Delirium. Sondre Bøye

Transkript

1 Delirium Sondre Bøye 1

2 Delirium Frå gresk lira, plogspor. Delira; å spore av. Akutt forvirring Plutselig hjernesvikt Akutt konfusjon 2

3 Kasuistikk del I Marie (84 år) er enke, har tre barn, mange barnebarn og bur åleine. Frå tidlegare er ho marevanisert grunna atrieflimmer, men er elles stort sett frisk. Ho har hjelp frå heimesjukepleia til medisinhandtering, men pårørande har ytra ynskje om noko meir offentleg støtte. Etter eit fall heime vert ho innlagt med brot i lårhalsen. To dagar etter operasjonen vert ho flytta til medisinsk avdeling. Ho er da tydeleg opphissa og seier at ho er redd for alle russarane på naborommet. 3

4 Kasuistikk del II Like før vaktskifte roar situasjonen seg da Marie sovnar. Så fort ny sjukepleiar er på plass er ho derimot på ny like uroleg. Ho veit ikkje kvar ho er og ikkje kvifor ho er på sjukehus. Når ein prøvar å fortelje ho kva som har skjedd, så greier ho ikkje å henge med på forklaringa. Det vert gjort både klinisk undersøking og biletundersøkingar utan andre påfallande funn enn atrieflimmer med frekvens 110 og teikn til obstipasjon på CT-abdomen. 4

5 Førekomst Ved innlegging på sjukehus 14-24% I løpet av opphaldet 6-56% Hoftebrot 35-65% I intensivavdelingar 70-83% Hos terminale pasientar 85-90% Tverrsnitt i Cork 2010: 20% Under halvparten dokumentert i journal 5

6 Kvifor er delir viktig? (for slike som oss) Stort ubehag for den som vert ramma Auka dødelegheit 50% til 150% ila 2 år Auka risiko for utvikling og forverring av demens Auke risiko for nytt delir Auka risiko for institusjonalisering 6

7 Kvifor er delir viktig? (for økonomar) Opp mot 20% av pasientar i sjukehus Auka liggetid Personalkrevjande 7

8 Enorm samfunnskostnad 12,000 sjukesenger i Noreg 20% har delir La oss seie 50% auka liggetid 40,000 kr per sjukehusdøgn ,500,000,000 kroner 8

9 Noko som tilsvarar 4 operahus: 2/3 Oslo-OL: kanskje 35 mrd bugg: per år! 9

10 Patofysiologi Komplisert og lite klarlagt Deliriske rotter er sjeldan vare Dette gjer det vanskeleg å lage gode dyremodellar 10

11 Patofysiologi 11

12 Årsaker Predisponerande faktorar Alder, kognitiv svikt, fysisk sjukdom, psykisk sjukdom, sansetap, underernæring Utløysande faktorar Infeksjon, kirurgi, medikamenter, dehydrering, smerter, obstipasjon, hjerteinfarkt, hjerneslag, abstinens 12

13 Risiko for delirutvikling Høg risiko Styrke av utløysande faktorar Låg risiko Grad av disposisjon 13

14 Diagnostikk CSF MR EEG Obduksjon Delir er ei klinisk diagnose! 14

15 DSM-5 kriterie for delir Forstyrra oppmerksomheit Vanskar med å halde tråden, sporar lett av Endra kognisjon Hukommelse, orientering, språk Rask debut og skiftande forløp Timar til dagar Skiftande bevisstheitsnivå Kan ikkje forklarast av kjend sjukdom Altså ikkje demens, oppvakning frå koma, psykose, mm Somatisk utløysande årsak Skuldast medisinsk årsak, medikament, skade, mm 15

16 Diagnostiske verktøy CAM er mest brukt Det finst andre 16

17 Underklassifisering Agitert delir Lett å diagnostisere Hypoaktivt delir Lett å like, lett å oversjå Blandingsdelir Subsyndromalt delir Fyller ikkje alle kriteria 17

18 Pas # 5 Delir Subsyndromalt Ikkje delir 18

19 Behandling Fjerne utløysande årsak! Behandle infeksjon Lindre smerter Seponere medikament Unngå obstipasjon Oppretthalde kroppens fysiologiske likevekt 19

20 Behandling Miljøtiltak Rolege omgjevnadar Jamnleg orientering Stabilt personale, evt pårørande 20

21 Behandling (Medikament) Kortvarig, lågdose haloperidol kan hjelpe Når det er fare for pasienten eller andre For å få gjennomført nødvendig diagnostikk men hjelp nok mest personalet Atypiske antipsykotika mindre dokumentert Benzodiazepiner har ikkje vist effekt Kan derimot utløyse delir Lovande forsøk med melatoninagonist 21

22 Førebygging Tidleg mobilisering Reorientering og aktivisering Unngå dehydrering Korreksjon av hypovolemi, hypoksi, anemi, feber Optimalisering av komorbide tilstandar Tilstrekkeleg smertelindring Unngå søvndeprivasjon Unngå obstipasjon Henta frå: Neerland, Watne, Wyller. Tidsskr Nor Legeforen

23 Ta-med-heim-melding Tenkt på diagnosa delir; diagnosa er viktig! også hypoaktivt Førebygg der det er mogleg Miljøtiltak klart betre enn medikament 23

24 24