Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde

Transkript

1 FJELLHEIMEN VILLREINOMRÅDE Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde Fjellheimen villreinutval Vedteke i Fjellheimen villreinutval Godkjend av Nordfjella og Fjellheimen villreinnemnd , sak V-16-9 Siri Bøthun Naturforvaltning 2016

2 Tittel: Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde Dato: Forfattar: Ingvild Øyjordet Oppdragsgjevar: Fjellheimen villreinutval Referanse: Øyjordet, I Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Prosjektansvarleg, oppdragsgjevar Fjellheimen villreinutval Forsideillustrasjon: Villrein. Foto Ingvild Øyjordet. Kontrollert av Siri Wølneberg Bøthun Emneord: Om villreinområdet Områdebruk Bestandsutvikling Avskytingsplan Tiltaksplan Referat: Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde set føringar for forvaltning av villrein i bestandsplanområdet for gjeve periode. Planen skildrar dagens kunnskapsstatus og planføresetnader som dannar grunnlaget for vala som blir gjort for framtidig forvaltning. Mål for bestandsstorleik- og utvikling, årleg avskytingsplan fordelt på alder og kjønn, samt tiltaksplan legg ramma for ønskt forvaltning av bestanden i perioden. Det er teke utgangspunkt i eit anslag over bestand før kalving i 2016 på 400 dyr. Langsiktig målsetting er 600 vinterdyr, noko som er ei auke på 100 dyr frå det sist vedtekne målet for stamma, men samanfallande med tidlegare storleik. Avskytingsplanen legg opp til eit uttak på 50% av tilveksten, målet vil då verte nådd i Dette vil gje ein bestandsstorleik på 465 ved utgangen av bestandsplanperioden.. Produsert av: Siri Bøthun Naturforvaltning Hovsgranden 6896 Fresvik post@sbnatur.no Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 1

3 Forord Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde legg til einkvar tid føringar for korleis ein ønskjer å forvalte villreinstamma. God forvaltning av villreinområdet i høve fastsette mål og tilgjengeleg kunnskap kan vera med på å bidra til å sikre leveområda til villreinen, som er eit nasjonalt mål. På oppdrag for Fjellheimen villreinutval har Siri Bøthun Naturforvaltning utforma bestandsplan for Fjellheimen villreinområde Planen er ført i pennen av Ingvild Øyjordet under vegleiing frå Siri Wølneberg Bøthun. I planprosessen har ulike informasjonskjelder bidrege til å styrke føresetnadene for planen. Takk til Nils Kvamme, SNO, Kristoffer Ullern Hansen, SNO, Arne Nesheim, Arne Bystøl, og Hildegunn Mugås. Vågå, januar 2016 Ingvild Øyjordet Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 2

4 Innhald 1 Innleiing Bakgrunn for planen Planperiode og planprosess Om villreinområdet Areal og avgrensing Historikk Naturgjevne tilhøve Villreinen sin bruk av området Konkurrerande interesser Kjente utfordringar Planføresetnader og bestandsdata Bæreevne Minimumsteljing Stammestruktur Kalvetilvekst Avskyting Kondisjon Målsetjing Hovudmålsetjing Delmålsetjing Plan for bestandsstorleik, stammestruktur og avskyting Tilvekst og jaktuttak Totalkvote og kvotefordeling Tiltak i planperioden Organisering Oppsyn Jegerkontrakt Samjaktavtale Kjelder Vedlegg: Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 3

