Kapittel 2 Setje opp LibreOffice

Transkript

1 Kome i gang Kapittel 2 Setje opp LibreOffice Vel innstillingar som passar deg LibreOffice versjon 4.0

2 Opphavsrett Opphavsretten til dette dokumentet ( ) tilhøyrer bidragsytarane som er lista nedanfor. Du kar lov til å distribuere dokumentet og/eller gjere endringar i det så lenge du held deg til anten GNU sin generelle publiseringslisens ( versjon 3 eller seinare, eller «Creative Commons Attribution License» ( versjon 3.0 eller seinare. Alle varemerke i dette dokumentet tilhøyrer dei respektive eigarane. Bidragsytarane Ron Faile Jr. Hazel Russman Jean Hollis Weber John A Smith Omsetjing Til norsk nynorsk ved Kolbjørn Stuestøl Tilbakemelding Forslag, rettingar og andre tilbakemeldingar om dette dokumentet kan gjerast (på engelsk) til: documentation@global.libreoffice.org Takk også til Dette kapitlet er basert på kapittel 2 i Getting Started with OpenOffice.org 3.x. Medarbeidarane for dette kapitlet er: Agnes Belzunce Peter Hillier-Brook Jean Hollis Weber Daniel Carrera Stefan A. Keel Michele Zarri Utgjevingsdag og programversjon Utgitt 14. februar Basert på LibreOffice 4.0. For Mac-brukarar Noen av tastekommandoane er ulike på Mac i høve til på Windows/Linux. Tabellen nedanfor viser noen av dei vanlegaste skilnadane brukte i dette dokumentet. Sjå i hjelp for meir om dette. Windows og Linux Mac-ekvivalent Effekt Verktøy Innstillingar menyval Høgreklikk LibreOffice Innstillingar Control + klikk og/eller høgreklikk avhengig av maskinoppsettet Tilgang til oppsettinnstillingane Opnar ein lokalmeny Ctrl (Control) z (Command, Cmd) Brukt saman med andre tastar F5 Shift+z+F5 Opnar navigatoren F11 z+t Opnar Stil- og formatvindauget Documentation for LibreOffice is available at

3 Innhald Opphavsrett...2 Bidragsytarane...2 Tilbakemelding...2 Takk også til...2 Utgjevingsdag og programversjon...2 For Mac-brukarar...2 Velje innstillingar for heile LibreOffice...4 Innstillingar for brukarinformasjon...4 Generelle innstillingar...5 Minneinnstillingar...6 Visinnstillingane...7 Innslillingar for skriv ut...9 Innstillingar for stiar...10 Fargeinnstillingane...11 Innstillingar for skrifttypar...13 Innstillingar for tryggleik...14 Tryggingsinnstillingar og åtvaringar...15 Personleg tilpassing...15 Innstillingar for utsjånad...16 Innstillingar for tilgjenge...17 Avansert...18 Nettoppdateringar...18 Innstillingane for Last inn/lagre...19 Generelt...19 VBA-eigenskapar...22 Microsoft Office...22 HTML kompatibilitet...23 Velje språkinnstillingar...24 Installere ordlister...24 Endre noen lokale innstillingar og språkinnstillingar...25 Instillingar for stavekontroll...25 Velje innstillingar for Internett...26 Kontrollere funksjonane for autoretting i LibreOffice...27 Setting up LibreOffice 3

4 Velje innstillingar for heile LibreOffice Denne bolken handlar om innstillingar som gjeld for heile LibreOffice. Skulle du ha behov for informasjon om innstillingar ikkje omtalt her, han du sjå i hjelp på nettet. Vel Verktøy Instillingar frå hovudmenyen for å få opp dialogvindauget for innstillingane for LibreOffice. Kva som kjem opp i lista i det venstre feltet i vindauget er avhengig av kva komponentar av LibreOffice som er opna. Illustrasjonane i dette kapitlet viser feltet slik det ser ut når eit dokument er opna i Writer. Trykk på pluss- eller trekantmerket framføre teksten «LibreOffice». Det kjem då fram ei liste over emne som du kan redigere. Trykk på eit av namna for å få opp den tilhøyrande sida i høgrefeltet i vindauget. Figur 1: Innstillingar for LibreOffice Merk Trykker du på knappen Avbryt (ikkje vist på figure over) heilt nede i vindauget vil alle sidene i vindauget bli sett tilbake til slik dei var då vindauget blei opna. Innstillingar for brukarinformasjon Her skriv du som oftast inn opplysningar om deg sjølv. Informasjonen herifrå blir brukt til fleire ting, mellom anna til å setje in data om kven som oppretta dokumentet og kven som sist endra det, kven som har set inn merknader osv. Sjå etter at opplysningane du skriv inn er korrekt. 4 Setting up LibreOffice

5 Figur 2: Fyll inn data om brukaren Fyll ut skjemaet (vist i figur 2) med dei opplysningane du meiner er nødvendige. Generelle innstillingar Du finn forklaringane på dei ulike innslaga i LibreOffice Generelt nedanfor. Figur 3: Generelle innstillingar for LibreOffice Hjelp - Tips Når Tips er aktivert, vil det dukke opp ei kort forklaring når du held musepeikaren over ein knapp eller eit felt utan å klikke. Hjelp - Extended tips Når Utvida tips er aktivert, vil det dukke opp ei breiare forklaring når du held musepeikaren over funksjonen til ein menykommando eller eit felt i eit dialogvindauge. Hjelpeagent Hjelpeagenten er ein hjelpar tilsvarande Mocrosoft sin Assistent. Du slår han av og på ved å merke eller fjerne merkinga. Du set agenten tilbake til normalinnstillingane ved å trykke på knappen Nullstil hjelpeagenten. Velje innstillingar for heile LibreOffice 5

