Tidleg start med skriving på «den andre målforma»

Transkript

1 Tidleg start med skriving på «den andre målforma» Nynorskkonferansen 2015 Bergen 22.oktober 2015 Dosent Benthe Kolberg Jansson Høgskolen i Østfold Dosent Hilde Traavik Høgskolen i Bergen

2 Les, og du vert boren til målet, skriv, og du gjeng sjølv Olav H. Hauge

3 «Få smarte barn, lat ungane læra både bokmål og nynorsk! Det var populærsamandraget av ein fersk studie av barns læreevne. Veksling mellom ulike språk, jamvel så nærskylde målformer som bokmål og nynorsk, utviklar og utvidar hjernekapasiteten». Kommentator Asbjørn Kristoffersen i Bergens Tidende Les meir her:

4 Ny undervisningstradisjon: To skriftspråk er ein ressurs Stortingsmelding nr. 23 ( ): Språk bygger broer: Den norske språksituasjonen med stor dialektvariasjon og to norske målformer er en viktig ressurs. Å møte språk med en annen uttale og andre formuleringsmåter gir et utgangspunkt både for å utvikle språklig bevissthet og språklige ferdigheter og for å reflektere over det som er litt annerledes også i egen kultur (ibid., s. 38).

5 Kva seier Kunnskapsløftet? Frå Læreplan i norsk, «Formål med faget»: Det språklige mangfoldet er en ressurs for utviklingen av barn og unges språkkompetanse. Med utgangspunkt i denne språksituasjonen skal barn og unge få et bevisst forhold til språklig mangfold, og lære å lese og skrive både bokmål og nynorsk.

6 Tydelegare fokus på arbeid med både nynorsk og bokmål etter revisjonen i 2013 lytte til tekster på bokmål og nynorsk og samtale om dem (2. tr.) samtale om begrepene dialekt, bokmål og nynorsk (2.tr.) lese tekster av ulike typer på bokmål og nynorsk med sammenheng og forståelse (4. tr.) samtale om sanger, regler, dikt, fortellinger og eventyr fra fortid og nåtid på bokmål, nynorsk og i oversettelse fra samisk og andre språk (4. tr.) lese et bredt utvalg norske og oversatte tekster i ulike sjangere på bokmål og nynorsk, og reflektere over innhold og form i teksten (7. tr.) eksperimentere med skriving av enkle tekster på sidemål (7. tr.)

7 sammenligne talemål i eget miljø med noen andre talemålsvarianter og med de skriftlige målformene bokmål og nynorsk (7. tr.) presentere egne tolkinger av personer, handling og tema i et variert utvalg av barne- og ungdomslitteratur på bokmål og nynorsk og i oversettelse fra samisk (7. tr.) og etter 10. trinn kunne «skrive kreative, informative, reflekterende og argumenterende tekster på hovedmål og sidemål med begrunnede synspunkter og tilpasset mottaker, formål og medium»

8 Tidleg start med skriving på begge målformer Hilde Traavik (HiB) og Benthe K. Jansson (HiØ) Fireårig prosjekt med støtte frå Nynorsksenteret Prosjektet starta med to femteklassar på ein skole utanfor Bergen: ein klasse med nynorsk som hovudmål og ein klasse med bokmål som hovudmål (HT). tre tredjeklassar på ein byskole på Sørvestlandet med bokmål som hovudmål (BKJ)

9 Problemstillingar Korleis utviklar elevane seg som skrivarar på begge målformer? Metode: Analyse av elevtekster, intervju med elevar, observasjon

10 Korleis kan elevane på barnesteget lære å skrive «sidemål»? Arbeidsmåtar i prosjektet «tidleg start»

11 Variert tilnærming Samtalar om språk Høgtlesing Eiga lesing Songar Skriving i tilknyting til bøker elevane har lese eller høyrt Tverrfaglege prosjekt Utprøvande skriving Lærebøker i samfunnsfag på nynorsk

12 Samtalar om språk Kontrastivt språkarbeid fremmar metaspråkleg medvit. Klassesamtalar om kva språk eller dialektar elevane kan, har også ein slik effekt. I tillegg kan slike samtalar styrke den språklege sjølvkjensla, refleksjon omkring språk og språkleg toleranse

13 Kveldssong for deg og meg Grisen står og hyler i den stille kveld. (Han skal ikkje slaktast, men hyler likevel.) Fir- og tjue kråker sit på ein madrass. Endå ei vil sitje, men det er ikkje plass. Månen står og lyser, rund og feit og kvit. Reven kjem frå skogen og luskar hit og dit. Fiskane i havet søv og drøymer søtt. Nøkken nedi tjernet har eg aldri møtt. Mor og far har lagt seg. Eg er vaken, eg. No klatrar eg ut glaset, så springer eg bort til deg. Mens grisen står og hyler og månen lyser kvit, sit du og eg på taket og ler og pratar skit. Ragnar Hovland

