Transkript

1

2 Digiized by he Inerne Archive in 20 wih funding from Universiy of Torono hp://wwwarchiveorg/deails/vesnorskemaalfo02hgs

3

4

5 VESTNOR LFØRE FYRE 350 I NORDVESTLANDSK AV MARIUS HÆGSTAD (Videnskabs-Selskabes Skrifer II His-Filos Klasse 907 No r) UDGIVET FOR FRIDTJOF NANSENS FOND I CHRISTIANIA KOMMISSION HOS JACOB DYBWAD A W BRØGGERS BOGTRYKKER 907

6 Fremlag i Møde den 8de Mai 906

7 I Nor dveslandsk A Nordveslandske brev i Paa Veslande var der i millomalderen ikkje noko kulurmidpunk med slik einka vyrdnad og mag vid umkring seg som Nidaros var de i Trøndelag Bergen var den saden som hadde mes aa segja men ogso Savanger var bispesæe og klosri i Gulainglag serleg S Albani kloser paa Selja i Nordfjord og Lysekloser i Sunnhordland maa ha vore vyrdande kulursader l Medan Nidaros med sudnad i dei næmase bygdemaali hels nordeer fjorden der maalfori den dag i dag er mykje like kvarandre i de I2e og 3de hundradaare syner fram mesa berre ei heller sød og sermerkeleg maalføre var der paa Veslande med dei mange kulursæe meir rom for de sermerkelege i mange maalføre men ogso mindre mag i kvar av deim so dei laag leare under for paaverknad baade uanfraa hels fraa de megige kulurmidpunk i Trøndelag og fraa kvarandre innbyrdes Me ser sraks denne skilnaden naar me held såman bergensbrevi som er skrivne snar paa ei snar paa ei anna maalføre med dei einkynde brevi fraa Nidaros Noko serskil bergensmaal i gamalnorsk id synes vand aa skilja u 2 I fyrsningi av de 4de hundradaare var der som de er upplys i ugreidingi um maale i kongebrevi (Kong s 8 0) nokon sørre einskap i maalformi i desse brevi Dee umskife byrja al fyre 300 og maa ha verka paa skrivemaaen vid uyver endaail i Trøndelag so me i dee kann finna ei forklaaring paa de a dei røndske diplomi eer 325 fær ein annan svip enn fyrr (meir veslandsk sjåa GTr 5 4 ) 2 Enno ver ei sor og vand arbeid kalla munkaverk" i Sunnhordland munkarbeid" paa Sunnmøre 2 Dee hadde eg ikkje sé daa eg skreiv (' Tr 899) Vid-Selsk Skrifer II II -F Kl 907- No

8 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl 3 Av dei veslandske brevi er der naar me ikkje ek med kongebrevi faa som er eldre enn fraa 300 Fyrsa i de 4de hundr ver brevmengdi noko sørre Dei veslandske brevi er soleis eer maaen mykje unge og dei former me finn her maa ha vakse fram eer ein lang paaverknad baade av de røndske skrifmynser og av kvarandre innbyrdes Diplommaale er dessuan liksom noko for seg sjølv med visse ord og ordelag som kjem a i brev eer brev mange av brevi er avskrivne eer andre uan mykje sjølvsende hjaa uppsejaren Me maa di for ikkje vona i brevi allid aa finna ei bilæe av maalføre i den bygdi dei er skrivne Sum innverknad av bygdemaale kann me fulla vena a der ofas er men ikkje allid sers mykje Berre ender og daa hender de a ein meir sjølvsendig brevskrivar sprengjer den vanlege skrifformi og skriv maalføre si Slike ypiske brev og so sørre skrifer eller bøker der me jamnas finn meir sjølvsende hjaa skrivaren er de daa som samanhalde med dei maalføri me no hev ver de vigugase grunnlage for granskingi av de gamle maalilsand 4 Til den nordveslandske maalgreini i vaare dagar høyrer fyrs og frems maali paa Sunnmøre og i Fjordarne (d : Nordfjord og Sunnfjord) desse maalføri er mykje like kvarandre Til same maalgreini høyrer ogso maalføri i presegjeldi Hyllesad Sulen Gulen og Lavik (- - Kyrkjebø sokn) i yre Sogn som lie skil seg u fraa maale i Fjordarne (sjåa ) desse sisnemnde maalføri ver kalla sognfjøremaal Ogsaa maale i Josedalen indre Sogn høyrer hi Til nordveslandsk reknar me ogso maalføre i Romsdalen som skil seg u ved nokre faa merke som de hev såman med dei røndske maalføre nordanfor (sjåa 0 merkn) men i de vigugase send såman med fjordemaale De fremse kjennemerke i vaare dagar ved alle desse maalføri er a gn a i uljod i ljodlinn saving hev vore e (a) baade eer gamall lang og su saving d infiniivi kasd fard (gn kasa fara) Ved dee merke skil dei seg u baade fraa maalføre nordanfor som hev kas og fara (ell færa fåra) og fraa maali sunnanfor som hev kasa og fara dei hev difor ogso vore kalla dei nordlege e-maal 5 Dei eldse brevi fraa sjølve Nordveslande Sunnmøre Nordfjord og Sunnfjord er fraa ise helvi av de 4de hundr Sunnmøre var de nørdse fylke i Gulainglag men i kyrkjeleg veg høyrde de il Nidaros bispedøme Fraa Sunnmøre er der 4 brev som vedkjem den idi som her er emne for eerrøknad idi fyre 350 De eldse av desse brevi er fraa 338 og er skrive paa Øyrar i Volden (D N V 24) Dei 3 andre er fraa Giske og mykje ulike kvarandre Fraa

9 907 No I VESTNORSKE MAALFØRE EVRE :550 5 Fjordarne er der 9 brev og av desse er 7 eldre enn 338: de eldse er fraa 33 (D N IV 04) Fraa dei ovannemnde bygder i yre Sogn og fraa Josedalen hev me ikkje brev fraa idi fyre 350 Fraa Romsdalen er der 4 brev De er daa fraa Fjordarne a me hev dei flese brevi og desse ver di for de næmase emne for eerrøknad Dei 4 brevi fraa Romsdalen vil de vera laglegas aa gjeva ei serleg umroda (sjåa 0) 6 Millom brevi fraa Fjordarne er der ei fraa indre Hundeide i Eids presegjeld i Nordfjord (Nfj) skrive 32 (D N III 22) Breve inneheld ei kunngjerd um ei odelssøksmaal il øvre garden paa Hundeide og forel um dee fraa fyrs il sis Alle som hev aa gjera med soksmaale og breve synes vera folk fraa indre Nordfjord og maale i breve skil seg u ved ymse former som enno er sermerkelege for desse bygder Her er ei avskrif som er eki eer upphavsbreve i De norske riksarkiv: Oil on monno m se pe kunmk a a odru are rikis vårs virdulegh h er ra magnusar norer/h s kununghs heroghs æinghs sonar gsdagen nesan epir påska mku i varom vij hia on ok hælgi simunar synir a inra hv/ndæidi j nordfiordom I er om m undr a loe ferde fram ardar sokn af holfu ingiridar kono sinnar moe æilifi plomo ok sonom hans gudlæiki ok pere II a pen haa a fys nemfdi om'"uu'/r vi men' skilrika j doom I ok krafde vmbodesmans æihfs ok suna lians a sæia halfan doom vidr sik II ok af pai a huarke var pær æilifer synir hans eda pæira vmbodes madrll pa sei om m undr fdlan olf man 5 na doom skilnkan II ok a seom lome syndi om m undr forsagnar vini sin posx/n ok æiuf I er sua vinodu a vm re r en nean arier f' rr oll hæirdu pæir aerom m undr alade sua hl æihfs plomo II ek sægir per æihfer f mr mu innar a koma sua mykilli lordu sem pu an j '/ura hundæidi j rrfra u ni II gerer ek per se" nu il pæira so II j vaar nes er hrmer gsdagen nesan epir påska viku/l par pa a lyda odals r/ num ingiridar kono m/nnar /'"""' dame ok vidr auru m a aka slikum sem ord mesz il epir olf skynsamra manna meorde II par nes synde ommundr f' rir dome ad ru forsagnar raa loden ok Sigurd / er pa sua

