og målingsarbeid. Arbeidet starta 19. mai med ein styrke på 20 mann, og det er opplyst at dei brukte 20 arbeidsveker. Vi forstår det slik at pengane som Sefland fekk gjekk til løn, og at kostnader til materialar kom i tillegg. 400 arbeidsveker, eller 100 månadsverk kosta kr. 8234,-. Det gjev ei månadsløn på litt over kr. 80,-. Viss dette stemmer, var det ikkje dårleg betaling for å kopiere altertavla, og nokså god betaling for originalen. Mange kopiar Tidemand sitt alterbilde har tydelegvis blitt godt motteke. Ei rad kyrkjer som blei bygde utover på slutten av 1800-talet og tidleg på 1900-talet har kopi av denne tavla. «På kyrkjeferd i Sogn og Fjordane» (Selja forlag 2000) er boka om alle kyrkjene i fylket vårt. Her blir det opplyst at nettopp «Christi Opstandelse» er det mest kopierte alterbildet i landet, og at det finst kopiar i over 80 kyrkjer. Vi har ikkje greidd å finne noka liste, men verket «Kirker i Norge» (Arfo 2002) som skriv om eit utval norske kyrkjer, nemner Lygra kyrkje i Lindås, Onsøy i Fredrikstad, Mandal kyrkje og Tromsø domkyrkje. Ikkje alle stader er det nemnt kven som har kopiert, men det namnet som er mest framme, er Christen Brun. Han var konservator ved Nasjonalgalleriet i Oslo, og har kopiert ei rekkje altertavler til norske kyrkjer, både «Christi Opstandelse» og andre. Ved hjelp av eit enkelt søk på nettet har vi funne «Breimsbildet» på desse stadene: Aurskog, Hval, Drangedal, Herdla, Skedsmo, Strand og Øymark, i tillegg til dei seks tavlene vi har i Sogn og Fjordane. I Nordfjord finn vi kopien i Breim og Sør-Vågsøy (Måløy), og i Sogn i Mjømna kyrkje (Gulen), Lavik kyrkje, Bø kyrkje (Hyllestad) og Tjugum kyrkje (Balestrand). Det kan vere interessant å setje opp i kva rekkefølgje tavlene her i fylket kom på plass, og kven som har kopiert dei: Lavik kyrkje 1880, Christen Brun Breim kyrkje 1886, Christi Bø, Kristiania Tjugum kyrkje 1890, Christen Brun Bø kyrkje 1898, Pastor Johs Christensen Sør-Vågsøy kyrkje 1907, Sveinung Aanondson Mjømna kyrkje 1927, Vilhelm Bjørknes Vi finn altså at Breim kyrkje var blant dei fyrste som skaffa seg kopi av den populære tavla, og at det gjekk endå 40 år der stadig nye kyrkjer skaffa seg den same tavla. Vi har funne bilde frå to av desse kyrkjene. Det kan vere interessant å samanlikne omrammingane. Original-bildet er truleg litt større enn kopien i Breim, men om vi ser på dei to tavlene jamsides, er det påfallande kor nøyaktig bildet er kopiert. Berre ein stad nede til høgre er det ein tydeleg feil: «Skjørtet» til den romerske soldaten har feil farge, sjå utsnittet frå Breimskyrkja og samanlikn med originalen på framsida. Eg har sidan eg var smågut lurt på om det kan forklarast med at kunstnaren eigenleg har måla det rett, men at det har vore brukt ein farge av dårleg kvalitet, som har endra karakter over tid. Kven var Christi Bø? Det er vanskeleg å finne Christi Bø som skal ha kopiert tavla i Breim. Christen Brun er nemnd lenger framme. Kan det hende at det er feiltyding av ein signatur eller eit hand- 12 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

13 «Brudeferden i Hardanger» er ein del av den norske folkesjela. Tidemand måla folket, og Gude måla naturen. «Haugianere», måla av Adolph Tidemand. skrive dokument som har forvanska namnet? Ser vi nøye etter nede i høgre hjørne på breimstavla, finn vi ei påskrift. Vi kan lese Christian og årstalet Resten er skjult under ramma. Christian kan ikkje bety Christi eller Christen, men Christiania. Og med endå mindre bokstavar er det skrive: Efter Tidemand, og nokre uleselege teikn. Bortsett frå ein mistanke om at dersom det hadde vore ei Christi Bø i Breim eller i Kristiania som var så dyktig til å lage bilde som denne målaren har vore, ville vi ha greidd å finne ut noko om henne, er vi like nær mysteriet om kven som har gjort arbeidet. Men vi har eit spor som kan føre vidare. Kunstnaren Adolph Tidemand Tidemand og Gude er eit namnepar som har plass i folkesjela i Noreg, og nemner vi tittelen «Brudeferden i Hardanger» har dei fleste nordmenn ein ide om eit visst bilde klart for seg. Tidemand er det namnet mange hugsar om nokon viser fram «De ensomme gamle». Mange vil nikke attkjennande om dei ser «Haugianere», og dei fleste vil tenke Tidemand straks. Tidemand «Bjørnejegernes hjemkomst» byggjer på ei forteljing Tidemand høyrde i Nordfjord på ein av turane sine. høyrer til i den såkalla «gullalderen» i norsk nasjonalromantisk målarkunst. Han blei tidleg kjend og populær i Tyskland, og gjetordet om han gjekk til England og Frankrike. Han slo seg ned i Düsseldorf og blei buande der heile livet. Likevel var det norsk folkelivsskildring og historiske motiv som blei spesialiteten hans. Han gjorde lukke på verdsutstillingane i Paris (1855) og London (1862), fekk gode kritikkar, og selde mange bilde. Han reiste rundt i landet og studerte den norske bonden, tok skisser av hus, innbu, drakter og folkeliv, og skildra den norske bonden på ein ny måte, der bondemijøet blei verdsett og respektert. Mot slutten av livet vende lukka. Han blei «umoderne» hos dei nye kritikarane, hadde ei svak helse, og miste i 1874 einaste son sin. Adolph Tidemand døde i 1876, 62 år gammal. Sjølv om fagmiljøa i Europa var «ferdige» med Tidemand sin kunst, var bilda populære hos det breie publikum og har vore det heile tida sidan. Og Tidemand sine tre alterbilde blei kopierte mange stader. Christen Brun stod for 43 av kopiane. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 13

14 Pasjonssalmar Søndag 22. februar var det konsert i Vereide kyrkje. Konserten samla ikkje mange, men programmet var så pass spesielt at det høver med ei omtale etterpå, særleg med tanke på den tida vi no er inne i fram til påske. Hovudverket i konserten var ein komposisjon av komponisten og songaren Michael Jón Clarke for song og orgel. Teksten er eit utdrag av den islandske presten og diktaren Hallgrímur Péturssons Pasjonssalmar, framført av komponisten, med Ralph Cupper ved orgelet. Musikken er det vi kan kalle moderat modernistisk, med nokre dramatiske effektar som klokkeklang og slag med trommestikker på notestativet eller liknande. Ein av satsane tona også ut ved at orgelet vart slått av og lyset i kyrkja sløkt. Hallgrímur Pétursson har ein spesiell status på Island, og i 2014 vart det høgtida 400-årsminne om han som blir kalla Islands nasjonalskald og Islands Paul Gerhardt. Dei 50 pasjonssalmane vert rekna som hans hovudverk, og kvar av dei blir lesen i Islands radio i fastetida. I samband med 400-årsjubileet vart Clarkes komposisjon framført ved ein konsert i Hallgrímskyrkja i Reykjavik, kyrkja som har fått namn etter diktaren og er eit av Reykjaviks monumentalbygg. I samband med jubileet kom det også ut ei nynorsk omsetjing av Pasjonssalmane, og Kyrkjebladet har bede Asbjørg Apalset om å presentere både diktet og diktaren her i bladet. Tekst og foto: Anders Rinde Michael Jón Clarke og organist Ralph Cupper ved orgelet. Hallgrímur, kven var du? Av Asbjørg Apalset Dersom ein køyrer frå Keflavik flyplass på Island inn til Reykjavik, ser ein ei stor og stateleg kyrkje som ligg på ei høgd i byen. Vi vert forklart at det er ei heller ny kyrkje. Ho ber namnet Hallgrímskirkja. Dersom ein les nyare islandske romanar, kan ein finne tilvisingar til Snorre, han kjenner vi, og til Hallgrímur. Han er ukjent. Det verkar som islendingane er like kjende med dei begge. For å finne ut litt meir om den siste, blar eg i den islandske salmeboka. Sidan kyrkja ber hans namn, kan vi kanskje finne noko der. Jau, av dei 532 salmane som står der, er det 67 som er skrivne av ein salmediktar, eller skal vi seie salmeskald, med namn Hallgrímur Pétursson. Kven var så denne Hallgrímur? For å få hjelp til å finne ut meir om denne mannen, gjekk eg til Ivar Orgland si bok Islandske dikt. Orgland var ein kjennar av islandsk dikting og kultur. Den største diktaren på Island i reformasjons- og opplysningstida var Hallgrímur. Det er uvisst kvar han vart fødd, men det var nær Hólar, eit kulturelt sentrum, der det t.o.m. var eit prenteverk. Det er uvisst når han vart fødd, ikring 1614, skriv Orgland. Det er det årstalet som vert nytta i kjeldene. Kvifor han slutta i skulen og drog som ung til København, har skapt mange gissingar, men lite visse. Han kom der i smedlære. Heldigvis fekk han hjelp til å kome inn på latinskule og tok studenteksamen. Vidare studium vart det ikkje noko av, han fekk i oppgåve å undervise ein flokk islendingar i kristendom. Det var folk som hadde vore tekne til fange av sjørøvarar og hadde vore i fangenskap i Algerie. Desse hadde vore lenge borte frå kristen påverknad, og hadde kanskje vorte muslimar? Ei som var med i denne flokken, var Guðriður Símonardóttir. Hallgrímur vart glad i den 16 år eldre kvinna, som hadde mann og born på Vestmannaøyar. Dei fekk barn saman før dei reiste over til Island. Der kunne dei gifte seg då mannen til Guðriður var avliden. Dei første åra sleit Hallgrímur med arbeid av ymse slag, han var fattiglem i trælekår. I 1644 vart han vigd til prest til Hvalsnes, i 1651 til Saurbær. Der budde han resten av livet, og han er gravlagt der. Framleis er det gravminne både over han og dottera Steinunn. Den vesle kyrkja som låg der, vart riven, men i 1957 var ei ny Hallgrímskyrkje reist. Då han var omkring 50 år, vart han spedalsk og slutta som prest i 1669 grunna sjukdom. Passíusalmane: Historia om vår Herre Jesu pine og død, med dei viktigaste lærdoms-, påminnings- og trøysteorda, i lag med bøner og takkseiingar. I salmar og viser, saman med nokre tonar, sette saman og skrivne anno Hallgrímur Pétursson, prest. Slik presenterer forfattaren salmane. Han skreiv dei i tida 1656 til 1659, og dei vart prenta første gong på Hólar. Det er Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