5 1 Innleiing 1.1 Bakgrunn for planen Hjorteviltforskrifta (Forskrift om forvaltning av hjortevilt FOR ) set rammer for kva ein bestandsplan skal innehalde og godkjenning av planen; 27. Bestandsplan for villrein Villreinnemnda kan godkjenne en flerårig, maksimalt femårig, bestandsplan utarbeidet av villreinutvalg/grunneiersammenslutning. Bestandsplanen skal som hovedregel omfatte hele villreinområdet, og inneholde mål for bestandsstørrelse og -utvikling, årlig avskytingsplan fordelt på alder og kjønn, oversikt over hvilke bestandsdata som skal samles inn og hvilke tiltak som er planlagt gjennomført. Hvis det oppstår vesentlige avvik fra godkjent bestandsplan, eller vesentlige uforutsette endringer i bestanden i løpet av planperioden, kan villreinnemnda beslutte at ny bestandsplan skal utarbeides. 1.2 Planperiode og planprosess Planen gjeld frå år 2016 til og med år Arbeidet med planen vart sett i gong i desember Det vart utført som oppdrag frå Fjellheimen Villreinutval til Siri Bøthun Naturforvaltning der styret i villreinutvalet har fungert som styringsgruppe. Oppstart av planarbeid med orientering om planprosessen og invitasjon til å gje innspel vart send ut pr. brev til valda 22. desember Det kom ikkje skriftlege innspel til planarbeidet. Framlegg til plan vart presentert i møte der partane var inviterte på Helgatun fjellpensjonat , og deretter send ut på høyring i valda. Fresvikhalvøya villreinvald handsama planen i årsmøte Leiar melde inn, i telefonsamtale at valdet ikkje hadde merknadar til planen. Stølsheimen villreinvald handsama planen i styremøte Dei ynskte ikkje å kome med merknadar. Leiar formidla i møte i villreinutvalet sitt styre at valdet ikkje ynskte å kome med merknadar eller andre konkrete innspel. Austfjelli-Vik handsama planen i styremøte Dei varsla på førehand at innspel ville verte noko forseinka, dette vart akseptert, og brev vart motteke Valdet sende eit skriftleg innspel som dei ser på som førebels, dette vert tolka til at det kan kome fleire synspunkt frå valdet etter seinare handsaming. Innspel gjeve i møtet og innkomne merknadar vart handsama i styremøte i Villreinutvalet , der innspel som er teke til fylgje er innarbeidd i planen. Nokre innspel som ikkje er teke direkte til fylgje er likevel teken omsyn til gjennom kommentar eller innlemma i handlingsplanen. Den endelege planen vert lagt fram for årsmøtet i villreinutvalet for vedtak Invitasjon til valda for å slutte seg til planen går direkte frå villreinutvalet etter at styret har vedteke planen. Dette grunna tidsnød i høve til oppsett vårmøte i villreinnemnda, der det er Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 4

6 ynskjeleg at planen vert handsama. Tilslutningsbreva treng dermed atterhald om at utvalet vedtek planen uendra. Det er eit mål at prosessen er gjennomført slik at den nye bestandsplanen kan bli lagt til grunn for tildeling av jaktkvote frå 2016, med atterhald om godkjenning frå villreinnemnda, jf. 27 i Forskrift om forvaltning av hjortevilt (Forskrift om forvaltning av hjortevilt 2016). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 5

7 2 Om villreinområdet Villreinområdet er godt skildra i to fagrapportar frå NINA (Jordhøy og strand 2008 og Jordhøy 2013). Saman med bestandsplan for Fjellheimen og framlegg til bestandsplan for Fjellheimen frå 2009, er desse nytta som dei viktigaste skriftlege kjeldene i skildringane av villreinområdet under. For ei meir detaljert skildring av lokale tilhøve syner me til nemnde rapportar frå NINA. 2.1 Areal og avgrensing Fjellheimen villreinområde ligg vest i Noreg og omfattar Voss, Vaksdal og Modalen kommunar i Hordaland fylke og Vik, Høyanger, Aurland og Gulen kommunar i Sogn og Fjordande fylke. Av verneområde er Fjellheimen omfatta av Nærøyfjorden landskapsvernområde og Stølsheimen landskapsvernområde. Villreinområdet er avgrensa av Sognefjorden i nord (frå Risnefjorden (Brekke) i vest til Aurlandsfjorden i aust) og går vidare langs Nærøyfjorden til Gudvangen. Frå her er området avgrensa av E16 til Bolstadfjorden i sør, og Osterfjorden, Romarfjorden og E39 i vest (Figur 1). Figur 1. Oversiktskart over Fjellheimen villreinområde. Henta frå villrein.no. Raude markeringar på kartet viser sjølvbetjente DNT-hytter i området og raud line mellom hyttene merka stigar. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 6

