Nasjonale prøver Lesing 8. trinn Eksempeloppgåve 3

Transkript

1 Nasjonale prøver Lesing 8. trinn Eksempeloppgåve 3 Nynorsk

2 Den største sjørøvarskatten gjennom tidene funne i Stillehavet Den største sjørøvarskatten i verda til saman 800 tønner med gull og edelsteinar kan vere funnen på Robinson Crusoe-øya i Stillehavet. AV STINE JØRGENSEN (14. OKTOBER 2005) nasjonalpark, slår Chiles president fast at Wagner Technologies i alle tilfelle ikkje vil få lov til å grave etter skatten med noko anna enn teskeier. Heilt moderne teknologi, utvikla av selskapet Wagner Technologies, har hjelpt til med å avsløre skjulestaden til skatten. Den spesialkonstruerte roboten Arturito, oppkalla etter R2-D2 i Starwars-filmane, kan «sjå» 15 meter ned under jordoverflata. Dei bileta som skattejegerane har fått opp på dataskjermen, har forbløffande fellestrekk med tønnene som skal liggje nedgravne på øya. Roboten er laga i Chile og har tidlegare vore nytta for å finne nedgravne lik og skjulte våpenlager. Øya der skatten ligg nedgraven, er kjend under namnet Juan Fernández-øya. For å auke turismen vart øya i 1966 døypt om til Robinson Crusoe-øya. Det var nemleg her skotten Alexander Selkirk vart sett i land og levde i fire år. Hendinga vart gjord udødeleg i den kjende barneboka om Robinson Crusoe. Krangel om skatten Funnet av den gigantiske sjørøvarskatten har skapt store bølgjer i Chile. Ei chilensk lov seier at skattejegerar kan få behalde halvparten av skattane som dei finn, mens ei anna lov seier at staten kan behalde alt dersom skatten har arkeologisk verdi. Wagner Technologies nektar å oppgi detaljar om funnstaden før selskapet får lovnader om at dei sjølv får behalde 50 prosent av verdiane. Dei chilenske styresmaktene kunngjer at det ikkje er aktuelt å gi bort verdiar til «grådige selskap», sidan skatten høyrer til heile det chilenske folket. Og fordi øya er ein Truverdige kjelder Funnet på Robinson Crusoe-øya skal ha ein verdi på om lag 60 milliardar norske kroner. Nyheita har fått brei omtale i fleire utanlandske aviser. Ifølgje ei britisk avis er denne meldinga om skattefunn meir truverdig enn tidlegare påstandar. Jakta på skatten har vore driven i mange tiår, og det har ikkje mangla på meldingar frå folk som hevdar at dei har funne han. Utstyrt med gamle spanske kart har eventyrlystne skattejegerar grave så mykje at lokalbefolkninga har vorte skeptisk til alle rykte om skattefunn. Ei chilensk avis hevdar at Wagner Technologies neppe har funne nokon skatt i det heile, fordi det ikkje finst robotar som kan identifisere gull og edelsteinar som er djupt nedgravne i jorda. Ei anna chilensk avis skriv at Wagnerselskapet har fått mykje medieomtale på grunn av roboten sin, og at det nok har vore hovudformålet med å fortelje at sjørøvarskatten er funnen. Skatt frå 1700-talet Mange meiner at sjørøvarskatten på Robinson Crusoe-øya opphavleg høyrde til den spanske krona. Spania var den viktigaste kolonimakta i Latin-Amerika på 1600-talet og 1700-talet. Men da den spanske sjøkapteinen Juan Esteban i 1714 fekk i oppdrag å flytte Spanias skattar heim til Europa, sørgde kapteinen for å grave ned det aller meste av skatten på ei av strendene på Robinson Crusoe-øya. I 1761 fekk engelskmannen Cornelius Webb i oppdrag å frakte skatten til London. Oppdraget fekk han av den kjende lord Anson, som på ein av reisene sine hadde fått snusen i kvar skatten låg nedgraven. Men delar av Webbs mannskap gjorde mytteri, så etter at Webb hadde funne skatten, måtte han grave ned dei 800 tønnene ein ny stad på øya, visstnok fleire kilometer inne på land. Den nøyaktige plasseringa vart skildra i tre koda brev, som seinare forsvann.