6 Dialogvindauget for opning og lagring Bruk dialogvindauge til LibreOffice Dersom dette valet ikkje er avkryssa, vil dialogvindauget styrt av operativsystemet i maskinen for å opne og lagre filer bli brukt. Når dette valet er merkt, vil dialogvindauget som er innebygd i LibreOffice bli brukt. I denne boka blir LibreOffice sine dialogvindauge bli brukte. Sjå kapittel 1, Introducing LibreOffice, for meir om Dialogvindauge for å opne og lagre filer i LibreOffice. Dialogvindauge for utskrift Bruk dialogvindauge til LibreOffice (Bare i Mac). Når dette valet ikkje er avmerkt, vil det normale utskriftsvindauget i operativsystemet bli brukt. Når dette valet er merkt, vil dialogvindauget som er innebygd i LibreOffice bli brukt. I denne boka blir LibreOffice sine dialogvindauge bli brukte. Dokumentstatus Utskriving skal bli sett på som endring av dokumentet Dersom det er kryssa av for dette valet, vil utskrivingsdatoen bli registrert i dokumentet som ei forandring. Dersom du prøver å lukke dokumentet, vil du bli spurd om du vil lagra først, sjølv om du ikkje har gjort endringar i det. Dokumentstatus Tillat lagring av dokument sjølv om dei ikkje er endra Normalt vil menyvalet Fil Lagra log lagringsknappen på verktøylinja ikkje vere tilgjengelege når det ikkje er gjort endringar i dokumentet. Snarvegen Ctrl + S vil heller ikkje virke. Merker du av for dette valet, kan du lagra dokument sjølv om dei ikkje er endra. År (to siffer) Bestemmer korleis eit tosifra år skal tolkast. I standardoppsettet er dette sett til Dette betyr at dersom du skriv inn for eksempel datoen blir dette oppfatta å vere Datoen blir tolka til å vere Minneinnstillingar På sida LibreOffice Minne kan du velje korleis LibreOffice skal bruke minnet i datamaskinen og kor mykje minne som blir brukt. Før du gjer endringar i normaloppsettet, bur du vurdere følgjande: Meir minne kan gjere LibreOffise raskare og greiare å arbeide med. For eksempel vil mange angresteg bruke meir minne. Ulempen er at det blir mindre minne igjen til andre oppgåver og at du rett og slett bruker opp alt minne i maskinen. Idersom dokumentet inneheld mange objekt, som t.d. Bilete, eller inneheld store objekt, kan du forbetre LibreOffice sine ytingar ved å auke minnet for LibreOffice eller for objekta. Dersom du oppdagar at objekta ser ut til å forsvinne frå eit dokument som inneheld mange objekt, kan du prøve å auke talet på objekt i mellomlageret. (Objekta er framleis i fila sjølv om du ikkje ser dei på skjermen). NB. Ein feil som det ikkje har vore råd å rette opp, er at bilete forsvinn med ei melding om at biletet ikkje kan visast. Dersom du lagrar dokumentet med denne meldinga, er biletet borte. 6 Setting up LibreOffice

7 Figur 4: Minneinnstillingar for programma i LibreOffice Dersom det er merkt av for Last inn LibreOffice ved oppstart, vil det bli lagt inn ein knapp kalla snarstartaren på skrivebordet eller i systemlinja nedst på skjermen. Dette gjer at LibreOffice vil starte raskare. Ulempen er at LibreOffice bruker litt minne sjølv om det ikkje er aktivert. Dette valet (i Linux kalla Enable systray quickstarter) er ikkje tilgjengeleg på Mac OS X og andre system der snarstartarmodulen ikkje er installert. Visinnstillingane Innstillingane på sida LibreOffice Vis påverkar utsjånaden til og bruken av dokumentvindauget. Set dei slik det passar best for deg. Figur 5: Innstillingane for Vis for LibreOffice applications Brukargrensesnitt Skalering Dersom teksten i hjelpfilene eller menyane er for stor eller for liten, kan du endre dette ved å skrive inn ein ny skaleringsfaktor. Visinga er også avhengig av kva skrifttype som er tilgjengelege, så det kan hende du må prøve deg fram for å få best mogleg resultat. Valet her påverkar ikkje skriftstorleiken på teksten i dokumenta. Velje innstillingar for heile LibreOffice 7

8 Brukargrensesnitt Ikonstorleik og ikonstil I den første nedtrekksmenyen kan du velje storleiken på ikona (knappane) på verktøylinja. Du kan velje mellom Automatisk, Små eller Store. Vel du automatisk, blir innstillingane frå operativsystemet brukt. Den andre nedtrekksmenyen bestemmer ikonstilen (temaet). Her betyr Automatisk at det blir brukt eit ikonsett som er kompatibelt med operativsystemet og val av skrivebord, for eksempel KDE eller Gnome i Linux. Brukargrensesnitt Bruk systemskrifta i brukargrensesnittet Kryss av for dette valet om du føretrekk å bruke standard skrifttype frå operativsystemet i brukargrensesnittet i staden for skrifttypen som blir levert saman med LibreOffice. Brukargrensesnitt Kantutjamning for skrift (Ikkje tilgjengeleg i Windows, ikkje vist på figur5). Dette valet gjer teksta litt meir avrunda i skjermvisinga. Skriv inn den minste skriftstorleiken som kanutjamninga skal brukast på. Meny menyikon Bestemmer om ikona skal bli viste i menyane saman med menyteksten Skriftlister Vis førehandsvising av skrifter Bestemmer om utlistinga av skrifttypane skal visast som vist til venstre i figur 6. der skriftnamna blir brukte for å vise korleis skrifttypen ser ut, eller slik som til høgre i 6 der bare skriftnamna blir viste. Listene vil vise alle skrifttypane som er installerte i maskinen. Skrifttypar som er innstilte for å bli brukte saman med spesifiserte skrifter som t.d. arabisk, hebraisk, malayalam osv. Vil i tillegg også vise eit lite teksteksempel. Figur 6. Liste over skrifttypar med (til venstre) og utan (til høgre) førehandsvising Skriftlister Vis skrifthistorie Dersom denne er merka av, vil dei fem siste skrifttypane du kar brukt i det gjeldande dokumentet bli viste øvst i lista over skrifttypar. Elles blir skrifttypane viste alfabetisk. Biletvising Bruk maskinvareakselerasjon Bruker oppsettet for grafikkinstillingane i maskinen til å forbetra skjermvisinga. Dette er ikkje tilgjengeleg på alle operativsystema og heller ikkje i alle distribusjonane av LibreOffice. 8 Setting up LibreOffice