10 hæyrdu MARIUS HÆGSTAD H-F Kl vinodu I a vm veifen nesan adr f mr wll pæir a er ommundr alade sua hl gudlæiks æilifs sonar ek sægir per f mr pæir r i lordu er pn ok per fædg 0 gar eigur j ofra uni j inra hundæidi II gerer ek per semnu hl pæirru somu ardar a koma j vaar nes er korner ysdagen nesan epir påska viku I par pa a lyda odals vinum ingiridar huspræiu minnar mr f dome ok vidr aurum a aka slikum sein iord mese il I epir olf skynsamra man no virdin II en syndi om m undr mr f doms monno pridiu forsagnar vaa I Sigurd ok rognald er sua vinodu a vm vei r en hin nesa ader f' rir oll hæirdu pæir a a om m udr alade sua vid peer æilifs s on II ek sægir per pe re f' rr so mykilli ordu srm p'd j vaar fægdgar æigur j inra hundæidi j ofro uni I gere ek per sem no hl pessarar somu ardar a koma nes er korner ysdagen nesan epir påska vku II pær pa a lyda odalsvinu m rr ingiridar kano minnar I f' dome ok vidr aurum a aka slikum sem iord 5 mese hl I epi' r olf skyinsamra manna mae/ par nes falde æirik"' sigurdr s on æ ingiridar kono om m undr ok langfædr fra haugi hl inra hundseides ok ofro hui* II sua a fys* aae vfra unn j inra hundæidi hæriol/er I annar dbramer I pridi <>fæig er I fiorde gamle I fimi pordr l nioar anga I see sigurdr o hæy II nesi II siaundi pordr hyrdmadr / pordr hyrd madr aae s on er he éllingger I var h a n n f ad r kono omm undr ingiridar II par nes læiddi om'"undr fram priu uro f a I kolbæin ges olaf kæils son saulniund pols s 0n II er pa voru uiugir er fæder pæirra andodusz I ok pær ero innan fylkis odals oorner I ok sua vinadu a a sama Jaa sem æirik er falde sigurdr s on æ ingiridar kono om m undr hl ofra uns j inra hundæidi sua oldu fædr pæirra f mr pæim / ok sua sogdu fæder 20 pæirra pæim a aa manada maa boll ofra uni j inra hundæidi I ao samflæi vii langfædr nr f' nemfdir ingiridr om m undr kono hæde a æign ok odle en p e a vini arofanna sannado pæir kolbæin j uik sigualde hæ n rek er m ed sornom æidi a book I ok a vm pessa sannan æarolunnar baro pæir sogn fædra sinna Millom pordr og nioa er fyrs skrive a som sidan er yversroken

11 907- No I VESTNORSKE MAALFØRE FYRE en enskins mansz annarns ok voro pæir pa oller ældri en fiman vera er fader pæirra andadesz I <>k par aller odalborner innan fylkis I sul mi mao doms mennarner ion/ena fim kyrlagum huar manada mua bool II le pa om m undr verja f' rr doms mon"om iu merk er brændar ok ærogh ol- fim aura en j norcpno m pæningom olf merk"' vegnarj ganghs pæningu m mao doms inr menn husera mork brenda f Hi kyrlogh I en olf merk er gans sylfers 25 f' r r ' viii kyrlogh II soro uæir a f doms mon n om pæir sem luu luede mrding ok aura I pema mon n om hiauerandom æilifi a hæynæsi I aslake ions syni II one r"' kop ok il sans vinisburdr seom ri okcor insxgli f' p e a bref er gor rar a /'"""' nemfdom degi ok are 7 Maalformi i dee breve er i de heile slik som maalføre i indre Nordfjord i vaare dagar synes fyreseja endaail med umsyn paa dei demonsraive ordformer pen pe og par (sjåa nedanfor 8 5) og den merkelege ualen av viljoden eg ( 8 6 h a) so me her fær so mange merke som ilsaman høver paa desse bygderne og ikkje paa andre a eg ryg gjeng u fraa a me i Hundeidesbreve (Hund) hev ei ypisk brev ei god prøva paa maale i indre Nordfjord i fyrsningi av de 4de hundradaare 8 l I dee breve legg me daa merke il: a Ljodbrigde av a ved a er heil gjenomfør ogso um a er halden i savingi eer den ljodbrigda vokalen ver jamnas skriven 0: holfu % odru somu 6 ofl sogdu 9 olda xli ommundr 2 ofl æarolunnar 2X ollum monnom i ofl rognald l2 au i saulnumd Xs I iordu f> (3 g) synes io saa i saden for ig og daa vel ogso i a ordfiordom ^ Merkn Soleis ogso i desse brevi fraa Fjordarne (fyre 350): D N IV 04 (Nfj 33 III 48 (Sfj ) I 229 (Sfj 334) XVII 4 (Alden i Nfj umkr 340) V 85 (Sjf 346) D N VIII 92 (Nfj 33) byrjar med Allum monmim og skriv Tisamrum- (sjåa 4 merkn ) men gjenomfører elles ljodbrigde XIII (Nfj 338) hev ogso dee ljodbrigde men skriv gong gangdaghum D N IV 73 (Selja 327 upphavsm Erlinger abboi) hev ogso gjenomfør n-ljodbrigde men skil seg I denne ugreidingi ver J og i i Hundeidesbreve skrivne i (und i o a b c d) med di baae eikni ver bruka um kvaranna i breve Heller ikkje er uppløysningarne her kursivera der som de ingi misyding kann vera I dei sendige ilvisningar vil lesaren hava konrolmidel

12 : 8 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl i andre maaar so serk u fraa maale i hine brevi a di ikkj< kann vera medeke her men skal faa serleg umrøda sidan ( g merkn 2) Fraa de 4de hundr hev me endaa 3 brev som er skrivne i desse bygderne D N I 360 (Sfj 358) III 465 (Nfj 386) I 546 (Nfj 394) alle hev gjenomfør ø-ljodbridge av a Ljodbrigde er ogso gjenomfør i D N V 24 (a Oyrun paa Sunnmøn ^S^) so nær som i: halfuu- r hufåo^^ Um dei 3 andre brevi fraa Sunnmøre II 279 II 306 og V 7 sjåa 9 merkn 2 dei ver ikkje medekne her med di dei syner fram andre maalføre eller er for serk paaverka av andre Her er nokre døme paa dee slags ljodbrigde fraa indre Nordfjord i maalføre no: onjnjx nsf gomol nsf (gn onnur ggmul) blodå bbkkå dolå <l<>ra hånda landa (i ulanda) sranda ol/a mon/n/å (gn blgdum bgkkum dglum ggrdum hgndum Igndum srgndum gllum mgnnum Paa Sunnmøre er ljodbrigde gjenomfør paa lag som i Nordfjord fleire døme derifraa i andskopå (i andlislage) sodå (gn s<k)am) Fraa Sunnfjord: a>/nar\ asl gomol nsf (Jølser elles gamald '<?) åqgdl kåygølvåg låygd hånda olla (gn gnnur ggmul gngull kgngulvåfuvefr Igngu av hgndum gllum) men daga dala gara ofl for gn dggum dglum ggrdum I Sunnfjord er de daa noko mindre av dee ljodbrigde like eins i yre Sogn og soleis synes de ha vore lenge so ujamningi il ikkje-ljodbrigda vokal som sendig gjeng for seg alle sader paa Nordveslande kann ha byrja her i dei yre bygder i Sunnfjord endaa i den sise gamalnorske id Som dømi viser hev den gamalnorske g vore il 6 som i alle desse bygder ogso svarar il gn su o d gn folk ^> folk Nfj framfor nd hev 6 vore å ofe ogsaa framfor gn /// Mange sader hev likevel der ljodbrigda vokalen såman med sraks eerfylgjande f (v) g og b i nokre ord vore lu: hålld (gn hgfud) Sfj ( d Førde men regelre houd Jølser) yre Sogn ( d Hyllesad men regelre Jiavd Gulen) hauå haud Snm Nfj gn gfunda v heier åuundd Sfj (jfr Ougind s Chr Jenson ovundd ell åvundd Snm Sfj) gn dggurdr ^> dåur Snm Sfj (ogso Chr Jensøn under dag) gn ggr (Sebases norvegicus) heier åicdr Snm Sfj ) gn gdrum ^> aura Snm Sfj vgdvi m ^> våuvd våud Sfj {vovdd Snm roi\^ Davik i Nfj) - - måursæd grdsn i Sryn i Nfj (mar no 47 no skrive Maursæer) av gnorsk modrusære BK 9 b -r) maa vera burfallen fyre 557 daa de ver skrive Morrezeer I Sunnfjord hev endaa gnorsk framfor f (v) gjenge same vegen og vore au i: såu9 (gn so fa) som i Nfj og Snm heier sovd (i Romsd såud) sameleis åuundr n (sor under) Sfj <^ *ofundr 2 ) Framfor r) hev vore i nokre ord soleis knode (og knodd) Nfj Snm (gn fowfra f) lodd Snm (gn hlada) løsæ grdsn i Jølser i Sfj mar no 62 no skrive Løsæer av gn (i) lodu Sære (jfr BK 8 b søyl Snm Alle former av dee ord le seg forklaara av ei upphavleg ro agur- 2 I desse vo ord kann der vera samanheng millom åu- og ein eldre a (jfr safu obl G Tr s 62 og af- for of- d i Hom)

