Mai Lyse utsikter - men veksten blir dempa. Næringsbarometeret er utarbeidd i samarbeid mellom Asplan Analyse og partnarane bak barometeret:

Transkript

1 Mai 2008 Lyse utsikter - men veksten blir dempa Næringsbarometeret er utarbeidd i samarbeid mellom Asplan Analyse og partnarane bak barometeret:

2 Innhald Næringsbarometeret tek pulsen på næringslivet Næringsbarometeret byggjer på statistikk, intervju og ei ny bedriftsundersøking. Bedriftsundersøkinga er gjennomført av NAV i februar/mars Den omfattar 1491 verksemder 924 i Hordaland og 567 i Sogn og Fjordane. Leiar: Fortsatt optimisme men veksten avtek 3 Oppsummering: Veksten flatar ut 4 Arbeidsmarknaden: Reduksjonen i arbeidsløysa held fram 6 Norsk og internasjonal økonomi: Høge råvareprisar gir fordelar for norsk økonomi 8 Reduksjonen i arbeidsløysa held fram i både Hordaland og Sogn og Fjordane, men nedgangen er svakare enn i haust. Størst er reduksjonen i Sogn og Fjordane. Det har vore ei god utvikling for kvinner, ungdom, innvandrarar og langtidsledige. Side 6 Uroa på finansmarknaden kan gi utfordringar Auka lønns- og materialkostnader bekymrar næringslivet. Seks av ti bedriftsleiarar ventar at det auka kostnadsnivået får ein negativ innverknad på driftsresultatet i Side 14 Framtidsutsikter for 2008: Veksten blir noko dempa 9 Spesialartikkel: Uroa på finansmarknaden kan gi utfordringar 14 Arbeidskraftsbehov og rekrutteringsproblem: Ønskjer 9000 fleire medarbeidarar 16 Spesialartikkel: Eit fleirkulturelt arbeidsliv 18 Spesialartikkel: Styrka satsing på entreprenørskap og etableringar 20 Regionale utviklingstrekk i Hordaland: God utvikling i dei fleste regionane 22 Veksten blir noko dempa i 2008 Det er framleis høgt tempo i næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane, og dei fleste næringane ventar at veksten held fram i Ein gjennomgåande tendens viser likevel at veksten blir dempa. Side 9 Styrka satsing på entreprenørskap Talet på nyetableringar i Hordaland og Sogn og Fjordane har vore aukande dei siste fem åra, men i 2007 blei det ein reduksjon. Entreprenørskap er ei viktig drivkraft i den økonomiske utviklinga, derfor er det viktig at det blir satsa på etablerarane. Side 20 Regionale utviklingstrekk i Sogn og Fjordane: Ventar svakare vekst i sysselsetjinga 25 Kjelder 27 Partnarane bak Næringsbarometeret Innovasjon Norge Hordaland Innovasjon Norge Sogn og Fjordane NAV Hordaland NAV Sogn og Fjordane NHO Hordaland NHO Sogn og Fjordane Hordaland fylkeskommune Sogn og Fjordane fylkeskommune Sparebanken Vest Ønskjer 9000 fleire medarbeidarar Arbeidskraftsbehovet er framleis høgt i dei fleste næringane i Hordaland, mens behovet for nye medarbeidarar har gått ned i Sogn og Fjordane. Fleire bedrifter slit med å skaffe nok arbeidskraft. Side 16 foto side 1 Nordfjord. Foto: Terje Rakke/Nordic Life AS/Fjord Norge AS. 2

3 Fortsatt optimisme men veksten avtek Næringsbarometeret frå januar i år fortalde om ein region med svært høg aktivitet i næringslivet og med stor tru på framleis vekst i Det nye Næringsbarometeret stadfester denne utviklinga, men viser at veksten er noko lågare. Framleis er det solid optimisme og høg etterspurnad etter arbeidskraft i dei aller fleste næringane. Reduksjonen i arbeidsløysa held fram og er sterkare enn elles i landet. I Sogn og Fjordane er arbeidsløysa no nede på rekordlåge 1,0 prosent. I Hordaland er ho 1,5 prosent. Vi gler oss over at arbeidsløysa no går markert nedover også for innvandrarar. Torill Selsvold Nyborg Fylkesordførar Hordaland fylkeskommune Hordaland og Sogn og Fjordane er ein svært viktig verdiskapingsregion for Noreg. Vi har 12 prosent av folketalet i landet, men står for prosent av verdiskapinga i mange tunge næringar: utanriks sjøfart, metallindustri, bygging av skip og oljeplattformer, oljeraffinering, tekstilindustri og kraftforsyning. Vi produserer ca. 27 prosent av all elektrisk energi og ca. 25 prosent av all oppdrettsfisk. Men vi er òg ein region med eit svært mangfaldig næringsliv. Også reiseliv, kultur og media, forsking og utdanning, bussproduksjon, shipping og frukt- og bærdyrking er viktige næringar. Det gir oss mange bein å stå på og å vidareutvikle oss ut frå. Uroa i den internasjonale finansmarknaden kan gi oss utfordringar i tida framover. Og regionen vår vil vere svært utsett om vi får eit markert fall i oljeprisen. Derfor er vidare satsing på innovasjon og entreprenørskap viktig. Dermed byggjer vi ein god basis og kompetanse for omstilling. Talet på registrerte nyetableringar gjekk ned med 6,7 prosent i begge fylka i Denne trenden må vi snu! Nils R. Sandal Fylkesordførar Sogn og Fjordane fylkeskommune Vi har fått mange nye arbeidstakarar frå andre land, ikkje minst Polen og Baltikum. Utan dei hadde vi ikkje klart å halde oppe dagens aktivitet. Vi må ta godt vare på desse nye medarbeidarane og familiane deira. Det fortener dei. Bergen/Leikanger, mai 2008 Hordaland og Sogn og Fjordane er ein svært viktig verdiskapingsregion for Noreg. Torill Selsvold Nyborg Fylkesordførar Hordaland fylkeskommune Nils R. Sandal Fylkesordførar Sogn og Fjordane fylkeskommune

4 Saga Fjordbase i Florø. Foto: Oskar Andersen. Veksten flatar ut Den høge aktiviteten i næringslivet held fram, men veksten i omsetning og investeringar flatar ut. Behovet for arbeidskraft er framleis stort i Hordaland; verksemdene planlegg å tilsetje 8000 fleire medarbeidarar i I Sogn og Fjordane er det behov for 900 fleire medarbeidarar. I begge fylka rapporterer endå fleire bedrifter at dei manglar arbeidskraft. Stort behov for arbeidskraft Ordresituasjonen er framleis god og aktiviteten høg i dei fleste næringane i Hordaland og Sogn og Fjordane. Det stadfester den siste bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret som blei gjennomført i februar og mars i år. Undersøkinga omfattar nesten 1500 verksemder i dei to fylka. Verksemdene melder om behov for 8900 fleire medarbeidarar, 8000 i Hordaland og 900 i Sogn og Fjordane. Det tilsvarer ein vekst på høvesvis 3,5 og 1,9 prosent. I Hordaland held arbeidskraftsbehovet seg svært høgt, og venta vekst er på same nivå som for eitt år sidan. I Sogn og Fjordane ventar bedriftene ein tydeleg nedgang i sysselsetjingsveksten. I fjor på denne tida planla bedriftene i Sogn og Fjordane å tilsetje 1500 fleire medarbeidarar. Den største nedgangen finn vi i industri og bygg og anlegg. Næring Hordaland Sogn og Fjordane Industri Bygg og anlegg Varehandel Reiseliv Transport og kommunikasjon Bank, finans, eigedomsdrift og forr.messig tenesteyting Offentleg forvalting og personleg tenesteyting Andre Sum Tabell 1: Venta sysselsetjingsvekst kommande år (n = 1491). Kjelde: Næringsbarometeret. Pressa arbeidsmarknad Mangelen på arbeidskraft er framleis stor i begge fylka, og den siste bedriftsundersøkinga viser at problemet aukar. Bygg- og anleggsnæringa har størst problem, og rundt 40 prosent av bedriftene rapporterer om rekrutteringsproblem. Også innanfor industri og forretningsmessig tenesteyting er det store problem med å skaffe kompetent arbeidskraft. Det kan vere noko av grunnen til at fleire bedrifter i Sogn og Fjordane ikkje trur at sysselsetjinga vil auke særleg i Arbeidsløysa held fram å minke Arbeidsløysa held fram å minke i både Hordaland og Sogn og Fjordane, men nedgangen er ikkje like sterk som i fjor haust. Størst reduksjon er det i Sogn og Fjordane. I første tertial 2008 hadde både Hordaland og Sogn og Fjordane større nedgang i arbeidsløysa enn landsgjennomsnittet. Hordaland hadde ein reduksjon på 22 prosent frå same periode i fjor, mens Sogn og Fjordane hadde ein reduksjon på 27 prosent. Ved utgangen av april var 4