3

4 Bruk avisartikkelen «Den største sjørøvarskatten gjennom tidene funnen i Stillehavet» og illustrasjonen med tidslinje når du svarer på oppgåvene nedanfor. Oppgåve 1: Kva heiter roboten som skal ha oppdaga sjørøvarskatten? A Wagner Technologies B Arturito C R2-D2 D Starwars Oppgåve 2: Sjørøvarskatten skal vere funnen ved hjelp av den spesialkonstruerte roboten. Nemn to andre funn som ein har gjort ved hjelp av denne roboten Oppgåve 3: Korleis har dei chilenske styresmaktene reagert på nyheita om eit mogleg skattefunn på Robinson Crusoe-øya? A Dei har sendt arkeologar med teskeier til øya. B Dei har lova skattejegerane halvparten av skatten. C Dei har vedteke at skatten skal høyre til innbyggjarane i Chile. D Dei har kjøpt inn ein robot for å leite etter skatten. Oppgåve 4: Ein av mellomtitlane i nyheitsartikkelen er «Truverdige kjelder». Kva for eit av desse forslaga kunne ha passa like bra som mellomtittel? A «Robot har funne gull og edelsteinar» B «Nasjonal begeistring i Chile» C «Usemje om skattefunn i pressa» D «Avisene nektar å skrive om skatten»

5 Oppgåve 5: Korleis er forholdet mellom tidslinja og nyheitsartikkelen? A B C D Tidslinja dekkjer eit større tidsrom enn nyheitsartikkelen. Tidslinja dekkjer det same tidsrommet som nyheitsartikkelen. Tidslinja dekkjer eit mindre tidsrom enn nyheitsartikkelen. Tidslinja dekkjer ikkje noko av det tidsrommet som nyheitsartikkelen dekkjer. Oppgåve 6: Kva viser tidslinja? A historia til inkariket frå 1500-talet og framover B historia om engelske og spanske sjørøvarar C historia om kven som har eigd og leita etter sjørøvarskatten D historia om Robinson Crusoe og Robinson Crusoe-øya

6 Oppgåve 7: Etter det som går fram av tidslinja, kvar grov Juan Esteban ned skatten sin? Skriv inn ein «J» på kartet, så nøyaktig som råd, for å vise kvar skatten vart graven ned. Oppgåve 8: Etter det som går fram av tidslinja, kvar grov Cornelius Webb ned skatten sin? Skriv inn ein «C» på kartet, så nøyaktig som råd, for å vise kvar skatten vart graven ned.

7 Oppgåve 9: I den tekstboksen som er knytt til året 1715, blir ordet «bane» nytta. Kva tyder ordet «bane» i denne samanhengen? A dødsårsak B idrettsplass C karriereveg D skinnegang Oppgåve 10: Her er ein del av ein samtale mellom to elevar som har lese artikkelen om sjørøvarskatten: Wagner Technologies oppfører seg utruleg barnsleg! Linn Tvert imot! I denne saka er det styresmaktene i Chile som er barnslege! Tom Er du samd med Tom i det han seier om styresmaktene i Chile? Skriv «Ja» eller «Nei» og grunngi svaret ditt med opplysningar frå artikkelen.

8 Nedanfor finn du fem kommentarar frå eit diskusjonsforum på Internett om klede på skolen. Oves innlegg var det første i diskusjonen. Bruk kommentarane når du svarer på oppgåvene som kjem etterpå. Nettprat 18. september 14:38 OVE Nå har enda en skole bestemt seg for å forby saggebukser. Helt prima, spør du meg. Lærere som tør å bestemme noe, får respekt fra alle kanter. Det er slike lærere Norge trenger. ESPA Bare så det er sagt: Det tar seg ganske dårlig ut å fly med halve ræva ute etter et dobesøk. Når det innerste plagget vårt heter underbukse, så er det fordi den skal være UNDER BUKSA!!!!! 18. september 14:45 Hva er vitsen med enda flere forbud? For oss elever betyr det mye hva vi har på oss. Vi som vokser opp, må da få lov til å uttrykke hvem vi er gjennom klærne våre! Mangfoldet forsvinner hvis det er skoleuniformer og «fellesantrekk» som skal gjelde fra nå av. MARI95 TEVEZ PAULA 18. september 15:02 Til Ove: Ute i arbeidslivet er det helt vanlig at folk kler seg forskjellig. Både journalister og musikere sagger uten at noen bryr seg hvorfor er det da så farlig om ungdommer sagger? Så lenge vi ikke har skoleuniformer (som jeg går 100 % inn for!), synes jeg at elever bør få velge om de vil trekke buksene langt opp eller langt ned. Selv kler jeg meg «helt normalt» når jeg er på skolen, for jeg vet at læreren helst vil ha det slik. Hvis jeg respekterer han, så respekterer han meg. 18. september 15:28 Før sagga jeg på skolen, lærerene likte det ikke, men hvem bryr seg om lærere? Det var verre at pappa ikke likte sagginga mi, for han begynte å sagge han også, både i butikken og i gågata. Det syntes jeg var helt pyton, så nå har vi slutta å sagge begge to. Et problem som er mye større enn sagging, er jenter med dyp8 utringing. Jeg greier ikke å konse om algebra i mattetimen når jenta på pulten ved sida av viser fram litt mer enn hun bør september 17:41 Klær bør ikke være til hinder for lek og fysisk aktivitet. Forskning har vist at ungdommer som sagger, får et annet ganglag og økt risiko for hofteskader. I et blad har jeg lest at kroppen automatisk produserer mer fett på de kroppsdelene som er lite innpakket, så sagging passer dårlig hvis man vil være slank. Argumentet om selvstendighet og identitet er ikke noe godt argument. Ungdommen bør slippe å kle seg slik moteindustrien ønsker. Når alle de kule guttene sagger, er det da så opplagt at hver og en av dem opptrer som enkeltmennesker? Man kan helt fint «uttrykke seg» uten å bruke rumpe eller bar mage for man bruker faktisk ikke klærne til å tenke med.

