Gulating lagmannsrett årsmelding 2011

Transkript

1 Gulating lagmannsrett årsmelding

2 1. Førstelagmannen har ordet Verksemda i Gulating lagmannsrett i 2011 blei naturleg nok prega av innflyttinga i nybygget på Gulatings plass 1 i Bergen. Lagdommar Rannveig Sjøvoll og lagdommar Rolf Strøm Sjølve flytteprosessen ga utfordringar. Pakking, sortering og makulering var naudsynt, samstundes som verksemda så langt råd var skulle gå sin gang. I og med at flyttinga var lagt til rettsferien, blei ikkje saksavviklinga noko stort problem. INNHALDSLISTE 1. Førstelagmannen har ordet side 3 2. Ein stor dag: Offisiell opning av nybygget ons 2. nov 2011 side 5 3. Organisasjon - økonomi side 8 4. Kompetanseutvikling side Saksavviklinga side Juridiske utgreiarar i Gulating side Fire år med tvistelova side 15 Ei stor overrasking fekk vi på sjølve flyttedagen 15. august. Bygget var ikkje ferdig. Kontorhøgdene kunne vi ta i bruk, men rettssalane i Bergen tinghus måtte framleis nyttast av lagmannsretten langt ut over hausten. Innflyttinga skjedde difor på mange vis til ein byggeplass. Trass dette kom vi overraskande snøgt i arbeid, og blei etter kvart husvarme i nybygget. Den offisielle opninga 2. nov blei ei minneverdig hending. Administrasjonssjef Arne Støle har skrive ein artikkel om opninga her i årsmeldinga. I samband med flyttinga ga vi og ut boka Frå Gulatinget til Gulatings plass. samband med flyttinga blei det gjort nokre organisatoriske endringar; med etablering av eit sams sekretariat for saksbehandlarar og ei klarere styring av verksemda til ankeutvala. Vi fekk og to mellombels stillingar som utgreiar. Desse er knytta opp mot utvalsarbeidet. Vi har store forventningar til denne funksjonen. Eg syner og til lagmann Martin Tenold sine betraktningar om dette her i årsmeldinga. Saksbehandlar Arnhild Bø foto Rolf Strøm G u l a t i n g l a g m a n n s r e t t Postadresse: Postboks 7414, N-5020 Bergen Besøksadresse: Gulatings plass 1 Telefon sentralbord: Telefaks: Heimeside: E-post: gulating.lagmannsrett@domstol.no Det er ikkje tvil om at innflyttinga i nytt hus har verka inspirerande på organisasjonen. Utfordringane med flyttinga blei handtert på beste måten av samtlege tilsette. Det er god grunn til å retta ein stor takk for innsatsvilje og pågangsmot. Etter at organisasjonen i så lang tid har vore fokusert på byggeprosessen og flyttinga, oppstår i ettertid nærast eit lite tomrom. Ein spør seg, Kva no? Lagmannsretten har klårt for seg at vi no har fått sjansar som må nyttast. I Vi vonar at alle aktørane har fått betre arbeidstilhøve i det nye bygget. Det er sjølvsagt viktig for den totale kvaliteten på lagmannsretten si verksemd. Ei av dei mest openberre endringane er ein mykje betre tilgang til audiovisuelle hjelpemidlar. Det gir moglegheit for vitneavhøyr ved videokonferanse, som kan vera svært kostnadssparande. Vidare kan fotografi, kart og dokument bli presenterte på ein langt betre måte, og bli knytt opp mot den munnlege framstillinga. Her opnar seg interessante, nye ut- 2 3

3 2. Ein stor dag: Offisiell opning av nybygget onsdag 2. november 2011 Lagdommar Jon Atle Njøsen, foto Rolf Strøm Berammar Inger R. Låstad, foto Rolf Strøm fordringar for advokatane når det gjeld å presentera stoffet. Om vi ytterlegare freistar å løfta blikket, er den største utfordringa om vi greier å halde akseptable tider for saksavviklinga. For alle som skal ha saka si avgjort av domstolen er dette kanskje det viktigaste. Tidsaspektet og aktiv prosesstyring var og er viktige element i tvistelovsreforma. Reforma skal nå bli evaluert av Justisdepartementet. Enkelte element har verka godt, medan ein på andre område kan henda framleis heng noko fast i den førre ordninga. Ikkje minst gjeld det sjølve gjennomføringa av ankeforhandlinga, der både dommarar og advokatar framleis har utfordringar. Lagmann Arne Henriksen skriv meir om reforma og evalueringa her i årsmeldinga. Gulating lagmannsrett har problem med dei fleste normene for saksavviklingstid. Det tyder at tilfanget