9 Biletvising Bruk kantutjamning Slår av eller på kantujamninga. Kantutjamning vil gjere at skjermvisinga av grafiske objekt blir mjukare utan hakkete overgangar. Dette er ikkje tilgjengeleg på alle operativsystema og heller ikkje i alle distribusjonane av LibreOffice. Tips Trykk Shift+Ctrl+R for å tilbakestille eller oppdatere visinga av dokumentet etter at du har slått kantutjamninga av eller på for å sjå effekten. Musplassering Bestemmer om og korleis musepeikaren skal plasserast i nyleg opna dialogvindauge. Den midtre museknappen Definerer funksjonen til den midtre museknappen. Automatisk rulling Dersom du held inne knappen medan du drar, vil visinga av sida endre seg. Lim inn frå utklippstavla Trykk på knappen for å lime inn innhaldet av «utvalstavla» der musemarkøren er plassert. «Utvalstavla» er uavhengig av den vanlege utklippstavla som du bruker med Rediger Kopier/klipp ut/lim inn eller dei respektive snarvegstastane. Utvalstavla og utklippstavla kan innehalde ulike element samstundes. Funksjon Utklippstavla Utvalstavla Kopier innhaldet Rediger Kopier Ctrl+C Merk tekst, tabell eller objekt. Lim inn innhaldet Lim inn i eit anna dokument Rediger Lim inn Ctrl+V limer inn ved markøren Ingen effekt på innhaldet i utklippstavla. Klikk midtre museknapp for å lime inn der markøren er plassert Innhaldet i utvalstavla er det som er merkt i dokumentet. Utval Gjennomsikt Bestemmer kor synleg ein merkt tekst eller eit merkt bilete skal vere synleg på ein skyggelagt bakgrunn. For å gjere den skyggelagte bakgrunnen meir eller mindre mørk, gjer du prosenten for gjenomsikt større eller mindre. Vil du heller at det som er merkt skal visast reversert, typisk kvit tekst på svart bakgrunn, fjernar du merkinga av dette valet. Innslillingar for skriv ut Sida LibreOffice Skriv ut blir brukt for å setje utskriftalternativa slik at dei passar skrivaren og utskriftmåtane du oftast bruker. Velje innstillingar for heile LibreOffice 9

10 Figur 7: Generelle utskriftsinnstillingar gjeldande for alle komponentane i LibreOffice I Åtvaringar ved utskrift (nedst på sida) kan du velje om du skal bli åtvara dersom papirstorleiken eller papirretninga i skrivaren er feil i høve til dei verdiane som er sette i dokumentet. Dette kan vere nyttig dersom du ofte arbeider med ulike papirformat for eksempel ved at du skriv ut dokument frå andre land. Tips Dersom det du skriv ut ikkje blir plassert korrekt på arket, at utskrifta blir klippt på ein av kantane eller liknande, er den vanlegaste årsaka at papirstorleiken sett av dokumentet ikkje stemmer med det som er i skrivaren. Innstillingar for stiar På sida LibreOffice Stiar kan du endre adressene til filer som er assosierte med eller blir brukte av LibreOffice slik det best passar deg. For eksempel kan du i eit Windows-system velje å lagra andre stader enn i «Mine dokumenter», som er standard for Windows. For å endre i lista merker du eitt av innslaga og trykker på knappen Rediger. I redigeringsvindauget Rediger stigar kan du legge til eller fjerne mapper etter behov. Trykk OK når du er ferdig. Merk at ein del av innslaga kan ha i det minste to stiar, ein til ei delt mappe, som kan vere på eit nettverk, og ein annan sti til ei brukarspesifisert mappe, til vanleg på den brukte datamaskinen. Tips Du kan bruke innslaga på LibreOffice Stiar til å kompilere ei filliste som for eksempel filene som inneheld autotekst, for å lage reservekopiar eller for å kopiere over på ein annan datamaskin. 10 Setting up LibreOffice

11 Figur 8: Filstiane som blir brukte av LibreOffice Fargeinnstillingane Sida LibreOffice Fargar blir brukt til å bestemme kva fargar som skal bli brukte i dokumenta i LibreOffice. Dette gjer du ved å velje kva fargar som skal vere i den fargepaletten som blir brukt i alle komponentane i LibreOffice. Du kan redigere eksisterande fargar eller legge til nye fargar. Endre ein farge: 1) Vel fargen du vil endre frå lista eller frå fargetabellen. 2) Skriv inn dei nye verdiane fargen skal ha. Dette kan du velje mellom å gjere dette i fargemodellen RGB- (Raud, Grøn, Blå) eller CMYK (Cyan, Magenta, Yellow (Gul), Black (Svart)). Den nye fargen blir vist i den nedre av dei to fargerutene opp til høgre i vindauget. 3) Om ønskjeleg kan du også gi fargen eit nytt namn. 4) Trykk på knappen Endra for å legge fargen inn i fargetabellen. Velje innstillingar for heile LibreOffice 11