15 salmar, ein for kvar dag i fastetida. Salmane tek for seg Jesu lidingssoge, i ei språkdrakt som er Hallgríms eiga. (Det gjer oppgåva til omsetjarane krevjande.) Han kopla sitt eige liv inn i lidingssoga, der det personlege tilhøvet mellom einskildmennesket og Frelsaren vert avspegla. Salmane var ofte knytte til melodiar folk kjende, og slik vart dei både sungne og lesne. Som eit døme skal eg ta med litt om den 27. salmen: Pílatus heyrði hótað var. Norsk: Pilatus fekk trugsmål mot seg. Salmen har 15 vers. Dei seks første skildrar Pilatus sin samtale på domarsetet. Vers sju: Tankar om slike som Pilatus. Frå vers åtte og ut vender forfattaren seg direkte til Jesus og talar til han. Fem av dei siste versa er tekne I 2014 vart det 400-årsminne om Hallgrímur Pétursson som blir kalla Islands nasjonalskald Så kort og greitt kan påskebodskapen skrivast på islandsk. På norsk må vi til med fleire ord. Språket er ulikt, men sanninga i innhaldet er det same. ut og står som ein eigen salme i den islandske salmeboka, melodien er ein islandsk folketone: Víst ertu, Jesú, kóngur klár. Denne salmen finn vi på norsk som Ja, du er konge, Jesus Krist. Salmen er ikkje plassert under Pasjonstida, men under Lovsong, takk og tilbeding. På Island er salmane komne ut i mest 100 utgåver, det tyder på at dei er allemannseige, dei kom inn i alle heimar. Ofte vart denne salmeboka lagt i kista til den som skulle gravleggast. Som Anders skriv i ingressen, har Islands radio kvar dag i fastetida opplesing av pasjonssalmane, 50 salmar på like mange dagar. Det skal vere sett på som ei stor ære å få vere med på den opplesinga, og kvaliteten på framføringa vert kommentert. Salmane i dag: Mange komponistar har skrive melodiar til salmane. Litt spesielt var albumet Passíusálmar i Skálholti som kom ut i Framføringa er av Megas. Han er kjent for diabolic and satiric lyrics, som det står i ein omtale. Songane hans var ei tid svartelista på islandsk radio! Litt av eit spenn! Salmane er omsette til mange språk. I tillegg til skandinaviske er det engelsk, nederlandsk, tysk og eit utval på kinesisk. Harald Hope gav i 1979 ut ei omsetjing på nynorsk. Elles finn vi salmar omsette av Ivar Orgland, Anders Hovden, Trygve Bjerkrheim, Bernt Støylen og Arve Brunvoll. Vi kan merke oss at alle set om til nynorsk. I Landstads salmebok, og i den reviderte, finn vi ikkje nokon salme av Hallgrím! Dei kom først inn i Nynorsk salmebok, der vi finn fire. I Norsk salmebok 1984 kom salmane Guds son dei tok til fange, Ja, du er konge, Jesus Krist og Som fagre blomen ydder. I salmebokframlegget 2008 står den tolvte pasjonssalmen: Før andre hanegal laut lovnad vike. Denne kom ikkje inn, diverre. I salmeboka av 2013 er Som fagre blomen ydder teken ut. Det var ikkje berre salmar Hallgrímur skreiv. Lik Petter Dass skreiv han morosame stubbar der han gjev oss glimt frå folkelivet. Han kan der vise eit lyst sinnelag og komisk sans. Svært personleg er minnediktet han skreiv då dottera Steinunn døydde i ein alder av tre og eit halvt år: Dotter, i dyre hender, Herrens hand, sov du blidt. Han som oss hugge [trøyst] sender, Elskar deg barnet mitt. Denne songen vert sungen når små born vert gravlagde. Arve Brunvoll har gjeve ut ei nyomsetjing av alle pasjonssalmane i høve 400-årsjubiléet for Hallgrímur Péturson, Opp, mi sjel, for Herren kved. (Les omtale i Vårt Land 2. mars i år.) Tidlegare biskop Karl Sigurbjørnsson har skrive føreord, der vi får kunnskap om forfattaren, diktinga hans og tida han levde i. Brunvoll skriv: Til denne omsetjinga. Der får vi vite litt om hans arbeid med utgjevinga. Dette heftet kan vere som ei andaktsbok. Enn om våre kyrkjelydar kunne ta i bruk denne islandske arven til å gje pasjonstida eit rikare innhald! nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 15

16 Minneord Rasmus Gimmestad er død, over hundre år gamal. I gravferda heldt sonen, Jarle Gimmestad dette minneordet som vi har fått lov å bruke også som Kyrkjebladet sitt minneord. (Red.) Rasmus og far sitt minne Av Jarle Gimmestad Far kom til verda på Synnøvebruket på Gimmestad den 17. november Han var nest eldst av 5 sysken og odelsgut til garden. Faren var 30 år gamal og mora 29. Dei hadde akkurat flytt ut frå Gamletunet på Gimmestad og bygd nye hus på bakken ned mot fjorden. Det var enkelt, men nytt og fint og husa ein stor familie: Fem sysken, foreldre, besteforeldre og tre tanter. Far delte seng med sin farfar i mange år. Det var arbeid og helg, glede og sorg. Det var ikkje straum og vatn, do låg borte ved lada. På neset i sjøkanten låg ei nybygd kyrkje, den vi sit i no. Dette er over hundre år sidan. Her voks far opp. Med familie nær seg og grannar rundt: Eit tett, lite samfunn med jord og skog, med folk og dyr: Kyrkja mot fjorden og fjella bakom. I tillegg til å vere bonde «in training» gjekk far på folkeskule, framhaldsskule og blei konfirmert i kyrkja her. Så gjekk han på snikkarskule og i skomakarlære. Mor Så kom mor. Ho fortel at alt måtte vere så varsamt i den tida. Ingen skulle sjå eller vite at nokon fann saman. Det hadde vore bryllaup på Sjøabruket på Rygg. Far var der som gjest og mor hjelpte til. Og mor og far sin aller fyrste «date» blei at mor fylgde han på heimveg: Turen frå Sjøa-granene og inn til Søren-naustet vart starten på eit samliv som varte i 63 år. Far var medlem i det kristelege ungdomslaget og hans fyrste «flørt» var å seie til henne at der burde ho bli med og. Det blei ho. Vi får seie at det var stillferdig og fint. Familie Det var byrjinga, og sommaren 1951 gifta dei seg og mor flytta frå Rygg til Gimmestad. Etter kvart kom det tre born til verda i Synnøve. Arne Jostein midtsommars i 1952, Jarle på hausten to år seinare og så Margot ein vårdag i Og far tok imot henne med eigne hender. Han var kry av det: Medan jordmora framleis sat på kjøkenet og fekk kaffi, ordna han opp saman med mor. Far var veldig glad i og stolt av familien sin. Han var 44 år då Margot vart fødd og kjende sikkert at det var på høg tid. Så brukte han åra vidare i livet sitt til å ta vare på sine næraste: Sine foreldre og sysken, men mest av alt på mor og sine tre born. Far Og vi fekk frå fyrste dag kjenne hans kjærleik og omsorg. Far var veldig omtenksam og snill mot alle. Han sa aldri eit ilt ord om nokon. Far var flink til å rose og oppmuntre, og han skjente sjeldan. Hans kvardag var veldig knytt til arbeid, men han hadde alltid tid til å vere til stades for oss. Han brukte timar ved høvlebenken i kjellaren og lagde gyngestol til Margot: Ei kjærleikserklæring utan sidestykke. Han gjekk på ski frå tunet heime, gjennom Granekupa og til Jølster med Arne Jostein og han gjekk mine tunge hoppski til Hestedalen for at eg skulle ha godt utstyr på guterenn. Han stilte opp for mor då ho ville spe på familieøkonomien med arbeid på telefonsentralen på Sandane: Vi vil alltid huske papsen i arbeidskle frå bøen stå ved komfyren på kjøkenet heime og spe bygg-gryn i middagsgryta av ein grov arbeidsneve. Vi sakna mor der, men far stilte opp og gryta blei god. Så delte han av det som var hans eigne verdiar, hans eigne gleder og utfordringar. Og det var mest av det nære: Garden, dyra vi hadde, skogen, støylen og fjellet. Når far drog i skogen på vinteren etter ved, tok han oss gjerne med. Då hadde vi høysekk til merra, varm drikke på termos og niste frå mor i meisa. Merra heime heitte Spikja. Far voks opp med henne og dei to var arbeidskameratar på garden i nesten 30 år. Når vi så skulle ha mat, fyrte far opp bål med tyrispik frå hogsten. Han kalte det «kul-ild,» og det var både til kos og nytte. Vi sat i kring og kjende glede og varme: Frå merra, frå bålet og frå far som var stor og sterk og glad. Far likte dette arbeidet og delte det så gjerne med oss. Så la vi den tome høysekken på toppen av stokkane på sleden, sette oss opp på og Spikja drog oss heim gjennom skogen. Far var ein berar av gamle, trygge verdiar. Men han var og ein moderne mann. Han hadde splitkein ski og eigne hoppski. Han var ein elegantier på skeiser. Og han likte det så godt. På dei andre gardane på Gimmestad sa folk om fjord-isen vintrane, at ein skulle vente to gode døgn ETTER at Synnøve n hadde vore ned på. Den var ikkje trygg før. Og vi fekk også ski, skeiser, strekkbukse, hoppgensar, telt, fiskestong og friluftsutstyr som ikkje var så vanleg i den tida. Far klarte alltid å samle saman nok reimar, beksaumarar, skeiser og kle slik at alle fekk prøve seg. Og vi brukte naturen saman med han og mor. Far var så glad i fjellet, støylen, Breidalen, Salen. Om nokon stad skulle nemnast som far sitt paradis på denne jorda, så måtte det vere Botnehaugane: Det vesle platået mellom vatna i Breidalen. Han var der kvar einaste sommar så lenge han klarte det, og vi fekk vere med. Vi vil alltid bere med oss den nesten høgtidsstemde gleda ved å vere med far med fiskestong der inne i Breidalen, langs elva eller over i Ongsdalen. Far elska det og han delte det så gjerne med sine. Far var ein mann av få ord. Vi såg han aldri ta ordet i forsamlingar. Men han var ein umåteleg trufast støttespelar for kyrkja, for aktiviteten rundt den, og han gleda seg når vi og tok del i det. Far var og imponerande framsynt. Han aksepterte og støtta då Ten Sing-arbeidet skapte bylgjer i indremisjonskretsar i bygda. Han såg at ei ny tid trengde nye tonar. 16 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