av nye saker er større enn kapasiteten vår til å behandle dei. Lagmannsretten har sjølvsagt sjølv eit ansvar for å nytta tildelte ressursar best mogleg, men saksavviklingstida blir og ei utfordring til myndigheitene som løyvar midlar. Betre saksavviklingstider har ein ressursmessig kostnad. Det er difor bekymringsfullt når nemnde myndigheiter har varsla reduksjonar i driftsmidlane, slik det no har skjedd i 2012, og som er varsla for Ein ikkje uvesentleg del av lagmannsretten sine totale dommerressursar består av tilkalla dommarar, ekstraordinære dommarar og dommarar frå den såkalla ressursgruppa. Desse gjer ein monaleg innsats, og lagmannsretten er heilt avhengig av desse for å kunne halda saksavviklinga på eit rimeleg nivå. Når det spesielt gjeld tilkalla dommarar, kan ein prinsipielt sett ha innvendingar mot at dommarar frå underinstansen skal ta del i ankeinstansen, sjølv om ein ikkje er med på behandlinga av saker frå eigen domstol. I tillegg til at tilkallingsordninga bidrar til å løysa eit ressursproblem for lagmannsretten, har ho og andre positive sider, ikkje minst i høve til den erfaringsutveksling som skjer mellom dommarar i tingrettene og lagmannsrettene. Slik sett er det ei populær ordning. Den tyngste innvendinga kjem kan hende frå ein del embetsleiarar i tingrettane, som finn det problematisk å måtte gi frå seg ressursar til lagmannsretten, når dei sjølv har behov for dei til eiga saksavvikling. Det kan ein forstå. Frå lagmannsretten si side har vi gått nøye gjennom tilkallingsbehovet vårt, som i utgangspunktet er avgrensa til 2 veker for kvar tingrettsdommar pr år. Vi har og i samarbeid med tingrettene freista å finna fram til smidige ordningar som fungerer bra i høve til dei fleste tingrettane. Vi prøver og å nytta ekstraordinære dommarar og ressursgruppedommarar så mykje som råd er. Same kva, når alt kjem til alt, kan ikkje lagmannsretten lova anna enn at retten vår til tilkalling framleis vil bli nytta som tidlegare. Heile ordninga kallar likevel på at lovgjevar og løyvande makter meir prinsipielt ser på spørsmålet om dommerressursar til tingrettane og lagmannsrettane. Bjørn Solbakken førstelagmann Øverst til venstre: Justisminister Knut Storberget, fylkesmann Lars Sponheim og ordfører Trude Drevland, foto Janicke K. Vognstølen Under til venstre: Kjell Inge Torgersen underheldt, foto Rolf Støm. Høyre: Servering, talar, underhaldning og gåver i Grieghallen, foto Rolf Strøm Meir enn 13 år etter at arbeidet med å finna tomt til nytt bygg for Gulating lagmannsrett starta, kunne domstolen i lag med Statsbygg og Domstoladministrasjonen by inn fleire hundre gjestar til innviingsfest. Dei tilsette i Gulating hadde då halde til i dei nye lokala sidan måndag 15. august, flyttelasset gjekk frå Bergen tinghus torsdag 11. og fredag 12. august. Ein komité i lagmannsretten hadde ansvar for å førebu markeringa, under leiing av førstelagmann Bjørn Solbakken. Førebuingane starta på vårparten 2011, og blei intensiverte etter innflyttinga 15. august. I slutten av september var programmet og gjestelista klargjort, og Statsbygg kunne sende ut innbydingar. Blant dei mange som takka ja var statsråd Knut Storberget, fylkesmann Lars Sponheim, byrådsleiar i Bergen Monica Mæland, ordførar i Bergen Trude Drevland, og høgsterettsdommarane Magnus Matningsdal og Arnfinn Bårdsen. Tingrettane i lagdømet var representert, det same gjaldt leiarane for dei andre lagmannsrettane i landet. Statsadvokatar og advokatar, meddommarar og vitnestøtteprosjektet i Bergen, entreprenørar og leverandørar. For ikkje å gløyma: Gulating sine eigne tilsette og pensjonistar! Ikkje minst dei såg fram mot opninga med stor og glad forventning. Mange av medarbeidarane hadde gjort festbunaden klar, og møtte fram på jobb onsdag morgon i sin finaste stas. Sjeldan eller aldri har så mange fotoapparat 4 5