12 Figur 9: Definere fargar for fargepaletten i LibreOffice Du kan også trykke på knappen Rediger for å opna dialogvindauget for Fargehentaren vist i 10. Her kan du velje ein farge frå fargefeltet til venstre i vindauget eller du kan skrive inn verdiar i dei ulike fargesystema viste til høgre. Du kan då skrive inn fargeverdiane i fargesystema RGB, CMYK eller HSB (Hue (kulør), Saturation (metting) og Brightness (lysstyrke)). Figur 10: Redigere fargar Fargefeltet til venstre er kopla saman med innskrivingsfelta til høgre slik at når du gjer ei endring i eitt av felta, blir denne også registrert i dei andre felta. Den venstre delen av fargefeltet nede til venstre viser den endra farge medan den høgre delen viser den gjeldande (uendra) fargen. 12 Setting up LibreOffice

13 Når du er ferdig med redigeringa, trykker du OK for å lukke vindauget. Den nydefinerte fargen vil nå vere synleg i den nedre av dei to fargefelta framføre knappane. Skriv eit namn på denne fargen i namnefeltet og trykk Legg til. Du vil nå kunne sjå den nye fargen i fargepaletten. Du ka også definere eller endre fargane via dialogvindauget Område som kjem fram når du høgreklikkar i eit teikneobjekt. Lag eit teikneobjekt i Calc og høgreklikk i objektet og vel Område i lokalmenyen som kjem fram. I dialogvindauget for Område kan du i fanen Fargar også lagra og hente fram fargepalettar. Dei innstillingane du gjer her, er likevel bare gjeldande for den komponenten av LibreOffice som endringa er gjort i. Kvar komponent har sine eigne palettar. Innstillingar for skrifttypar Denne er særleg aktuell når du mottar dokument som inneheld andre skrifttypar enn det maskinen er sett opp med. Normalt vil LibreOffice finne ein liknande skrifttype automatisk, men du kan også definere erstatningar for kva skrifttype som helst som måtte finnast i dokumentet. Figur 11: Definere ein skrifttype som skal erstattast av ein annan skrifttype På sida LibreOffice Skrifttypar: 1) Merk av for Bruk erstatningstabellen. 2) Vel den skrifttypen som skal bytast ut i nedtrekksmenyen i feltet Skrift. Dersom skrifttypen ikkje finst i tabellen, betyr det at han ikkje finst i maskinen. Du må i så tilfelle skrive inn namnet manuelt. 3) I feltet Byt ut med vel du ein passande skrifttype i nedtrekksmenyen. Sidan tabellen viser skrifttypane som finst i maskinen, må du sjølvsagt velje ein av desse. 4) Kontrollmerket til høgre for Byt ut med skifter til grønt. Trykk på dette. Det vil nå dukke opp ei rad med informasjon i feltet under innskrivingsfelta. Vel Alltid for å byte ut skrifttypen sjølv om den originale skrifttypen finst på maskinen. Trykk Berre skjerm om du bare vil byte ut skrifttypen brukt på skjermen og ikkje på utskriftene. Du ka sjå oversynet over dei ulike avkryssingskombinasjonane i Tabell 1. 5) På den nedre delen av sida kan du endre skriftinnstillingane for å vise koder som HTML og Basic (brukt i makroar). Velje innstillingar for heile LibreOffice 13

14 Tabell 1. Resultat av ulike val for skrifterstatningar Alltid Berre skjerm Resultat merkt tom Bytter skrifttype på skjerm og utskrift, sjølv om skrifttypen er installert. merkt merkt Bytter skrifttype bare på skjermen, sjølv om skrifttypen er installert. tom merkt Bytter skrifttype bare på skjermen, men bare om skrifttypen ikkje er er installert. tom tom Bytter skrifttype på skjerm og utskrift, men bare om skrifttypen ikkje er er installert. Innstillingar for tryggleik Sida LibreOffice Tryggleik blir brukt til å setje trygginga for lagring av dokument og for opning av dokument som inneheld makroar. Figur 12: Tryggingsinnstillingar for opning og lagring av dokument Tryggingsinnstillingar og åtvaringar Dersom du registrerer endringar, lagrar fleire versjonar eller inkluderer skjult informasjon eller merknader i dokumenta dine og ikkje vil at andre skal sjå desse, kan du setje inn åtvaringar for å minne deg om å fjerne desse. Mykje av desse informasjonane blir, om dei ikkje er fjerna, lagra saman med dokumentet sjølv om du lagrar i andre format enn OpenDocument-formatet, som er LibreOffice sitt standardformat. Dette gjeld også PDF-formatet. Trykk på knappen Val for å opna eit nytt dialogvindauge med ulike val (figur 13). Makrotryggleik Trykk på knappen Makro-tryggleik for å opna eit dialogvindauge (ikkje vist her) der du kan setje tryggingsnivået for å køyre makroar frå kjende og ukjende kjelder. 14 Setting up LibreOffice

15 Tryggingsinnstillingar og åtvaringar Dei følgjande vala gjeld for dialogvindauget for tryggingsinnstillingar og åtvaringar (figur 13). Fjern personleg informasjon ved lagring Kryss av for denne for alltid å fjerne brukardata frå fileigenskapane når fila blir lagra. Du kan også fjerne desse manuelt frå eit dokument dersom dette valet ikkje er kryssa av ved å gå inn på Fil Eigenskapar Generelt og fjerne markeringa for Bruk brukardata i fanen Generelt. Ctrl-klikk for å følgja hyperlenkjer Til vanleg er det merka av for denne. Dette gjer at du kan Ctrl + klikke på ei hyperlenke for å følgje lenka. Dei fleste finn dette ganske praktisk i og med at eit tilfeldig klikk på ei lenke ikkje aktiverer lenka. Fjernar du avmerkinga her, vil LibreOffice aktivere ei lenke med eit enkelt klikk. Dei andre vala i dette dialogvindauget er sjølvforklarande. Figur 13: Tryggingsinnstillingar og åtvaringar Personleg tilpassing Personleg tilpassing gir deg høve til å bruke tema (stilar) i LibreOffice. «Personas» som blir brukte her, er definerte stilar (tema) du kan laste ned frå Mozilla Firefox si personas-side. (Du finn alle detaljar om persona (på engelsk) på nettsida Du har valet mellom å ikkje bruke persona, bruke ein førehandsinstallert persona, laste ned ein persona frå Mozilla Firefox eller å bruke din eigen design. Standardinnstillinga er å bruke Førehandsinstallert Persona (dersom tilgjengeleg). Figur 14: Personleg tilpassing Trykk på Vel Persona for å opna dialogvindauget for å installere ein persona (figur 16). Du kan anten installere ein persona ved å skrive inn ein lokal URL til personaen eller du kan trykke på Velje innstillingar for heile LibreOffice 15

