OR HÅVAMÅL: þótt tvær geitr eigi ok taugreftan sal, þat er þó betra en bæn. Hev du geiter tvo og ein tausperra sal, då tarv du ikkje tigge.

Transkript

1 OR HÅVAMÅL: Hev du geiter tvo og ein tausperra sal, då tarv du ikkje tigge. På nynorsk ved Ivar Mortensson-Egnund þótt tvær geitr eigi ok taugreftan sal, þat er þó betra en bæn. 1

2 Photo: Ingunn Nævdal ex.cfm?id= 53192

3 NORSK GEITMJØLK BETRA MED AVL OG FÔRING Frokostseminar 29. november 2013 Tormod Ådnøy, IHA, UMB

4 EG VIL SNAKKA OM INTRO Nu går alt så meget bedre FORSKING OG KUNNSKAP OM GEITMJØLKSKVALITET PRAKSIS FÔR, HELSE, AVL, STATISTIKK, GEIT I NOREG? OPPSUMMERING Nu går alt så meget bedre HVIS TID Eitt gen/mange gen, Arv i spekter,.. 4

5 DETTE ER TITTELEN PÅ PRESENTASJONEN KVIT GEITOST KOAGULERING OG SMAK For kvite (kasein-) ostar er koagulering (løyping) og smak viktigare enn for brune (mys-) ostar Grunnar til å ha geit i tillegg til ku er karakteristisk smak av geitmjølka (men ikkje beisk/harsk) utnytting av naturgitte resursar åpna landskap som er gjengrodde Gjer geita oss meir norske? Meir mjølketørrstoff = mindre beisk/harsk smak Fôringsnivå og feittype i fôret spelar ein rolle for kvaliteten Ein kan endra smaken med avl 5

6 DETTE ER TITTELEN PÅ PRESENTASJONEN KVIT GEITOST KOAGULERING OG SMAK For kvite (kasein-) ostar er koagulering (løyping) og smak viktigare enn for brune (mys-) ostar Grunnar til å ha geit i tillegg til ku er karakteristisk smak av geitmjølka (men ikkje beisk/harsk) utnytting av naturgitte resursar åpna landskap som er gjengrodde Gjer geita oss meir norske? Meir mjølketørrstoff = mindre beisk/harsk smak Fôringsnivå og feittype i fôret spelar ein rolle for kvaliteten Ein kan endra smaken med avl 6

7 NU GÅR ALT SÅ MEGET BEDRE Mjølkekvaliteten for geit er dramatisk mykje betre enn tidlegare! 1990-tal: problem med harsk/beisk smak problem for Snøfrisk o.a. kvite ostar Forskinga vår har betra kvaliteten Ikkje all forsking og kunnskap kjem ut i praksis med ein gong 7

8 FORSKING OG UTVIKLING : Feittsyresamansetning for geitmjølk (Astrup, Robstad,..) 1970-talet: Seleksjon for sterk geitsmak. (Steine) Er muleg. Ikkje tatt i bruk. ca1990: 20 geit frå Nordnorge til Ås: lågare tørrstoff. Avkom etter NN-geiter var ikkje klart lågare i tørrstoff i (Ådnøy, Abrahamsen) tidleg 1990-talet: Utvikling av Snøfrisk (Snofresh/Midas) kjeingstid, levering heile året, driftsformer med suging Lansering Lillehammer-OL (Eik, Ådnøy,..) ca : Fôring og mjølkefeitt. Haukeli. Frosen ostemasse (USA) fiskemjøl (Eknæs,..) initiativ til forsking om genetiske kaseintypar og ysteevne Avvist av Tine ville ikkje ha genseleksjon før meir var kjent om slik metode (Ådnøy, Lien) 1995: Sigbjørn Lien: dr.agric. genetiske kaseinvariantar til 1996: NFR-prosjekt: Årsaker til variasjon i smak. Jamne leveransar gjennom året ca 2000: To gardar i NN sjekka for delesjon i CSN1S1 (150 geit) fann klare effektar på feitt, koagulering.. ca 2005: Samanheng mellom genotype hos bukk og produksjon hos døtrer (Hayes, Hagesæther) ca 2006: Samanheng mellom genotype hos geit og frie feittsyrer, og smak (Grindaker) ca 2008: Overdominans av delesjonen for mjølkemengde (Dagnachew) 2008: NSG tar i bruk genseleksjon (mot delesjonar i alfas1-kasein-genet) for bukkekåring : CAE-sanering Friskare geit (Basert på Eik-utprøving på Ås på 1990-talet) Fôringsrettleiing (basert m.a. på forsøk over) : NFR-prosjekt: Kvalitetsmjølk for kvit geitost. Mål for kvalitet, avl/gen, fôring/fysiologi (IHA, IKBM, Bioforsk, Frankrike, Italia,.. Tine, NSG,..) Kunnskap om geitmjølkskvalitet 8