17 Frå soknerådet si postkasse Han kjøpte traktor og motorsag, han tok førarkort og kjøpte Kadett, og han blei med meg til Nord-Norge og til Svalbard med fly. Far var ein vakker mann. Eg har sett bilete av han saman med Jakobfastemann på tunet heime då dei begge var i 20-åra. Dei hadde matcha kven som helst. Og far beheldt gleda over å bere fine klede livet ut. Han var bittelitt snobbete, lest som ingenting, men likte det. Far hadde eit vake auge for alt som var vakkert. Sjå heime i Synnøve, møblane han laga, med elegante rokokko-bein og utskjæringar. Sjå Margot sin gyngestol eller dei små borda som han laga til borneborna sine. Dette auget for «livet i veden», for form og farge og så handlaget som kunne forme det til røyndom, det fylgde far heile livet. Den gamle Rasmus Far blei ein gamal mann. Vi feira 100-årsdagen hans i november i fjor, og han hadde teke til å glede seg varleg til ein vår til. Og far var mykje «den same» gjennom det meste av livet sitt. Han var ein heidersmann, han var «heil ved» som det heiter i dag. Men på mange område utvikla han seg likevel heile vegen. Slik som eg har nemnt ved å undre seg over nye ting. Men kanskje mest ved å glede seg: Han gleda seg over å vere frisk, ved å kunne sjå og høyre, ved klosterklokkene i bakken ved vegen, ved at han framleis kunne sjå varden på Nibba frå stolen i kammerset, ved mor sin Rhododendron, ved god mat og ein liten dessert. Han lærte til og med å setje pris på «ein pinjande liten beiske» som var mor og far sin kode for ein Gammel Dansk. Kven skulle trudd det om far? På sine gamle dagar lærte far å nyte. Eit langt livs arbeid og strev for å få endane til å møtast, skapte glede og fred ved å ha lukkast. Ved å ha makta å skape tryggleik for sine, ved å ha fått born, borneborn og oldeborn som voks opp og som «tek oss vidare» som han sa sjølv. Historie Far fekk fylle 100 år. Vi feira og han fekk brev frå Kongen. Det suste historie over bordseta den dagen. Det var flagg i kvar stong på heile Gimmestad. Heile hans folk var samla rundt han og mor. Og truleg er det ingen menneske nokon gong som har opplevd ei så stor utvikling gjennom eit enkelt livsløp som det far gjorde: Frå gutedraumen bak ryggen til farfar i kammerset heime i Synnøve før fyrste verdskrigen, til 1000 km i timen gjennom polarnatta mot Svalbard ved sida av meg. Og far forstod det og han evna å kjenne stoltheit og glede ved det og. Kjærleik Det eg likevel vil nemne til slutt er far sin evne til kjærleik: Far slutta aldri å flørte, å vise mor merksemd og kjærleik. Far skar blomar til henne heim frå skogen på kvar tur han gjekk heile sitt liv. Dei delte tallause samtalar om slekt og familie, om gamle og nye ting. Tapet av desse vil vere eit sårt sakn for mor, sjølv om minna er gode. Det siste halvåret budde far på Omsorgssenteret. Han treivst der og hadde det godt, men blei alltid strålande glad når vi henta han heim til mor på dagstur. Når vi då kom opp vegen heime og svingde fram på tunet i Synnøve, såg han gjerne mor som var komen ut for å møte han eller som stelte blomane kring huset. Då kunne far ta til å klappe i hendene, han retta ryggen og auga hans skein ved synet av mor. Han fekk opna bildøra og med det beste han hadde av balanse og krefter «sprang» han sin kjæraste i møte. Så klemde dei kvarandre, som om det var tredje gongen dei møttest. «Du må vere forsiktige Rasmus, eg rulja,» sa mor linnt ein gong då far ikkje hadde fått heilt balansen i famntaket. «Det får vere,» sa far, «eg rulja eg og.» Dei siste gongane mor sat hjå far ved senga på Omsorgssenteret, berre ei veke før han gjekk bort, såg vi det same: Dei måtte holde i kvarandre og klemme kvarandre. Og far måtte stryke ryggen hennar, alltid på same staden: Over eit sår som han visste var sårt og som i hans hjarte framleis var ope: Etter eit uhell med ei gran han felte, in og ova i Bruna, og som trefte mor så meint over ryggen. Slik var far si begeistring og kjærleik, ubetinga og levande, så lenge far levde sjølv. Minne Og slik vil vi også minnast far: For alt han var og for alt han gav. For førebiletet i det han var, meir enn i det han sa. For at han alltid hadde tankane meir hjå oss enn seg sjølv og sitt. Ved siste samtalen eg hadde med far, var han komen til sengs for godt på Omsorgssenteret, og Margot var der hjå han. Eg ringde henne frå hytta vår i Valdres og ho sette telefonen på høgtalar. Eg spurde om det gjekk bra. Han drog på det, var komen litt i tvil. «Men ifrå det eine te det andre,» sa far i same andedrag, «ha de skifør..?» Rasmus og far, alltid der for oss, med sin kjærleik, i vår verd og røyndom. Takk frå Elisabeth, Arne Jostein, Jarle og Margot Aase R Sæther soknerådsleiar i Gimmestad Eg vil gje dykk framtid og von Gjennom to og eit halvt år med innblikk i soknerådet si postkasse har nok lesaren fått inntrykk av at det ikkje alltid er like spennande, det som Postverket finn for godt å legge i kassa vår. Det kan kort sagt bli ein del tørt lesestoff innimellom. Men heldigvis ikkje alltid. Somme gonger breier smilet seg når vi opnar konvoluttar, og dagens sending var ei slik: Tittelen på heftet er «Syng tro Salmeboken i konfirmasjonstiden», og glade konfirmantar med den nye salmeboka i hendene fyller framsida. Ja, korleis kan vi bruke salmeboka til å dyrke og styrkje ung tru gjennom eit viktig året i livet? Her er ein kort presentasjon av boka sine 5 delar salmar, katekisme, bønebok og liturgisamling, i tillegg til det fyldige registeret, som vi må tilstå ofte har berga oss gjennom stunder der tankane våre ikkje greidde å fylgje presten sine og mange gode framlegg til korleis vi kan bruke boka i konfirmantarbeidet. For oss som har nokre av våre sterkaste trusopplevingar med salmebok i handa, er dette godt lesestoff. Vi ser føre oss at nye generasjonar skal kunne få hjelp til å kunne oppleve det same som vi, og at det skal syngjast, lesast og byggjast framtid for kyrkjelydane våre. Sjølv har vi ikkje konfirmantar i familien for tida, men hadde vi hatt, kunne vi til dømes sett oss ned saman med dei ein gong høvet baud seg, og kanskje spurt etter gamle salmar vi hugsar står DEN i salmeboka endå? Så kunne vi fortalt kvifor vi er glade i denne salmen, og vi kunne sunge han i lag med konfimanten, kvar med vår nebb, og på den måten fått formidla både tru og song-glede. Vi har tru på dette heftet, og ser fram til at alt det gode som står der skal bli praktisert. I tillegg gler det oss at det inneheld artiklar på både bokmål og nynorsk, så på meir enn ein måte har heftet vore med på å stadfeste profeten Jeremias sine ord dei som står i overskrifta. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 17