16 knappen Besøk Firefox Personas (krev tilkopling til Internett). Du finn instruksjonar om installeringa i dialogvindauget. Figure 15: Persona i bruk Innstillingar for utsjånad Figur 16: Dialogvindauget for å installere persona Det er ofte enklare å skrive, redigere og lage sideutformingar når du kan sjå sidemargane (tekstgrensene) og grensene for tabellar og bolkar (i Writer), sideskift i Calc, rutenettlinjer i Draw og Writer og andre hjelpemiddel. I tillegg ønskjer du kanskje å bruke andre fargar enn det som er brukt i standardoppsettet for LibreOffice i for eksempel merknadsindikatorane og feltavskyggingar. Sida LibreOffice Utsjånad (figur Figure 17) blir brukt for å bestemme kva element som er synlege og kva fargar desse element skal ha. For å vise eller skjule element som tekstgrenser o.l. set eller fjernar du merkinga i boksen framføre namnet på elementet. For å endre standardfargen for eit element, trykker du på nedoverpila i rubrikken Fargeinnstillingar i linja for namnet på elementet og vel ein fage frå nedtrekkslista. Korleis du kan endre dei tilgjengelege fargane er omtalt i «Fargeinnstillingane» på side 11. Ønskjer du å lagra fargeinnstillingane som eit fargeskjema, trykker du på knappen Lagra øvst i dialogvindauget og skriv inn namnet på skjemaet i dialogvindauget som kjem opp. Trykk OK når du er ferdig. 16 Setting up LibreOffice

17 Figure 17: Vis eller skjul tekst-, objekt- og tabellgrenser Innstillingar for tilgjenge I dette dialogvindauget bestemmer du om det er lov å bruke animasjonar, kor lenge hjelptipsa skal visast, noen innstillingar for høgkontrastvising og ein måte å endre skrifttype for brukargrensesnittet til LibreOffice. Støtta for tilgjenge er avhengig av «Java Runtime Environment» for å kunne kommunisera med dei ulike hjelpeverktøya. Dialogvindauget for å setje opp Support assistive technology tools blir ikkje vist i alle installasjonane av LibreOffice. Sjå Assistive Tools in LibreOffice i Hjelp om korleis du kan tilpasse dette. Kryss av for dei eigenskapane du ønskjer å bruke. Figur 18: Val av tilgang Velje innstillingar for heile LibreOffice 17

18 Avansert Java-innstillingar Dersom du installerer eller oppdaterer JRE «Java Runtime Environment» eller har meir enn ein JRE installert, kan du bruke LibreOffice Java-innstillingar for å velje kva JRE LibreOffice skal bruke. Dersom du er systemadministrator, programmerar eller på andre måtar tilpassar JREinstallasjonane, kan du bruke knappane Parametrar og Klassesti for å spesifisere denne informasjonen. Er det midterste feltet tomt, vent litt medan LibreOffice søker gjennom harddisken etter JRE. Dersom LibreOffice finn ein eller fleire JRE-ar, vil desse bli lista opp. Du kan då velje Bruk eit Java-køyremiljø og velje (om nødvendig) ein av JRE-ane i lista. Figur 19: Val av Java køyremiljø Alternative (ustabile) val Slå på eksperimentelle funksjonar Dette er funksjonar som ikkje er heilt ferdige eller som inneheld kjende feil. Kva som blir tatt med her vil variere frå versjon til versjon. Slå på makroopptak Slår du på denne, kan du registrere makroar, med noen avgrensingar. Du kan såleis ikkje opna vindauge, byte mellom vindauge og gjere opptak i eit anna vindauge enn det opptaket byrja i. Bare handlingar relaterte til dokumentinnhaldet kan spelast inn. Det er difor ikkje råd å endre vala eller å tilpasse menyar. Du finn meir om dette i kapittel 13, Kome i gang med makroar. Nettoppdateringar Sida LibreOffice Nettoppdateringar (figur 20) blir brukt til å velje om og eventuelt kor ofte programmet skal sjå etter oppdateringar på nettsida for LibreOffice. Dersom det er kryssa av for Sjå etter oppdateringar automatisk, vil det kome opp eit ikon til høgre på menylinja når ei oppdatering er tilgjengeleg. Klikk på ikonet for å få opp eit dialogvindauge der du kan velje å laste ned oppdateringa. Dersom det er kryssa av for Last ned oppdateringar automatisk, vil nedlastinga byrje når du klikkar ikonet på menylinja. Du kan endre kvar oppdateringa skal lagrast i maskinen ved å trykke på knappen Endra. 18 Setting up LibreOffice

19 Figur 20: Innstillingar for oppdatering Innstillingane for Last inn/lagre På denne sida kan du tilpasse innstilingane for å late inn og lagre slik at dei pasar deg best mogleg. Dersom dialogvindauga ikkje er opne, trykk på utvidingssymbolet (+ eller trekant) framføre ordet Last inn/lagre i innhaldslista. Generelt Dei fleste vala i Last inn/lagre vil vere kjende dersom du er er van med kontorprogram frå før. Noen av vala er omtalte nedanfor. Figur 21. Innstillingar for lagring og innlasitng Innstillingane for Last inn/lagre 19