13 (338): \go No I VESTNORSKE MAALFØRE FYRE 350 Nfj i indre Nfj sall av gn sgålll hev vel nærmase upphave si fraa daiv sgdli der od hev vore øy (jfr gn vedr n ^> veir Nfj ofl) Gamalnorske kvendkynsord eer bøygningsmynsre siiui-n snofu eller med lang fyrsesaving sia r nu siornu hev i dessc maalføri kløyv seg so a surne (mes susava) hev eke den ljodbrigda vokalen il somnvokal d sod) odd {od Sfj) voge vora osjcb (jfr gn so<)u gdi puogu pllqril OSku) medan andre hev eke den gamle nominaivvokal : gad haka skai» snar)- fjære Korde Innviki ofl Fieræ sive Fiære" Chr Jensøn av gn fiara {fjørd Snm Gnien ofl med vokal fra gn figru) hand Nfj haind Snm Sfj Haine Chr Jensøn (gn haåna) kanna sjevynp eller sjærnd (gn siarna) ofl Merkn 2 skulu 3 pp D N V C24 3 og shildi 3 si III 48 er dei einase dømi i brevi fyre 350 paa desse former I I 338 (Giske 353) finn me skol r mi munl finn me ikkje b Til den røndske verbalendingi i 3 pi -ado (upph -odav) svarar ofas -odu : vinodu 5 (3 gg) andodisz iå men vo gonger finn me a for 0: vinadu 8 sannado 2 (ausnorsk innverknad) i -oda send veneleg for 0 sidan endingi er u Da pl av præs par endar paa -andom : hiaiierandom Merkn 3 Dei andre brevi fraa Fjordarne og Sunnmøre hev ikkje døme paa slike former 2 Der er merke eer ljodbrigde av å eer v ved halden u i voro i2 3 pi = voru l9 men elles: ao 20 (d: ao) baro ia (av berå) mao 23 2i (av mea) alsaman 3 pi endaa varom 2 pi Merkn 4 I dei andre diplomi fraa Fjordarne er de sameleis caronb D N IV 043 (33) III i48 4 ( ogso saam - ipi baro 5 3 pi men voro 6 3 pi) I 2293 (334) XIII n 4 (338 ogso varo XQ 3 pi) V 853 (346 og sååm 6 ) varv mer saam i i24 ( varom saam XVII 4 (340) Fraa Sunnmøre hev V Fraa Sunnmøre nemner Ivar Aasen som eldre uale i hans id bure (u' d: bure) guve luse sue vure (gn bdro gafo laso sdo vdro) som kunde hava si upphav av horo govo osl med di open o (0) paa desse kanar av lande ofe vil falla såman med open u (u) Merkn 5 Av former som plar vera paaverka av u- eller r-ljodbrigde er nemnande: honom I 229- mykilli dsf (Hundeidesbrevej ofl) 3 mykkla asf V i24 4 Bierghvin (namn paa Bergens by) V 85 I maalføri no: luniu (a nu nå) Snm Nfj Sfj (Førde Jølser ofl) håno Hyllesad Lavik hun nau hon nau Chr Jensøn mykje (aalmen) og jfr Bjærg y a (gard i yre Holmedal Sjf no skrive Bjergen mar 65) Merkn 6 Eerljodbrigde ved n i S0 i3 (av sua som de ofas ver Syia gpi in m8 4 ofl Swya V 24- (Snm) -krive d p )C ) sameleis so V 24 VIII 92 maalføre no allsad so

14 I" MAKIUs HÆGSTAD H-F Kl 3 a Ljodbrigde av a ved i ver ofas skrive e d degh 'l' /l> 'i (~g)!/es^ sei A 3 si send de w eller n ne fyre eller ne eer e-ljoden ver han mesa allid skriven e } d menn 3 2i 2 merker 23 2A nemfdi 3 nemfdom 26 semnu 6 (undanak er berre brændar 23 hægnæsi 2S men brenda 2i hæynesi 6 ) Likevel fins de ogso ofe æ d ældri 22 fædr fæder fsedgar 9 i5 l8 kæus is pæningom [-um) 24 sægir (lg) sl'fia i I de heile 3 gonger e og 6 gonger æ Merkn 7 Ljodbrigde af a ver allid skrive e i desse brevi fraa Fjordarne: D N IV 73 III 48 VIII 92 f-f- sæmf A men sefnu c ) 229 XIII (med mange døme) XVII 4 Dei vo brevi IV 04 og V 85 svagar millom e og æ Sunnmørsbreve V 24 som ogsaa hev mes e skriv hels x framfor n -fkons brændo gæng&t Merkn 8 Med æ ver i Hundeidesbreve skrive huæria* V 24 hev JlUær^rj nsm JiHemim 4 dsm Dee pronomen heier no: kvar Snm kvqr Nfj Sjf b Er c-ljoden upphavleg ei ver han skriven e i : enskins 22 pema 25 (framfor nasalar) men æ i hælgi 2 hænreker x Merkn 9 Døme or andre brev er: Endridi IV io4 4 ofl (jfr Eindrida XIII n 7 ) Hælgu IV io4 4 C Upphavleg su e ver skriven e: ecz«4 e& 6 ofl mesz^ -\g (3 sp av meas) se»i r ofl vega 23 inf -øeramfom 25 und pæningom (-um) 2i å Lang e ver skriven >: brev 26 he^ 3 si?e/ 23 3 si Merkn 0 Soleis ogso i dei andre brevi fraa Fjordarne so nær som a de ver skrive æda IV 04 XIII æda III 48 æder V 85 mæd)\ (2g //e^ () ) XVII 4 Sameleis e V 24) ek heier i maalfori no: c Snm eg æg Nfj æg Sfj ea Vevring Jølser i Sfj (uan ljodrykk: e) Merkn Der er for faa dome il aa kunna segja kor de hev vore med eerljodbrigde ved i I Hundeidesbreve berre iardar ofl 2 0 IV 04 skriv Kolbiamar XVII 4 0 hev iafmnan Eerljodbrigde finn me berre i iærdar V 24 og J3ier(/lvin V 85 som er nemnd ovanfor i merkn 5 maalfori no jamn jar men fleiral jare yre Sogn og i sms jårbxr jarsei) Snm dersom der er konsonan fyre ' er ljodbrigde no gjenomfor d fjell sjemp Nfj 4 Ljodbrigde av å ved i ver skrive æ: bæde (i (2g) æ i 5 æarolunnar 2i Undanak er nes- nesa i2 nesa» j (eer n) Merkn 2 Soleis ogso i dei andre brevi fraa Fjordarne og Sunnmøre eer n ver skrive e: nesa V 85 ner og nes V 24 2 dome som baae hev e nesa 3 rrener l0 fyre og eer n i VIII 92 er der