18 Spaltisten Synnøve Schjølberg Kvamme / Jorunn Eikenes / Ingrid Hageberg Bjørnereim / Vegard Tennebø / Morten Leirgul Oppstoda meir enn historisk truverdig Påska burde blitt markert heftigare og grundigare enn jul. Joda, utan jul ville det ikkje vore noka påske å feire. Eg ser den. Men hadde det ikkje vore for påska, hadde vi vel strengt tatt ikkje feira jula heller. Kvifor skulle vi det? Jesus ville ha vore eit vagt minne, ein pussig figur som entra den religiøse scena i oldtida sitt Midtausten - for så å bli borte, akkurat som eit dusin andre messiasskikkelsar på den tida. Ingen nemneverdig grunn til å feire fødselen hans. Men Jesu oppstode frå dei døde kastar eit nytt lys over alt han gjorde og alt han sa. Det kasta eit forklarande, nytt lys, ikkje berre over KVEN Han var, men over KVA Han var. For då, som no, visste folk: Vanlege menneske bryt seg ikkje ut av døden og kjempar seg attende til livet. Det ligg ganske enkelt ikkje i repertoaret vårt. Slik syner påska at det ikkje berre er eit vanleg menneske vi møter i personen Jesus, men Gud sjølv. Tru på oppstoda, på Jesu oppstode frå dei døde er ikkje berre rasjonelt sannsynleg og historisk truverdig. (Les Sigurd Vengen sin flotte og gode artikkel!) Oppstoda er meir ho er også eksistensielt tilfredsstillande. For Jesus har ikkje berre stått opp - han ER oppstoda. Kva er det vi lengtar etter og drøymer om? Kva er det vi djupast sett har behov for? Eg veit, også som prest gjennom nokre år, at vi alle har våre problem og draumar. Dei er ulike, nyanserte, akkurat som snøfnugg eller fingeravtrykk. Nokre av oss ber store bører t.d. erfaringar om misbruk eller avvising, ei ikkje-oppgjort sorg - og dei tyngjer oss. Andre slepp for ei tid unna med saker som mest kan liknast kløande myggstikk; ubetydelege i den store samanhengen, men like fullt er dei der. Atter andre slit med lågt sjølvbilete denne ulne støyen i psyken som seier oss at vi ikkje er bra nok og som gjev null håp om betring. For korleis blir vi flinke nok, sterke nok, gode nok? Korleis våge å vere meir heil, meir trygg om eg berre kunne viske ut det som har skjedd Det underliggande behovet alle har, er mi erfaring så langt, er lengten etter fornying, behovet for vitalisering lengten etter oppstode i alle livet sine område. Og midt i denne tørsten etter fornying, kjem Jesus og seier: Eg er oppstoda og livet. Den som trur på meg, skal leve om han så døyr (Joh 11,25). Augustin, som fram til han møtte den oppstadne Jesus brukte damer, mat og estetiske inntrykk for å sløkke tørsten sin, skriv seinare: Å, Gud - du skapte oss for deg sjølv, og våre hjarte finn ikkje kvile nokon annan stad enn i deg. Augustin seier: Dersom du vil starte på nytt, dersom du vil ha ny frisk, dersom du vil ha evig vitalisering: Kom til Jesus! Han kan gjere det. For hos den oppstadne, som altså også ER oppstoda, kan vi kvile alle våre alle våre smerter og sår og alle våre draumar og vår lengt. Hos han kan til og med talenta våre få eit nytt lys og nytt formål. Der vi før på egoistisk vis sende dei ut i verda som rastlause sankarar av verdi, status og applaus for å gje oss eit løft i sjølvkjensla, kan dei no brukast til å gje, til å tene, til å løfte andre. Korleis kan det vere slik? Jo, oppstoda er meir enn ei historisk hending, og inviterer oss såleis til meir enn berre å registrere den som ein informasjon. Oppstoda er nemleg nyskaping. Påskemorgon er den første dagen i ei ny skapingsveke, der Gud sjølv skaper seg eit nytt folk, sentrert rundt Jesu oppstode frå dei døde. Paulus kan kjenne krafta frå Jesu oppstode (Fil 3,10) og Peter finn ei levande von (1. Pet 1,3) i oppstoda. Dette er kraft til her og no. Jesus kan mette deg. Steinen var rulla vekk ikkje for at Jesus skulle få komme ut (han kunne jo gå gjennom stengde dører) men for at vi skulle få kikke inn og sjå at det var sant. Og no står den oppstadne framfor deg, seier namnet ditt og spør: Kva vil du at eg skal gjere for deg? (Mark 10,51). Så rører han ved deg og seier: Sjå, eg gjer alle ting nye (Op 21,5). Jesu oppstode er eksistensielt tilfredsstillande. 18 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

19 Påska i Gloppen Dette er to av kunstverka til Aud Marit Skarrebo Holmen som har utstilling på galleriet i Vereidskyrkja i påska. TVIL er tittelen på det eine, og eg trur du ser kva det er for eit. Det er måla i akryl i 2006 og er 168 x 101 cm stort. Det må helst sjåast i sin fulle storleik. Det andre bildet har tittelen HELT, det er eit bearbeida puslespel som måler 40 x 30 cm, laga i nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 19

20 Akrylmåleri med tittel «Det meste». Det har storleik 168 x 101 cm. Kunst med ord. Galleriutstillinga i Vereide kyrkje Ord og kunst og kunst med ord Av Oddvar Almenning Assosiasjonar, samanstillingar, opne tolkingar og spennande tankeflukt er ord som kan brukast om kunsten som Aud Marit Skarrebo Holmen vil vise på galleriet i Vereidskyrkja denne påska. Vi som ser, blir utfordra til å tenke, kjenne etter, gruble eller smile. Kunsten hennar rører ved oss og vedkjem oss. Kunstnaren sjølv utrykker det slik: «Ord og uttrykks betydning og bruk har vært sentrale i de fleste av mine verk siden Innhold og mening påvirkes av kontekst og utforming, og steder leses på nye måter når ord og tekster blir en integrert del av den visuelle sammenhengen. Jeg bruker oftest egne tekster i mine verk, i form av setningsbiter og aforismer som gjerne er haltende, paradoksale og tvetydige.» Aud Marit Skarrebo Holmen har med seg ei solid utdanning og ei lang merittliste når ho har etablert seg med atelier på Byrkjelo, langt borte frå det pulserande kunstnarmiljøet ho var ein del av i Bergen. (Og viss du lurte: Aud Marit er prestefrua i Breim.) Ho hadde vidaregåande skule med grafisk formgjeving før ho fullførte ei femårig utdanning i billedkunst ved Kunsthøgskulen i Bergen, avdeling Kunstakademiet. CV-en hennar fortel at ho har hatt ei rekkje separatutstillingar. Når ho stiller ut i Vereidskyrkja, blir det den sjette separatutstillinga sidan den fyrste, som var i 2002 på Galleri for samtidskunst i Bergen. Lista over utstillingar ho har hatt i lag med andre, er så lang at vi ikkje har plass. Men vi nemner nokre få: 1998: Grafikkutstilling, Galleri Ekko, Bergen 2000: Workshop-utstilling i Centro Galego de Arte Contemporanea, Santiago de Compostela, Spania 2004: Taste of the house, Den koreanske ambassades residens, Oslo : Trøst. Stadsspesifikt prosjekt under Nye Nygårdsbro, Bergen 2006: Stille. Hurtigruten M/S Finnmarken 2007: Relocated. Bjørgvin fengsel, Hordaland 2012: Workshop «Sted finner ord ord finner sted» på seminaret «The writing body», Oslo Ho underviser i kulturskulen og har opplegg knytt til Den kulturelle skulesekken. Om kunsten sin seier ho vidare: «Gjennom plassering, utforming, materialvalg, størrelse, farge og grad av synlighet har jeg søkt å gi ordene bestemte betydninger og tolkningsmuligheter. Ved disse grepene har jeg villet kommentere og poengtere stedene samt visualisere ords meningsinnhold. Utradisjonelle utstillingssteder og rom byr på spennende utfordringer og kontekster til stedsspesifikke installasjoner. Jeg bruker også ord i objekter, skulpturer, assemblager og konseptuelle malerier. Tematisk viser mange av mine verk eksistensielle problemstillinger.» Kunstutstillinga opnar palmesøndag om kvelden og blir hengande til over påske. På gallerikvelden palmesøndag får vi møte kunstnaren, og utstillinga er elles open før og etter alle arrangement i kyrkja i løpet av påska. 20 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

21 Magne Kristiansen har laga dette bildet som var ei bestilt gåve til Sandane kyrkje. Det heng i Kyrkjestova. Palmesøndag 29. mars kl : Breim kyrkje: kl : Onsdag 1. april kl : Skjærtorsdag 2. april kl : kl : kl : Langfredag 3. april kl : kl : kl : Påskedag 5. april kl : kl : 2. påskedag kl : kl : Gudsteneste. Tore Myklebust. Takkoffer til Fjordly ungdomssenter. Vereide kyrkje: Gallerikveld Sandane kyrkje: Påskevandring gjennom salmeboka. Vereide kyrkjekor m.fl. Sandane kyrkje: Gudsteneste. Vidar Bjotveit. Nattverd Aa-støylen. Sportsandakt Utvikfjellet. Sportsandakt. Tore Myklebust. Blåsarar frå Breim skulekorps. Gimmestad kyrkje: Gudsteneste. Tore Myklebust. Gimmestad Kantori. Nattverd Breim kyrkje: Gudsteneste. Vidar Bjotveit. Nattverd Hyen kyrkje: Gudsteneste. Tore Myklebust. Nattverd Vereide kyrkje: Pasjonsgudsteneste. Vidar Bjotveit. Vereide kyrkje: Høgtidsgudsteneste. Vidar Bjotveit. Vereide kyrkjekor. Konfirmantane deltek. Takkoffer til kyrkjelydsarbeidet. Blomeprosesjon. Påskeplask etter gudstenesta om fjorden er isfri. Breim kyrkje: Høgtidsgudsteneste. Tore Myklebust. Takkoffer. Blomeprosesjon. Gimmestad kyrkje: Høgtidsgudsteneste. Vidar Bjotveit. Rygg songlag. Blomeprosesjon. Takkoffer til Fjordly ungdomssenter. Hyen kyrkje. Høgtidsgudsteneste. Tore Myklebust. Takkoffer til Nesholmen. Søndagskulen deltek. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 21

22 Påskevandring gjennom salmeboka Salmekveld i den stille veka I november 2014 inviterte Vereide kyrkjekor til ein salmekveld i Sandane kyrkje. Dette vart så godt motteke at koret annonserte at det kunne bli fleire samlingar framover. Det blir det, og den første blir onsdag 1. april kl. 20 i Sandane kyrkje. Med utgangspunkt i den (endå) nye salmeboka, syng vi oss gjennom dei ulike dagane i den stille veka, frå palmesøndag med inntoget i Jerusalem til påskeafta då Jesus vart lagt i grava. (Påskedagssongane ventar vi med til påskedag.) Det blir både kjent og ukjent stoff og rikeleg høve for kyrkjelyden til å delta i songen. «Suset» er det det ser ut som, og som ein kallar ein assemblage. Det måler 46 x 38 cm. Skrifta er brodert. Kom på gallerikveld og sjå. 22 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