20 Last inn eigne innstillingar saman med dokumentet Eit dokument i LibreOffice inneheld fleire innstillingar som er henta frå brukaren sitt oppsett. Når dokumentet blir lagra, blir desse innstillingane lagra saman med dokumentet. Dersom det er kryssa av for dette valet, vil innstillingane lagra i dokumentet bli brukte når dokumentet blir opna igjen, ikkje dei lokale innstillingane i datamaskinen. Sjølv om det ikkje er kryssa av for dette valet, vil likevel noen av innstillingane bli henta frå LibreOffice-installasjonen: Innstillingar tilgjengelege i Fil Skriv ut Innstillingar. Namn på faks. Innstillingane for avstandar frå avsnitt til teksttabellar. Informasjon om automatisk oppdatering av leker, feltfunksjonar og diagram. Informasjon om arbeid med asiatiske teiknformat. Innstillingane nedanfor blir alltid lasta inn saman med dokumentet, same om dette valet er merkt eller ikkje: Datakjelder lenka til dokumentet og dokumentvisinga. Dersom dette valet ikkje er avkryssa, vil dei personlege innstillingane gjort av brukaren ikkje overstyre innstillingane i dokumentet. For eksempel vil vala dine for oppdatering av lenker gjort i LibreOffice Writer framleis vere gyldige. Last inn skrivaroppsettet saman med dokumentet Dersom denne er avmerkt, vil skrivarinnstillingane bli lasta inn saman med dokumentet. Dersom du ikkje set skrivaren manuelt, kan dette kan føre til at dokumentet blir skrive ut på ein annan skrivar enn du venta, t.d. i eit kontornettverk. Dersom det ikkje er avkryssa for dette valet, vil standardskrivaren bli brukt til utskrifter. Innstillingane for den gjeldande skrivaren blir lagra same om dette valet er avkryssa eller ikkje. Rediger dokumenteigenskapane før lagring Når dette valet er aktivt, vi dialogvindauget for dokumentinnstillingar kome opp første gongen du lagrar dokumentet eller når du bruker Lagra som. Lag alltid ein sikringskopi Lagrar den førre versjonen av dokumentet når du lagrar eit dokument. Den førre sikringskopien blir overskrive av den nye. Sikringskopien får filutvidinga BAK (for backup). Særleg når du arbeider med store dokument, vil det så absolutt vere ein fordel å aktivere denne funksjonen. Autolagra kvart Minutt Merker du av for dette valet, vil automatisk gjenoppretting bli aktivert og dokumentet blir lagra kvart valde minuttintervall. Autogjenoppretting i LibreOffice lagrar den informasjonen som trengst for å gjenopprette alle opne dokument i tilfelle krasj. Med dette valet aktivert, vil det bli enklare å gjenopprette dokumentet. Lagra nettadresse relativt til filsystemet / Internett Bruk desse vala for å setje standarden for relativ adressering i filsystemet og på Internett. Relativ adressering er bare tilgjengeleg når kjelde- og måldokumentet er på same harddisken. Ei relativ adresse startar alltid frå mappa der det gjeldande dokumentet er lagra i motsetnad til ei direkte adressering som alltid startar frå ei rotfil. Tabellen her viser syntaksskilnadane mellom relativ og absolutt referanse: 20 Setting up LibreOffice

21 Eksempel Filsystem Internett relativ../images/img.jpg../images/img.jpg absolutt file:///c /work/images/img.jpg Dersom du vel å bruke relativ adressering, vil referansane til innebygd grafikk og andre liknande objekt bli lagra relativt i høve til der filsystemet blir lagra. Det betyr altså ikkje noe kvar filene det blir refererte til er lagra. Filene blir funne igjen same kor dei er lagra så lenge lagringsmediet er tilgjengeleg. Dette kan vere nyttig dersom dokumentet skal vere tilgjengeleg også på andre datamaskiner med eit heilt anna katalogsystem, andre mappenamn eller andre namn på harddiskane. Du bør av same grunn lagra relativt dersom du lagrar på ein nettenar (internettserver). Dersom du lagrar med absolutt adressering, vil alle referansar til andre filer bli definerte som absolutte. Fordelen er at referansane vil vere gyldige sjølv om du flytter dokumentet til andre mapper eller harddiskar. Standard filformat og ODF-innstillingar ODF-formatversjon. Standardoppsettet i LibreOffice er å lagra dokumenta i OpenDocument Format (ODF) versjon 1.2 Utvida. Denne versjonen er nokså mykje forbetra i høve til tidlegare versjonar, men kan føre til problem dersom desse filene blir opna i eldre utgåver av LibreOffice eller andre program som bruker ODF. Dei mest synlege problema er at kryssreferansar til overskrifter og formateringa av nummererte lister ikkje er tilgjengelege i eldre utgåver. Dersom du veit at dokumenta dine blir opna i eldre versjonar, bør du lagra i ODF-versjon 1.0/1.1. Storleiksoptimering for ODF-formatet. Dokumenta i LibreOffice er XML-filer. Når det er kryssa av for dette valet, vil LibreOffice lagre XML-data utan innrykk og linjeskift. Dersom du ønskjer å kunne lese XML-filene i ein tekstbehandlar, fjern merkinga for dette valet. Dokumenttype. Dersom du ofte deler dokument med andre som bruker Microsoft Office, kan du velje å lagra dokumenta i eitt av Microsoft Office sine format. Dette gjer du i nedtrekksmenyen for Lagra alltid som. Nyare utgåver av Microsoft Word kan opna ODT-filer, så dett valet er kanskje ikkje nødvendig. Merk Sjølv om LibreOffice kan opna og lagra filer i DOCX og XLSX format brukt i Microsoft Office 2007 og seinare, kan LibreOffice førebels ikkje lagra i PPTX-format. (MS Powerpoint). Planen er at dette kjem i ei seinare utgåve av LibreOffice. VBA-eigenskapar På sida VBA-eigenskapar bestemmer du om du skal behalde makroar i dokument frå Microsoft Office som er opna i LibreOffice. Dersom du vel å bruke Last inn Basic-kode, kan du redigere makroane i LibreOffice. Endringane i makroane blir lagra i ODF-dokument, men ikkje om du lagrar i eit Microsoft Office format. Dersom du vel Lagre opphavleg Basic-kode, vil Imakroane ikkje virke i LibreOffice, men dei vil bli lagra uendra dersom du lagrar i eit Microsoft Office format. Dersom du importerer ei Microsoft Word eller Excel fil som inneheld VBA-kode kan du velje Køyrbar kode. Normalt blir slike koder bevart i dokumentet men er merka som ikkje aktive. (Dersom du ser på dei med StarBasic IDE vil du sjå at dei er merka som inaktive). Dersom du krysser av for dette valet, vil du kunne køyre kodene. Innstillingane for Last inn/lagre 21