4 og mobiltelefonar vore i bruk samstundes, for å få med seg dette vakre motivet. Opningsdagen rann med strålande haustver, noko som heilt fram til kvelden før var uvisst. Flaggstenger hadde Statsbygg fått på plass, og nybygget og plassen framfør sto i nypussa glans. (Apropos plass: Bergen kommune hadde komme lagmannsretten i møte, og i tråd med domstolen sitt ønske blei adressa til det nye bygget Gulatings plass 1.) Fliflet/Hamre, foto Åsta Ruud Programmet for ei slik formell opning blir gjerne ei blanding av talar, helsingar og kulturelle/ musikalskeinnslag. Slik blei det også her. Førstedelen av programmet fann naturleg nok stad i nybygget. Ein symbolsk nøkkel til nybygget blei levert frå Statsbygg til statsråd Storberget, som ga den vidare til Domstoladministrasjonen, før den til sist hamna hos førstelagmann Solbakken. Blant dei musikalske innslaga nemner vi vakker song frå Os Mannskor (forsterka med utøvarar frå andre kor og med Marianne Juvik Sæbø som solist). Koret fylde trappa i vestibylen, og fylde heile huset med klangfull song. Mot slutten av programmet slo duoen Fliflet/Hamre til med song, trekkspel og mange og varierte perkusjonsinstrument, noko som liva opp heile forsamlinga. Etter dette var det omvising i nybygget i grupper, før turen gjekk over Festplassen til Grieghallens foaje, der gjestane fekk mat og drikke. Vokalgrupaa Taus, foto Rolf Strøm Saksbehandlarar, foto Åste Ruud Os mannskor, foto Rolf Strøm Det var her ei rad med helsingstalar, og Gulating lagmannsrett fekk mange fine gåver. Vokalgruppa Taus song og gjøgla på aller beste måte, og frå Rogaland kom Kjell Inge Torgersen og trollbandt alle med sine vare og vakre versjonar av Sting på nynorsk. Og så var festen til ende. Dei mange tilreisande hasta til flyplass og bussterminalar. Vi som held hus i det nye bygget ville ikkje gje oss så fort, og haldt fram med festen i vår eigen matsal. Og sa oss vel nøgde med dagen, og dei mange fine opplevingane den førte med seg. Ekstraordinær lagdommar Svein Alsaker, lagdommar Daniel Lunde og lagdommar Jarle Golten Smørdal, foto Rolf Strøm Arne Støle Administrasjonssjef 6 7

5 3. organisasjon - økonomi Avd. 1 lagmann lagmenn lagdommarar berammer Leiargruppa i Gulating har vore: Førstelagmann Bjørn Solbakken Administrasjonssjef Arne Støle Avdelingslagmann Arne Henriksen Avdelingslagmann Martin Tenold DEI TILSETTE I 2011: Dommarar avd. 1 Marin Tenold Førstelagmann berammer utvalseining lagmann Avd. 2 lagmann utgreiarar Hanne Sophie Greve Jan Erik Erstad Stig Sjong Rannveig Sjøvoll Nils Skaar Ove Midttun Carl Petter Martinsen Fredrik Staff Rolf Strøm Haakon Meyer lagmenn lagdommarar Sekretariat Sekretariatsleiar Dommarar i sivilutvalet og straffeutvalet administrasjonssjef Rettsbetjentar fellestenester Rådgjevar Rekneskap Ekspedisjon saksbehandlarar Berit Moldskred Mo Bjørn Lillebergen Ole-Arne Linga Jarle Golten Smørdal Per J. Jordal Terje Einarsen Kst: Katrine Lillejord Kst: Gunnar Rode Torvund Linjemyndigheit Fagleg myndigheit Dommarar avd. 2 Arne Henriksen Steinar Magnus Trovåg Rune Voll Ørnulf Jacobsen Daniel Lunde Håvard Romarheim Ellen Midtgaard Arne Fanebust Jon Atle Njøsen Guri Elisabeth Molven Wiggo Storhaug Larssen Kjell Frønsdal Margareth Christophersen Nina Cath. Noss Birger A. Stedal Magni Elsheim Kst. Erling Johannes Husabø Berammarar: Avd. 1 Gunvor Knudsen Avd. 2 Inger Røyrbotn Låstad Juridiske utgreiarar: Silje Nerheim Marie Trovåg Rådjevar: Anne Vedvik Sekretariat: Leiar: Henriette Hinna Saksbehandlarar: Line Djupvik Andersen Arnhild Bø Sara Camilla Deisz Lena O. Fauskanger Marit Tolleshaug Hansen Randi Holmås Signy Larsen Wenche Lund Linda M. Moen Tonje Olsnes Wibecke Søraas Onarheim Hjørdis Skogen Line L. Steffensen Janicke K. Vognstølen Fellestenesta: Lena O. Fauskanger Lill Kristin Wennberg (vikar) Jostein Hordvik Ragnhild Bull Wenche Endregaard Eva Ingunn Fauskanger Rettsbetjentar i Bergen: Terje Fossedal Bjørn Norbeck Ole Karl Husa Stavangerkontoret: Hildur Engeland Staalesen Rettsbetjentar i Stavanger: Karl Fagerlund og Terje Olav Høiland. I tillegg til faste og konstituerte dommarar nyttar lagmannsretten ekstraordinære dommarar. Oppnemninga deira gjeld eitt år