15 yre iqoj No I VESTNORSKE MAALFØRE FYK?: 350 ir 5 For dei vanlege former pann pa og par hev Hundeidesbreve pen pe men ofas par (6g pur \g) Merkn 3 brevi elles er dei nemnde dem pron sjeldsyne og hev merne pon og pa f pa par som allid ver skrive soleis (ins mange sader I maalføre no paa Sunnmøre ver sag don/ dr <hvr i Nordfjord (l enn då dår i Innvikl i indre Nordfjord den)/ di dår og der med de same lerkelege skife av e og a som i Hundeidesbreve i Sunnfjord dan da dar 6 i-ljodbrigde av su og lang ver skrive er: ko>mer n 3 sp æfra e norænom Merkn 4 kwmer hev ogso V 85 (Sfj) sjåa 6 merkn 42 her nedanfor 7 Den privaive parikel er 0-: ofæiger l& Merkn 5 Andre døme finn me berre i VIII 92 som hev v- {vrener^ ) I maalfori no 0- men nokre sader i Sunnfjord og indre Nordfjord er de u- Jfr hjaa Chr Jensøn: fxlg ulæppin V-snøgg ofl men Ove < Haalog 8 Halvljoden er e og ver ofe skriven: ader s (adr g ) sylfers 2i abramer 6 ellinger 7 æilifer e f&der lq farmer- ogso millom < ) og s i mibodesmans z Sundom send avsyingseikn s for r eller for halvljoden e -j- r d ofæig s i6 og ofe den upphavlege form d omm undr 6 fordr hyrdmadr 7 Men -r send ogso surne sader for savingi er og endaa for ar d fadr i7 = fader 22 sigurdr i5 om m undr iz (for sigurdar ommundar gen sing) Ein gong ver halvljoden skriven -a: mennarner 23 (innverknad fraa anna skrifmynser) Merkn 6 Ogsaa i andre brev ver halvljoden sundom skriven og er daa e d yder VIII 92 2 Sigurder V 24 I XIII n ver halvljoden ikkje skriven naar der send Eilifur 2 er fu berre ein skrivemaae for /' liksom i Olafur 7 I III 485 send Bardr for Barbar I maalfori no ver den gamle r i slike høve burkasa medan halvljoden send a: Knu'» Sju/o en låny'd bå' '0 han Åmond'd æ mimykfd (gn Kniir Sigurdr (einn) langr bdr hann Amundr er minnigr) Snm Nfj <Hl'd han ljømd (gn adr ]an kom r) Snm myk'9 s m rang''d adj pnj/' < 3 sp (gn snykr rangr finnr) Sfj Burfalle kann ha gjenge for seg iler i alle fall byrja i millomnorsk id jfr Frvlhefa' nom for Friblkr D N (Snm 453) Da Tviljodarne ver skrivne: au d auga 6 aurum- æi æi d fæirra 8 pæir^ (einase undanak eigur i0 2pp men æigur 9 ) æy d i

16 2 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl hæynesi i6 men ofare den indre nordfjordske yvergang æi i dee breve d hæirdu s 2 huspræiu ii samflæi 20 (sjåa nedanfor 6 h a) Merkn 7 au ver skriven so i alle brevl Kor normal ei hev dei flese brevi ei soleis VIII 92 (33 ' 22 9 ( J 334> XIII (338) V 24 (J33 8 ) ei og æi hev IV 04 (33) XVII 4 (340) V ) b< æi hev III 48 (327 28) For normal ej hev dei flese brevi // soleis VIII XIII n V 24 V 85 I (py og '/y hev XVII 4 æy og æy III 48 berre æy IV 7 04 Maalfori no hev au (åu <hi) ei (ei) og dy men i indre Nordfjord ei ilsande den dag idag de same som Ihmdcidi gji-v < i bilæe av Sjåa nedanfor merkn 42 b Sigande viljodar er ia io (o id) osfr d iardar 2 Jiiu 2 præj ioll 5 iordu G Sigande viljodar som byrjar med konsonanisk u ver skrivne ua ui osfr d sna^ uiugir 8 huæria 2i Tviljodar er der i uæir 2Z siaundij 7 Merkn 8 Soleis ogso ia osfr ua osfr ofas i alle brevi fraa Fjordarne og i V 24 berre i III 48 ver de skrive jolom- (men ogs inrif/le ll og i I gonger ) jord (men si(l x ) el for in i sea V 24 XIII j 0 Ljodsamhøve millom endingsvokalen og rovokalen er i de heile gjenomfør liksom i røndsk (sjåa G Tr 2) a Soleis send i i endingi eer: e skriven e eller æ ljodbrigde av a: degi 26 eplir (6g) ældri 22 kæhls i8 nemfdir 20 nemfdi 3 hæynesi i: fhn Qi ins(/li 2C> mykilli 6 (2g) jyridi 6 vini 5 ofl i: rkis x ælifi A (2g) u: uiugir ls u : uni 6 ofl y: fylhs ls 22 syni 25 synir 2 (2g) y: syndig ofl au: haugi l5 siaundi 7 æi: gudlæ%ki 3 hundæidi 2Q & læiddi l pæirri 9 undanak er hundæides^ 5 b e send eer: a: aller 22 andadesz 22 aslake 25 fader 22 gamle 6 krafde 3 alde l50 & alade ofl å: are i mae ^\ aae (o- ie) U) huarke i é: pere z see- 6

17 : : ) odru 3 IQOJ No I VESTNORSKE MAALFØRE FYRE :50 0: borner i8 fu>rde 6 loden 8 meorde s noreghs i i: dome s ofl jone 25 loe moe z æ: bæde 20 (2gg) 0' ferde v send i endingi eer a: co 2[l (0: a o) baro 2 mao 23 (2g) varom 2 e: Jiæriolfer l0 nemfdom 2B seom 5 (lg) semno 3 undanak semnu 6 (2gg) 0: kono 2 ofl okcor 2( 3 6: plomo s (2gg) soro 25 sornom 2 o' : noro"nom 2 ± d u send eer: i: pæningum 2 4 (und -<>m 2i ) slikwn 8 of[ pridiu i2 viku 2 vlnum- u: kmunghsj luu 25 3 pi g: holfu 2 iordu e (3g) sogdu i9 somu e ofl oldu l i ollum o)ii'"u)idr 2 ofl kgrlogum 23 æarolunnar 2l andoduse ls vinodu s (3g) und monnom (5g) nordfiordom 2 au: aurum ofl a?i: iei</ur i3 eigur i0 (hæirdu 5 i2 ) (huspræiun) pærru i0 æg: hæyrdu 9 De einase eigenlege avvik i dee ljodsamhøve fraa vanleg røndsk er a der i breve eer e (0: i-ljodbrigde av <> a) send 5 gonger og berre 2 gonger u her skulde me vena u men dømi er for faa il aa byggja nokon regel paa Merkn 9 Subsaniv paa -endi finn me ikkje i noko av dei idnemnde brevi døme paa i einalsformi i da pl er endingi -um: lunnendum IV i73 7 Merkn 20 Eer e av upphavleg ei fylgjer i: enskins 22 hælgi 2 Merkn 2 I former av gera er endingsvokalen e: nere i3 fjerer fr Merkn 22 Eer a i 2dre saving i risavingsformer send i sannado 2 hiauerandom 2S men vinadu 8 Uvisse er voru i8 =voro 22 3 pi Merkn 23 Med umsyn paa avleidingsendingar er aa merka: a Subsaniv paa -ing -ung odl synes gaa inn under ljodsamhøve men elles er dømi for faa il aa gjeva rygg releiding Døme fraa Hundeidesbreve er : ellingger virding 25 pæningum 2i om m undr 2 o{\ (simunar gen) Um kunungjis sjåa nedanfor Døme fraa andre brev er: almennyng XIII fiordong- ib 0 7 Simun XVII T4 2 hæriolfer i6 i Hundeidesbreve og Brgniolfr I er uregelree

18 4 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl b Endingi -legr gjeng ikkje inn under ljodsamhøve men er i regel'! -legr [-lega adv) kva slag vokal de send i Hund vyndegs IV jo4 3 æfinlegrar V i73 T und og -ligha: laghligha AA vyrdilæghs 5 savingi fyre d virdluegh V 85 som hev -læghs Mcrkn 24 I maalføri no -leg'9 Sum -lefd (ogso -læg'é) Nfj -he Sfj (og -leien for -legen) C Den eerhengde arikel syner vokalen e i Hundeidesbreve : ysdagen (4g) veren 5 (3g) iordena 2Z andre bundne former er ui'-)niari/rr æarolunnar gsg 2i arofanna gpl 2 I ill 48: dagen 3 souonne 5 dsg vin 92: daghenn aboans XIII u: konungdommenom pinginu krununni V 85: daghen hærhogoinhunar gsg V 24: daghen presgardenom Dømi er elles for faa il aa avgjera um arikelen hev gjor ljodsamhøve med eller ikkje Dei bundne subsanivformer i maalfori no peikar i de heile paa de same upphav og den same ljodvokser som dei røndske maalfori Serleg er merkande den bundne nemneformi i einal av serke kvendkynsord og i ileiral av inkjekynsord som her liksom i Trøndelag endar paa a: bdl/a ora (grøndsk : holien orden) I saden for dra ver i mange bygder sag or'n som fyrese ei eldre yvergangsform oran Um denne arikelen i gamalrondsk sjåa G Tr 8 n Merkn 25 mik D N VIII 92 s sik Hund 4 I maalføri no: de me S< Snm deg dæij osfr Nfj Sfj (lek mek sek Sfj (Vefring Jølser) jfr Dech (o : dek'd?) og deg Chr Jensøn Merkn 26 I ljodsamhøve hev me ei av dei bese skilmerke millom dei gamle maalføri I dei andre brevi fraa Fjordarne er de røndske ljodsamhøve gjenomfør soleis: IV 04: gerom z seom elles regelre III 48: nefmdom 2 elles regelre (ogso seum l ) VIII 92: nemfdom yz elles regelre (ogso sefu i2 ) I 229: gerom z Holmudal 2 elles regelre XIII : gerom z konungs^ elles regelre (ogso nemdum x 9 seum 22 ) XVII 4: sender- fyrnemfde 9 gerom 3 varv z Sellsberghum^ elles regelre (ogso fyrnemfdu s seum^) V 85: Eirike A Grahli dsg 7 2 gerom 2 konungs 6 mo ssw 4 0 SOghdom elles regelre ogso seum 5 I Sunnmørs-breve V 24 er ljodsamhøve like eins gjenomfør ogso næmdum 0 seum ls berre med undanak brændo hafdo 6 smcprfui ll De sise breve med ljodsamhøve fraa Sunnmøre er D N III 463 (385 fraa Fjordarne I 546 (394) med mange undanak fraa Romsdalen III 399 ( J 375)- Sidan hev dei flese brevi endingsvokalarne e og (umfram a) men ofe med undanak De fyrse breve med c og fraa Sunnmøre er D N III 552 (400) fraa Fjordarne XI 64 (439) fraa Romsdalen III 490 (390) Merkn 27 Nærskyld med ljodsamhøve er ljodjamningi som me kallar de naar endingsvokalen i ei vosavingsord med su fyrsesaving sundom ogso lang men med su vokal paaverkar og iljamnar somnvokalen