9 Oppgåve 11: Kva er formålet med innlegga? A å uttrykkje ei meining om måtar å kle seg på B å gjere greie for ulike moteklede for ungdom C å vise kor populært sagging er D å argumentere for sagging på skolen Oppgåve 12: Kven skriv i innlegget sitt at det bør innførast skoleuniformer? A Ove B Espa C Mari95 D Paula Oppgåve 13: Paula skriv at «argumentet om sjølvstende og identitet ikkje er noko godt argument». Kva meiner ho med det? A Dei som saggar fordi alle andre gjer det, bestemmer ikkje sjølv. B Det er ingen vits i å sagge dersom ingen andre gjer det. C Dei som ikkje saggar, bør heller ikkje argumentere mot det. D Det er berre dei som er sjølvstendige, som torer å sagge. Oppgåve 14: Korleis prøver Mari95 å argumentere mot eit saggeforbod? A Ho nemner eigne erfaringar. B Ho bruker døme. C Ho bruker statistikk. D Ho siterer kjende personar. Oppgåve 15: Faren til Tevez sagga i butikken og i gågata. Kva trur du faren ønskte å oppnå med det?

10 Oppgåve 16: Kva opplever Tevez som eit enda større problem enn sagging? A måten jentene behandlar han på B måten lærarane behandlar han på C måten jentene kler seg på D måten faren hans kler seg på Oppgåve 17: Vi kan snakke om kva som står i eit innlegg (innhaldet). Vi kan snakke om måten som innlegget er skrive på (form eller stil). Sjå på innlegga til Ove og Paula. Kven av dei to synest du har skrive det beste innlegget, uavhengig av kven du er mest samd med? Set ein ring rundt «Ove» eller «Paula» og forklar svaret ditt ved at du viser til måten som Ove eller Paula har skrive på. OVE PAULA

11 Nedanfor finn du ei oversikt over tildelinga av Nobels fredspris sidan denne prisen vart utdelt første gong i Bruk oversikta når du svarer på oppgåvene som kjem etterpå. Vinnarar av Nobels fredspris Totalt Internasjonale organisasjonar Europa Anglo-Amerika Latin-Amerika Asia/Midtausten Afrika Vinnarar av Nobels fredspris Namnet på prisvinnaren Heimlandet til prisvinnaren Verdsdel Kofi Annan Ghana Afrika FN 2002 Jimmy Carter USA Anglo-Amerika Shirin Ebadi Iran Asia 2004 Wangari Maathai Kenya Afrika Mohamed ElBaradei Egypt Afrika IAEA 4 Muhammed Yunus Bangladesh Asia Grameen Bank Bangladesh Asia Al Gore. USA Anglo-Amerika 2 FNs klimapanel 1 Kjelde: Nobels fredspris hundre år for fred. Cappelen Forlag 2001 (litt omarbeidd) 2 USA og Canada 3 Kjelde: (litt omarbeidd) 4 Det internasjonale atomenergibyrået

12 Oppgåve 18: Kven fekk fredsprisen i 2005, etter det som står i tabellen? Oppgåve 19: Kor mange gonger har fredsprisen gått til fleire enn éin vinnar i perioden ? A B C D 0 gonger 3 gonger 4 gonger 7 gonger Oppgåve 20: Kva for nokre land ligg i Anglo-Amerika, etter det som står i teksten? Oppgåve 20: Kor mange fredsprisar vart delte ut til amerikanske prisvinnarar i åra ? A 2 prisar B 4 prisar C 6 prisar D 19 prisar Oppgåve 21: Kor mange fredsprisar har det vore delt ut til prisvinnarar i Afrika sidan den aller første fredsprisen vart delt ut og fram til 2007? A 3 prisar B 4 prisar C 7 prisar D 11 prisar

13 Oppgåve 22: Kva er grunnen til at nokre av cellene i den nedste tabellen er utan innhald? Oppgåve 23: Den øvste tabellen er delt inn i periodar. Kva kan vere formålet med ei slik inndeling?