23 Asbjørgs klipp I salmeboka er det 83 påske- og pasjonssalmar, og berre ein av dei er skriven av ei norsk kvinne (Birgitte Boye, nr. 193) Her er nokre vers frå ein annan påskesalme, skriven av ei anna norsk kvinne, Dorothe Engelbretsdatter i 1678: Paaske-Sang Kven skal styre kyrkja vår? 14. september er det val på nytt sokneråd, og fram til 1. mai kan du påverke kven som skal stå på lista over kandidatar. Forslag på kandidatar til soknerådet kan meldast til nominasjonskomitéen i kvart einskild sokn. Medlemer av Den norske kyrkja som bur i soknet og som seinast i 2015 fyller 18 år kan veljast. Alternative lister Soknerådet har oppnemnt ein nominasjonskomité som skal lage ei liste. Det er i tillegg høve for andre å levere inn eigne kandidatlister innan fristen 1. mai Forslag til kandidatlister skal vere underskrivne av 10 røysteføre medlemer. Kontakt kyrkjekontoret for å få vite krav til kva opplysningar som skal vere med om kvar kandidat. Alle kandidatlister skal ordnast i prioritert rekkefølgje (ikkje alfabetisk). Kandidatlister bør om mogeleg ha minst 40 prosent representasjon av kvart kjønn, og minst 20 prosent representasjon av ungdom under 30 år. Når det er tid for å velje, vil alle kandidatar på lista få ei røyst kvar, medan inntil tre av dei kan få to røyster kvar dersom veljaren set kryss framfor namnet til kandidaten. Det vil også vere mogeleg å overføre namn frå ei liste til ei anna, dersom det er fleire lister. Nominasjonskomitéleiarar i Gloppen To val Kyrkjevalet finn stad (13.-) 14. september 2015, med førehandsrøysting frå 10. august. Direkte val på fire leke medlemer av bispedømerådet finn stad samstundes med soknerådsvalet. Medlemene av bispedømerådet utgjer også Bjørgvin sine medlemer i Kyrkjemøtet, det høgste organet i Den norske kyrkja. Kyrkjevalet vert halde same dag som kommune- og fylkestingsvalet og i nærleiken av dei offentlege vallokala. Alle røysteføre medlemer av kyrkja vil få tilsendt eit valkort i posten før 10. august. Der vil det stå kvar ein kan røyste. Kva gjer soknerådet? Soknerådet leier verksemda i kyrkjelyden der du bur. Som medlem i soknerådet kan du ha stor innverknad på dei lokale oppgåvene og utfordringane i di kyrkje. Arbeidet i kyrkjelyden spenner over mange tema mellom anna miljø og rettferd, gudsteneste, musikk, misjon, barne- og ungdomsarbeid, i tillegg til jus og forvaltning av økonomien. Blir du spurd om å stå på liste, vil du nok få vite meir om oppgåvene til soknerådet. SOKN LEIAR TLF. EPOST - ADRESSE Gimmestad / Vereide Anna Karin Wergeland Hansen werg.hansen@enivest.net Breim Aksel Rygg as-rygg@online.no Hyen Liv Petra Holme liv.aa.holme.@online.no O Triumph Victoria, Seyer, Priis med Gloria, Aff fuld Mund med Fryd vi quæder, Thi den mæctig Slange Træder, Aff sin Graff er gangen ud, O! høyloved være GUD. Salig Paaske Dag saa bliid, Ah du ønskelige Tiid, Jdel Glæde er forhaanden, Lifsens Første er opstanden, Med stor krafft og Majestet Liffvet haffver hand beret. Alle Fienders Magt hand bandt, Død og Dieffvel offvervandt, Helffvede og syndens Rige, Maatte packe sig og vige, Samson voris dyre Helt, Har det Selskab neder felt. Morder-Engel, gack forbi, Første føde er nu fri, Liffvet er os naadig skiencked, Voris Dørstock er bestencked, Med det reene Christi Blod, Loff skee Gud som var saa god. Solen som bar Sørge-dract, Skinner nu i fulde pragt, J som før var Hierte-bange, Seer den rette Kaaber Slange, Hand som er ophøyed nu, Og sled Dødsens Baand i tu. Herre det har sig saa vendt, Din Langfredag er nu endt, Nu maa Døden for dig bucke, Nu skal Quinderne ey sucke, Som til Graffven Sørgelig, Søgte hen at salffve dig. Effter du gickst aff din Graff, Da dig først tillkiende gaff, For Maria som saa saare, Ledte effter dig med Taare, Der hun hørdte dig ickun, Da Rabuni siger hun. Du varst de Disciplers Lius, Som gick Angst til Emaus, Og Apostlene du glæder, Der du mit iblandt dem træder, Som da Natten trenger frem, Trøsted du en hver aff dem. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 23

24 Barnesider Påske før i tida Av Gunn Hole lllustrasjon: Free Vintage Easter Clip Art Palmesøndag Huset vart gjerne pynta med seljekvister som folk kalla seljepalmar. Dette skulle minne om den gongen Jesus rei inn i Jerusalem på eit esel og jødane braut palmegreiner som dei strødde framfor han på vegen. No for tida brukar vi også seljegreiner som påskepynt. Skjærtorsdag I gamle dagar skulle ikkje kvinner strikke skjærtorsdag, for strikkepinnane minte om spyda som vart brukte mot Jesus. Menn fekk ikkje bruke øks eller kniv. Folk meinte at Jesus sitt kors blei laga ein torsdag, derfor skulle ikkje slike verktøy vere i bruk akkurat den dagen. Dei trudde også at det første levande du såg når du vakna om morgonen skjærtorsdag, ville påverke deg. Møtte du ein hest, ville du bli sterk i det komande året. Viss du såg ein katt når du vakna, ville du bli lat. Viss du var ekstra heldig, møtte du småfuglar først, for det betydde eit år med glede! Langfredag Langfredag var ein ekstra tung og trist dag. Barn skulle vere heilt stille og fekk ikkje lov til å leike eller more seg. Alle, både barn og vaksne, skulle gå i gamle, slitne klede. Mange la småstein i skoa for å bli minna om at Jesus hadde det vondt. Det var også vanleg å gjere hardt og slitsamt arbeid den dagen, men vaske klede skulle ein ikkje gjere langfredag, for då kom ikkje kleda til å bli reine. Påskeaftan Påskeaftan var det vanlig bondeskikk å starte helga med kraftige skot av pistolar og børser. På denne måten ville dei verne seg mot hekser og troll som ifølge folketrua var ekstra farlege og aktive denne kvelden. Påskemorgon Det vart sagt at sola dansa på himmelen av glede over at Jesus hadde stått opp. Det var vanleg å gå opp på ein fjelltopp eller ås tidleg om påskemorgonen for å sjå korleis sola dansa. Ein fin påskesong! «Dine hender er fulle av blomar» syng vi ofte i kyrkja 1. påskedag. Det første verset ser du på bildet. Bruk songen heime òg, syng for deg sjølv og dei andre! 24 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

25 Fargelegg! nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 25

26 Tårnagentsamling Det er så kjekt at det kriblar i magen Tekst: Harald Aske Foto i Vereide: Ingrid og Harald Aske Alle foto i Gimmestad: Gunn Hole 3 Som ein del av trusopplæringa møtest tårnagentane for å utforske kyrkjerommet, inventar i kyrkja, kyrkjetårnet og andre hemmelege stader i kyrkja som kan vere skjulte skattar for dei fleste born - og vaksne med. Kyrkjebladet følgde noko av opplegget i Vereide og Gimmestad. Det er vanleg at borna vert inviterte til å kome til si kyrkje ein laurdag. Marit Rygg kunne fortelje at i Gimmestad var tårnagentsamlinga den 23. i rekka, så dei var tidleg ute med å kome i gong. I dei andre kyrkjene har dette opplegget gått over nokre få år. Borna vart delte inn i grupper med vaksne leiarar og deretter sende opp i tårnet, til organisten på galleriet, til kyrkjeskipet og sakristiet. Men kanskje nokon tykte det var spesielt spennande å gå ute med hovudlykt og finne oppgåver på kors og gravminne i vinterkvelden. For 3.-klassingane i Vereide vart det ganske ufyseleg å vere ute i snø- drevet, men alle tok det sporty, så alt vart gjennomført. Både i Vereide og Gimmestad fekk alle god servering på galleriet ein velfortent pause. Men det skulle også øvast til gudstenesta dagen etter, så det var berre å stå på. Tekstar vart fordelte og øvd på, mikrofonar testa. Og songar skulle framførast. Det vert lagt vekt på at borna skal kjenne seg trygge på det dei skal gjere, så øvinga var viktig. Dermed vart gudstenesta søndag ei fin oppleving for store og små. Og at det verkeleg var kjekt og spennande, kan utsegna frå ein av tredjeklassingane vitne om: Det er så kjekt at det kriblar i magen. 26 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

27 Sokneprest Vidar i preikestoltrappa med frå v. Jonas Nerhus Eide, Maria Evebø, Anna Aske Sollid, Adrian G. Denk og Johannes Hoddevik. 2 Det er alltid spennande å høyre lyden av kyrkjeklokka på nært hald. Her er det Anna Aske Sollid som held i kolben og testar lyden. 3 Fire tårnagentar får prøve orgelet i Gimmestad kyrkje. Organistvikar Harald forklarer korleis ting verkar. Frå v. Sophie Koopmans, Even Kleppenes Rygg, Ester Helen Rauset Skogli og Silje Mykland. 4 Søndag 25. januar var flokken samla til gudsteneste. Frå v. Vidar Bjotveit, Åse Marie Fure Skinlo, Adrian Denk, Maria Evebø, Ida Marie Fuglestrand, Jonas Nerhus Eide, Reinhart Midthjell, Halvor Tennebø, Johannes Hoddevik, Silje Eliin Djupvik Råd. Bak frå v. Karina Skogli, Maja Kvalsvik Haugen, Naquth Tut, Martine Aske Håvik, Anna Aske Sollid, Håkon Bøe og konfirmant og medhjelpar Sofie Kvernevik. 5 Fleire av oppgåvene var ute. Her er det Kari Leirgul som er leiar for ei gruppe i snøveret. 6 Her ved altarringen i Gimmestad kyrkje underviser Beate Kornberg ei gruppe tårnagentar. 7 To jenter studerer korset til sokneprest Bjotveit. 8 Jentene fekk lyd i orgelpipene. Frå v. Gulisara Dyrnes og Torine Langeteig 9 Og ute lyste månen i kapp med dei levande lysa i snøen. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 27