19 907 No i VESTNORSKE MAALFØRE FYRE Desse vo ljodloger plar fylgjas i maalføri al i gamall id sjåa G Tr 86 -og endaa meir sidaneer Ei form som konungr ver ved ljodsamhøve il konongr ved ljodjamning il kunungr Me inn alle desse ri former maalføreskilnad nnanfor maalgreini i brevi her ofas konongr d rv 043 V 243 kununghs i Hundj og den samandregne formi kungs VIII 92 De gamle ljodsamhøve hev se serke merke eer seg i nynorske maalfore baade ausanfjells og nordanfjells og i dei maalføri hev me ogso dra mese ljodjamning l I dei ny : maalføri paa Sunnmøre og i Fjordarne finn me derimo ikkje noko merke eer ljodsamhøve for her hev alle gamle vokalendingar i uljod: a e i og u som de synes i dei flese høve al i de 5de hundr falle såman il slakk e (9) d kasø vld VIS9 vkd åio likd hap vld rikø (gn kasa v via v visa f vika f anga n Uka adv hagi m vii m riki n) Endaa dei gamle endingar -er -ir -or -UV hev vore -d d i Nordfjord: nåld idd sovd viso (gn nåler idir s ofiir r sar) Berre a og (u) hev hålde seg naar dei i gnorsken hadde sudnad i konsonan eer a i r og i // og endaa ikkje i alle høve Der er likevel nokre eikn il ljodjamning i Sunnm og Fjordarne d vasalleleen (o: vesalleled handled) Snm nåda nådafgr mada ijånå Nfj jukdl ilfd (Sunnm) (gn neåan adv nedanfyrir adv medan konj igegnum jgkull m pykkia v Kiærald pl Kiorold Chr Jensøn fulla ogso : i ni så adv (ymis eig imsum eer iiiiss for ymiss) ohovd og iil/iifo (eer ellifu ^> ellyfu ^> éllove ^> ollovdl) Den adjekiviskc arikel er hin 2 asm Døme paa den adjek ar i andre diplom finn me berre i III 484 som hev ens virdulegs hærra 2 Den klanglause denale spiran ver skriven p den klangføre d d pordr I pronominale ord hev me grunn il aa ru a p hev vore uala d\ d par pæir (no: dar dei) Merkn 28 Soleis i alle brevi med umsyn paa p Den klangføre spiranen ver skriven d i IV 04 (33) XIII (338) og V 85 (338) men i XVII 4 I340) ver skrive d eer vokal og d eer/" (fyrnemfdu 8 ) d og d um kvar anna i III 48 (327 28) VIII 92 (33 ) I 229 (334) V 24 (338 dee breve hev allid d so nær som i eda i og hafdo G ) I desse maalføri no hev p vore (i pron ord d) og r) vore d eller falle bur som vanleg i nynorske maalføre so nær som paa søre Sunnmøre og i Nordfjord der d held seg eer vokalar med ein uale som er noko mindre spiranisk enn eng il i ha eer r hev han falle bur d r/ breid'd sledn ~ha% hur j>å saå'å [hann byr d Sade (eig *Sadenom) nese Sad) men allsad: or gar (gn ord gardr) I orde hæde er d i Gulen prg (og annarsad?) vore gjj eer paaverknad av den gamle geniivform beggja: da kain beggje fron (um mann og kona) liaoe vo (um 2 menner) baoa ro (um 2 konor) ' Tr sid Norvegia (902): Vokalharmoni i Sodmaale

20 - \6 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl Merk n 29 De sise breve fraa Fjordarne med j> i pron er fraa 440 (XI 68 de naese fraa 450 (XIII 20) skriv /// [(hel) og soleis ver skrive il 505 (II 023) daa me finn d (ded <] pel) Burfalle av d eei r hev byrja i gnorsk id (vyruleg8 IV io4 2 Nfj 33) døme fraa seinai brev er: Norfiordom 439 (XI 64) Norfiordum 440 (XI 68) Fraa Sunnmøre er de sise breve med p fraa 429 (I 724) men al i 42 hev d< i der eke il aa skriva h som dei held fram med il des-* me i ei (dansk) brev fraa 495 (I 983) finn blanda h og di (dju>}\ og høe ls ) 3 For de vanlege normale fn vn skrive mn i semnu Q mf framfor d i nemfdi z ofi *emno x i semnu^ Merkn 30 Naar me ek undan lafnnai i XVII 4 fins dee ljod" knippe berre framfor d og i dei brevi de her er ale um og ver daa skrive mf fm eller ni d nefmdir III 48 M2 sæmf VIII 92 fijrrnemdum XIII i 9 fyrnæmdum V i24 0 Berre i VIII 92 finn me 2 gonger sef HU I maalføri no ver bruka : mn paa Sunnmøre og i Nordfjord Sunnfjord hev baade mn og vn (vn mes i dei indre sudlege bygder) soleis: unne Ign efni) men øvne Førde Holmedal Evne Chr Jensøn 4 Spiranisk g ver skriven gli i nokre ord fyrs og sis i breve: virdulegh kyrjogh 2i gh fins ogso eer n: kununghs^ elles er g de vanlege Merkn 3 Berre g ver skriven i IV 04 (T33 og I 229 (334) elles gh i alle brevi (i III 48 sjeldan) 5 Hundeidesbreve hev 2^ i epir (6g) de einase orde av dee slage i diplome Merkn 32 Av dei andre brevi hev desse p: IV 04 XIII ri V 24 XVII 4 medan desse hev f: VIII 92 I 229 V 85 Av maalføri no hev Sunnm og Nordfj allid f medan Sunnfj hev baade p og f : lep skap Vefring Førde : sjipo Vefring Jølser (gn shijla) opå dpi (gn popom) Jølser ofa Førde jfr Hof (Boxe-Hof) Tof (uf) Tofe (ofa f) Chr Jensøn Ualen av f i f kann i gnorsk id i desse bygderne ha vore bilabial (liksom enno il deils i Innviki) i so fall vil f og p liggja mykje nær kvarandre i ualen 6 Former av ymis slag a Fyrrnordisk ljodskife e i Ord som plar svaga millom e og i og som høyrer hi er der ikkje døme paa korkje i Hundeidesbreve eller i dei andre Merkn 33 Fraa maalføri er merkande snemms og snæmd adv (snar) Snm snimnid Sfj (gn snemma og snimma) i rniingå i rzningå Snm (gn venning prining)