5 Oppsummering I Hordaland er det svært få bedriftsleiarar som har planar om å auke investeringane i arbeidsløysa i Hordaland nede i 1,5 prosent av arbeidsstyrken. I Sogn og Fjordane var 1,0 prosent av arbeidsstyrken utan arbeid. Sterk krone ei utfordring Aktiviteten i Noreg held seg høg trass i at internasjonal økonomi ser ut til å vere på veg inn i ein lågkonjunktur. Mykje tyder på at forbruket vil vere høgt og arbeidsmarknaden stram i tida framover. Dei høge råvareprisane bidreg positivt i den norske økonomien, samtidig som høge oljeinvesteringar og god reallønnsvekst er med på å halde oppe den høge aktiviteten. Den største utfordringa for norsk økonomi og delar av norsk næringsliv kjem frå valutamarknadene. Ei sterkare norsk krone rammar eksportindustrien og gjer det i tillegg vanskeleg for Noregs Bank å auke renta. Meir nøkterne Dei fleste verksemdene i Hordaland og Sogn og Fjordane rapporterer om gode marknadsutsikter for 2008, og fleirtalet ventar stabil eller aukande etterspurnad. Undersøkinga viser at verksemdene er meir nøkterne enn for eitt år sidan. I store næringar som bygg og anlegg og industri er nettodelen bedrifter som ventar vekst i omsetninga, redusert frå rundt 50 prosent til rundt 35 prosent. Pila peiker framleis oppover, men veksten er venta å minke samanlikna med Framleis mange med god driftsmargin Også når det gjeld vidare lønnsemdsutvikling er bedriftene noko meir nøkterne enn i fjor. Det er færre som trur på auka driftsmargin no enn for eitt år sidan. Det viser at lønnsemdsutviklinga er i ferd med å flate ut. Men når ein ser på det gode resultatet mange bedrifter hadde i 2007, er utsiktene for 2008 lyse. Auka lønns- og materialkostnader skaper uro I dette Næringsbarometeret har vi utfordra bedriftsleiarane til å vurdere kva faktorar som kan verke negativt på driftsresultatet framover. Auka lønns- og materialkostnader uroar næringslivet mest. Seks av ti bedriftsleiarar ventar at det auka kostnadsnivået kjem til å verke negativ på driftsresultatet i Få verksemder trur at uro på børsane rundt om i verda fører til redusert driftsresultat i Men bankane hevdar at uroa i finansmarknadene kan føre til høgare rente og mindre tilgang på risikovillig kapital. På sikt kan det gi store utfordringar for fleire næringar. Investeringslysta går ned Mange renteaukingar ser omsider ut til å påverke investeringsnivået i næringslivet. I Hordaland er det svært få bedriftsleiarar som har planar om å auke investeringane i 2008 samanlikna med Nettodelen bedrifter som ventar vekst, er no under 10 prosent, det lågaste nivået på dei fire åra vi har utarbeidd næringsbarometer. I Sogn og Fjordane er biletet noko annleis. Her er nettodelen over 20 prosent, omtrent på nivå med fjoråret. Ønskjer å stimulere til entreprenørskap Det har blitt stadig fleire nyetableringar i Hordaland og Sogn og Fjordane dei siste fem åra, men i 2007 var det ein nedgang. Entreprenørskap er viktig for å fornye og utvikle næringslivet i regionen. Både i Hordaland og Sogn og Fjordane jobbar ein systematisk for å styrkje dei kommunale tiltaksapparata, som utgjer førstelinjetenesta. Gjennom prosjektet Styrkt satsing på entreprenørskap vil Regionalt Næringsforum i Hordaland stimulere til fleire nyetableringar og sørgje for at flest mogleg skal lykkast kommersielt. I Sogn og Fjordane har fylkeskommunen sett i gang prosjektet Kommunalt næringsutviklingsarbeid, der eitt av måla er å motivere alle kommunar til å utvikle ei god førstelinjeteneste. Framleis gode utsikter Dette Næringsbarometeret viser at den sterke veksten vi har sett dei siste åra, er i ferd med å flate noko ut samanlikna med Det kan sjå ut som vi er over den høgaste konjunkturtoppen for denne gongen. Det er likevel viktig å understreke at aktiviteten framleis er svært høg i dei fleste næringane, og at bedriftene rapporterer om gode utsikter for Bedriftenes reknar framleis med høg sysselsetjingsvekst, og rekrutteringsproblema er store. Hordaland Bedrifter i prosent Sogn og Fjordane Bedrifter i prosent 80 Vår 2007 Vår Omsetning Tilsette Lønnsemd Investeringar Figur 1: Forventingsindeks nettodelen bedrifter som ventar vekst kommande år, samanlikna med forventingane våren 2007 (n = 924). Kjelde: Næringsbarometeret Vår 2007 Vår Omsetning Tilsette Lønnsemd Investeringar Figur 2: Forventingsindeks nettodelen bedrifter som ventar vekst kommande år, samanlikna med forventingane våren 2007 (n = 567 ). Kjelde: Næringsbarometeret. 5