28 Påskevandring Konfirmantar med påskevandring Tekst: Harald Aske. Foto: Harald og Oddvar Onsdag 25. februar kom der ein heil flokk med konfirmantar opp bakkane frå GU og fekk setje seg til bords i peisestova i Sandane kyrkje. Der hadde Tone og dei gode hjelparane god betasuppe klar. Målet for samlinga var å bli kjent med dagane i påskeveka. 1 Etter måltidet var det samling i kyrkjerommet der Vidar hadde opningsord om å vandre, om å kunne ha litt ro til ettertanke det var det dei skulle gjere denne dagen. Alle sa fram truvedkjenninga og Fadervår og konfirmantane vart delte inn i sju grupper. Det var viktig at dei følgde den historiske gangen i det som hende i påska. Derfor måtte alle starte med palmesøndag og ende opp med påskedag. Medan dei venta på å kome i gang, fekk dei oppgåver i å slå opp i Bibelen og svare på spørsmål om Jesus som sann Gud og sant menneske, den andre trusartikkelen. Harald hjelpte dei som trong det. Stasjonane: Vidar hadde funne fram greiner til palmesøndag. Tekstar vart lesne og salmen «Se, vi går opp til Jerusalem» tona ut i rommet. Jesus er kongen - ein annleis konge. Vandringa førte dei vidare til det som hende i Jerusalem der Jesus ryddar templet, Judas gjer avtale om å svike Jesus, og Jesu føter blir salva i Betania. Audhild hadde lagt alt til rette her. I kyrkjestova fann vi Tore som underviste om skjærtorsdag. Han sat der med handduk over knea, vaskefat på golvet og druer på bordet. Vi forstod at der var det fotvaskinga og påskemåltidet (nattverden) som var tema. Frå påskemåltidet gjekk ferda ut til Benny som var i Getsemanehagen i atriet ute. Ein fin bukett påskeliljer viste nettopp det, og gjennom tekstane fekk dei oppleve Jesu angst og kvide for det som skulle skje. Ei tornekrone vart vist fram. På sørsida av Sandane kyrkje fann vi Asbjørn ved eit bål. Langfredag: Jesu krossfesting og død, lappar som vart brende på bålet og syndstilgjeving var tema der. Britt Randi hadde ansvaret for gruppe seks med vakthald ved grava laurdag, med ventetid, bygging av altar og tenning av bønelys. Og så påskedag då, med jubel og glede: Jesu oppstodedag! Og då passa det fint å setje organist Anders på den gruppa, for påskedag og flott musikk høyrer saman. 2 1 Herleg betasuppe etter lang skuledag, ein god start på påskevandringa. 28 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

29 3 4 2 Vidar tok konfirmantane med gjennom palmesøndagstekstane. 3 Ved bålet. Det er langfredag. 4 Tore underviste om skjærtorsdag. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 29

30 Generasjonssamlingar Barneforeiningane i Breim på besøk i bufellesskapa på Reed og Byrkjelo Tekst og foto Venke Kollbotn I februar vart det halde to generasjonssamlingar i bufellesskapa der folk i alle aldrar var samla. Dette var noko som både dei unge og dei eldre sette pris på. Samling i bufellesskapet på Reed Laurdag 7. februar var barneforeininga frå Høygarden på besøk i bufellesskapet på Reed. Det har lenge vore ein tradisjon at barneforeininga har eitt foreiningsmøte i året på bufellesskapet. I år vart det fullt hus i fellesstova med 22 born, 10 vaksne med leiarar/ foreldre, besteforeldre og dei fleste bebuarane samla denne laurdagsettermiddagen. Vi hadde eit triveleg samvær med syøkt, matøkt og åresal. Leiar i barneforeininga Annlaug Dale las ei forteljing, vi song, og Juni Margrete Solbakk Flølo spelte nokre slåttar på fela. Vi vaksne hadde teke med oss litt forskjellig heimelaga bakst til servering. Barneforeininga, som feira 50 årsjubileeet sitt i fjor, er tilslutta Det Norske Misjonsselskap. Ifølgje tradisjonen blir det basar i det gamle skulehuset på Høygarden 1. mai, og då skal alt handarbeidet som borna har jobba med gjennom vinteren loddast ut. Barneforeininga samlar inn pengar til prosjekt som skal gje hjelp og utvikling for born. Samling i bufellesskapet på Byrkjelo Måndag ettermiddag 9. februar var barneforeininga på Byrkjelo på besøk i bufellesskapet på Byrkjelo. Der vart det også fullt hus med 17 born, 15 eldre, 4 medhjelparar og 2 leiarar. Nokre eldre som bur heime var også inviterte til å vere med. Det vart servert kaffi, brus og sjokoladekake med vaniljekrem. Leiraren i barneforeininga Berit Laila Høylo fortalde frå foreininga sitt arbeid og heldt andakt. Ungane arbeidde flittig med sytøyet som skal loddast ut på familiesamlinga til våren. Dei gjekk stolt rundt og viste fram handarbeida sine til dei eldre, som skrytte av fint arbeid. Borna gledde også med song. Aud Verlo og Anne Britt Egge tok jobben med å dekke borda og vaske opp. Barneforeininga støttar eit prosjekt i Estland i regi av Det Norske Misjonsselskap. Denne ettermiddagen hadde borna med seg «sparegrisen», slik at dei som ynskte det kunne gje pengar til prosjektet. I tillegg til Berit Laila Høylo er Britt Evy Vik, Marit Helle Bolstad, Halldis Kårstad og Bjørg Aaland med som leiarar for barneforeininga på Byrkjelo, og det er totalt 30 born som er med. 30 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

31 1 2 1 Tretti born er med i barneforeininga på Byrkjelo 2 Margrete Solbakk Flølo laga god stemning med fela. 3 Leiar i barneforeininga på Høygarden, Annlaug Dale har namneopprop På Byrkjelo var også desse med: Frå v. Ludvig Fløtre, Torbjørn Myklebust og Arne Storelid nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 31

32 Matoppskrifter Doro wat - etiopisk kyllinggryte Tekst og foto: Gunn Hole Dette er ein fantastisk god middagsrett brukt både i Etiopia og Eritrea. Oppskrift på kyllinggryta doro wat går i arv og kan variere litt frå ein familie til ein annan. Den kan beskrivast som «ein smakssterk kyllingrett i kryddersaus med hardkokte egg». Sausen kallast berbere. Det er eigentleg namnet på ei sterk og fyldig krydderblanding som er viktig i etiopisk og eritreisk matlaging. Tradisjonelt vert gryta servert med injera, som liknar ei pannekake. Det går også an å bruke berre ferskt brød eller ris til. TIPS: Sausen er truleg i sterkaste laget for mange norske ganar, derfor kan kryddermengda gjerne reduserast. Dette gjeld særleg chili.under måltidet riv ein injera i bitar og dypper den i sausen. Ingrediensar 3 finhakka løk 4 kyllinglår naturell 4 hardkokte egg 1 ts salt 2 ss olje til steiking 2 ss tomatpuré 3 ts berbere dl vatn Berbere 1 2 finhakka raud paprika 2 finhakka raud chili 1 ss olje 1 2 ts kverna svart peper 1 4 ts riven muskatnøtt 1 2 ts kardemomme 1 ts ingefær 1 2 ts spisskumfrø 1 2 ts koriander 1 ss salt 2 ss finhakka løk 2 fedd finhakka kvitløk 2 dl vatn Slik gjer du: Start med å lage berbere. I ei varm, tørr steikepanne freser du paprika og chilipepar i eitt minutt. Rør godt. Ha resten av ingrediensane til kryddersausen i ein hurtigmiksar og bland til ein jamn saus. Hell den over i steikepanna og kok alt i ca. 3 minutt til den er tjukk. Set til side. Del kvart kyllinglår i to og dryss på salt. Steik løk i olje til den er mjuk og får litt farge. Rør inn tomatpuré og berberesaus og la det frese med i nokre minutt. Spe med vatn. Legg kyllingstykka i sausen og kok opp. Sett på lok og senk varmen. La gryta koke i om lag 30 minutt. Rør om av og til. Skrell dei kokte egga, lag eit lite snitt i dei og la dei koke med i gryta dei siste minutta. Injera Skikkeleg injera er ei surdeigbasert lefse der røra har stått og gjæra i 8-10 dagar. Det er tradisjonelt laga av teff, eit naturleg glutenfritt mjøl. Her er ei oppskrift med kveite- og byggmjøl som er atskilleg raskare å lage enn originalen. 1 4 pakke gjær ½ l vatn 250 g kveitemjøl 250 g byggmjøl ½ ts salt olje til steiking Slik gjer du: Løys opp gjæren i vatn og rør inn mjøl og salt. La røra stå i kjøleskap til neste dag. Viss den er blitt tjukk i løpet av natta, tilset du meir vatn. Den skal vere som ei vaffelrøre. Varm litt olje i ei stor steikepanne og hell i ei ause med røre. Hall på steikepanna slik at røra flyt utover. Det er viktig at plata ikkje blir for varm, for injera skal steikast berre på den eine sida. Etter kvart vert den full av bobler. Skjer ikkje dette, kan du som naudløysing tilsetje litt bakepulver i røra. Injera er ferdig når oversida er stivna og det er fin farge på undersida. Avkjøl på rist. Rund kake med valmuefrø og sitronkrem Oppskrifta på denne friske og lett syrlege kaka kjem frå Tyskland. Framgangsmåten er litt annleis enn vi er vane med, og der er valmuefrø i kakebotnen. Men kaka smakar fortreffeleg, så nyt den til ein god kopp kaffi! Kakebotn 4 egg 400 g sukker 1 dl mineralvatn 4 ts olje 400 g mjøl 2 ts bakepulver 100 g valmuefrø Raspa skall frå 1 økologisk dyrka sitron 1 Pisk saman egg, sukker og mineralvatn, og rør i oljen. Bland bakepulveret i mjølet og vend dette inn i eggekremen. Deretter rører du inn valmuefrøa. Rasp sitronskalet og bland det i. 2 Hell røra i ei 24 cm stor springform med bakepapir, og set den i ein forvarma omn på 180 C i 45 minutt. Når kaka er ferdigsteikt, må den stå til avkjøling. 3 Set så kaka på eit fat og skjer bort ½ cm rundt heile kaka. Legg dette til side, det skal seinare brukast til pynt. Til slutt deler du kaka vassrett i tre delar. Kakefyll 1 pakke mandelpuddingpulver 4 ss sukker 5 dl appelsinsaft saft frå ein sitron 2 dl kremfløyte 1 Bland mandelpuddingpulveret med sukkeret. Kok opp appelsinsafta, visp inn pulverblandinga og la det koke opp igjen under omrøring. Hald fram med å røre til blandinga er kald. Vend så inn sitronsafta og til slutt den piska kremfløyten. 2 Smør fyllet mellom kakelaga, over og rundt kaka. Finn fram bitane du skar av kakebotnen og finhakk eller rasp dei. Strø det fint utover kaka til pynt. 32 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