14 Nedanfor ser du fire bokomtalar. Bruk omtalane når du svarer på oppgåvene som kjem etterpå. Cæsars steintavler Forfattar: Ingeborg Kløvendal Sjanger: Brevroman Utgivelsesår: 2008 Pris: 179,- kroner Spenning 1 Humor 4 Romantikk 3 TOTALINNTRYKK 3 Kort om boka: Kort om boka: Korleis var Julius Cæsar som tenåring? Kva skreiv han eigentleg på steintavlene sine? Var han berre oppteken av krig og konspirasjonar, eller var han meir oppteken av dei små hendingane i kvardagslivet? Boka til Ingeborg Kløvendal kan vere ein fulltreffar for ungdommar som både er interesserte i tenåringsproblem og historie. Lesaren møter friske teoriar om oppveksten til Cæsar og om dei opplevingane som herda han til å bli keisar. Ungdommar som ikkje har noka som helst interesse for romartida, vil lett kunne finne boka kjedeleg. Stuntmann Forfattar: Borgar Eliassen Sjanger: Roman Utgivelsesår: 2003 Pris: 249,- kroner Spenning 5 Humor 4 Romantikk 1 TOTALINNTRYKK 4 Kort om boka: Ei svært spennande og velskriven bok der forfattaren speler på erfaringane sine som stuntmann i James Bond-filmen «The World is not Enough». Vi følgjer ein ung kroppsbyggjar frå Hallingdal som tidleg i livet bestemmer seg for å bli stuntmann. Hovudpersonen utfordrar naturkreftene på ulike måtar, og både oppturar og nedturar blir skildra med ein stor dose humor. Spesielt morosam er skildringa av den kortvarige karrieren som profesjonell stuntmann. Kapitla er korte og kan fint lesast kvar for seg.

15 Striden om fortiden Forfattar: Gunilla Lavik Sjanger: Roman Utgivelsesår: 2009 Pris: 249,- kroner Spenning 5 Humor 2 Romantikk 3 TOTALINNTRYKK 4 Kort om boka: I Bergen finn ein historieprofessor og den unge medhjelparen hennar gløymde gjenstandar frå den andre verdskrigen. Men ikkje alle liker at fortida blir graven opp. Historieprofessoren blir på mystisk vis ramma av ei ulykke. Den 15 år gamle Maja må ta saka i sine eigne hender og finne ut kvifor nokon vil at det skal vere stilt om funna. Hadde nazistane gode hjelparar som aldri vart avslørte? Boka stiller store krav til lesaren: I draumane sine snakkar Maja med historieprofessoren, men for lesaren kan skiljet mellom draum og verkelegheit vere utydeleg. Siste buss hjem Forfatter: Nursel Yilmaz Sjanger: Roman Utgivelsesår: 2002 Pris: 198,- kroner Spenning 3 Humor 2 Romantikk 3 TOTALINNTRYKK 4 Kort om boka: Den 15 år gamle Amina har sagt til foreldra sine at ho skal ta siste buss heim frå kjærasten David, men inga jente går av på busshaldeplassen der foreldra ventar. Når mobiltelefonen til Amina blir funnen, set politiet i gang ei etterforsking som gir fleire spørsmål enn svar. Hovudpersonen i boka blir på sett og vis David, som viser seg å vere ein klok og edel tenåring, heilt motsett av det omgivnadene hadde trudd. Ei viktig og velskriven bok om sakn, sorg og tillit.

16 24 Ifølgje bokomtalane har ein av dei fire forfattarane skrive bok med utgangspunkt i sine eigne opplevingar. Kva for ein forfattar er det? A B C D Ingeborg Kløvendal Borgar Eliassen Gunilla Lavik Nursel Yilmaz 25 Ein person ønskjer å kjøpe ei bok som er både lettlesen og spennande. Kva for ei av bøkene bør personen kjøpe dersom han eller ho stoler på bokomtalane? E F G H Cæsars steintavler Stuntmann Striden om fortida Siste buss heim 26 Set kryss for «Sann» eller «Usann» for kvar av desse påstandane ut frå dei fire bokomtalane. Det første krysset har vi sett for deg. Påstand Sann Usann A. Gunilla Lavik har skrive ei bok som kostar 198,- kroner B. Boka av Ingeborg Kløvendal passar godt for alle ungdommar. C. Hovudpersonen i boka «Stuntmann» klarte alltid det som han prøvde på. D. I boka «Siste buss heim» endrar folk syn på personen som heiter David.