22 Figur 22: Innstillingar for VBA Lagra opphavleg Basic-kode overstyrer Last inn Basic-kode. Dersom begge desse vala er avkryssa, og du redigerer kodene vil den opphavlege Microsoft Basic-koden bli lagra når du lagrar i eit Microsoft Office format. For å fjerne eventuelle makrovirus frå Microsoft Office dokumentet, fjernar du merkinga for Lagra opphavleg Basic-kode. Dokumentet vil då bli lagra utan denne koden. Microsoft Office På sida Last inn/lagre Microsoft Office bestemmer du kva som skal gjerast når du importerer og eksporterer Microsoft Office OLE objekt (lenka eller innebygde objekt eller dokument som for eksempel rekneark eller matematiske likningar). Kryss av i [O] for å konvertere Microsoft OLE objekt til dei tilsvarande LibreOffice OLE objekta når eit Microsoft dokument blir lasta inn i LibreOffice. (Hugseregel: «O» for «opna»). Kryss av for [L] for å konvertere LibreOffice OLE objekt til dei tilsvarande Microsoft OLE objekta når eit dokument blir lagra i eit Microsoft format. (Hugseregel: «L» for «lagra»). Figur 23: Innstillingar for lagring og lasting av Microsoft Office 22 Setting up LibreOffice

23 HTML kompatibilitet Vala du gjer på sida Last inn/lagra HTML-kompatibilitet påverkar HTML-sider som blir importerte inn i eller eksporterte frå LibreOffice. Sjå HTML-dokument; importere/eksportere i Hjelp for meir om dette. Figur 24. Innstillingar for HTML-koding Skriftstorleik Bruk desse felta for å definere skriftstorleiken brukt i HTML-taggane <font size=1> til <font size=7>, dersom desse er brukt i HTML-sidene. (Dei fleste nyare HTML-sidene bruker ikkje desse taggane). Importer - Bruk «Engelsk (USA)» lokalisering for tal Når tal blir importerte frå ei HTML-side, vil desimalteiknet og teiknet for tusenskilje variere i høve til kva HTML-sida er sett opp med og lokaliseringa. Utklippstavla inneheld derimot ingen informasjon om lokaliseringa. Dersom det ikkje er merka av for dette valet, vil tal bli tolka slik det er sett opp i Verktøy Innstillingar Språkinnstillingar Språk Lokale innstillingar (sjå side Feil: Fann ikkje kjelda til referansen). Dersom dette valet er merkt, vil tal bli tolka som for lokalinnstillingane for engelsk (USA). Importer Importer ukjende HTML-taggar som felt Dette valet gjer at taggar som LibreOffice ikkje kjenner igjen blir importerte som felt. For ein opningstagg vil det bli set inn eit HTML_ON-felt med same namnet som taggen, og for ein lukketagg eit tilsvarande HTML_OFF-felt. Når HTML-dokumentet blir eksportert, blir desse felta konverterte til taggar igjen. Importer Ignorer skriftinnstillingane Dette valet gjer at LibreOffice vil ignorere alle skriftinstillingar ved import. I staden vil skrifttypane definerte i HTML-stilen bli brukt. Eksporter For å optimalisere HTML eksporteringa kan du velje standard nettlesar i nedtrekksmenyen. Vel du LibreOffice her, vil instruksjonane i LibreOffice Writer bli eksporrtert. Innstillingane for Last inn/lagre 23

24 Eksporter - LibreOffice Basic Kryss av for dette valet for å inkludere LibreOffice Basic makroar (skript) når du eksporterer til HTML-format. Du må aktivere dette valet før du lagar makroen elles vil skriptet ikkje bli sett inn. Makroen i LibreOffice Basic må leggjast i headingen til HTML-dokumentet. Når makroen er laga i LibreOffice Basic IDE, vil han vere synleg i kjeldeteksten for HTML-dokumentet, i headingen. Dersom du vil at makroen skal køyrast automatisk når dokumentet blir opna, vel du Verktøy Tilpass Hendigar i hovudmenyen. Sjå kapittel 13, Kome i gang med makroar, for meir om dette. Eksporter Vis åtvaring Når valet LibreOffice Basic (sjå ovanfor) ikkje er aktivert vil valet Vis åtvaring bli aktivert. Dersom du kryssar av her, vil det kome opp ei åtvaring om at LibreOffice Basic makroar vil forsvinne når du eksporterer til HTML. Eksporter - Utskriftsoppsett Kryss av her dersom du vil at utskriftsoppsettet (layouten) skal eksporterast saman med dokumentet. HTML-filteret støttar CSS2 (stilark nivå 2) for utskrift. Dette gjeld bare når dette valet er aktivert. Eksporter Kopier lokale bilete til Internett Kryss av her for å laste opp interne bilete automatisk til internett når FTP blir brukt. Eksporter - Teiknsett Vel det ønskte teiknsettet i nedtrekksmenyen. Velje språkinnstillingar Du kan tilpasse språkinnstillingane på fleire måtar i LibreOffice: Installer dei ordbøkene du vil bruke Endra lokale innstillingar Vel innstillingar for stavekontroll Installere ordlister LibreOffice installerer automatisk ein del ordlister under oppsettinga. For å legge til andre ordlister vel du Verktøy Språk Hent fleire ordlister frå Internett. (Det er vel unødvendig å minne om at du må vere tilkopla Internett når du gjer dette). LibreOffice vil då opne nettlesaren og ei side som inneheld ordlister du kan installere. Følj rettleiinga på sida. Endre noen lokale innstillingar og språkinnstillingar Du kan endre noen detaljar for lokale innstillingar og språkinnstillingar for alle dokument i LibreOffice eller for spesifiserte dokument. I dialogvindauget for innstillingar vel du Språkinnstillingar Språk. Kva som er tilgjengeleg her er avhengig av kva innstillingar som er gjort i Utvida språkstøtte (sjå figur 26). 24 Setting up LibreOffice