6 Reduksjonen i arbeidsløysa held fram Reduksjonen i arbeidsløysa held fram i både Hordaland og Sogn og Fjordane, men er svakare enn i haust. Størst er reduksjonen i Sogn og Fjordane. Det har vore ei god utvikling for kvinner, ungdom, innvandrarar og langtidsledige. Stillingstilgangen aukar svakt i begge fylka. Størst reduksjon i Sogn og Fjordane Reduksjonen i arbeidsløysa held fram i både Hordaland og Sogn og Fjordane, men er svakare enn i haust (figur 1). Ved utgangen av april var personar tilsvarande 1,5 prosent av arbeidsstyrken, heilt utan arbeid i Hordaland. I Sogn og Fjordane var det 571 heilt ledige, 1,0 prosent av arbeidsstyrken. I første tertial 2008 hadde både Hordaland og Sogn og Fjordane større reduksjon i arbeidsløysa enn landsgjennomsnittet (18 prosent). Hordaland hadde ein reduksjon på 22 prosent frå same perioden i fjor, mens Sogn og Fjordane hadde ein reduksjon på 27 prosent. Når vi tek med personar på arbeidsmarknadstiltak, blir nedgangen på 22 prosent i Hordaland og 23 prosent i Sogn og Fjordane. Med gjennomsnittleg 1,1 prosent av arbeidsstyrken registrert som heilt utan arbeid hittil i år er Sogn og Fjordane mellom dei fylka som har lågast arbeidsløyse. Hordaland ligg nær landsgjennomsnittet med 1,6 prosent (figur 2). Arbeidsløysa redusert i alle yrkesgrupper Både i Hordaland og Sogn og Fjordane er det nedgang i arbeidsløysa i alle yrkesgrupper. I Hordaland er nedgangen særleg sterk blant leiarar og i helse, pleie og omsorg (figur 3). I Sogn og Fjordane er det sterkast nedgang i arbeidsløysa i helse, pleie og omsorg og blant meklarar og konsulentar. Stor reduksjon i Ytre Sunnfjord I Hordaland er det Hardanger og Voss som har størst nedgang i arbeidsløysa (tabell 1). Nedgangen er størst innanfor serviceyrke, reiseliv og transport. Elles er det liten forskjell mellom regionane i dette fylket. I Sogn og Fjordane er det Ytre Sunnfjord (Flora og Bremanger) som har sterkast nedgang i arbeidsløysa. Nedgangen er særleg stor innanfor industri og bygg og anlegg. Indre Sogn har minst nedgang, men her var det svært låg arbeidsløyse frå før. Hordaland Bergen -22 % Hardanger og Voss -27 % Nordhordland -24 % Sunnhordland -23 % Region vest -21 % Sogn og Fjordane Nordfjord -28 % Indre Sunnfjord -27 % Ytre Sunnfjord -31 % Ytre Sogn -24 % Indre Sogn -17 % Tabell 1: Endring i arbeidsløysa frå 1. tertial 2007 til 1. tertial 2008 etter region. Kjelde NAV. Prosent Hordaland Sogn og Fjordane 0 Jan. 07 Feb. 07 Mars 07 April 07 Mai 07 Juni 07 Juli 07 Aug. 07 Sep. 07 Okt. 07 Nov. 07 Des. 07 Jan. 08 Feb. 08 Mars 08 April 08 Figur 1: Prosentvis reduksjon i arbeidsløysa i Hordaland og Sogn og Fjordane i forhold til same månad året før. Kjelde: NAV. 4,0 3,5 3,0 2,5 Heilt ledige Tiltaksdeltakarar Prosent 2,0 1,5 1,0 0,5 0 Østfold Akershus Oslo Hedmark Oppland Buskerud Vestfold Telemark Aust-Agder Vest-Agder Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane Møre og Romsdal Sør-Trøndelag Nord-Trøndelag Nordland Troms Finnmark Landet Figur 2: Arbeidsledige og deltakarar på arbeidsmarknadstiltak i fylka i prosent av arbeidsstyrken. Gjennomsnitt 1. tertial Kjelde: NAV. 6

7 Arbeidsmarknaden Sterk nedgang i arbeidsløysa blant kvinner i Sogn og Fjordane I Sogn og Fjordane har menn lenge hatt større reduksjon i arbeidsløysa enn kvinner. Dette har no snudd. I 1. tertial 2008 har kvinner i dette fylket ein reduksjon på 33 prosent frå same perioden året før, mens menn har ein reduksjon på 21 prosent. Mykje av den positive utviklinga for kvinner skuldast lågare arbeidsløyse innanfor helse, pleie og omsorg og i fiskeindustrien. I Hordaland er ikkje forskjellen mellom kjønna like stor. Her har kvinner ein reduksjon i arbeidsløysa på 24 prosent, mot 19 prosent for menn. Positiv utvikling for unge Både i Hordaland og Sogn og Fjordane er det aldersgruppa år som har størst nedgang i arbeidsløysa i perioden frå 1. tertial 2007 til 1. tertial Nedgangen er på høvesvis 28 og 39 prosent. Aldersgruppa under 20 år har ein nedgang på 20 prosent i Sogn og Fjordane og 11 prosent i Hordaland. Denne gruppa er allereie svært lita og utgjer berre tre til fire prosent av dei heilt ledige. Betring for innvandrarar Innvandrar frå land utanfor OECD har hittil ikkje teke del i den positive utviklinga på arbeidsmarknaden i like stor grad som andre grupper. Det ser no ut til å ha snudd. Særleg i Sogn og Fjordane har denne gruppa ei positiv utvikling. Her hadde innvandrarar frå land utanfor OECD ein nedgang i arbeidsløysa på 29 prosent i 1. tertial Dette er ein like stor reduksjon som norske ledige og større enn for innvandrar frå OECD-land. Også i Hordaland har innvandrarar frå land utanfor OECD hatt ei positiv utvikling. Men her er reduksjonen i arbeidsløysa berre på 17 prosent mot ein reduksjon på 24 prosent blant norske ledige. Sterk reduksjon i langtidsarbeidsløysa Talet på langtidsledige (over 26 veker) er redusert med 37 prosent i Sogn og Fjordane i perioden frå 1. tertial 2007 til 1. tertial I Hordaland er reduksjonen på 28 prosent. I same perioden er talet på korttidsledige redusert med 25 prosent i Sogn og Fjordane og 20 prosent i Hordaland. I Sogn og Fjordane har 59 prosent av dei heilt ledige i 1. tertial 2008 vore utan arbeid mindre enn åtte veker. I Hordaland er talet 47 prosent. Svak auke i stillingstilgangen Frå 1. tertial 2007 til 1. tertial 2008 har Sogn og Fjordane hatt ein auke i stillingstilgangen på åtte prosent, mens auken i Hordaland er på éin prosent. Det gjeld stillingar som er lyste ut offentleg gjennom media og NAV. Arbeidsløysa er redusert i alle yrkesgrupper. Foto: Oskar Andersen. Hordaland Leiarar Ingeniør og IKT-fag Undervisning Akademiske yrke Helse, pleie og omsorg Barne- og ungdomsarbeid Meklarar og konsulentar Kontorarbeid Sogn og Fjordane Auken er litt mindre enn i same periode i fjor. Den lågare auken kan dels skuldast at stillingstilgangen har komme opp på eit høgt nivå, dels at bedriftene nyttar andre rekrutteringskanalar. Den låge auken kan òg vere eit utrykk for at etterspurnaden etter arbeidskraft er i ferd med å stagnere. I Sogn og Fjordane er det auke i stillingstilgangen i om lag halvparten av yrkesgruppene. Auken er størst i gruppene meklarar og konsulentar og ingeniør- og ikt-fag. Nedgangen er størst innanfor reiseliv og transport og butikk- og salsarbeid. Butikk- og salsarbeid Jordbr./skogbr./ fiske Bygg/anlegg I Hordaland har stillingstilgangen gått ned berre i kategoriane butikk- og salsarbeid og ingen yrkesbakgrunn. Auken er størst i gruppene barne- og ungdomsarbeid og undervisning. Industriarbeid Reiseliv og transport Serviceyrke og anna arbeid Prosent Reduksjonen flatar ut? NAV reknar med at reduksjonen i arbeidsløysa kjem til å minke utover i Dette fordi arbeidsløysa no er nede på eit svært lågt nivå, og fordi vi truleg nærmar oss toppen av den høgkonjunkturen vi er inne i no. Figur 3: Prosentvis endring i talet på heilt ledige frå 1. tertial 2007 til 1. tertial 2008 etter yrkesbakgrunn. Kjelde: NAV. Artikkelen er utarbeidd for Næringsbarometeret av NAV v/erik Andersen, april