om gangen. I 2011 har desse ekstraordinære dommarane gjort teneste: Lidvard Faaberg, Ivar Oftedahl, Astrid Lærdal Frøseth, Svein Alsaker og Walter Wangberg. Ressursgruppedommarar: Per Magne Isaksen, Christian Wyller, Gunnar Steintveit og Jørn Ree Nytilsette i 2011: Henriette Hinna vart tilsett som sekretariatsleier, ei nyoppretta stilling. Hinna starta i stillinga i september. Sara Camilla Deisz vart tilsett som saksbehandlar, også frå september. Line Djupvik Andersen slutta som sakhandsamar for å studere, men er engasjert på rekneskap i 20 % stilling. Silje Nerheim og Marie Trovåg vart tilsette som utgreiarar i oktober. Anne Vedvik slutta som rådgjevar i august Janicke K. Vognstølen byrja i stillinga i desember Ikt og sikkerhet: Niklas Haldorsen Thomas Sunde Nielsen Espen Ask Husby Erlend Eikås Tore Ervik Tove Reime Ronny Andreassen Lill Kristin Wennberg Jurisdiksjon - embetskrinsen Gulating lagdøme omfattar vestlandsfylka: Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane. Lagdømet er inndelt i 2 lagsokn, der Rogaland utgjer det eine og Hordaland og Sogn og Fjordane det andre. Gulating lagmannsrett er ein av seks lagmannsrettar i Norge. Forutan vårt lokale i Bergen, har me og kontor og rettslokale i Stavanger og Haugesund. I embetskrinsen var det per 1. januar 2011 til saman innbyggjarar, som fordelte seg slik på dei tre fylka: Rogaland Hordaland Sogn og Fjordane I dei tre fylka er det til saman 86 kommunar. I Gulating lagdøme er det 10 førsteinstansdomstolar: Bergen tingrett, Stavanger tingrett, Dalane tingrett, Jæren tingrett, Hardanger tingrett, Haugaland tingrett, Sunnhordland tingrett, Nordhordland tingrett, Sogn tingrett og Fjordane tingrett. 8 9

6 Gulating jordskifteoverrett - Sør-Rogaland jordskifterett - Haugalandet og Sunnhordland jordskifterett - Nord- og Midhordland jordskifterett - Indre Hordaland jordskifterett - Indre Sogn jordskifterett - Sunnfjord og Ytre Sogn jordskifterett - Nordfjord jordskifterett Økonomi Gulating si budsjettløyving for 2011 var på 65.6 mill kr. I tillegg fekk domstolen ei eingongsløyving på 13.7 mill kr til brukarutstyr i dei nye lokala. Brukarutstyr er audiovisuelt utstyr i rettssalane, møblar mm. I tillegg til dei beløp som går med til domstolen si eiga drift, vert det betalt for eksterne tenester i samband med saksavviklinga. I straffesaker vart det i 2011 utbetalt ca. 28 mill, der ca 18 mill gjaldt salær til forsvararar og bistandsadvokatar. Våren 2011 Elektronisk handbok i straffesaker v/lagdommar Arne Fanebust. Ansvar for passiv medverknad til vald og overgrep i heimen v/kst. lagdommar Erling Johannes Husabø Rettsgenetikk og kvalitetssikring v/seniorforskar Hans Geir Eiken Bioforsk, Medisin og biologiske spor v/professor Inge Morild, Gades institutt Manipulasjon av dommarar, advokatar, sakkunnige og andre aktørar innanfor rettssystemet v/advokat og psykolog Grethe Nordhelle Grunngjevingsplikta v/høgsterettsdommar Arnfinn Bårdsen Nytt frå strafferetten og straffeprosessen, samt tankar om grunngjevingsplikta v/høgsterettsdommar Magnus Matningsdal Kulturelt bedriftsbesøk på Carte Blanche i samband med sommarfesten. 4. Kompetanseutvikling Høsten 2011: Moglegheiter og fallgruver for rettsvesenet ved den nye datateknologien v/hans Donali Tilset, forskar NTNU, Samfunnsforskning, og Olav Berg Aasen, avdelingsdirektør, IKT DA Torsdag 20. og fredag 21. oktober: Gulatingseminaret Juryordninga/debatt/NOU/høyringsutsegn Østre Landsret i København, foto Janicke K. Vognstølen Gulating lagmannsrett er ei kunnskapsbedrift, og legg stor vekt på kompetanseutvikling. Gulating har gjennom eit internt kompetanseutval, representantar frå leiinga, dommarane og saksbehandlarane, utarbeidd ein kompetanseplan for lagmannsretten. Dei områda det blei satsa mest på i 2011 var bruk av sakkunnige og auka Ikt-kompetanse blant dei tilsette. Opplæring innan IKT blei gjennomført utanom fagdagane. I 2011 vart det avsett 10 fagdagar med følgjande tema: Frå fagdagen om juryordninga, lagdommar Haakon Meyer, foto Daniel Lunde Gulatingseminaret I 2011 reiste lagmannsretten til Hövrätten i Malmö og Østre Landsret i København. Vi blei vel tatt i mot av begge rettane, og fekk ei grundig innføring i prosessordninga for handsaming av strafferett i ankedomstolane i båe det svenske og danske rettssystemet. Det var og flott å få sjå rettslokala og få høyre korleis rettane organiserte arbeidet sitt. Hövrätten i Malmö, foto Daniel Lunde 10 11