25 Figur 25: Språkinnstillingar i LibreOffice. Asiatisk oppsett til høgre På den høgre sida av sida Språkinnstillingar Språk kan du endre brukargrensesnittet, lokale innstillingar, standard valute og standardspråk for dokument. In the example, English (USA) has been chosen for all the appropriate settings. Figur 26: Språkinnstillingar Dersom språkinnstillingane bare skal gjelde for det opna dokumentet, vel Berre for dette dokumentet. Om du har behov for det, vel du også utvida støte for asiatiske språk (kinesisk, japansk, koreansk) og støtte for CTL («Complex Text Layout») eller tovegs skriving for språk som t.d. urdu, thai, hebraisk og arabisk. Dersom du har kryssa av for noen av desse vala vil du sjå ein del ekstra val som vist i figur 25 neste gong du opnar LibreOffice. Desse vala, dvs. søking i japansk, asiatisk oppsett og komplekst tekstlayout blir ikkje drøfta her. Instillingar for stavekontroll Du vel innstillingane for stavekontroll på sida som kjem fram når du vel Språkinnstillingar Skrivestøtte. Her merker du av for dei innstillingane du ønskjer å bruke (figur 27). Velje språkinnstillingar 25

26 Noen forslag: Dersom du ikkje ønskjer å bruke stavekontrollen medan du skriv inn, fjern merkinga for Kontroller stavinga fortløpande. Du kan også bruke knappen Automatisk stavekontroll på den standard vektøylinja for å slå av og på stavekontrollen. Dersom du ønskjer å kontrollere grammatikken medan du skriv, må også Kontroller stavinga fortløpande vere aktivert. Dersom du bruker ei tilpassa ordliste som også inneheld ord med store bokstavar og ord som inneheld tal, kryss av for Kontroller ord med store bokstavar og for Kontroller ord med tal. Kontroller spesialområde gjer at stavekontrollen også blir brukt på topptekst, botntekst, rammer og tabellar. På denne sida kan du også merke av kva for brukardefinerte (eigendefinerte) ordlister som normalt skal vere aktive. Du kan også legge til eller fjerne ordlister her ved hjelp av knappane Ny og Slett. Du kan ikkje slette ordlister aom er lagt inn av systemet. Figur 27: Val av språk, ordlister og innstillingar for stavekontroll Velje innstillingar for Internett Bruk desse sidene for å definere søkemotorar og proxy-innstillingar som skal brukast med LibreOffice. Dersom du bruker ein nettlesar frå Mozilla, som Firefox på Windows eller Linux, kan du aktivere programtillegget for nettlesaren slik at du kan opna LibreOffice-filer i nettlesaren og skrive dei ut, lagra dei og elles arbeide med dei på ulike måtar. Bruker du eit Unix- eller Linux-basert operativsystem (inkludert Mac OS X) vil det vere ei tilleggsside her med e-postinnstilingar der du kan velje kva e-postprogram som skal brukast når du sender det gjeldande dokumentet som e-post. I Windows blir det e-postprogrammet som er sett opp for systemet brukt. 26 Setting up LibreOffice

27 Figur 28: E-postvala tilgjengelege for Linux-brukarar Det er også inkludert eit MediaWiki publiseringsprogram. For å aktivere det vel du du sida MediaWiki i innstillingane for Internett og trykker på knappen Legg til for å opna dialogvondauget slik som vist i figur 29. Her skriv du inn adressa (URL) og innloggingsdata for ein wiki. Du kan legge til fleire wikiar i lista. Figur 29: Oppsett av konto for MediaWiki Kontrollere funksjonane for autoretting i LibreOffice For ein del brukarar er noen eller alle funksjonane i autoretttinga i LibreOffice meir til bry enn til nytte fordi funksjonane endrar det som blir skriv inn når du eigentleg ikkje ønskjer endringane. Kanskje du likevel finn noen av funksjonane nyttige, medan andre bare er irriterande. Du kan i tilfelle velje å bruke dei innstillingane som er relevante for deg. Skulle du likevel finne at LibreOffice oppfører seg merkeleg når du skriv inn eitt eller anna, kan dette vere staden der du finn årsaka. For å opna dialogvindauget for autorettinga vel du Verktøy Innstillingar for autoretting i hovudmenyen. (Du må ha eit opna dokument for å få tilgjenge til menyvalet). I Writer har dette dialogvindauget fem faner som vist i figur 30. I andre LibreOffice-komponentar er det bare fire faner. Du finn fleire opplysningar i rettleiingane for dei ulike komponentane. Kontrollere funksjonane for autoretting i LibreOffice 27

28 Figur 30: Dialogvindauget for autoretting i Writer. Fana for innstillingar 28 Setting up LibreOffice