8 Norsk og internasjonal økonomi Høge råvareprisar gir fordelar for norsk økonomi Norsk økonomi ser ut til å klare seg bra trass i at den internasjonale økonomien verkar å vere på veg inn i ein lågkonjunktur. Framleis høge råvareprisar gir særnorske fordelar, og samtidig bidreg høge oljeinvesteringar og god reallønnsvekst til å halde aktiviteten oppe. Den største utfordringa for norsk økonomi og delar av norsk næringsliv kjem frå valutamarknadene. Ei sterkare norsk krone hindrar likevel ytterlegare særnorske renteaukingar. Bustadmarknaden vil ikkje lenger vere ei drivkraft i den innanlandske etterspurnaden. Er internasjonal økonomi mindre påverka av USA? Den økonomiske veksten er det siste halvåret blitt kraftig nedjustert i USA, Eurosona og Japan. Den brå nedkjølinga i den amerikanske bustadmarknaden og påfølgjande kredittkrise har etter kvart gitt seg utslag i auka arbeidsløyse, dempa forbruksvekst og vanskelegare kredittilgang for bedriftene. Faren er stor for ein periode med lågare økonomisk aktivitet. Utsiktene i nærmaste framtid er heller ikkje spesielt lyse. Kredittkrisa er enno ikkje over og kan bli forsterka av ein generell nedgang i økonomien. Den høge gjeldsbelastinga som amerikanske hushald og myndigheiter har bygd opp, gjer det vanskelegare å auke den innanlandske etterspurnaden. Sist, men ikkje minst kan det bli vanskeleg for Sentralbanken å stimulere økonomien gjennom låge renter dersom trenden med tiltakande prisvekst held fram. Lyspunktet er ei kraftig styrking av konkurranseevna for amerikanske eksportbedrifter som følgje av kollapsen i dollarkursen. EU, og eurosona spesielt, går òg i ei meir negativ retning, mykje som følgje av utviklinga i USA. For det første blir eksporten ramma gjennom lågare etterspurnadsvekst i USA. For det andre bidreg det markante fallet i dollarkursen til at næringslivet slit med konkurranseevna overfor amerikanske og asiatiske produsentar. Problemet blir forsterka av at mange asiatiske land, ikkje minst Kina, har sin valutakurs politisk styrt i eit fast forhold til dollar. For det tredje har fleire europeiske land, som Spania, Irland og Storbritannia, hamna i ein situasjon med raskt og negativt omslag i bustadmarknaden. Trass i tilbakeslag i viktige OECD-land verkar det enn så lenge ikkje som dei framveksande økonomiane er direkte ramma. Høg investerings- og forbruksvekst i land som Kina, India, Russland og Brasil bidreg til å halde aktiviteten i verdsøkonomien i høggir, med det som følgje at også råvareprodusentar som Noreg kan halde fram med å hauste av høge råvareprisar. Det kan sjå ut til at verdsøkonomien står på fleire bein enn før. Stigande matvareprisar saman med høge oljeprisar gir likevel grunn til stor uro for dei fattigaste landa. Særnorske vekstimpulsar Høgkonjunkturen i norsk økonomi ser ut til å vere forbi, men det er lite truleg at vi får oppleve vesentleg svakare forbruks- og arbeidsmarknad framover, sjølv om enkelte næringar kan oppleve lågare aktivitet. Turbulensen rundt den USA-leidde kredittkrisa har så langt berre gitt seg moderate utslag her i landet. Trass i framleis høge råvareprisar vil den svake dollarkursen føre til lågare inntening i konkurranseutsett sektor. Den høge oljeprisen bidreg på den eine sida til betydeleg auke i regjeringa sitt finansielle handlingsrom og på den andre sida til at oljeinvesteringane når stadig nye rekordar. Det høge aktivitetsnivået og den låge arbeidsløysa kan dermed bli halde oppe langt på veg, sjølv om konkurranseutsette bedrifter no går mindre lyse tider i møte. Framleis er spørsmålet snarare kor sterke kapasitetsavgrensingar som kjem til å gjere seg gjeldande i tida som kjem. Mange flaskehalsar Det har etter kvart oppstått flaskehalsar i norsk økonomi. Utviklinga i lønningar, transportprisar og materialprisar til bygg viser tydelege teikn på kapasitetstrøbbel. Spesielt alvorleg er mangelen på arbeidskraft. Bedrifter rapporterer stadig om mange ledige stillingar. I januar fall arbeidsløysa til rekordlåge 2,3 prosent. Med dette utgangspunktet kan ei moderat nedkjøling av det økonomiske klimaet vere velkommen. Fleire meiner at arbeidsmarknaden no er på sitt strammaste, og vi står truleg framfor eit markert fall i sysselsetjingsveksten og ein viss auke i arbeidsløysa fram mot Den stramme arbeidsmarknaden har bidrege til svært god reallønnsvekst dei siste to åra, godt hjelpt av låg prisstiging. I 2008 kjem vi òg til å få sjå god inntekts- og forbruksvekst som følgje av fleire sysselsette og god årslønnsvekst. Men forbruksauken blir neppe så høg som i rekordåret Vanskeleg rentesetjing Fleire sentralbankar opplever no å bli skvisa mellom motstridande omsyn. Utsiktene til såkalla stagflasjon, ein situasjon med låg økonomisk vekst og høg prisstiging, er til stades både i USA, Eurosona og Storbritannia. Foreløpig er det energi- og matvareprisane som er hovuddrivarane bak inflasjonen, men det kan lett spreie seg til andre område òg. Noregs Bank har ei litt anna utfordring, gitt usiktene til ei særnorsk forlenging av høgkonjunkturen. Rentenivået her til lands er no i ferd med å bli betydeleg høgare enn hos handelspartnarane våre, spesielt USA. Konsekvensane i form av ei sterk krone er allereie merkbare for kronekursen og marginane til konkurranseutsette bedrifter. Dermed blir det vanskelegare for Sentralbanken å setje opp renta, sjølv om prisstiginga er tiltakande. Sentralbanksjefen vil bli sett på prøve i avveginga mellom omsynet til konkurranseutsette bedrifter og omsynet til innanlandsk pris- og kostnadsvekst. Artikkelen er utarbeidd for Næringsbarometeret av NHO, april