33 Dette var vi med på Markering av kvinnenes internasjonale bønedag Tekst og foto Venke Kollbotn Frå venstre: Elin Villung, Susanna frå Liberia, Cecilie frå Burundi, Rute frå Eritrea og Bjørg Sandal på piano. 2 Kvinner frå prosesjonen 3 Sosialt samver etter gudstenesta I høve dagen vart det arrangert gudsteneste fredag 6. mars i Sandane kyrkje. Kvinnene sin internasjonale bønedag starta i USA i 1887, då kvinner frå ulike kyrkjesamfunn samla seg om ein felles bønedag. Kollekten som vert samla inn går til Bibelselskapet sitt bibelmisjonsarbeid, og då særskilt til kvinnerelaterte prosjekt. I år går gåva til Bahamas og «Hjelp til offer for vald i heimen». Ein gong på 1950-talet var mange kvinner i kvite kjolar i Bahamas på veg for å delta på den Den internasjonale bønedagen den første fredagen i mars. Her i år, den første fredagen i mars, var 33 kvinner og 2 barn samla i Sandane kyrkje. Fleire land var representerte, med folk frå Burundi, Etiopa, Eritrea, Liberia og Kurdistan, og dei hadde kledd seg i flotte drakter. Alteret var fint pynta med lys og fargar. Gudstenesta starta med prosesjon der fleire deltok og la ned ulike slags frukter på alteret. Gudstenesta vart leia av Britt Randi Heggheim, som først informerte litt om forholda på Bahamas. Det var tekstlesing ved Bjørg Sandal, Helene Lågeide Austrheim og Marit Reikvam. Det var songinnslag ved Elin Villung, Cecilie frå Burundi, Rute frå Eritrea og Susanna frå Liberia, med akkompagnement av Bjørg Sandal på piano. Britt Randi Heggheim heldt andakt med utgangspunkt i Johannes kapittel 13, vers Teksten handlar om då Jesus vaska føtene til læresveinane, og det var innslag med fotvask under andakten der Bente Kårstad vaska føtene til Greta Veien Sårheim. Dei fleste vart igjen etter gudstenesta for eit triveleg sosialt samvær i peisestova med god servering av kaffi og kaker. Komiteen for arrangementet i år var Bjørg Sandal, Grethe Reigstad Tennebø og Britt Randi Heggheim, og Elin Gro Skaaden hjelpte til med det praktiske. Under gudstenesta vart det samla inn 3600 kroner til prosjektet på Bahamas. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 33

34 Takk Mest for moro Visste du at Av Sigurd Vengen Takk for trufast teneste i Vereide og Breim kyrkje Reinhaldarane Karin Solås og Synnøve Hunskår fekk takk for trufast arbeid i Vereide kyrkje og Breim kyrkje. På ei personalsamling i januar takka kyrkjeverje Kurt Djupvik reinhaldarane for vel utført reinhaldsarbeid i kyrkjene. I Vereide kyrkje har no kyrkjetenar Benny Aasen teke over reinhaldsarbeidet etter Karin Solås. I Breim kyrkja har Audhild Bogstad teke over etter Synnøve Hunskår. Til dei som sluttar takkar vi for vel utført arbeid og til dei nye som kjem ønskjer vi velkomne i arbeidslaget og lukke til med arbeidet. Dugnad Husestyret arrangerer VÅRDUGNAD i Sandane kyrkje torsdag 7. mai frå kl Møt opp og ver med å gjere det fint på uteområdet. Store og små er velkomne. Litt kaffi og kaker får vi truleg også tid til. Helsing husestyret. - orda i 1 Kor 15,3b-5 er den eldste vedkjenninga av Jesu oppstode, truleg frå 2-3 år etter hans død, og er overtekne og siterte av Paulus. - ingen i NT fortel korleis Jesus stod opp frå grava, men Matteus fortel om medfølgjande teikn: jordskjelv og ein engel som rulla bort steinen frå grava (Matt 28,2-5). - namnet påske kjem frå hebraisk pesach; ( 2.Mos 12,11), og betyr forbigang eller gjennomgang og har sitt opphav i utfriinga frå Egypt - påske heiter Ostern på tysk og Easter på engelsk og har sitt opphav i ordet for soloppgang og himmelretninga: aust. Jesus stod opp påskedags morgon, og kom med lyset og livet. - langfredag har ulike namn. Engelsk: Good Friday, som kan bety den gode = fromme og heilage fredagen, eller er ei forvansking av God Friday (= Guds fredag). Tysk: Karfreitag (frå kara = klage, sorg), altså: Fredagen med klage og sorg. - skjærtorsdag, dagen for innstiftinga av nattverden, har språkleg opphav i ordet skir = rein, ut frå forteljinga om fotvaskinga (Joh 13). Engelsk: Maundy Thursday kan ha sitt opphav i latin: mandatum (= bod) ut frå Jesu ord: Eit nytt bod gjev eg dykk (Joh 13,34). Tysk: Gründonnerstag, Den grøne torsdagen, kan ha sitt opphav i skikken med at dei som var utestengde frå nattverden på denne dagen igjen fekk vere med i fellesskapet og tilhøyre det grøne treet (= Jesus Kristus, Luk 23,31) - skjærtorsdag ikkje er offentleg fridag i Sverige, Finland, Storbritannia, Portugal, Frankrike, Hellas og Tyskland, og at verken skjærtorsdag eller langfredag er offentleg fridag i Polen. - sokneprest Vidar Bjotveit er tilhengar av Manchester United, medan sonen Gudmund er Barcelona-fan, og no endå meir Messi-fan. - kantor Anders Rinde fekk Gloppen kommune sin kulturpris i det er 82 menn i Noreg som har Jesus som førenamn, og 4 som har det som etternamn. - at slipset vart oppfunne i Frankrike og brukt av kroatiske soldatar i teneste hos kong Ludvig 14. i Slipset vart kalla kravatt, frå fransk la croate = kroat. Først mot slutten av 1800-talet vart det utforma slik vi er vane med å sjå det. - Vereide kyrkjelyd har same misjonsprosjekt: Kyrkjeleg undervisning i Kina, NMS, som Bolsøy og Giske (Møre), Bodø domkirkes menighet (Sør-Hålogaland), Grønnåsen og Tromsø (Nord-Hålogaland). - at gjeldande Lov om helligdager og helligdagsfred forbyr å arrangere eller holde offentlige tilstelninger eller forestillinger, sportskonkurranser og sportsstevner ( 4), med unntak av motorrace på bane, flygestevner, travløp, galoppløp, veddeløp og profesjonelle sportskonkurranser og sportsstevner. - bruk av gaffel ved måltid kom nokså seint i bruk i Noreg. Ein observatør i 1858 fortel at Arbejdsfolk og Tjenere bruger ikke Gaffel; heller ikke de Bønder, som sidder til Bords sammen med sine Tjenere. - kardinal Peter Damian ( ) brukte teologisk argument mot bruk av gaffel: Gud har i sin visdom utstyrt mennesket med naturlege gaflar: fingrane. Å erstatte dei med kunstige metall-gaflar når ein skal ete, er å såre Skaparen. 34 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