8 Teljande areal er arealet som skal leggast til grunn for berekning av fellingsløyve (Forskrift om forvaltning av hjortevilt 2016, 2). For villrein er teljande areal alt areal over skoggrensa ( 23). Skogområde som blir brukt regelmessig av villrein kan også inkluderast. Vatn og isbre over 500 dekar skal ikkje reknast med. Område som villreinen har slutta å bruke som ei direkte følgje av menneskeleg påverknad, kan trekkjast ut av teljande areal. Teljande areal i fjellheimen villreinområde er berekna til1587 km 2, jf. Hjorteviltregisteret. Arealet vart endra i 2015, då valda Austfjelli-Vik og Fresvikhalvøya fekk nye valdgodkjenningar. Talet er forventa å verte noko justert også i 2016, då Stølsheimen skal sende inn ny valdgodkjenningssøknad på oppmoding frå villreinnemnda. Fjellheimen villreinområde er delt inn i villreinvalda Austfjelli-Vik, Fresvikhalvøya og Stølsheimen der kvart av valda er samansett av fleire grunneigarlag. Villreinutvalet for Fjellheimen vart skipa i 1998 i organisasjonsformen som utvalet har i dag (A. Nesheim pers.medd.) Villreinutvalet er eit samarbeidsorgan for valda som utfører den praktiske delen av bestandsforvaltninga. Utvalet har ansvar for gjennomføring av teljingar og registreringar, utarbeiing av kvoteforslag, bestandsplanar og organiseringa av jaktutøvinga, og er i tillegg kontaktleddet mellom villreinnemda og medlemsvalda. Villreinnemnda er politisk vald og er sett saman av representantar frå alle kommunane i området. Fjellheimen villreinnemnd praktiserte fram til I 2008 vart det oppretta nye villreinnemnder, og Fjellheimen fekk felles nemnd med Nordfjella villreinområde; Fjellheimen og Nordfjella villreinnemnd. Etter framlegg frå rettigheitshavarane, i dei fleste tilfelle då ved villreinutvalet, skal villreinnemnda godkjenne bestandsplanen. Planen skal, saman med ei vurdering av bestandsutviklinga, leggjast til grunn for årleg vedtak om fellingskvote (Forskrift om forvaltning av hjortevilt 2016, 28). Dersom det ikkje ligg føre godkjend bestandsplan skal kvoten fastsettast jf. 28. Fylkesmannen i Sogn og Fjordane er hovudansvarleg for villreinområdet og er eit viktig ledd i forvaltninga spesielt med omsyn til ivaretaking av nasjonale mål. Ei utfordring i Fjellheimen villreinområde er at villreinutvalet per dato berre har tilslutning av to vald. Det tredje valdet sender inn eit sjølvstendig framlegg til kvote til villreinnemnda, og nemnda nytter begge dei to framlegga som saksdokument når kvoten skal fastsettast. Det har vore stor usemje når det gjeld anslag av storleiken på stamma i villreinområdet. For å få teljeresultat som kan aksepterast av både utvalet og valdet som står sjølvstendig har villreinnemnda dei seinare åra oppmoda SNO Aurland til å utføre teljingane, som ein nøytral, og overordna part. Dette har fungert godt. 2.2 Historikk Frå tamrein til villrein Villreinen i Fjellheimen villreinområde i dag har sitt opphav frå tamrein som vart sett ut i området fyrst på 1930-talet. Reinlaget praktiserte ikkje merking, gjeting og hadde ikkje organiserte slakteplassar. Uttaket av stamma føregjekk med jakt av jaktlag der det vart nytta Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 7

9 gevær som under reinsjakt i dag (A. Nesheim pers.medd.). I følgje Jordhøy (2013) viser kjeldene Sæbø (2002) og Lid (1998) at det har vore tamrein i området heilt attende til midten av 1800-talet. Frå 1966 fekk området status som villreinområde (Fjellheimen villreinutval 2006) Historiske fangstanlegg dokumenterar tidlegare bruk Funn av gamle fangstanlegg tyder på at området har vore brukt av villrein i tidlegare tider.funna fordelar seg frå aust til vest i villreinområde, noko som tyder på at alle delar av fjellomådet har vore viktige område for reinen i periodar (Jordhøy & Strand 2008). I aust er det gjort funn avmerknadsverdig omfangsrike fangstanlegg særleg i området rundt Fresvikbreen samt aust og søraust for breen ved Handalseggi, Syrynjefjellet og Tuftafjellet (Barth & Nordanger 1993). Til anlegga er det funn av fangstgroper, bågåstøe, bægje, ledegjerde- og murar, skremmesteinar, dyrestup og kløfter. Frå andre område er fangstgroper daterte til å vera mellom 3000 og 500 år gamle, og ein reknar med at denne fangsmetoda var mest brukt frå sein vikingtid til tidleg mellomalder (Jordhøy & Strand 2008). I følgje Jordhøy & Strand (2008) kan fangstanlegga tyde på historisk utveksling av dyr mellom vest og aust i villreinområdet og fleire lokale trekk gjennom naturlege passasjar mellom fjella. 2.3 Naturgjevne tilhøve Geologi og landskap Geologi og landskap varierer innanfor villreinområdet. Frå Arnafjord og sørvestover i dei nordlegaste delane av området er berggrunnen dominert av gneis og granitt. Dette bidreg til eit tunt og fattig vegetasjonsdekke med mykje nakent fjell i dagen, men med forhold for vekst av lav. I området rundt Vikafjellsvegen meir midt i villreinområdet er det rikare område med fylitt, som gjev eit rikare og meir samansett vegetasjonsdekke. Fjellryggar og eit samansett vegetasjonsdekke gjer og at det potensielle arealet for lavdominerte område er større (Fjellheimen villreinutval 2006). Landskapet søraust i Fjellheimen er svært kupert, med høge fjell og relativt breie dalar, dominert av harde- og seinforvitreleg bergartar. Som følgje av store nedbørsmengder sommarstid har området mykje vegetasjon over ein stor høgdegradient. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 8