9 Framtidsutsikter for 2008 Veksten blir noko dempa Det er framleis høgt tempo i næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane, og dei fleste næringane ventar at veksten held fram i Ein gjennomgåande tendens viser likevel at veksten blir noko dempa. Det er no færre som ventar vekst, og fleire som trur på ei stabil utvikling samanlikna med same tidspunkt i fjor. Oppgradering av trallebanen i Høyanger som Veidekke i Sogndal utfører for Statkraft. Prosjektet har gått over tre sesongar og blir avslutta til hausten. Arbeidet går føre seg i bratt og krevjande terreng med like stor skråningsvinkel som unnarennet i Holmenkollen på fleire parti. Her blir nye limtredragarar monterte. Foto: Veidekke. Framleis høg aktivitet i bygg og anlegg Ordresituasjonen i bygg og anlegg er framleis svært god i Hordaland og Sogn og Fjordane. Tal frå SSB viser at ordrereserven innanfor bygg held seg på same nivået som i fjor, men har auka med 45 prosent innanfor anlegg. Igangsetjing av nye bygg i Hordaland var i januar 2008 på same nivå som året før, ca kvadratmeter. Det har likevel skjedd ei forskyving, med ein nedgang innanfor bustader og ein auke innanfor næringsbygg. I Sogn og Fjordane har igangsetjing av nye bygg gått ned siste året, frå ca kvadratmeter til kvadratmeter. Nye bustadprosjekt blir framleis sette i gang, men aktiviteten flytter seg no frå bustadbygging til næringsbygg. Bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret viser at bedriftsleiarane innanfor bygg og anlegg ventar seg ein like god marknad i 2008 som i I Hordaland ventar kvar tredje BA-bedrift auka omsetning, mens resten ventar ein aktivitet på same nivå som i fjor. I begge fylka spår bedriftsleiarane svakare vekst i omsetninga enn dei gjorde for eitt år sidan. Halvparten av bedriftene planlegg å auke bemanninga som følgje av auka aktivitet. I Sogn og Fjordane er det i større grad venta eit stabilt aktivitetsnivå i prosent av bedriftene planlegg å auke bemanninga det neste året. Vidare utsikter for ein god marknad og høg aktivitet gjer at bedriftene framleis ventar auka lønnsemd i Trass i auka rente og fallande bustadprisar er det ingenting som tyder på at aktivitetsnivået i bygg og anlegg skal gå ned i

10 Framtidsutsikter for 2008 Industrien vil ha mykje å gjere også i 2008 Ein langvarig internasjonal høgkonjunktur går inn i sin siste fase. Industrien i Noreg har dei siste tre åra hatt fantastiske 45 prosent verdiskapingsvekst. I 2008 er det venta ein ytterlegare vekst på 8 prosent. Sterk utanlandsk etterspørsel, høge oljeinvesteringar og god prisutvikling i delar av industrien er vekstdrivarane. Sjølv om året er innleidd med kraftig børsuro, lågare ordreinngang og klare nedgangssignal i USA, kjem norsk industri til å ha mykje å gjere også i 2008, med rekordstor ordremengd. Også i Hordaland og Sogn og Fjordane ventar industribedriftene vekst i 2008, men veksttakta flatar noko ut i forhold til Det same gjør lønnsemda. I begge fylka ventar halvparten av bedriftene auka omsetning, mens rundt 10 prosent ventar redusert aktivitetsnivå. Det er framleis stort behov for tilsette i delar av industrien. Innanfor verkstadindustri planlegg tre av fire bedrifter å auke talet på tilsette i Innanfor mekanisk industri finn vi mange oljeog skipsrelaterte bedrifter som ventar sterk vekst også i I dei andre industrisegmenta vil veksten i større grad flate ut. Når det gjeld investeringar, er det planlagt tilsvarande nivå som i Offshoreaktiviteten når nye høgder i 2008 Investeringane på norsk sokkel nådde nye høgder i Investeringane kom opp i 109 milliardar kroner, nesten 14 milliardar meir enn året før. I 2008 er det venta ytterlegare vekst, med investeringar på 130 milliardar kroner. Det er den vedvarande høge oljeprisen som er årsaka til den høge investeringsaktiviteten på norsk sokkel. Den høge etterspørselen har òg ført til ein kraftig auke i kostnadsnivået. I 2007 blei dei største investeringane gjorde på utbyggingsprosjekta Ormen Lange, Alvheim, Gjøa og Tyrihans. Det går òg føre seg fleire mindre utbyggingar og ein del prosjekt for å auke utvinningsgraden i eksisterande felt. Det høge investeringsnivået er ei av dei viktige drivkreftene bak høgkonjunkturen i Noreg. Det oljerelaterte næringslivet står sterkt på Vestlandet, og ringverknadene er store. Milliardar kroner Figur 1: Investeringar på norsk sokkel. Kjelde SSB. Leverandørane markerer seg dessutan i stadig større grad på den internasjonale offshoremarknaden. Som følgje av aukande etterspørsel ventar fleirtalet av bedriftene innanfor olje- og gassutvinning aukande omsetning og driftsmargin. Også innanfor kraftforsyning er det venta vekst i Sterk krone svekkjer lønnsemda innanfor havbruk Innanfor havbruk blei 2007 eit godt år trass i lågare prisar. Det var auka produksjonsvolum som sørgde for det. Marknadstilgang og sjukdom er dei største utfordringane for næringa. For 2008 trur bedriftsleiarane i stor grad på ein stabil marknadssituasjon. Dei trur likevel at omsetninga kjem til å auke noko i året som kjem, og likeins driftsresultatet. Fleire av bedriftsleiarane er derimot urolege for konsekvensane av den sterke krona, og éin av tre trur at dette kan svekkje driftsresultatet i Stabilt innanfor landbruk Stabilitet pregar framtidsutsiktene i landbru ket. Av dei 25 bruka som er med i utvalet, trur to av tre på eit stabilt aktivitetsnivå. Det kan sjå ut til at investeringane vil halde seg stabile, mens driftsresultat vil gå noko ned samla sett. Den utprega småbruksstrukturen skaper utfordringar for landbruket på Vestlandet. Stadig fleire tek derfor garden i bruk til andre aktivitetar knytte til kultur og reiseliv. Høg aktivitet i petroleumsnæringa gir gode tider for leverandørane. D&F Group, med hovudkontor i Bergen, leverer tenester innanfor vedlikehald og innreiing, mellom anna til ConocoPhillips på Ekofiskfeltet. Foto: D&F Group/Kjetil Alsvik. 10