7 5. Saksavviklinga Det er tre tendensar som særleg kjem til syne når det gjeld saksavviklinga. Desse er: Tilgangen av sivile saker held seg på et høgt nivå. Anke over ordskurder og vedtak har auka kraftig i 2011, samanlikna med tidlegare år. Anke over dom ligg på same høge nivå som i Behaldninga av sivile ankesaker har auka frå 244 til 259, og behandlingstida har gått opp frå 188 dagar til 213, etter at vi i åra makta å halda behandlingstida nede mot 180 dagar. Talet på nye lagrettesaker har gått opp, medan talet på meddomsrettssaker held seg på et høgt nivå. Behaldninga av straffesaker er stabilt altfor høg. Samla behaldning av straffesaker er på 163 saker, noko som er 90 saker meir enn ho skulle ha vore. Behaldninga er m.a.o. 2.4 gonger måltalet. Behandlingstida speglar dette. 6. Juridiske utgreiarar i Gulating Hausten 2011 vart Marie Trovåg og Silje Nerheim tilsette som juridiske utgreiarar i eit toårig prøveprosjekt i Gulating lagmannsrett. Gulating er den andre lagmannsretten i landet, tter Borgarting, som innfører ei ordning med utgreiarar. Juridiske utgreiarar er ei ny type stilling i lagmannsretten, som verken er saksbehandlar eller dommar. Ein utgreiar i lagmannsretten utfører nærare fastsatte juridiske oppgåver i den skriftlege førebuinga av einskildsaker under leiing av ein dommar. INNKOMNE SAKER Sivile ankesaker Sivile kjæremål Overskjønn Lagrettesaker Meddomsrett Fagdommersaker Ankeprøving Straffekjæremål AVGJORTE SAKER Sivile ankesaker Sivile kjæremål Overskjønn Lagrettesaker Meddomsrett Fagdommersaker Ankeprøving Straffekjæremål Det er verdifullt med juristar som har utdanninga og impulsane frå dei juridiske fakulteta i friskt minne. Nye tankar, erfaring med nye søkeverktøy og alternativ tilnærming er eit positivt tilskott til den samla kompetansen i lagmannsretten. Utgreiarane er knytt til lagmannsretten si utvalseining under leiing av lagmann Jan Erik Erstad. Bruk av juridiske utgreiarar har sikra kvalitet og fleksibilitet i utvalsarbeidet. To utgreiarar vil frigjere dommarressursar frå utvalsarbeid til dømmande verksemd. Slik sett vil utgreiarane bidra til god samla bruk av dommarane. Juridisk utgreiar Marie Trovåg, foto Janicke K. Vognstølen BEHALDNING Sivile ankesaker Sivile kjæremål Lagrettesaker Meddomsrett Fagdommersaker Ankeprøving Straffekjæremål BEHANDLINGSTIDA Sivile ankesaker Sivile kjæremål Lagrettesaker Meddomsrettsaker Fagdommersaker Ankeprøving Straffekjæremål I arbeidet med dei einskilde sakene skal utgreiarane ta stilling til alle prosessuelle spørsmål, samt gjere den utgreiinga som er naudsynt for at saka skal kunne avgjerast. I saker som gjeld anke over orskurd og vedtak i sivile saker, skriv utgreiaren framlegg til innleiing, det vil seie framstilling av saka og partane sine påstandar og grunnlag for dei, fram til retten sine merknader. I tillegg skriv utgreiaren eit notat der det vert gjort greie for problemstillingane i saka, med framlegg til løysing. Ved prøving av anke i straffesaker fyller utgreiaren ut silingsnotat med drøfting av dei aktuelle problemstillingane saka reiser og framlegg til konklusjon. Juridisk utgreiar Silje Nerheim, foto Janicke K. Vognstølen Martin Tenold avdelingslagmann Lagmann Jan Erik Erstad 12 13