21 907 No I VESTNORSKE MAALFØRE EVRE 350 I 7 b Fyrrnordisk ljodskie o-a Av ord som hcyrer hi er: kununghs (sjåa ovanfor merkn 27) sonar x gsg sonom 3 synir^ npl suna A syni i6 dsg heroghs x \ ærogh i3 Merkn 34 I dei andre diplomi finn me kono{n)</s D N IV 04 III i48 4 I V 24 konungs V x85 6 XIII n 6 kungs VIII 92 4 Son nsg SOfia?' gsg sonom dpi S//H? dsg i alle diplom som hev orde hærhogoinnunar gsg V i85 2 (den andre veneleg misskrif) Av andre ord som ofe svingar millom og u i somnen hev XIII n 2 : krununni dsg I maalføri no koyg og koi/jj (av kung-) aalm san san'd (ogso sone Nfj) i pl soh> Nfj Sf (sæf9 Snm eer bolk belkdl) krum i dsg: krunin/np or ur præp ver no uala Tl (ull) NSnm I Nfj og Sfj u og (eer mine uppeikningar u men eer Aasen under or) Lavik og Sulen hev 0 dr Eer som maalføri nordanfor fraa Romsdalen og nordeer hev Ti Tir og maalføri sunnanfor hev or er nordveslandsken i dee høve som i fleire andre ei yvergangs-rom millom nordanfjells former og sudveslandske C Ord som i fyrrnordisk hev hav aiiv er der ikkje noko dome paa i breve Merkn 35 I D N XIII n 8 5 (Breim i Nfj) send siouar (sokn) men i lina 7 i same breve sæuar (sok(n)) Maalføri no hev for de mese former som er framvaksne av io (av eldre (ile) men ogso surne som viser a dei hev vore yvergangsmaal millom maalføri nordanfor imo Trøndelag som hadde io (G Tr 66) og maalfore sunnanfor som hev hav meir æ i slike ord Døme er: f rød Snm (<^ gn f rjo) men f re frie «gn fræ) Nfj Sfj Yre Sogn sjø m Snm Nfj Sfj sjo Yre Sogn (<^ gn sjur) på sjorid Snm = pao sjgna Yre Sogn = gn å sjonum jfr Sæmige Chr Jensøn no sjømlje (i Ryfylke enno sæmi(g)je (Holohurie) snjovd Snm snøvd Nfj snø Sfj snjo Yre Sogn «gn snjdr) sløgd adj Nfj Sfj (Jølser) sljæ Lavik jfr sløgjas v Snm (<^ gn sljdr) men Sulen i Yre Sogn som høyrer il same maalvald hev sljo «^ gn sljdr) og slx (<^ gn slær) I vaare dagar gjeng soleis ikkje same slag former i desse ordi like lang nord Medan fræ raader yver heile Veslande il og med Nfj so former av f rjo fyrs byrjar paa Snm raader formi slær yver Veslande berre il Yre Sogn (Sulen) der de ly evla med sljdr Av de sraks ovanfor nemnde breve D N XIII ser de u som um formerne sær og sjbr i fyrsningi av de 4de hundr hev evla i indre Nordfjord liksom slæ og sljo i vaare dagar evlar i Sulen I gnorsk er der endaa ei ord som høyrer hi : mær mjur eller nijbr adj I dee orde hev formi med jd sigra: mjåg Snm mjå'd Nfj Sfj mjao Yre Sogn Miaa adj n Chr Jensøn Men far eer mjbr er der i verbe mjdnd Snm og eldre skrivemaaar som Midseer NRJ II 38 av grdsn Mjaasæer (no u Mjaasæ) i Askvold prg Sfj (mar no 6) Vid-Selsk Skrifer II H-F Kl 907 No 2

22 saieuda ik MARIUS HÆGSTAD H-F Kl breve d a Subsanivene! ingi -endi eller -yndi er der ikkje døme paa i Merkn 36 I dei andre brevi finn inc luruiendum D N XVIII 4 sanninda XIII sannynda v brev fraa Fjordarne millom finn me lunendum i-om) 5g ( d I 360) og sannenda 4g ( d XI 64) sannyndæ ig og sannindh rg De synes soleis som endingi -endi hev hav yverake i desse maalføri I maalføri no: lian/ende hårende Snm (gn hardendi) Oljende [Ukendi) ofl sannendi hev her som elles gjenge yver il sanning (sjåa G Tr s 42 noe) (3 Av adjekiv paa -igr hev breve kuunik^ paa -ugr -Ul -ull osfr er der ikkje dome Merkn 37 Ogso alle dei andre brevi hev kunnik (ofas) eller kunnig ( d XIII n 3 ) eller kunnigh V 853 Døme paa -ugr fins ikkje heimola adj asf V i24 4 Maalføri no hev -ig'd : vlifd nmmiij) Snm Nfj Sfj Yre Sogn endingi -nfd skal likevel kunna skifa med -ig 3 i Borgund paa Snm ( d ovug'd) og Josedalen som ogsaa høyrer il dee maalvalde hev -ug'd Hjaa Chr Jensøn: Byrdog Hyrog Oaalog ofl For den gnorske endingi -ar hev desse maalføri no -efd -il'j: seinefd krokewo barewd med ein hog e som ofe ver i e Ljodbroi ved a og u (o) er gjenomførde paa vanleg vis i breve men der er berre ei par dome: iardar iordu nordfiordoni Merkn 38 Medan Hundeidesbreve hev sigurdr- hev D N I 229 og VIII 92^ den ljodbrone formi Singurdi dsg Av andre former som høyrer hi er nemnande : hergll asg XVIII i4 6 Selhberghuni dpi ib 6 Bierglivi)l V i85 9 (byen Bergen) smærflli dsg V 24 r I maalføri no: sjur «^ sierder I 824 G (Snm 453) <^ sivurd&r III 4633 (Snm 385) <^ siugurdr) berg Merkeleg er bjærg^a f i b f i dsg bjærgwjp grdsn i Yre Holmedal (mar no 65 no skrive Bjergen) bjærg\i i 667 skr Biergcn peikar næmas paa ei form Bierguin av Biarguin men Biarg- eller Bierg- kann i dee ord ikkje her vera mykje gamal med di ei form Biarguin i rein gamalnorsk id vilde srida mo ei av dei vigugase grunndragi i desse maalføre som krev ljodbrigde av ia framfor u i dilike hove Biarg- eller Bierijmaa difor her ha korne upp av ei eldre Bigrg- ved jamlaging eer andre ord der ig og ia (seinare je) skifer i bøygjingi d bjgrg f i gsg bjargar (bergning) som i Sunnfjord no heier bjerg f og soleis hev gjor ne same yvergangen som Bigrg i gardsnamne Dei ikkje faae samanseningar med biarg- (biarggengr biargrifa biargskora ofl) kann ha hjelp il Denne forklaaringi fær sudnad ved di a me finn same gardsnamne skrive biorgjnnn i BK 26 a i upprekningi av Dalskirkiu jarder Um skrivemaaen Bierglivin i namne paa byen Bergen i de ovanfor nemnde breve D N V 85 er paaverka av den uale gardsnamne hadde i

23 I907 No! VESTNORSKE MAALFØRE FYRE Sj paa same id (346) kann yvergangen higiy- il hier//- ha byrja i sein gamalnorsk id Same vegen som Bigrg- hev ogso andre sadnamn gjenge ffiolmillande dsg D N XVI umkr 75 ver skrive hiahna lande dsg i B K (350) Hjelmeland 563 no u jælmdland (skr Hjelmeland i Indre Holmedal mar no 2) den eldse form me finn for gardsnamne yælmdsxfd som me hev i (Hoppen i Nfj (mar no 54) er hiolmusær (Hiolmusære dsg D N XVI ) anen no dee er namne paa den nemnde garden eller paa ein annan f Vokal len gjing Lang vokal ver ofe skriven vi fel: haa 3 (loo»i 30 j{ boojc 2i Vokallengjing framfor l -\- konsonan er der ikkje eikn il endingarne i i Jiælgi 2 og u i holfu 2 syner a vokalarne æ og i desse ordi er sue og a i holfu er g Merkn 39 Sameleis i dei andre brevi: Hælgu D N IV io4 4 haulfuu V i85 G (2g) V 24 hev vo gonger hdlfuu men breve hev elles eer lang a i savingi fyre (varom ver 6 ) so a a i hdlfuu ruleg hev vore su Av vokallengjingar eller vokalyvergangar som er nærskylde med lengjing er merkande i maalføri no: a ^> a framfor ng og nk: lå>jg'd adj måygs adj kråjlid Snm Nfj Sfj Sulen uala lao))g'd maoygd kraonk'd Hylles Lavik Gulen (gn lang r margir krankr) luhjkd m (gn lianki) Nfj A yvergangen er fraa gnorsk id syner skrivemaaen laanggr i D N IV 2o8 2 (Bergen 333) som er skrive paa nordveslandsk maal a ^> å framfor rn i åmp eller dvynpl som i Eikefjorden i Ladvik er ualen av de gamle mannsnamn Ami (Ami?) Annarsad paa Nordvesl uala årri9 men i indre Sogn aodnd og paa Sudveslande aodne Jfr Noreen 3 9 Anm 4 Merkn 40 Aksenar ver bruka i D N V 85 (346): Barder 2 Grdls 3 å præp 3 fl nåd s sddm e gale se i arbm dpi sonar og vel ogso i d* 3 konj Lang vokal ver ofe i brevi skriven dubbel d vaars XIII D g Paa vokalsying er der i breve berre døme av vanleg slag: enskins 22 hænrekr 2i f>ema 2S der somnvokalen er samandregen av viljod Merkn 4 Bredemnis XIII n 4 maa vera misskrif for Breidemms som de ogso ver skrive ibid s Ualen no er Breimn som peikar paa same upphav [hreidr adj og emni n) h Ymse vokalhøve a koma hev i noid einal k(pmer 7 Lang hev vore e i fer<l<\ (for færde) Denne yvergangen (cp ^> e ell æ) finn me her og kvar i gamle heimenorske skrifer fraa mange sader av lande liksom i nyn