10 2.3.2 Klima og vegetasjon Klima i Fjellheimen villreinomåde er svært varierande, frå ein årsnedbør på ca mm i vest til 1000 mm i dei indre delane omkring Vik. Med dominerande vindretning frå vest/sørvest blir dei største snømengdene liggande i vestlege fjellparti. Vegetasjonen i Fjellheimen ber preg av å ligge i overgangen mellom Austlandet og Vestlandet, med vegetasjonstypar knytt til både innland og kyst. 2.4 Villreinen sin bruk av området Villreinen har eit nomadisk levevis der dei utnyttar leveområdet optimalt ved å vandre mellom ulike sesongbeite året gjennom (Punsvik & Jaren 2006). Fordi tilgangen på beite varierer, kan villreinen nytte seg av ulike område frå år til år. Område som i dag er lite eller ikkje brukt i det heile teke, kan vera eit viktig område om t.d. ti år. Som følgje av dette er det naudsynt å sjå på villreinområdet som ein heilskap og tenkje med eit langtidsperspektiv. Lite brukte område i dag er hovudsakleg heilt vest i villreinområdet. I den tida reinen i Fjellheimen vart definert som tamrein (før villreinområdet vart skipa i 1966), var bestanden betydeleg større, anslag/teljinar antyda om lag 1200 vinterdyr i periodar (A. Nesheim pers.medd.). Med meir enn dobbelt så stor vinterstamme som i dag, vart truleg områdebruken til reinen langt meir omfattande enn i dag med bruk av ein større del av det totale området. Dette fortel oss både at området historisk har heldt betrakteleg fleire dyr og at området som heilskap er viktig å ivaretake i eit langtidsperspektiv. I samband med områdebruken til villreinen i Fjellheimen villreinområde omtalar ein ofte ulike delbestandar. Delbestandane har sitt hovudopphald høvesvis i Kringsdalsområdet, kring Vola og på Vikafjellet. Dei vert dermed ofte kalla for: Kringsdalsflokken, Volaflokken og Vikafjellflokken, sjølv om kvar av bestandane som regel går i fleire flokkar av varierande storleik. Delbestanden i Kringsdalen (ca. 30 dyr) held mest til i den sørvestlege delen av området og er i stor grad isolert, der bukkar kan forsvinne ut, men med få eller ingen dyr inn. Dyra her nyttar i stor grad same området sommar som vinter, med Nesheimfjellet i nord, Teigdalen-Bolstad i aust, Øvstedal-Nordalen-Sødalen i sør og Eksingedalen i vest (Jordhøy 2013). Delbestanden i Vola ( dyr etter jakt 2015) har hovutilhald i sørlege delen av valdet Stølsheimen. Delbestanden i Vikafjell (usikker storleik etter rasulukke i vinter, normalt dyr) har hovudtilhald på Vikafjellet og nyttar båe sider av Rv13, medhovudtyngda på austsida. Dei siste par tiåra har det i all hovudsak vore reine bukkeflokkar som som har nytta område vest for Rv13 (N.Kvammepers.medd). Gjensidig utveksling mellom reinen på Vikafjellet og Volaområdet førekjem og er viktig å oppretthalde for å sikre genetisk utveksling mellom dyra i villreinområdet. Mellom anna vart det på byrjinga av 2000-talet vart det observert og stadfesta at ein mindre flokk frå Vikafjellet kom inn over Torvedalshalsen og slo seg i lag med delbestanden i Vola (Arne Nesheim pers.medd.). Ein del år seinare skjedde det ei utveksling andre vegen frå Vola til Vikafjellet, og truleg var det dyr frå denne utvekslinga som hadde kalving i området Kvanndalen vest for Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 9