9 FORSKING OG UTVIKLING : Feittsyresamansetning for geitmjølk (Astrup, Robstad,..) 1970-talet: Seleksjon for sterk geitsmak. (Steine) Er muleg. Ikkje tatt i bruk. ca1990: 20 geit frå Nordnorge til Ås: lågare tørrstoff. Avkom etter NN-geiter var ikkje klart lågare i tørrstoff i (Ådnøy, Abrahamsen) tidleg 1990-talet: Utvikling av Snøfrisk (Snofresh/Midas) kjeingstid, levering heile året, driftsformer med suging Lansering Lillehammer-OL 1994 (Eik, Ådnøy,..) ca : Fôring og mjølkefeitt. Haukeli. Frosen ostemasse (USA) fiskemjøl (Eknæs,..) initiativ til forsking om genetiske kaseintypar og ysteevne Avvist av Tine ville ikkje ha genseleksjon før meir var kjent om slik metode (Ådnøy, Lien) 1995: Sigbjørn Lien: dr.agric. genetiske kaseinvariantar til 1996: NFR-prosjekt: Årsaker til variasjon i smak. Jamne leveransar gjennom året ca 2000: To gardar i NN sjekka for delesjon i CSN1S1 (150 geit) fann klare effektar på feitt, koagulering.. ca 2005: Samanheng mellom genotype hos bukk og produksjon hos døtrer (Hayes, Hagesæther) ca 2006: Samanheng mellom genotype hos geit og frie feittsyrer, og smak (Grindaker) ca 2008: Overdominans av delesjonen for mjølkemengde (Dagnachew) 2008 NSG tar i bruk genseleksjon (mot delesjonar i alfas1-kasein-genet) for bukkekåring CAE-sanering Friskare geit (Basert på Eik-utprøving på Ås på 1990-talet) Fôringsrettleiing (basert m.a. på forsøk over) NFR-prosjekt: Kvalitetsmjølk for kvit geitost. Mål for kvalitet, avl/gen, fôring/fysiologi (IHA, IKBM, Bioforsk, Frankrike, Italia,.. Tine, NSG,..) Dramatisk betring i geitmjølkskvaliteten 9

10 FORSKING OG UTVIKLING : Feittsyresamansetning for geitmjølk (Astrup, Robstad,..) 1970-talet: Seleksjon for sterk geitsmak. (Steine) Er muleg. Ikkje tatt i bruk. ca1990: 20 geit frå Nordnorge til Ås: lågare tørrstoff. Avkom etter NN-geiter var ikkje klart lågare i tørrstoff i (Ådnøy, Abrahamsen) tidleg 1990-talet: Utvikling av Snøfrisk (Snofresh/Midas) kjeingstid, levering heile året, driftsformer med suging Lansering Lillehammer-OL (Eik, Ådnøy,..) ca : Fôring og mjølkefeitt. Haukeli. Frosen ostemasse (USA) fiskemjøl (Eknæs,..) initiativ til forsking om genetiske kaseintypar og ysteevne Avvist av Tine ville ikkje ha genseleksjon før meir var kjent om slik metode (Ådnøy, Lien) 1995: Sigbjørn Lien: dr.agric. genetiske kaseinvariantar ku og geit til 1996: NFR-prosjekt: Årsaker til variasjon i smak. Jamne leveransar gjennom året ca 2000: To gardar i NN sjekka for delesjon i CSN1S1 (150 geit) fann klare effektar på feitt, koagulering.. ca 2005: Samanheng mellom genotype hos bukk og produksjon hos døtrer (Hayes, Hagesæther) ca 2006: Samanheng mellom genotype hos geit og frie feittsyrer, og smak (Grindaker) ca 2008: Overdominans av delesjonen for mjølkemengde (Dagnachew) 2008 NSG tar i bruk genseleksjon (mot delesjonar i alfas1-kasein-genet) for bukkekåring CAE-sanering Friskare geit (Basert på Eik-utprøving på Ås på 1990-talet) Fôringsrettleiing (basert m.a. på forsøk over) NFR-prosjekt: Kvalitetsmjølk for kvit geitost. Mål for kvalitet, avl/gen, fôring/fysiologi (IHA, IKBM, Bioforsk, Frankrike, Italia,.. Tine, NSG,..) Dramatisk betring i geitmjølkskvaliteten 10