24 9: 20 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl maalføre naar der er lippe-konsonanar i nærleiken av vokalen (jfr desse former for namne paa Sunnmøre i diplom fraa sjølve denne landsluen: Swnmære III 5 52 s (400) Sunmære I 724^ (429) Su nu mere V 7 i ei paaskrif fraa reformaionsidi) (py (ey) hev vore æi i: liæirdu (2g) huspræiu li 8amflæi 20 Xaar de sundom ver skrive æy ualen men i paaverknad fraa den vanlege skrif i breve hev dee viss ikkje sin grunn i Merkn 42 Ogso D N V 85 (Sfj) hev kæmer No er ualen Jf øn' Snm kenid og kæmd Nfj Sfj A formi med cp hev vore meir udbreid paa desse kanar i gamle dagar enn no er mykje rimeleg Gamall ei og ey fell såman i ualen il ein ljod æi ell å i i indre Nordfjord liksom i Hundeidesbreve: liåi llåird glåinid jåimdd Innvik Horndalen (gn hey heyra gleyma geymdi) åisa (ell æisa) grdsn skrive Eisad mar no 53 i Innvikl (for eldre Oysad) al ver no her uala med same hi som i silig Ihik (gn seig leikr) Denne ualen av øy som in er grunnen il skrivemaaen Eid (Nordfjordeide) som i gn er skrive (EyrjJd D N VIII 92 j (33) og Æighi III i3o 5 (322) skrivemaaen Eid er uppkomen i de 6de hundr Med huspræiu Hund l jfr husprei Sfj (ura ora frua il Tor") i ljodlinn saving vil øy leare gaa yver il ei og ei for oy i dee orde er difor mykje ubreid (Sjåa Aasen under Hushreida) Med samfæi i Hund smlk Samflø i c Samdrecig" Chr Jensøn (i i framfor //* og rd hev gjenge yver il y: sylfers 2i hyrdmadr x - (2g) Yvergangen hev ruleg vore gjenomførd Naar de ver skrive virdidegh] (framfor ielen herra) er dee fulla berre ein skrivemaae eer framand mynser Merkn 43 Døme fraa dei andre brevi: Fyrdi <^ /irdi (no skrive Førde) III 485 sylfri V i24 2 vyrdiz IV 04- vyrdul(egs) XIII n 5 V i brev hev vird- (vird-) i de sisnemnde orde framfor iel I maalføri no Fyrd eller Ford sylv vyrp vørjd Nfj Sfj y Præposiionen fyrir ver i breve allid skrive avsv f* som ugjevarane av D N hev uppløys firir Merkn 44 I dei andre brevi allid firir d IV 04 V i24 4 som kann vera urygge uppløysningar Av skolu finn me skildi 3 si gong i III 48^ her hev daa y gjenge yver il i (i ljodlinn saving framfor i i næse saving) Av maalføri no hev Snm i surne ord som høyrer hi i : nniss imså (ogso Davik Nfj) ikkd ikd (gn imiss pikkia) men elles hev maalføri y ykkd Nfj Sfj Lavik fyrd ell ford yvd ell øvd aalm herbyrjd Sulen Lavik? For skildi ver i alle desse bygder no bruka skuldd eller sku Sjeldan elles d Raangselis (d : rangsøles il sul) Chr Jensøn

25 907 No I VESTNORSKE MAALFØRE FYRE Donie paa \vergangen a il e i ljodlinn saving er der ikkje i Hundeidesbreve Merkn 45 For a i præs par send e i verande dsm VIII 92 0 (men niianda dsn XIII n 5 og sidarra komp asm IV io4 2 ) De kann synas underleg a korkje Hundeidesbreve eller dei andre diplomi fyre 350 syner veikjing av a eller u (0) il e i endingar som no er so sermerkeleg for desse maalføri Grunnen er vel noko den a brevi er faa og a de vanlege skrifbruk med serk paaverknad fraa Nidaros og Bergen der framskoe av a il æ ikkje høyrde heime hev halde yvergangen ue fraa skrifi endaa um han hev eke il i alen men hovudgrunnen er vel a denne voksren enno ikkje hev skoe so serk fram i maalfori og a yvergangsvokalen hev vore ein Ijod som enno hjaa dei flese laag nærmare a enn æ De er ruleg a alle desse maalføri paa den id hev hav vo slag a liksom i alle fall maalfore i Nordfjord hev de enno Den eine av desse a'ar i Nfj er ein vanleg norsk a (== eng a i hard) og ver bruka i ord som ako har (gn aka hardr) men aldri i uljod Den andre a (å) er serk framskoen og liknar eng a i man ell svensk ljos a og hev meir a- klang enn a i dsk gade han er den dag i dag den vokal som ver bruka i uljod der som maalfore no hev endingar paa a d såk'å sidd (gn sgkin sidan) ofe ogso i innljod d vand fråmmandd Dei vo a'ar er i Nfj vel skilde fraa kvarandre i ualen og å ligg i yre Nfj endaa so nær se a desse vo ljodar i nokre ord er samanblanda d i Selje prg spålld (gn speni m) med same å som i vånd (gn vani m) håranm for hærannjd (gn herdarnar) De er difor ikkje umogeleg a de er denne klangskilnaden millom dei vo a' av i desse maalføri som eer 350 hev vakse seg so serk a han hev se ydelege merke eer seg i skrifi og som er grunnen il a desse elles so rein vesnorske maalføre sidan hev fenge d i endingarne allsad der gn hadde a i uljod I den ljodlinne savingi kunde ein slik framskoen a le gaa yver il den fargelause halvljod 9 som maale elles hadde i slike sodor Skal me døma eer dei høvi i brevi som me finn yvergangen i (millom 350 og 400) hev dei vanlege ljodloger som i ausnorsk ogso her arbeid med soleis a a hev vore æ fyrs i ord med lang fyrse-saving og allerhels naar rovokalen var palaal sidan i ord med su fyrse-saving som soleis her idleg maa ha fenge same serke ljodrykk paa fyrse saving som langsava ord Døme er: liggiæ (I 379 Snm 363 I 380 Snm 363) gangæ lydæ (II 377 Snm 363) hyræ sændæ (III 463 Snm 385) hæyræ sændæ men aka (III 465 Nfj 386) alæ (II 566 Snm 40) e Yvergangen fraa u og il e (3) i endingar er der ikkje far eer i breve Merkn 46 Denne yvergangen synes fyrs ha fenge sørre framsko i de 5de hundr d doer asg broder gsg D N I 706 Snm 425 lofuade 3 pi V 633 Snm 433 doir dsg brodir gsg XI 64 Nfj 439 Lengs held vel u (0) seg i pl av linne kvendkynsord som i Romsd enno hev 0: klokka veko (gn klokkor vikur) Jfr klokka i Bang's: Hexeformu-