11 Grønndalen i Kalving av meir spreidde simler i Finnbunutområdet var også observert i same tidsperiode (Arne Nesheim pers.medd.) Sommarbeite Mengda av grøn vegetasjon om sommaren er rekna for å vera høg innan heile villreinområdet, noko som gjev mykje godt eigna sommarbeite (Fjellheimen villreinutval 2006). Mest produktiv vegetasjon er hovudsakleg utbreidd i lågalpint terreng. Store snømengder gjer at tilgangen på nye grøntområde etter kvart som snøen smeltar utover sommaren er god. Store nedbørsmengder veg til dels opp for den fattige berggrunnen ein finn i delar av området, og gjev bra sommarbeite også i desse områda ettersom snøen smeltar (Jordhøy & Strand 2008). Hovudområda for sommarbeitene for den austre hovudflokken ligg aust for Vikafjellvegen. Den vestre hovudflokken har i dei seinare åra hatt sommarbeitene i Volaområdet og nordover inn i Stølsheimen. På Vikafjellet er det den rike berggrunnen som skapar spesielt gode sommarbeite, medan høg nedbør bidreg til frodige beiter også i Stølsheimen og Volaområdet Vinterbeite Villreinen sin bruk av området gjennom vinteren følgjer tilgangen på beite, noko som varierar frå år til år avhengig av nedbørsmengder og vind. I Fjellheimen er førekomsten av lav liten og vinterbeite vert rekna som den begrensande faktoren i høve til bæreevna. I følgje Jordhøy & Strand (2008) utgjer vinterbeite ca. 10 % av totalt beite. Store nedbørsmengder og varierande temperatur kan føre til ising og at viktige vinterbeite blir isolert. Dette gjeld særleg i dei vestlegaste delane av villreinområdet der nedbørsmengdene er store og temperaturen meir skiftande.reinen har såleis lite tilhald heilt vest i området vinterstid. I aust, på Vikafjellet er vinterbeite kjenneteikna ved å vera flekkvis fordelt utan store område med lavmatter. I desse områda er det vanleg at reinen oppheld seg på eit mindre område til laven er nedbeita for så å vandre vidare til neste lavførekomst. Truleg er vier og blåbær, i tillegg til lav, av betyding som vinterbeite i Fjellheimen, spesielt ved vanskelege vinterbeite kan reinen trekkje ned mot bjørkeskogen for å finne næring (A. Nesheim, pers.medd.). Dette er trekk som kjennes igjen frå andre områder med lignande forhold, som dei vestlegaste villreinområda i Sogn og Fjordane og i Setesdalsområda lenger sør i landet. Lågareliggande, væreksponerte, berre område i kantane av villreinområdet er viktige for reinen også seinvinter og vår. Samanlikna med sommarbeiteområda strekkjer vinterbeiteområda seg lengre ut på fjellryggar og ned mot fjellbjørkeskogen både i aust og vest innanfor villreinområde og er i større grad lokalisert i ytterkantane (sjå Vedlegg 2). Basert på observasjonar frå lokale informantar samt teljingar i perioden påpeikar Jordhøy (2013) variasjonar i arealbruken mellom år og at ein ser ein vekselbruk av dei tradisjonelle vinterbeiteområda. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 10