11 Walaker Hotell: Lite hotell med god lønnsemd Like ved fjorden i den idylliske bygda Solvorn i Luster kommune finn vi Walaker Hotell. Hotellet, som har gått i arv frå generasjon til generasjon, er eit lite hotell med 22 rom. Hotellet har vore eigd av familien sidan 1690 og er det eldste familiedrivne hotellet i Noreg, med 319 års historie i år. Ole Henrik Nitter Walaker, niande generasjon hotellvert i familien, kan fortelje at det er svært hyggjeleg å drive hotell i Luster. Vi har stor aktivitet i sesongen, som varer frå 1. mai til ut september. Vi startar i mai med opning av utstilling i eige kunstgalleri. Frå midten av juni og ut august har vi stort sett fullt belegg. No jobbar vi med å utvide sesongen for kurs- og konferansegjester til april og oktober. Walaker kan fortelje at det dei siste ti tolv åra er investert 35 millionar i oppgradering av bygningsmassen. Vi omset for 6 millionar i året og har ein driftsmargin på 20 prosent. Det er vi godt nøgde med. Dei fleste gjestene kjem frå Noreg, men vi har òg ein del amerikanarar som er etterkommarar av utvandra nordmenn. Dette er individuelle gjester som i liten grad lèt seg påverke av terrortruslar og valutasituasjon dei kjem i alle tilfelle. Walaker er derfor lite bekymra for den låge dollaren; då er det verre med renta. Høge investeringar har gitt hotellet mykje gjeld. Walaker Hotell er det eldste familiedrivne hotellet i Noreg. Foto: Walaker Hotell. Behovet for transporttenester aukar stadig Den høge aktiviteten i mellom anna industri og bygg og anlegg har dei siste åra medført stort behov for transporttenester. Auka spesialisering gjer òg sitt til at det blir transportert stadig meir gods, og at transportlengda aukar. Marknaden for transport er venta å auke noko også i I begge fylka ventar 40 prosent av bedriftene auka omsetning, og i motsetning til dei fleste andre næringar er optimismen større enn på same tid i fjor. Det er òg stor tru på auka lønnsemd, og nesten 50 prosent av bedriftene innanfor transport av gods på veg ventar auka driftsmargin i Næringa planlegg å auke sysselsetjinga med 700 kommande år. Høg aktivitet i reiselivsnæringa I begge fylka er reiselivsnæringa inne i ei positiv utvikling. Det er høg aktivitet i næringslivet, samtidig som folk bruker stadig meir pengar på ferie og fritid. Dei gode tidene gjer at talet på overnattingar ved hotella i Hordaland og Sogn og Fjordane aukar meir enn elles i landet. Tal for januar og februar viser at Hordaland har hatt ein auke på sju prosent, Svak dollar og fallande pund kan på sikt ramme utanlandsturismen på Vestlandet. mens Sogn og Fjordane auka med heile ni prosent. Landsgjennomsnittet var på fem prosent. Veksten slår svært ulikt ut i dei to fylka. Mens det er kurs- og konferansemarknaden som aukar mest i Hordaland, er det ferie og fritid som aukar mest i Sogn og Fjordane. Yrkestrafikken, som står for rundt halvparten av overnattingane i begge fylka, auka med fire prosent i Hordaland og åtte prosent i Sogn og Fjordane. Kapasitetsutnyttinga er på omtrent same nivå som i fjor på same tid. Reiselivsbedriftene er framleis prega av stor optimisme trass i at krona styrkjer seg og uro på børsane skaper større uvisse. Tredjekvar reiselivsbedrift i Hordaland og annakvar i Sogn og Fjordane ventar vekst i etterspørselen i Dette viser bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret. Reiselivsnæringa er blant dei næringane der flest ventar auka omsetning i året som kjem, og særleg høg er optimismen i hotellnæringa. Det er òg stor tru på betre lønnsemd. Behovet for arbeidskraft er stort, og næringa planlegg å auke sysselsetjinga med rundt 500. Noko utflating innanfor arkitekt og byggteknikk Forretningsmessig tenesteyting er ei av næringane som veks mest, og dei siste fem åra har talet på arbeidsplassar i denne næringa auka med nesten 5000 i Hordaland og Sogn og Fjordane. Næringa sysselset no fleire enn heile bygg- og anleggsnæringa. Bedriftene leverer ei rekkje tenester til resten av næringslivet, mellom anna arkitekt- og prosjekteringstenester, juridiske tenester, rekneskap og IKT-relaterte tenester. Bedriftsundersøkinga tyder på at den sterke veksten held fram, og bedriftene er like optimistiske som dei var for eitt år sidan. I Hordaland ventar netto halvparten av bedriftene auka omsetning, mens talet i Sogn og Fjordane er på snautt 30 prosent. I Hordaland er det no ein tendens til utflating innanfor arkitekt- og byggtekniske tenester. I begge fylka er det venta ein samla sysselsetjingsvekst på nesten 1500 medarbeidare. 11

12 Prisane stabiliserer seg i bustadmarknaden Etter fleire år med god vekst i prisane på brukte bustader endra marknaden seg markant sommaren Prisane begynte å gå ned, og omsetningstida auka. Dei tre første månadene av 2008 ser det derimot ut til at prisane er i ferd med å stabilisere seg i Bergen. Men dersom vi samanliknar gjennomsnittleg kvadratmeterpris i mars 2008 med same tidspunkt året før, har prisane gått ned med seks prosent. Ingen av dei andre byane i Noreg har hatt så stor nedgang. I Hordaland utanom Bergen er prisane uendra. Omsetningstida for bustader i Bergen og elles i Hordaland er på sju veker, mot to veker for eitt år sidan. Alle dei andre storbyane utanom Oslo har like lang eller lengre omsetningstid. Region Mars 08 Endring fra mars 07 Oslo 4,1 7 % Stavanger 0,3 0 % Tromsø 27,2-3 % Bergen 27,1-6 % Trondheim 24,8-4 % Snitt Noreg 24,8 0 % Tabell 1: Pris per kvadratmeter for alle bustader i 1000 kroner. Kjelde NEF. Framleis høg vekst innanfor engroshandel Optimismen er framleis stor. Foto: Oskar Andersen. Stabilt i offentleg sektor, men vekst innanfor barnehagar Med rundt sysselsette er offentleg sektor den desidert største arbeidsgivaren i Hordaland og Sogn og Fjordane. Den siste bedriftsundersøkinga viser at utviklinga er venta å halde fram på eit stabilt nivå innanfor både forvalting og tenesteyting, med unntak Hordaland av barnehagesektoren i Hordaland. Her er det planlagt ein sysselsetjingsvekst på heile 30 prosent, men stor mangel på førskulelærarar kan komme til å hindre denne veksten. Innanfor privat personleg tenesteyting som frisør og skjønnheitspleie er det venta ei stabil utvikling i 2008, både når det gjeld omsetning, driftsinntekter og lønnsemd. Høg aktivitet i næringslivet gir høg omsetning innanfor engroshandel. I Hordaland har omsetningsauken i engroshandelen halde fram med full styrke i Med ein omsetningsauke på elleve prosent er veksten høgare enn for eitt år sidan, og høgare enn landsgjennomsnittet. I Sogn og Fjordane har veksten innanfor engroshandel flata ut i Innanfor detaljhandel ligg Hordaland og Sogn og Fjordane på landsgjennomsnittet med ein vekst på høvesvis ti og åtte prosent. I begge fylka aukar bilsalet framleis sterkt, som det gjer i resten av landet. Bedrifter i prosent Industri Energi Bygg og anlegg Primærnæringane Reiseliv Varehandel Bank, finans og eigedom Transport og kommunikasjon Forretningsmessig tenesteyting Figur 2: Forventningsindeks for omsetning 2007 og 2008 netto prosentdel bedrifter i Hordaland som ventar auka omsetning kommande år (n = 924). Kjelde: Næringsbarometeret. Den siste bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret viser at handelsbedriftene har stor tru på vedvarande vekst i Optimismen er særleg stor i Sogn og Fjordane, der fleire enn i fjor ventar auka omsetning. I Hordaland er tendensen motsett her er det færre enn i fjor som ventar vekst det kommande året. I begge fylka får vi truleg framleis sjå størst vekst innanfor engroshandel. Når det gjeld lønnsemd, er optimismen klart høgast blant engrosbedriftene i begge fylka. Heile 60 prosent av bedriftene ventar auka driftsmargin i Innanfor detaljhandel er talet 35 prosent. Sogn og Fjordane Industri Energi Bygg og anlegg Bedrifter i prosent Primærnæringane Reiseliv Varehandel Bank, finans og eigedom Transport og kommunikasjon Forretningsmessig tenesteyting Figur 3: Forventningsindeks for omsetning 2007 og 2008 netto prosentdel bedrifter i Sogn og Fjordane som ventar auka omsetning kommande år (n = 567). Kjelde: Næringsbarometeret. 12