26 22 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl larer ec s 609 Yvergangen å ^> æ ^> > hev veneleg skunda paa denne rørsla pæirru i Hund 6 gsf for pæirrar eller med burkasa endings-? pæirra - (som i lina 6) kann vera misskrif sraks eer send 80mu- men kunde vel ogso vera ei nyform eer jamlaging med komparaiv bøygde eer mynsre spaka spgku (jfr pill mæiro visso X 66 Romsd 438) Vokal-innsko Eer y er innskoen ein i i 8kyinsamra Xii kanskje fordi y i uale hev hav ein svip av i Merkn 47 I dei andre brevi er der nokre merke eer ein innskoen i eer e i rosavingi naar de kjem i i savingi bakeer d leigia (for leggia) seigir (for segir) IV io4 8 r] Vokal-b urfall Vokalen a er udaen millom d og r i Ingeridr 20 gsg og vinisburdr 2e gsg Denne skrivemaaen hev viss ikkje hav nokon grunn i ualen i Konsonany ver gang a gm ^> mm i Ommundr 20 & for Ogmim dv jfr D X III 24 der Hauk Erlendsson skriv namne paa same mannen Ogmvndr Merkn 48 D N IV 04 hev Ommundr XIII iij skriv Ommundr I maalføri no synes namne ha falle såman med gn Amundi ei anna namn som er mykje bruka i Fjordarne og ver uala dmund i amundv (Gloppen) indre Nfj ogso ri ^> Il i ellinger X (no: elli>jg(9)) rs > s[s) i fys z fyser i6 posæin^ (no: fgss åsiein) (3 nr > nn i kolbæin 2l nom y For klanglaus konsonan send klangfor i æirighs (yvergang berre for auga) l å r hev halde seg i de personlege pronomen for dualis n 2 2& m i Merkn 49 r i dei pers pron vi (dualis) og ver (plur) hev vore D N XIII ii 3 (mer) og V 85 (mi) m er yverførd fraa endingi m i verbe sraks fyre XVIII 4 (Nfj) hev soleis ver gerom men varv mer 3 z seum mer cf I maalføri no heier ise pers pronomen: mid mid me Snm (Nfj ildeils) vi Nfj Sfj me Lavik Brekke Hyllesad Gulen Sulen Paa Snm fins ogso OSS (OSS vei dæ) i nokre bygder (Haram Sykkelven) Sjåa nedanfor under 7 Sameleis er de aa forsåa naar Chr Jenson skriv Mund-Gaads-Fugl (ei namn paa ørnen) Skodbog ofl for Mungaas-fugl Skobog hjaa Jensøn er skrifi paaverka av dansk skrivemaae

27 907 No I VESTNORSKE MAALFØRE FYRE j Konsonan bur fall a Umfram de vanlege burfall av li i framljod framfor / n og r hev ogso v falle bur framfor a i rognald l2 (jfr sigualde 2i ) soro 25 3 pi sornom il Merkn 50 I vo seinare brev rinn me /// soleis lilvnendvm D N I 546 Nfj 394 hluanom I 724 Snm 429 Brevi hev elles vanleg heimenorsk maal fraa den id so de maa vera nordmenner som hev skrive deim men bruke av hl syner korleis islandsk skrivemaae hev vore baade kjen og eerlikna i Norig endaa so sein som i de 5de hundr Paa Sunnmøre og sumsad i indre Nordfjord (Breimn) fell h bur ogso framfor vokalar i maalfori no og i surne yvergangsbygder er difor noko skjepl i h- bruke Av dee er der ikkje merke i brevi fyre 350 I I 3603 Sfj 358 send eiir for Jieiir 3 sp av heia men i dee orde er burfallen li ikkje sjeldsyn fraa mes alle sader I VIII 232 Snm 403 er nemnd ein Hamondi Hanwndason som i ei avskrif av breve fraa 578 uferda paa Snm ver kalla Amund Amumhzønn dee synes visa usoda i /< -bruke men er ikkje noko paaliande provmerke med di norsken kjenner baade Håmund og Amund som personnamn h framfor j (kons i) er burfallen allsad i maalvalde d jard (gn hjara) al Chr Jensøn skriv: Jasse Jaa for gn *hiasi (hare) hia (præp) og synes ikkje kunna skilja millom hj og j V i Ropnvald maa fyrs ha gjenge yver il konsonanisk u og hev sidan falle bur men den ljodbrigda vokalen held seg likevel: Rggnvald ^> Rognuald ^> Rognald Mannsnamne Rognald ver enno bruka i Sfj i denne form (sjåa Ivar Aasens navnebog under Ragnvald) Same ferdi hev v i "Xesvin fare som vanleg i vin-n&irm de hev vore Nesin IV io4 2 (33) i maalfore no riæsi (Sryn mar no 3) I SUOro VIII 92 7 XIII ii j ofl hev u (v) korne inna ved jamlaging /2 Konsonan millom konsonanar er burfallen i gans 2i for gangs y Konsonan-burfall i uljod: / hev falle bur i pæira gsf for pæirrar manada maa boll for månaåar maav bol s hev falle bur i virdulegh gsm framfor ielen lierra x Merkn 5 D N XVIII i4 g hev fgrnemfde npm (for fgrnemndir) Eer r hev d falle bur i vgrulegs IV 04 Nfj 3 33 I maalføri no er burfalle av r eer upphavleg vokal i ljodlinn saving l heil gjenomfør: maåmun heså bygdd kasa dømd va e (gn *maavmunr hesar bygdir kasar dæmiv var er) Dee burfalle som mykje er grunnen il a veslandsken er so vokalisk er soleis ei gamall ovring i denne landsluen i pron pl peir m og pær f hev r halde seg i surne høve naar ikkje r ver halde uppe ved bøygningsvang d fader (feara)

28 a 24 MARIUS HÆGSTAD H-F Kl i Sfj endaa inn i 7de hundr daa dei eer Chr Jensøn hev sag deør (o: deir) nm han av slage og dier mn ho av slage (um krøer) no dei Gjenomfør er ogsaa burfalle av d eer r: or skur fær (gn ord skiirdr ferd) Umfram dee hev i desse maalfore ogso m fl og falle bur eer vokal i ljodlinn saving d båå SO bygd' å Iuså Snm Nfj (i Innvikl og Breimn) og Yre Sogn eller husa Nfj (Gloppen Hyen Davik) Sfj visa Snm og visa Nfj Sfj Yre Sogn Jus'9 f<nn> lid (gn båom som (senn bygdifl husin Visan husi funni liii) Desse konsonanarne hev viss falle bur eer 350 men brevi råa Fjordarne og Sunnmøre gjev her ingi upplysning Fraa Romsdalen som høyrer il same maalvalde hev D N I 36 n 358 lege for gn legi (par av liggia) og XI 276 umkr 500 breffwe for gn bréfi og eer dee skulde daa ha byrja falla bur i millomnorsk id A m hev falle bur fyre den nynorske id syner skrivemaaen i N R J II 40 (520) Axo grdsn i Hyllesad (mar no 68 no skrive Axe) gnorsk: i Åxaam B K 28 b i maalføre no uala Aksa dpi (ogso nom Aksannd er i bruk) I sadnamn paa -vin hev -n halde seg i on veneleg av 6-vin- grdsn (mar no 29 i Hyllesad skrive øns gen B K 28 b) der fyrse såmanseningsleden hev enda paa vokal (p = a elv) I ei par namn hev -vin vore (ven ^> vå» va: lækfvå (Hyllesad mar no 49 skrive Leikving V L 6 Lequarre (!) 603 Leqva 667) fåvva (Sryn mar no 7 skrive i folum (o: fgluin) BK a Foluenn 563 Folne 603) I dei flese namn hev likevel -vin (-llin) al i gnorsk id vore -yn -in som sidan hev vore -a d i: gry il (Gulen mar no 8 skrive i gryini B K 56b) bjær K gå (Hyllesad sjåa merkn 38) lo^kå (Eid mar no 9 skrive LegJien Sk 22 Løgenn N R J II 26) skrypp y å (Breim mar no 7 skrive i skryppine B K 6 a) men i indre Nordfjord hev -n i dei flese høvi anen fyrsesavingi hev vore su eller lang falle bur uan paaverknad paa vokalen i fyre: laulfi (Innviki mar no 32 skrive i laukuin B K 29b i Laukin B K 34 a rna ri (Innviki mar no 6 skrive a f maurini A B 08 Murj 603) næ K si (Sryn mar no 3 skrive a nesin BK 0 b a Nesse N R J II 32 (520) Nesse 563 Nessi 603) fdhi (Eid mar no 8 skrive i royil B K 8 a Rohi 603") skads (Innviki mar no 47 skrive i skodin ib 3 a jfr skodyn 4 a) ofl sauri (Sryn mar no 42 skrive i sauryn B K 9 b) De er merkeleg a me finn denne yvergangen neupp i dei same bygder som baade i gamall og ny id merkjer seg u ved iakisme De er lik il a den ( g d i grdsn rdgn) som var il i i desse bygder hev halde vel uppe sin i-klang (rdin) og difor kom il aa gaa ein annan veg enn d den sise vokal i roe)) (b f av ru f) rdin var rofi medan roen var ro' Grdsn løjf yå (Eid mar no 9) synes vera ei undanak i formi irømn (Hornindalen mar no ) hev me vel ei samandregi form for yronnd <L yrlwrne skrive Yerhom 603 i yrum hornynium B K 8 b Smlk Amund B Larsen : Lydlæren i den solorske Dialek Vidensk Selsk Skrifer Krisiania 894 sid 63