12 Delbestanden i Vola har nytta områda Volafjellet, Kvitenosa-Torvedalane mot Grøndalen på vinterstid dei seinare åra (Jordhøy 2013). På tidlegvinteren har dei ofte vore langt sør i Solberget og mot Volafjellet. Delbestanden i Vikafjellnyttar i hovudsak områda aust for Vikafjellvegenogså om vinteren. Reinen pendla tidlegare aust-vest og nytta rundt år 2000 i større grad vinterbeitevest for Rv13. (A. Nesheim pers.medd.). Området mellom Vik og Arnafjord dannar ei halvøy med vinterbeite som og har vore nytta i periodar (K.U. Hansen pers.medd.).i løpet av det siste tiåret harfresvikområdet nordaust i villreinområdet vore eit viktig vinterbeiteområde (K.U. Hansen pers.medd.) Kalvingsområde Dei største fostringsflokkane har i dei siste åra vore funne i den nordaustlege delen av villreinområdet og mindre flokkar i sørvestlege delar (Jordhøy 2013) (sjå Vedlegg 2). Snøforhold påverkar kva område som blir nytta. Med lite snø kan reinen trekkje høgare før kalving enn normalt. Ved store snømengder kan reinen bruke lågareliggande kalvingsområde. I følgje Jordhøy & Strand (2008) har området ved Store Muravatnet vore eit viktig kalvingsområde frå slutten av 90-talet. Mindre område på sør- og nordsida av Kvilesteinsvatnet er også kjent som kalvingsområde (Jordhøy & Strand 2008), men har vorte mindre brukt dei siste åra (K.U. Hansen pers.medd.). Sett over ei årrekke er området Harkafjellet-Grasdalseggji det mest sentrale kalvingsområde for hovudtyngda av delbestanden i Volaområdet (A. Nesheim pers.medd.). Njuken og nordvestover samt Bjørndalen er også brukte kalvingsområde. Veksling av kalvingsområde kan tyde på at reinen søkjer plassar som er relativt tidleg bare for snø med tilgang på friskt plantemateriale Trekkvegar Opne trekkvegar er avgjerande for at villreinen gjennom året skal kunne koma seg frå eit funksjonsområde til det neste (Punsvik & Jaren 2006) og såleis utnytte heile leveområdet. Trekkvegar er avgjerande for utveksling av dyr mellom ulike delbestandar der desse har tilhald i ulike delområde og såleis hindre tap av genetisk variasjon. I Fjellheimen villreinområde er dei sentrale og sørlege trekka som knyter saman fjella i aust og vest av størst forvaltningsmessigbetydning. For bestanden som heilheit er aust-vesttrekket over Rv13 avgjerande (Jordhøy 2013) (Figur 2), då dyra treng tilgang på beiteareal på begge sider av vegen. Når reinen nyttar vinterbeita aust for Arnafjorden er særleg trekkorridoren over tunelltaket mellom Valanipa og Sopandefjellet i nord samt trekket nord for Måsetevatnet-Ovrisvatnetviktig. Kryssinga over tunnelltaket samt strekninga like sør for tunellen er lettast å krysse for dyrafordi det her ikkje er brøytekantar. Areal på begge sider av vegen er viktige beiteområde for reinen. Spesielt når reinen skiftar kjerneområde for vinterbeite er vegen saman med tilliggande inngrep, brøytekantar og turistutfart vesentlege hindringar.for utveksling av dyr mellom områda i aust og dei sentrale fjellområda i vest er Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 11

13 trekkområda nord og sør for Skjelingavatnet trekt fram som svært viktig (Jordhøy 2013). Om vinteren kan høge brøytekantar vera ei hindring for reinen i å koma seg over vegen. Figur 2. Detaljkart over trekka ved Rv13. Grøn farge tyder dagens trekkvegar, brun tyder sporadisk nytta trekkvegar og blå tyder gamle trekkvegar som no er lite eller ikkje nytta. Kart: NINA. Henta frå; (Jordhøy 2013). I søraustelege delar av området går trekkretninga i større grad i retninga nord-sør. Trekkorridoren over Blåeggi mellom Eksingedalen og Myrkdalen er rekna som ein flaskehals for utveksling av dyr mellom Volafjellområdet og Vikafjellet (Jordhøy & Strand 2008). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 12