11 Prosjektet Kvalitetsmjølk for kvit geitost

12 Prosjektet Kvalitetsmjølk for kvit geitost

13 FORSKING OG UTVIKLING : Feittsyresamansetning for geitmjølk (Astrup, Robstad,..) 1970-talet: Seleksjon for sterk geitsmak. (Steine) Er muleg. Ikkje tatt i bruk. ca1990: 20 geit frå Nordnorge til Ås: lågare tørrstoff. Avkom etter NN-geiter var ikkje klart lågare i tørrstoff i (Ådnøy, Abrahamsen) tidleg 1990-talet: Utvikling av Snøfrisk (Snofresh/Midas) kjeingstid, levering heile året, driftsformer med suging Lansering Lillehammer-OL (Eik, Ådnøy,..) ca : Fôring og mjølkefeitt. Haukeli. Frosen ostemasse (USA) fiskemjøl (Eknæs,..) initiativ til forsking om genetiske kaseintypar og ysteevne Avvist av Tine ville ikkje ha genseleksjon før meir var kjent om slik metode (Ådnøy, Lien) 1995: Sigbjørn Lien: dr.agric. genetiske kaseinvariantar til 1996: NFR-prosjekt: Årsaker til variasjon i smak. Jamne leveransar gjennom året ca 2000: To gardar i NN sjekka for delesjon i CSN1S1 (150 geit) fann klare effektar på feitt, koagulering.. ca 2005: Samanheng mellom genotype hos bukk og produksjon hos døtrer (Hayes, Hagesæther) ca 2006: Samanheng mellom genotype hos geit og frie feittsyrer, og smak (Grindaker) ca 2008: Overdominans av delesjonen for mjølkemengde (Dagnachew) 2008 NSG tar i bruk genseleksjon (mot delesjonar i alfas1-kasein-genet) for bukkekåring CAE-sanering Friskare geit (Basert på Eik-utprøving på Ås på 1990-talet) Fôringsrettleiing (basert m.a. på forsøk over) NFR-prosjekt: Kvalitetsmjølk for kvit geitost mål for kvalitet, avl/gen, fôring/fysiologi (IHA, IKBM, Bioforsk, Frankrike, Italia,.. Tine, NSG,..) Dramatisk betring i geitmjølkskvaliteten 13

14 KUNNSKAP FOR GEITMJØLKSKVALITET Fôring energibalanse, fôrfeitt-type (Eik, Eknæs,..) Avl kan endra mjølke-mengde og -kvalitet seleksjon av dei beste 4 kaseingen kodar ostestoff ein delesjon i CSN1S1 fører til dårleg smak og koagulering (vist av Lien <1995) Helse er viktig for geit, produksjon og marknad ein kan bli kvitt CAEvirus ved sanering (vist av Eik talet) 14

15 KASEINGEN-delesjon (del) Det er 4 gen som kodar for kaseintypane i mjølka Det er vist samanheng mellom genvariantar (allel) og mjølkekvalitet spesielt for CSN1S1 genet (s 1 -kasein). det finst ein delesjon i exon12 som gir dramatisk endring i utkodinga av dette kaseinet genfrekvensen for delesjonen var 0,73 før ein sette inn titak genfrekvensen for dei 117 testbukkane i 2013 som er genotypa er 0,09 Null-alleles in the alfa-s1-casein gen Young bucks approved for breeding T Blichfeldt, NSG juni

16 KASEINGEN-delesjon (del) Det er 4 gen som kodar for kaseintypane i mjølka Det er vist samanheng mellom genvariantar (allel) og mjølkekvalitet spesielt for CSN1S1 genet (s 1 -kasein). det finst ein delesjon i exon12 som gir dramatisk endring i utkodinga av dette kaseinet genfrekvensen for delesjonen var 0,73 før ein sette inn titak genfrekvensen for dei 117 testbukkane i 2013 som er genotypa er 0,09 Null-alleles in the alfa-s1-casein gen Young bucks approved for breeding T Blichfeldt, NSG juni

17 KOAGULERING AV GEITMJLØK dårlegare med delesjon A30 gelstyrke etter løyping geit på 2 gardar i Nordnoreg millimeter del del F del X del XF XX Genotypar (p=0,01)