8 7. Fire år med tvistelova Ved utgangen av 2011 hadde vi levd fire år med tvistelova, og det er tid for å sjå attende og oppsummera røynslene våre så langt. Ved iverksetjinga av tvistelova valde vi i Gulating lagmannsrett å organisera saksførebuinga i sivile ankesaker slik at eit utval på fire dommarar tok imot alle saker som kom inn i ein periode på 8 til 10 veker. Bakgrunnen for dette var å sikra at saksførebuinga i sivile saker blei gitt riktig prioritet i høve til andre oppgåver, og å legge til rette for at tvistelova sine fristar kunne bli haldne. Vidare å legga til rette for godt førebudde planmøte, og med det ei meir effektiv saksførebuing. Dommarane i dette utvalet, sivilutvalet, behandlar og ein monaleg del av anker over orskurder og vedtak som kjem inn i perioden. Ved skifte av utval er det regelbunde blitt halde møte mellom det avtroppande og påtroppande utvalet, der røynslene frå arbeidet i utvalet har blitt veksla ut, og faglege spørsmål har blitt drøfta. Underteikna har stått for gjennomføringa av desse møta, og synsmåtane som blir presenterte nedanfor stammer i ein vesentleg del frå desse møta. I tillegg blei det i november 2011 halde eit evalueringsmøte med representantar frå lovavdelinga i Justisdepartementet, representantar frå tingrettane i lagdømet, og der to dommarar frå lagmannsretten og underteikna var med. Eg vil nedanfor komma inn på nokre av dei synspunkta som blei formidla til departementet. Hovudføremålet med tvistelovsreforma var å gi ein meir effektiv sivil rettspleie som gir raskare, billegare og riktigare tvisteløysing for partane, og som medverkar til rettsavklaring. For lagmannsretten er det i Odelstingsproposisjonen nemnt at lagmannsretten skal ha til hovudoppgåve å overprøva tingretten sine avgjerder så langt det er naudsynt for å sikra ei riktig løysing av den einskilde tvist. Det går vidare fram av forarbeida at lovgjevar hadde klåre forventningar om at det skulle bli billegare for det rettssøkande publikum å føre saker for domstolane. Tvistelova inneheld eit bredt spekter av verkemidlar for å nå desse måla. Det vil føra for langt her å gå inn på alle. I tillegg til dei verkemidla lova gir, er det liten tvil om at måten dommarane og advokatane handterer sakene på, og ikkje minst samspelet mellom retten og prosessfullmektigane, er ein vesentleg faktor for å oppnå måla til lovgjevar. For lagmannsrettene har det særleg vore ei utfordring å komma frå fornya behandling av saka, der heile saka blir gjennomført på nytt tilnærma likt som i tingretten, til ei overprøving av saka, kor utvalde deler av tingretten sin dom blir overprøva. Grunnlaget for overprøving kontra fornya behandling ligg i korleis anken blir utforma. Tvistelova innførte difor i 29-9 skjerpande krav til ankeerklæringa. I anken skal mellom anna nemnast de feil som gjøres gjeldende ved den avgjørelse som ankes, den faktiske og rettslige begrunnelse for at det foreligger feil, og de bevis som vil bli ført. Det går vidare fram i fjerde ledd at det skal særlig påpekes hva som bestrides i den påankede avgjørelse. Høgsterett har i fleire avgjerder halde fram at krava er skjerpa i høve til tvistelova, og i avgjerda i Rt blir det slege fast at det ikkje er tilstrekkeleg å opplysa at det vil bli gjort gjeldande dei same prova som i tingretten. Diverre ser vi alt for mange anker som i særs liten grad er spissa mot det ein er usamd i med omsyn til avgjerda frå tingretten. Mange ankeerklæringar er forbausande lik stemninga som blei levert til tingretten. I møta i sivilutvala har dette vore eit gjennomgangstema. I Gulating lagmannsrett har vi vore noko atterhaldne i høve til å avvisa ankeerklæringar som mangelfullt utforma. Dels heng dette i hop med at det av ankeerklæringa ofte indirekte kan lesast ut kva ein er usamd i, utan at utforminga reflekter ei slik sjølvstendig gjennomtenking av kvart einskild punkt som lovgjevar nok føresette. Enklare er det heller ikkje blitt ved at Høgsterett i den nemnde avgjerda førte vidare prinsippet frå tvistemålslova om at viss ein del av anken tilfredsstiller lova sine krav og ikkje skal bli avvist, skal anken i sin heilskap bli fremma. Vidare er spørsmålet om det skal bli gitt høve til retting. Vi har til no i dei ikkje heilt opplagte tilfella valt den mildare vegen å peika på manglar Lagmann Hanne Sofie Greve, foto Janicke K. Vognstølen 14 15