17 27 Boka «Siste buss heim» har fått to eller tre poeng når det gjeld «Spenning», «Humor» og «Romantikk», men fire poeng når det gjeld «Totalinntrykk». Kva kan vere årsaka til at ei bok får fleire poeng på «Totalinntrykk» enn ho får for dei tre områda «Spenning», «Humor» og «Romantikk»?

18 Hurtigruta den vakraste sjøreisa i verda Opplev den storslåtte naturen i Noreg med hurtigruta. Langs kysten av Noreg vil du kunne oppleve trolske fjordar, øyar og skjær, urørt natur, midnattssol, nordlys og stupbratte fjell. Havørnsafari, spekkhoggarsafari, ekte vikinggilde og tur til Noregs nest største isbre, Svartisen, er berre nokre av dei fantastiske utfluktene vi tilbyr. Opplevingane står i kø: på båten, når du går i land, og når du deltek på utfluktene våre. Frå a Ruteplan for nordgåande hurtigrute Sommar 15/4 14/9 Vinter 1/1 14/4 15/9 31/12 Bergen 20:00 22:30 Florø 02:15 04:45 Måløy 04:30 07:30 Torvik 07:30 10:45 Til Ålesund 08:45 12:00 Frå Ålesund 09:30 / Frå Geiranger 13:30 / Frå Ålesund 18:45 15:00 Molde 22:00 18:30 Kristiansund 01:45 23:00 Til Trondheim 08:15 08:15 Frå a Trondheim 12:00 12:00 Rørvik 21:15 21:15 Brønnøysund 01:00 01:00 Sandnessjøe 04:15 04:15 nnesna 05:30 05:30 Ørnes 09:30 09:30 Til Bodø 12:30 12:30 Frå Bodø 15:00 15:00 Stamsund 19:30 19:30 Til Svolvær 21:00 21:00 Frå Svolvær 22:00 22:00 Stokmarknes 01:00 01:00 Sortland 03:00 03:00 Risøyhamn 04:30 04:30 Til Harstad 06:45 06:45 Frå Harstad 08:00 08:00 Finnsnes 11:45 11:45 Til Tromsø 14:30 14:30 Frå Tromsø 18:30 18:30 Skjervøy 22:45 22:45 Øksfjord 02:15 02:15 Til Hammerfest 05:15 05:15 Frå Hammerfest 06:45 06:45 Havøysund 09:45 09:45 Til Honningsvåg 11:45 11:45 Frå Honningsvåg 15:15 15:15 Kjøllefjord 17:45 17:45 Mehamn 20:00 20:00 Berlevåg 22:45 22:45 Båtsfjord 01:00 01:00 Til Vardø 04:00 04:00 Frå Vardø 04:15 04:15 Vadsø 08:15 08:15 Til Kirkenes 10:00 10:00

19 Tekstane på den førre sida er henta frå nettstaden Bruk dei når du svarer på oppgåvene nedanfor. 28 Kva er formålet med dei to avsnitta som er plasserte under overskrifta «Hurtigruta den vakraste sjøreisa i verda»? Q R S T Kva klokkeslett må familien reise frå Molde? klokka halv seks om morgonen klokka halv sju om kvelden klokka halv ni om kvelden klokka ti om kvelden I J K L å nemne tettstader som hurtigruta passerer å fortelje kor lang tid hurtigruta bruker å freiste folk til å reise med hurtigruta å informere om køar på hurtigruta 29 I det andre avsnittet står det: «Havørnsafari, spekkhoggarsafari, ekte vikinggilde og tur til Noregs nest største isbre, Svartisen, er berre nokre av dei fantastiske utfluktene vi tilbyr». Kven er «vi» i denne setninga? M N O P tidlegare passasjerar alle nordmenn lesarane av teksten turarrangøren 30 Solveig skal reise med hurtigruta frå Trondheim på ein laurdag. Når vil ho vere framme i Honningsvåg? Nemn både dag og klokkeslett Ein dag i februar skal familien Albertsen reise med hurtigruta frå Molde til Nesna.

20 32 Sjå på ruteplanen for nordgåande hurtigrute. Kva har mest sannsynleg vore formålet med å gi delar av tabellen grå bakgrunnsfarge?