35 Min salme Aase Brekke Han er oppstanden. Halleluja! Eg heiter Aase Brekke, er innflyttar i Gloppen og bur på Sandane. Her har eg jobba som lærar, først ved Nordfjord folkehøgskule og seinare ved Gloppen opplæringssenter. No nyt eg livet som pensjonist! Eg høyrer til ein generasjon som pugga salmar i skulen - og har ingen negative kjensler i den samanheng! Det har vore med og gitt meg ein salmeskatt som eg ber med meg til glede, trøyst og oppmuntring alt etter livssituasjon. Til ulike tider og i ulike situasjonar har forskjellige salmar vore min salme. Å velje ut ein spesiell salme er derfor ikkje så lett. Eg er glad i både gamle, kraftige salmar, og i nye salmar med tekstar som set ord på livet og livserfaringar i eit meir kvardagsleg språk. Vi skal snart feire påske. I alle kyrkjer vil bodskapen lyde om Han som døydde og stod opp for oss. Ein bodskap som gir håp for våre liv og håp for framtida. Med dette for auga blir mitt salmeval ein påskesalme: Han er oppstanden. Halleluja! Mitt første møte med denne salmen var på påskemøte på Mesnalia på tidleg åttital, då var salmen ny her til lands. På Mesnalia var vi ein liten gjeng som drog til Lille Lunkefjell tidleg påskedags morgon for å oppleve soloppgangen og sjå sola danse påskemorgon! Der song vi så ein påskesalme i det sola rann, ei sterk og fin oppleving som eg framleis ber med meg: Han er oppstanden. Halleluja! Salmen er ein jubelsalme, eit einaste stort gledeutbrot over Jesu oppstode og siger over synda og døden. Eg ber den med meg, den tonar i meg gjennom heile påsketida. I enkle ordlag blir påskebodskapen teikna for oss: Oppstoda og sigeren blir ropt ut, vi får eit tilbakeblikk på langfredag, Jesu opphald i dødsriket og kva sigeren hans inneber for oss. Til slutt kjem det verdsvide misjonsoppdraget: å fortelje at grava er tom! At salmen sluttar slik, er spesielt sterkt sidan denne salmen er komen til oss frå Tanzania, eit land der det lenge har vore drive norsk misjon. Salmen er skriven på swahili av Bernhard Kyamanywa, prest i den evangelisk-lutherske kyrkja i Tanzania. Anne M. Brodal omsette den til norsk i Melodien er ein tradisjonell melodi frå Tanzania som er frisk og lett å synge og understrekar gledebodskapen. Det er mektig når denne salmen lyder i ei fullsett kyrkje første påskedag! Eg utfordrar Aslaug Aarøen, god venn og tidlegare kollega, til å fortelje om sin salme. Han er oppstanden. Halleluja! Lov ham og pris ham! Halleluja! Jesus, vår Frelser, lenkene brøt. Han har beseiret mørke og død. Omkved Lov ham og pris ham, vår Frelser og venn, han som gir synderen livet igjen! Halleluja! Vi skyldfrie er. Halleluja! Vår Jesus er her! Tre dager dødens fange han var før han stod opp og seiren var klar. Tvers gjennom gravens stengsel han gikk. Frelse og fred ved Jesus vi fikk. Engelen ropte: Frykt ikke mer! Han som du søker, er ikke her. Se, der er stedet hvor han ble lagt. Han har stått opp - som selv han har sagt. Gå og fortell at tom er hans grav. Livet han vant, da livet han gav, gav det for oss og kjøpte oss fri. Frelse og fred han alle vil gi. nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 35

36 Kyrkja i Gloppen VEREIDE SOKN Leiar i soknerådet: Elin Villung, tlf: / elin.villung@enivest.net Kyrkjetenar: Benny Aasen, tlf: bv-aasen@online.no BREIM SOKN Leiar i soknerådet: Aksel Rygg, tlf: / as-rygg@online.no Kyrkjetenar: Ingvild Reed. tlf: GIMMESTAD SOKN Leiar i soknerådet: Aase Ryssdal Sæther, tlf: / a-ryss@online.no Kyrkjetenar: Benny Aasen, tlf: bv-aasen@online.no HYEN SOKN Leiar i soknerådet: Liv Øygard Solheim, tlf: / liv-sol@online.no Kyrkjetenar: Ola Jan Birkeland, tlf: / Sokneprest i Vereide og Gimmestad Vidar Bjotveit, tlf: vidar.bjotveit@gloppen.kyrkja.no Kontorstad: Sandane kyrkje Sokneprest i Breim og Hyen Tore Myklebust, tlf: tore.myklebust@gloppen.kyrkja.no Kontorstad: Prestebustaden i Breim. Kyrkjeverje Kurt Djupvik Kontor i Sandane kyrkje Tlf kontor: Mobil: kurt.djupvik@gloppen.kyrkja.no Kontorstad: Sandane kyrkje Kontoret er ope alle dagar, men kyrkjeverja er ofte ute, så det er lurt å ringe på førehand. Diakonimedarbeidar i Gloppen Britt Randi Heggheim, tlf: britt.randi.heggheim@gloppen.kyrkja.no Kontor i Sandane kyrkje Kantor Anders Rinde anders.rinde@gloppen.kyrkja.no mobil: Vereide kyrkje, tlf: Kantor/trusopplærar Marièl Eikeset Koren, tlf: mariel.eikeset.koren@gloppen.kyrkja.no Kontorstad: Sandane kyrkje Gravar/ kyrkjegardsarbeidar Ivar Hjelle, tlf: / mars Palmesøndag Mark 9,17-29 Vi møtest i kyrkja Breim Gudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Fjordly Vereide Gallerikveld. Ved Kunstlaget og Olaf Sigurd Gundersen. Utstillar: Aud Marit Skarrebo Holmen. 01. april Sandane Salmekveld Påskevandring gjennom salmeboka. Vereide kyrkjekor med fleire. 02. april Skjærtorsdag Luk 22, april Langfredag Matt 26,30-27, april Påskedag Matt 28, april Andre påskedag Luk 24, april 2. s. i påsketida Joh 21, Sandane Gudsteneste v/vidar Bjotveit. Nattverd Aa-støylen (Hyen) Sportsandakt v/andreas Tjomsland Utvikfjellet Sportsandakt v/tore Myklebust. Gruppe frå Breim skulekorps Gimmestad Gudsteneste v/tore Myklebust. Nattverd. Gimmestad kantori Breim Gudsteneste v/vidar Bjotveit. Nattverd Hyen Gudsteneste v/tore Myklebust. Nattverd Vereide Pasjonsgudsteneste v/vidar Bjotveit Vereide Høgtidsgudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer til kyrkjelydsarbeidet. Vereide kyrkjekor og konfirmantane deltek. Blomeprosesjon. Påskeplask etter gudstenesta om fjorden er isfri Breim Høgtidsgudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Nesholmen. Blomeprosesjon Gimmestad Høgtidsgudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: Fjordly. Blomeprosesjon. Rygg songlag Hyen Høgtidsgudsteneste v/tore Myklebust og Marius Økland. Søndagsskulen deltek. Takkoffer: Fjordly. Blomeprosesjon Trivselshallen Temagudsteneste v/vidar Bjotveit, Tore Myklebust og konfirmantane. 17. april. Fredag Vereide Konsert. Kor frå Bibelskulen i Grimstad. 19. april 3. s. i påsketida Joh 10, april 4. s. i påsketida Joh 10, Vereide Gudsteneste v/vidar Bjotveit og Marius Økland. Takkoffer: Normisjon. Regionsårsmøte for Normisjon.Vereide kyrkjekor Vereide Gudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: NMS. Nattverd. NMS årsmøte Breim Samtalegudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Kyrkjelydsarbeidet. 29. april. Onsdag Sandane Opa kyrkje. Song og kveldsbøn kl mai 5. s. i påsketida Luk 13, mai 6. s. i påsketida Matt 7, mai Kristi himmelfartsdag. Luk 24, mai Luk 1, mai Pinsedag Gimmestad Samtalegudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: IKO Vereide Lovsongsstund Vereide Samtalegudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: Hyen Tema-/Samtalegudsteneste v/tore Myklebust Gimmestad Konfirmasjonsgudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: Kyrkjelydsarbeidet Hyen Konfirmasjonsgudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Kyrkjelydsarbeidet Hyen Gudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: Kirkens SOS Breim Gudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Redd Barna. Breimskoret Vereide Gudsteneste v/vidar Bjotveit. Vereide kyrkjekor. Takkoffer: KFUK-KFUM, Sandane Gamle Gimmestad Gudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Redd Barna Vereide Konfirmasjonsgudsteneste v/vidar Bjotveit. Takkoffer: Kyrkjelydsarbeidet Vereide Konfirmasjonsgudsteneste v/ Vidar Bjotveit. Takkoffer: Kyrkjelydsarbeidet Breim Konfirmasjonsgudsteneste v/tore Myklebust. Takkoffer: Kyrkjelydsarbeidet. 25. mai Gimmestad Gudsteneste v/vidar Bjotveit. Offer: Menighetsfakultetet. Nattverd. 2. pinsedag Joh 14, Hyen Gudsteneste v/tore Myklebust. Nattverd. Takkoffer: Nesholmen. 38 Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015

37 Dåpsborn med foreldre og fadrar Jordfeste Gimmestad MADELEN HELLESØ THERESE EIKENES ØYSTEIN HELLESØ Monica Eikenes Oddgeir Kvitenes Victoria Therese Skjerdal Vidar Hetle Vereide BERENT IVER SANDE HAUGSET ÅSLAUG HAUGSET ERLING SANDE Anne Sigrid Haugset Marit Hjellemo Heidi Herene Isene Vidar Isene Alf Sande Breim AILIN GÅSEMYR SLETHOLDT SUSANNE MERKESDAL GÅSEMYR KENT MICHAEL SLETHOLDT Knut-Kristian Merkesdal Gåsemyr Stig-Henning Merkesdal Hege Anita Gåsemyr Marius Evertsen Svein-Arne Rollstad Eli Carina Eriksen VILDE JORDANGER ERIKSEN TONY ANDRÉ JORDANGER LENA CHRISTIN WALDELAND ERIKSEN Benthe Klakegg Finn-Ove Jordanger Jens Eriksen Jens Erik Eriksen SIGURD FAGERÅS NORDAL TRUDE NORDAL OLE KRISTIAN FAGERÅS Renate Fagerås Hild Nordal Lars Ivar Nordal Lars Ove Fagerås Vereide Magnus Mindresunde Leif Lote Gimmestad Rasmus Gimmestad Hyen Kristina Aa Ommedal Løysinga på julekryssordet nr. 2, 2015 Kyrkjeblad for Gloppen 39

38 Han har stått opp Breimskyrkja er ikkje åleine om å ha eit slikt bilde på alteret. Dette er den mest kopierte altertavla i landet. Kva har eit 1500 år gammalt bilde å gjere med alterbildet i Breim og i Bragernes? Takmosaikken frå 500-talet blir gjerne kalla Transfigurasjonen. Kristus blei forvandla. Les meir om dette frå side 10. Kyrkjeblad for Gloppen nr. 2, 2015