9 i planmøtet, men på sikt ligg det nok an til at vi må legga meir krefter inn på dette spørsmålet. Ved innføringa av tvistelova blei kravet til ankesum heva til kr , og det blei føresett at lagmannsrettane skulle gjera ei meir intensiv prøving av verdiberekninga. Høgsterett slo raskt fast at viss det var tvist om verdikravet var oppfylt, skulle avgjerda om verdivurderinga bli grunngjeve, enten saken blei fremma eller nekta fremma. Ein ikkje liten del av ankesakene i Gulating lagmannsrett dreier seg om veirettar, parkeringsplassar, grensejusteringar o.l., der det kan være vanskeleg å slå fast verdien. Verdispørsmålet inneber då ein omfattande prosess i mange saker, kor takstmenn blir engasjert og verdivurderingar blir sendt inn. Dette er neppe i pakt med lovgjevar si føresetnad om ei meir effektiv og billegare behandling av sakene. I særleg grad gjeld dette der det ender med at sakene blir fremma. I tillegg er det krevjande å utforme grunngjeving i mange av desse sakene, og vi har andsynes justisdepartementet gitt uttrykk for at kravet til grunngjeving bør kunne bli sløyfa viss saka blir fremma. I tvistelova blei det vidare innført høve til å nekte anker som lagmannsretten samrøystes fann at klårt ikkje vil føra fram, jf andre ledd. Lovgjevar føresette at omkring fem prosent av sakene kom til å bli silt bort i medhald av denne føresegna. I Gulating har vi lege noko høgare enn dette, og det kan verka som om vi siler bort fleire saker enn dei øvrige lagmannsrettane. Det er ein viss usikkerhet knytt til det statistiske materialet her. Det er likevel rimeleg å tru at den noko høgare silingsprosenten skuldast måten vi har organisert arbeidet med sivilutval på, ved at dommarane blir gitt tid til å gå djupare inn i sakene alt i startfasen av saksførebuinga. Særs få av våre avgjerder om å nekta en anke fremma er oppheva av Høgsterett, sjølv etter at kravet til grunngjeving blei innført. To avgjerder har likevel blitt oppheva grunna mangelfull kontradiksjon. I avgjerdene tatt inn i Rt og Rt blei det slege fast at viss lagmannsretten vil bygga på eit anna grunnlag enn tingretten sin dom, må ankande part særskilt bli varsla om dette. Planmøte under saksførebuinga er ei anna viktig nyvinning ved tvistelova. Røynslene våre med planmøte er gjennomgåande positive, likevel slik at vi ser at planmøte ofte ikkje er naudsynt i saker som er tilnærma ferdig førebudd gjennom anke og anketilsvar, typisk skattesaker og saker om tvunge psykisk helsevern. For den sistnemnde sakskategorien kjem og omsynet til ei rask behandling inn, og planmøte kan då ofte verka som ein seinkande faktor. Lovteksten si formulering om når planmøte kan utgå kan verka noko snever, og dette er formidla til departementet. Elles opplever vi i planmøta litt for ofte at advokatane ikkje er godt nok førebudde. Rutinemessig tek vi i planmøta sikte på å få klårleik i kva for vitne som skal bli ført, om det skal vera synfaring, sakkunnige o.l. Vi opplever då stundom at advokatane ikkje er i stand til å svara på desse spørsmåla. Dette er ikkje tilfredsstillande. Vidare tek vi i planmøta og sikte på å drøfta framdrifta under ankeforhandlinga, noko som og krev førebudde advokatar. Det er mogleg at planmøta etterkvart har fått karakter av å vera ei standardøving, kor det meste kan skuvast på. Vi vil difor no vurdera å gå vekk frå den standard innkallinga til planmøte som ligg i LOVISA, og i staden forma ut ei innkalling som er meir tilpassa problemstillingane i den einskilde saka. Moglegheitene for rettsmekling blir til vanleg tatt opp med prosessfullmektigane i planmøte. Før innføring av tvistelova og sivilutvala hadde vi ei ordning der ein dommar med spesialkompetanse innan mekling gjekk gjennom sakene, og tok direkte kontakt med prosessfullmektigane for å undersøke om mekling var aktuelt. Det er på det reine at talet på rettsmeklingar i Gulating lagmannsrett har gått markert ned etter innføring av tvistelova. Vi har framleis dommarar som er spesialiserte innan rettsmekling, men til vanleg trer desse