13 Fakta: Skigutar med stor suksess Skigutane AS administrerer merkevarene Kari Traa, Bula, Åsnes, Linken og Extrem og har base i friluftbygda Voss. Det er 75 tilsette fordelt på fem lokalitetar Voss, Åre, Oslo, Straumsnes og Shanghai (Kina). Selskapa omsette for ca. 150 mill. i Alle merkevarene blir designa og utvikla i Sverige og Noreg. Har du høyrt om Bula eller Kari Traa? Svaret er nok ja men har du høyrt om Skigutane? Då ristar du kanskje på skallen. Skigutane er ein crazy gjeng som jobbar med merkevarene Bula, Kari Traa, Linken, Åsnes og no også Extrem. Det starta med ein Bula-kaps Det heile starta med at kulekøyraren Hans Engelsen Eide på slutten av 80-talet kjøpte seg ein Bula-kaps i Colorado. Seinare fekk han avtale om å importere Bula til Noreg, og i 1990 starta han Skigutane på Voss. Med god profilering gjennom Arne Hjeltnes og Gutta på tur og Stine Lise Hattestad, som tok OLgull med Bula-lue på hovudet, tok snøballen til å rulle. Etter at Bula-buksa blei lansert på slutten av 90-talet, kom Jan Øyvind Lauritzen inn som 50/50-partnar i selskapet. Han såg eit stort utviklingspotensial i varemerket Bula, og sidan har utviklinga vore eventyrleg. Kari Traa kjem med på laget Skigutane har utvikla ein eigen kolleksjon saman med Kari Traa. Først kom ein eigen Kari Traa-kolleksjon med luer og panneband, deretter fleire andre produkt. Øyvind Lauritzen og Hans Engelsen Eide i Skigutane AS har nesten doblet omsetningen fra 2006 til Nå har de også kjøpt Folgefonn Sommarskisenter. Foto: Arne Hofseth/Bergens Tidende. Kari Traa. Foto: Skigutane. Utstyr frå topp til tå For to år sidan kjøpte Skigutane Åsnes skifabrikk i Sunnfjord og Linken binding i Narvik. Skigutane kunne dermed levere alt som skal til, frå inst til ytst og frå topp til tå, for den som skal på ski. Åsnes skifabrikk er den siste skifabrikken som er att i Noreg. Då Skigutane gjekk inn i 2006, hadde fabrikken store problem, og avgjerda om å flagge heile produksjonen ut til Kina var teken. Skigutane avlyste utflagginga og investerte i staden fleire millionar kroner i fabrikken i Fjaler. I 2007 tente Åsnes pengar, og potensialet for vidare vekst er stort. No har Skigutane dessutan kjøpt Extrem AB i Sverige. Extrem produserer ski og snowboard. Frå no av kjem Skigutane til å bruke Åsnes som merkevare i nordiske greiner, Linken på alpinski og Extrem på snowboard. I dag er Skigutane oppe i 75 tilsette og omset for 150 millionar kroner. 13

14 Spesialartikkel: Faktorar som kan verke negativt på driftsresultatet i 2008 Uroa på finansmarknaden kan gi utfordringar Auka lønns- og materialkostnader bekymrar næringslivet. Seks av ti bedriftsleiarar ventar at det auka kostnadsnivået får ein negativ innverknad på driftsresultatet i Få verksemder ventar at uro på børsane og styrkt kronekurs skal føre til redusert driftsresultat i Men uroa i finansmarknaden kan på sikt gi store utfordringar for fleire næringar. Uro for auka kostnadsnivå Næringslivet i Hordaland og Sogn og Fjordane kan sjå tilbake på fleire år med vekst og god økonomisk utvikling. Held denne utviklinga fram også dei kommande åra, eller er det teikn som tyder på at vi nærmar oss konjunkturtoppen? Gjennom bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret er bedriftsleiarar i Hordaland og Sogn og Fjordane spurde om i kva grad faktorar som styrkt kronekurs, auka lønns- og materialkostnadar, mangel på arbeidskraft, uro på børsane og svak bustadprisutvikling kjem til å verke negativt inn på driftsresultatet det kommande året. Ikkje uventa er det auka lønns- og materialkostnadar som i størst grad blir vurdert som ei utfordring for bedriftene. Det er særleg innanfor industri og reiseliv ein ser på dette som ei sentral utfordring, men også i bygg og anlegg, transport og kommunikasjon og varehandel er meir enn halvparten av verksemdene uroa over auken i kostnadsnivået. Verksemder på området bank, finans og eigedom skil seg tydeleg ut frå dei andre næringane. Her er det berre rundt 20 prosent som meiner at auken i lønns- og materialkostnadar kjem til å få stor negativ innverknad på driftsresultatet i år. Mangel på arbeidskraft Mangel på arbeidskraft blir òg trekt fram som ei utfordring for mange av verksemdene, men her er biletet mindre eintydig. For bank, finans og eigedom og primærnæringane trur heile 60 prosent at mangel på arbeidskraft får liten eller ingen negativ innverknad på driftsresultatet i Innanfor industri, energi, bygg og anlegg, transport og kommunikasjon og forretningsmessig tenesteyting er det derimot større pessimisme knytt til effektane av mangel på arbeidskraft. Tredjekvar verksemd innanfor desse næringane ventar at mangel på arbeidskraft i stor grad kjem til å påverke driftsresultatet i negativ retning. Dyre kortsiktige løysingar i form av innleigd arbeidskraft, redusert arbeidskvalitet, låg effektivitet og Bedrifter i prosent I svært stor eller stor grad I nokon grad I liten grad Industri Energi Bygg og anlegg Primærnæringane Figur 1: Bedriftenes vurdering av om auka lønns- og materialkostnader kjem til å verke negativt inn på driftsresultatet for 2008 (n = 1100). Kjelde: Næringsbarometeret. Bedrifter i prosent fleire reklamasjonar er blant effektane av ein sterkt pressa arbeidsmarknad. Avventande til uro på børsen Det er relativt få verksemder som meiner at uro i finansmarknaden eller styrkt kronekurs vil påverke driftsresultatet for inneverande år. Berre mellom 10 og 15 prosent av verksemdene meiner at dette kjem til å påverke resultatet i stor grad. Verksemder innanfor forretningsmessig tenesteyting og primærnæringane meiner seg minst råka av uro i finansmarknaden. I svært stor eller stor grad I nokon grad I liten grad Industri Energi Bygg og anlegg Primærnæringane Reiseliv Varehandel Bank, finans og eigedom Reiseliv Varehandel Bank, finans og eigedom Transport og kommunikasjon Forretningsmessig tenesteyting Transport og kommunikasjon Forretningsmessig tenesteyting Figur 2: Bedriftenes vurdering av om uro på børsane kjem til å verke negativt inn på driftsresultatet for 2008 (n = 1100). Kjelde: Næringsbarometeret. Ventar konsekvensar av finansuroen I Sparebanken Vest blir det peikt på at ein framleis er i ein tidleg fase, men at uroa i finansmarknaden kan få langt større innverknad på aktiviteten i delar av næringslivet enn verksemdene rapporterer. Uro på den internasjonale finansmarknaden botnar i ei finansdriven likviditetskrise. Konsekvensen er høgare renter og redusert tilgang på risikovillig kapital. På kort sikt vil effektane vere små, men dersom situasjonen blir langvarig, kan uroa i finansmarknaden forplante 14