14 Høgtlesing, eiga lesing, lesing og skriving Bøker elevane har lese individuelt eller som læraren eller forskaren har lese høgt for dei. Somme har dei skrive tekstar til. Vaffelhjarte (Parr) Tonje Glimmerdal(Parr) Forteljingar om Jolver (Belsvik) Rosas buss (Siley/Quarello) Forteljingar om Jolver (Rune Belsvik)

15 Haust, 5. klasse Er det nokon vits?

16 Vitseoppgåver Skriv av den vitsen du likar best. Les vitsen for ein elev eller for klassen. Lag eit skjema under vitsen. Skriv «Nynorsk» over kolonnen til venstre og «Bokmål» på den andre. I «nynorskkolonnen» skriv du alle ord som blir skrivne annleis på nynorsk enn på bokmål. I den andre kolonnen skriv du tilsvarande ord på bokmål.

17 Lærebøkene støttar dei opp om «tidleg start»? Opplæringslova: 9-4. Lærebøker og andre læremiddel ( ) Lesebøkene i norskfaget i grunnskolen skal ha nok tilfang på begge målformer slik at elevane lærer å lese både bokmål og nynorsk.

18 Ord for alt, CappelenDamm, 7. trinn

19 Samfunnsfagbøker på nynorsk trinn

20 Høgtlesing av den prislønte boka passa som hand i hanske med at klassen nettopp hadde arbeidd med temaet slavehandel i samfunnsfag.

21 Tekster frå samfunnsfag, 7. trinn: slavehandel Frå Globus 7 Samfunnsfag (Cappelen), kapittel 8, «Kjeldene fortel historikaren i arbeid». Elevane skulle velje ei av oppgåvene frå s. 153:

22 «Det er så mange nynorskfeil!» Vi meiner det er viktig, i samband med «Tidleg start» å bruke kategorien «utprøving» og ikkje «skrivefeil» når elevane brukar dialektformer eller skriv for eksempel «tengkar» for «tenkjer/tenker»

23 4. klasse: samanlikning av tekster på bokmål og nynorsk Heilskapleg vurdering Verktøy: vurderingskriteria som er utvikla i NORM-prosjektet

24 Elev 2 6 Meistringsprofil bm+nn Elev Meistringsprofil BM Meistringsprofil NN 1 0

25 7. klasse: samanlikning av tekster på bokmål og nynorsk Heilskapleg vurdering Verktøy: vurderingskriteria som er utvikla i NORM-prosjektet

26 Meistringsprofil elev C Bokmålstekst Nynorsktekst Kommunikasjon Innhald Tekstoppbygging Språkbruk Rettskriving og formverk Teiknsetting Bruk av skriftmediet

27 Konklusjonar Elevane, som har bokmål som hovudmål, har utvikla kompetanse i å skrive tekster på nynorsk Rettskrivingsferdigheitene på nynorsk er noko svakare enn på bokmål Skilnader i tekstkvalitet ser i liten grad ut til å vere knytt til målform. Skriveoppgåver og skrivesituasjon ser ut til å vera viktigare.

28 Publikasjonar frå «Tidleg start» Jansson, Benthe Kolberg & Traavik, Hilde (u.a.): Både bokmål og nynorsk på barnesteget. Vurdering av kvalitet i tekster på begge målformer. (Publiseringsstad kjem seinare) Jansson, Benthe Kolberg (2012): «Tidlig start med skriving på begge målformer». I Matre, Synnøve og Atle Skaftun (red.): Skriv! Les! Trondheim: Tapir Jansson, Benthe Kolberg & Traavik, Hilde. (2013). Lesing og skriving på begge målformer. (2014) I: Norskboka 1 7. (bind 2). Oslo: Universitetsforlaget Traavik, Hilde. Skriving og lesing hand i hand. Revisjon av fagplanen i norsk: Eit godt høve til å gi elevar ein tidleg start med «det andre skriftspråket». Utdanning 12/2012 (+ nettdiskusjon på utdanning.no) Traavik, Hilde & Jansson, Benthe Kolberg. Tidleg start med nynorsk. I: Nynorskopplæring nr. 14/ Traavik, Hilde. Då eg lerte å lese va det akurat som vera blei snud opp ned.. Nynorsksenteret.no 2011

29 ALLE VEIT KVA DET BETYR Ned bakken seier ranselen: skrutt skrutt Oppover: toks toks toks Alle veit kva det betyr: Ei halv med brunost og fjorten diktatfeil Marit Tusvik Hilde Traavik Dosent i norsk, Høgskolen i Bergen, Avdeling for lærerutdanning