først inn i saka etter at prosessfullmektigane har gitt melding om at mekling er aktuelt. Forliksprosenten i dei sakene der mekling blir gjennomført er relativt høg. Av tvistelova 9-10, som og gjeld for lagmannsretten, følgjer at frist for avslutta saksførebuing er to veker før ankeforhandlinga. I forarbeida er det føresett at regelen berre særs sjeldan skal bli sett til side. Vi har i lagmannsretten lojalt praktisert dette. Ulempa er likevel at tida frå avslutta saksførebuing til ankeforhandling blir svært kort. Særleg merker vi dette i ein domstol der dommarane er mykje på reise, og moglegheita til å følgja opp ei eventuell utvikling i saken er begrensa. Dertil kjem at utdrag i saka som regel er laga på dette tidspunktet, slik at nye dokument som no blir lagt fram, må bli tekne inn i tilleggsutdrag. Når vi veit at saka alt har vore behandla Førstelagmann Bjørn Solbakken, administrasjonssjef Arne Støle på avdelingslagmann Martin Tenold sitt kontor 16 17

10 i tingretten, og prosessfullmektigane såleis bør har god oversikt over alle sider av saka, er det vanskeleg å sjå nokon god grunn for at fristen for avslutta saksførebuing ikkje kan bli sett tidlegare, t.d. 6 til 8 veker før ankeforhandlinga, då utdraga normalt må lagast. Også dette er formidla til departementet. Ved gjennomføring av ankeforhandlinga er framdriftsplanane eit viktig hjelpemiddel. Alt før ankeforhandlingane er det mange av dommarane våre som grip tak i utkastet til framdriftsplan, og diskuterer med prosessfullmektigane om det er naudsynt å bruke den avsette tida til innleiingsforedrag, vitne m.m. Alle slike innstrammingar bør vanlegvis skje før ankeforhandlinga. Tvistelova innførte vidare ordninga med at retten sin administrator som innleiing av ankeforhandlinga skal klårleggja påstandar, påstandsgrunnlag og provføring. Måten dette blir gjort på varierer nok framleis i stor grad frå dommar til dommar. Frå dommarbordet verkar det som om mange advokatar ikkje tek innover seg det som blir sagt under denne klårlegginga. Innleiingsforedraget startar ofte med at som administrator har sagt gjeld denne saken... Frå vår synsstad kan det då verka bortkasta å bruke tid på ei slik klårlegging. På den andre sida ser vi at det kan gi prosessfullmektigane og partane ein viss tryggleik i høve til at vi verkeleg kjenner saka, men det er nok framleis eit stykke å gå før dette tiltaket har funne si endelege form. Tvistelova har vidare føresett kortare innleiingsforedrag, i sær frå ankemotparten. Også her ser vi at prosessfullmektigane i for liten grad tek inn over seg tingrettsavgjerda. Noko tid kunne nok ha vore spart om prosessfullmektigane hadde teke utgangspunkt i tingretten sin dom, dei feila dei vil peika på i denne, og dei prova som vil bli ført for at resultatet er feil. I alt for stor grad får vi ei framstilling av faktum slik det eigenleg er, men som berre skil seg frå framstillinga i tingretten si avgjerd i høve til nyansar. Trass større fokus på saksførebuing og framdrift under ankeforhandlinga, ser vi at tida som går med til ankeforhandling i svært liten grad har gått ned. Kostnadane for partane ved å føre saka er og tilnærma uendra. Årsakene til at måla ikkje er nådd er nok samansette. Frå der vi står er det lett å setje fokus på advokatane si manglande etterleving av lova. Eit stykke på veg er nok dette rett. Det verkar likevel lite realistisk at advokatane vil endra seg, om ikkje dei blir møtt av klårare krav og forventningar frå domstolane. Her ligg ei stor utfordring som vi må ta inn over oss og jobbe aktivt med over fleire år frametter. Arne Henriksen avdelingslagmann Avdelingslagmann Arne Henriksen, foto Janicke K. Vognstølen Foto Janicke K. Vognstølen Lagdommar Rannveig Sjøvoll, utgreiar Marie Trovåg, lagdommar Kjell Frønsdal og utgreiar Sije Nerheim 18 19

11 G u l a t i n g l a g m a n n s r e t t Postadresse: Postboks 7414, N-5020 Bergen Besøksadresse: Gulatings plass 1 Telefon sentralbord: Telefaks: Heimeside: E-post: gulating.lagmannsrett@domstol.no 20