18 KASEINGEN del(esjon) GIR MEIR MJØLK MEN DÅRLEGARE KVALITET 575 geit med genotype, mjølkekontroll og smaksresultat Ein fann at for kg mjølk er det overdominans for delesjonen i exon 12: den lineære effekten a= 0.09 ± 0.03 kg, mens dominanseffekten var d= 0.18 ± 0.04 kg for kg mjølk per dag 18

19 KASEINGEN del(esjon) GIR MEIR MJØLK MEN DÅRLEGARE KVALITET 575 geit med genotype, mjølkekontroll og smaksresultat Ein fann at for kg mjølk er det overdominans for delesjonen i exon 12: den lineære effekten a= 0.09 ± 0.03 kg, mens dominanseffekten var d= 0.18 ± 0.04 kg for kg mjølk per dag 19

20 DRAMATISK BETRING AV GEITMJØLKSKVALITETEN Fôringsrettleiing kontinuerleg (Tine Basert m.a. på UMB-forsking) Helse: CAE-sanering Friskare geit (eige prosjekt Basert på utprøving på Ås på 1990-talet Eik) Unngå bukkar med delesjon i CSN1S1 ved gentest frå ca2005/2008 før vanleg gransking i avl (NSG Basert på UMB-forsking o.a. Lien <1995,..) 20

21 DETTE ER TITTELEN PÅ PRESENTASJONEN CAEV-SANERING Caprint artritis encefalitis virus Sanering (Prosjektet Friskare geit ) Blir kvitt andre sjukdommar òg Sterke begrensningar på flytting av geiter mellom gardar Meir bruk av inseminering konsekvensar for geiteavlen Friskare geiter gir sannsynleg betre kvalitet og meir mjølk vanskeleg å dokumentera vitskapleg Verdas friskaste geitpopulasjon? 21

22 DETTE ER TITTELEN PÅ PRESENTASJONEN CAEV-SANERING Caprint artritis encefalitis virus Sanering (Prosjektet Friskare geit ) Blir kvitt andre sjukdommar òg Sterke begrensningar på flytting av geiter mellom gardar Meir bruk av inseminering konsekvensar for geiteavlen Friskare geiter gir sannsynleg betre kvalitet og meir mjølk vanskeleg å dokumentera vitskapleg Verdas friskaste geitpopulasjon? 22

23 GEIT I VERDA Goats - World (FAO 2011) : talgrunnlaget for grafen

24 TAL GEIT I NOREG (SSB Statistisk Sentralbyrå) Geit i alt Mjølkegeit

25 BØR DET VERA GEIT I NOREG ETTER ÅR 2020? Mesteparten av geitmjølka går med til G35: Gudbrandsdalsost Noko går òg til Ekte geitost Men auken i bruk av geitmjølk kjem på kvite geitostar: Snøfrisk både den klassiske smørbare og den nye gauda -typen Frosen ostemasse (frosen curd) Chèvre Balsfjord Feta? 10-15% av mjølka blir ikkje nytta 25

26 TAL GEITER OG BØNDER Iflg SSB er prognosen for 2013: mjølkegeiter i Noreg 103 geit i snitt per gard (325 gardar) Det vil seia over 150 personar i Noreg per mjølkegeit (mot ca 5 personar i verda per geit) Tal gardar med mjølkegeit minkar endå raskare enn geittalet (kritisk minste tal geitbønder?) 26

27 TAL GEITER OG BØNDER Iflg SSB er prognosen for 2013: mjølkegeiter i Noreg 103 geit i snitt per gard (325 gardar) Det vil seia over 150 personar i Noreg per mjølkegeit (mot ca 5 personar i verda per geit) Tal gardar med mjølkegeit minkar endå raskare enn geittalet (kritisk minste tal geitbønder?) 27

28 NU GÅR ALT SÅ MEGET BEDRE Mjølkekvaliteten for geit er dramatisk mykje betre enn tidlegare! 1990-tal: problem med harsk/beisk smak problem for Snøfrisk o.a. kvite ostar Forskinga vår har betra kvaliteten Ikkje all forsking og kunnskap kjem ut i praksis med ein gong 28

29 NU GÅR ALT SÅ MEGET BEDRE Mjølkekvaliteten for geit er dramatisk mykje betre enn tidlegare! 2013: ikkje problem med harsk/beisk smak kan laga Snøfrisk, Feta o.a. kvite ostar utan problem ystarar skryter hemningslaust Forskinga vår, rådgjevinga og lojale og flinke bønder har betra kvaliteten Ikkje all forsking og kunnskap kjem ut i praksis med ein gong 29

30 UNIVERSITETET FOR MILJØ- OG BIOVITSKAP 30