15 Stoltz Bolig AS: Nye bustadprosjekt må leggjast på is Stoltz Bolig er eit heileigd dotterselskap av den bergenske entreprenørverksemda Stoltz entreprenør og har vore i marknaden sidan Selskapet driv med utvikling av leilegheitsprosjekt i Bergensområdet, og dei tek hand om heile verdikjeda i bustadutviklinga frå erverv og regulering av tomt via prosjektering til sal av ferdige bustader. Stoltz Bolig fullførte rundt 70 leilegheiter i 2007 og har om lag 170 under produksjon for ferdigstilling i 2008 og Dagleg leiar Erik Skorve merkar effekten av ein meir avventande bustadmarknad, og han meiner at mykje skriv seg frå reint psykologiske mekanismar. Stadige avisoppslag om krise i bustadmarknaden, uro på børsane, ei sterkare krone og fare for aukande renter har ført til at publikum er meir avventande. Omsetningstakta i bustadmarknaden går ned, og prisutviklinga blir dårlegare. Men dei underliggjande strukturane er uendra. Framleis er det mangel på bustader, og publikum har høg kjøpekraft. Det burde såleis ikkje vere fare for langvarige problem for byggjenæringa. Den gruppa som er mest utsett ved ei negativ utvikling, er investorar som har spekulert i bustadmarknaden, meiner Skorve. Dei som før var kjøparar, er no blitt seljarar. Det er klart at dette merkast i marknaden i ein periode. Erik Skorve Dagleg leiar Stoltz Bolig. Sjølv har Stoltz Bolig AS måtta leggje på is eit bustadprosjekt med 180 leilegheiter som skulle startast opp våren Manglande interesse ved førehandssal gjer at prosjektet blir utsett til neste år. Verksemda har likevel høg aktivitet og fulle ordrebøker og reknar med at byggjenæringa i Bergen framleis har gode utsikter til vidare vekst. Hornet borettslag, Laksevåg. Foto: Stoltz Entreprenør AS. seg til resten av næringslivet, seier Henning Nordgulen, direktør for Bedriftsmarkedsdivisjonen i Sparebanken Vest. Banken opplever framleis høg etterspurnad etter kapital, men reknar med eit meir forsiktig investeringsnivå i tida som kjem. Særleg for bygg- og anleggsnæringa kan konsekvensane syne seg raskt. Omsetningstakta i bustadmarknaden går ned som ein konsekvens av høgare rentekostnadar og ei meir avvetnande haldning til investeringar. Redusert risikovilje i finansmiljøa stiller krav om større grad av førehandssal før utbyggingsprosjekt kan realisertast. Særleg for dei minste aktørane blir dette ei stor utfordring, seier Nordgulen. Dei siste månadene har det vore ein auke i talet på konkursar blant bedriftene i BA-næringa, og det er særleg ein- og tomannsselskap som går over ende. Sjølv om Sparebanken Vest enno ikkje har sett teikn til aukande misleghald og problem blant kundane, ventar dei at fleire aktørar i næringa kan få problem dersom situasjonen i finansmarknaden blir langvarig. Sterk krone kan ramme reiselivet Ein sterk kronekurs over tid kan føre til at reiselivsnæringa taper terreng i den internasjonale marknaden. Dei største effektane blir truleg ikkje synlege på kort sikt, då mange feriereiser blir bestilte og betalte relativt lang tid før sjølve reisa. Utanlandske tilreisande utgjer mellom 35 og 40 prosent av over- nattingane ved hotella i Hordaland og Sogn og Fjordane. Statistikk for dei to første månadene i 2008 syner at talet på tilreisande frå Storbritannia har gått ned med 10 prosent i Hordaland og heile 22 prosent i Sogn og Fjordane samanlikna med same perioden året før. Det fell saman med at pundet er blitt vesentleg svekka i den same perioden. Ei sterk krone mot dollar og pund, slik vi har sett det dei seinare månadene, gjer det dessutan det meir attraktivt for nordmenn å feriere i Storbritannia og USA. Næringa kan dermed komme til å oppleve svikt i turisttrafikken både frå utanlandsmarknaden og heimemarknaden som følgje av den sterke kronekursen. 15

16 Helse Bergen har framleis god søknad til stillingar for legar og sjukepleiarar, men dei merkar den stramme arbeidsmarknaden ved at det er blitt vanskelegare å rekruttere til små deltidsstillingar og til helg og natt. Den største utfordringa er å rekruttere støttepersonell innanfor teknisk drift, reinhald og transport. Foto: Ole-Christian Amundsen, Helse Bergen. Ønskjer 9000 fleire medarbeidarar Arbeidskraftsbehovet er framleis høgt i dei fleste næringane i Hordaland, mens behovet for nye medarbeidarar har gått ned i Sogn og Fjordane. Fleire bedrifter slit med å skaffe nok arbeidskraft. Ønskjer 9000 fleire medarbeidarar i 2008 Ordresituasjonen er framleis god og aktiviteten høg i dei fleste næringane i Hordaland og Sogn og Fjordane. Det stadfester den siste bedriftsundersøkinga for Næringsbarometeret, som blei gjennomført i februar og mars i år. Det samla behovet for nye medarbeidarar er no 8000 i Hordaland og 900 i Sogn og Fjordane. Det svarer til ein sysselsettingsvekst på høvesvis vel 3,5 og 1,9 prosent. I Hordaland held arbeidskraftsbehovet seg svært høgt, og ein reknar med at veksten i sysselsetjinga blir på same nivået som i fjor. I Sogn og Fjordane ventar bedriftene ein nedgang i sysselsetjingsveksten neste år. Det kan komme av at dei ikkje klarer å skaffe nok arbeidskraft. I begge fylka har behovet for arbeidskraft auka innanfor varehandel og bank, finans og eigedom. I dei andre næringane er veksten i etterspurnaden noko dempa. Framleis stort behov for arbeidskraft i Hordaland I Hordaland er behovet for arbeidskraft framleis svært høgt og på same nivået som i fjor. Bygg og anlegg er den næringa som skil seg klart ut, med eit svært høgt arbeidskrafts- behov, trass i den kjølege bustadmarknaden, høgare rente og auka materialkostnader. Nesten halvparten av BA-bedriftene planlegg å auke bemanninga, og samla reknar ein med ein vekst på 1600 medarbeidarar. Det er særleg tømrarar, isolatørar og elektrikarar som er etterspurde. I tillegg er det stort behov for hjelpearbeidarar. Også industrien i Hordaland signaliserer framleis vekst i sysselsetjinga. Over 40 prosent av industribedriftene planlegg å tilsetje fleire, og ein reknar med ein vekst på 900 medarbeidarar i Størst vekst er venta i mekanisk industri. Industrien planlegg å tilsetje mange ingeniørar i tillegg til faglærte innanfor sveis, industrimekanikk og isolasjon. Sjølv om offentleg forvalting og tenesteyting prosentvis ventar relativt låg vekst, blir det likevel mange arbeidsplassar. Det er særleg behov for ulike type sivilingeniørar og ingeniørar til forvaltinga. Konkurransen om ingeniørar har dei siste par åra vore svært stor, og fleire kommunar har mist saksbehandlarar til privat sektor. I den offentlege tenesteytinga er det særleg stort behov for sjukepleiarar, omsorgsarbeidarar/hjelpepleiarar og førskulelærarar. Færre jaktar på nye medarbeidarar i Sogn og Fjordane I Sogn og Fjordane har etterspurnaden etter ny arbeidskraft blitt kraftig redusert det siste året. Venta vekst er redusert frå 3,2 prosent våren 2007 til 1,9 prosent våren Den største nedgangen har vore innanfor bygg og anlegg. Her er venta vekst redusert frå 400 til 150 sysselsette det siste året. I industrien er venta vekst redusert frå 350 til 70 sysselsette Noko av årsaka til det tilsynelatande reduserte behovet for arbeidskraft er truleg at bedriftene slit med å rekruttere nye medarbeidarar. Reiselivsnæringa merkjer seg no ut med størst behov for arbeidskraft. Veksten er venta å bli 7 prosent, noko som tilsvarer 100 medarbeidarar. Også bank, finans og eigedom signaliserer høg sysselsetjingsvekst, men det er ei relativt lita næring i Sogn og Fjordane. 16