14 2.5 Konkurrerande interesser Vikafjellet og Stølsheimen er fjellområde med eit høgt aktivitetsnivå, særleg i sentrale delar. Om sommaren har ein beitebruk over heile fjellområdet. Småfe dominerer, men ein har og noko storfebeite på Vikafjellet. Størst beitetrykk har ein i Fresvikjordalen, med 113 småfe pr. km2. Ein har eit meir moderat beitetrykk, men framleis høvesvis høg utnytting av beita av småfe sentralt og i sør på Vikafjellet, med 34 sau pr. km2, medan ein i vestlege område har eit lågare beitetrykk med 19 sau pr.km2. Det er stilt spørsmål ved om ei bestandsauke av villrein vil kunne kome i konkurranse med vårbeita for småfe i områda med høgast beitebruk. Når det gjeld Fresvikjordalen, som er området med det høgaste beitetrykket, er dette ikkje ein opplevd konflikt. Høyringsinnspel syner og ei frykt for at ei stor villreinstamme vil kunne skape uro som får småfe til å trekke ut av beita tidleg på hausten og søke seg for tidleg ned frå fjellet. Erfaring frå andre fjellområde med høgt beitetrykk av sau tilseier at reinen held seg unna område med mykje sau fram til sauen er sanka. Slike tilhøve kan truleg variere i høve til kor sky reinen er i dei ulike områda. Frå Fjellheimen finst observasjonar av rein og sau som beitar i nærleiken av kvarandre, utan at den eine arten fortrenger den andre. For å ha ei brei aksept for måla i bestandsplanen bør dette tema utgreiast i forkant av neste bestandsplan og innlemmast som ein del av bakgrunnsstoffet i planen, serleg om ein fylgjer opp tanklar om ei eventuell framtidig auke av villreinstamma. I inneverande planperiode vil stamma ikkje kome over dyretalet ein har hatt i området dei siste 10 åra. 2.6 Kjente utfordringar Begrensing i arealbruk grunna menneskelege inngrep og ferdsel Fragmentering og tap av leveområde er ein av dei største truslane mot villreinbestandane i dag (Punsvik & Jaren 2006). Det er godt dokumentert at reinen endrar områdebruken som følgje av menneskelege inngrep (t.d. Strand et al. 2015). Mellom anna er vegar, hytter, kraftutbygging og turistsentra inngrep som kan koma i konflikt med villreinen (Punsvik & Jaren 2006). I samband med utbyggingsplanar i Vik er det gjort greie for kunnskapsstatus om reinen sin bruk av Vikafjellet og trekktilhøva i aust-vestaksen i eit lengre perspektiv (Jordhøy 2013).Rv 13 overvikafjellet går tvers gjennom Fjellheimen villreinområde frå Vik i nord til Myrkdalen i sør. Utfarten på Vikafjellet er stor gjennom heile året, både i form av gjennomfartstrafikk, bruk av vegar til regulerte vassdrag, parkering, hyttetrafikk, fot- og skiturisme. Skjeringar og brøytekantar utgjer ei fysisk barrierer for villreinen og kan i kombinasjon med trafikken hindre reinen i å krysse vegen (Jordhøy 2013). Ferdsla frå ski- og fotturisme i Fjellheimen er venta å auke i åra framover ettersom Voss fjellandsby i Myrkdalen veks (i høve til godkjende planar). Det er og under bygging ei mindre hyttelandsby i Vik der det og planleggast eit skitrekk opp i vinterbeiteområde. Det er eit potensial for auka trafikk innover også fråbavallen på Voss, som ein del av den auken i fotturisme og opplevelsesturar med og utanguide. I seg sjølv treng det ikkje være negativt Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 13

15 med enkelt friluftsliv, men det er ein svært viktig føresetnad av at ferdsla er styrt bort frå trekkruter og sårbare område for gjeldande årstid. Positive grep i så måte kan gjerast gjennom felles kommunedelplan for Villrein som nå er under handsaming i kommunane med areal i villreinområdet Påverknad av områdebruk gjennom jakt Med eit overordna mål om at villreinen skal nytte større delar av tilgjengeleg areal er det og viktig å sjå på korleis jakta påverkar områdebruken til dyra. Her er det særleg to moment som speler inn. Det eine er når intensiv jakt skjer i avgrensa trekk-korridorar eller langs grenseliner. Dette er med på å avskjere dyra frå å trekke forbi den aktuelle passasjen eller grenselina, slik at areal som ligg i le av det akteulle området vert utan dyr. Eit godt døme finn ein på Hardangervidda. Her har ein hatt GPS-merkte dyr slik at ein kan sjå rørslemønsteret til dyra også i ettertid. Jaktfreding i ein særleg flaskehals i høve til trekk har her fått dyr inn på areal som hadde vore «dyretomt» under jakt i fleire år. Ei hindring av trekk under jakta kan og påverke områdebruken til dyra vidare, ved det at dei dermed står i andre område enn dei kunne ha gjort når jakt er over. Det andre momentet i høve til styring av områdebruk handlar om jaktpress på småflokkar i område der ein ynskjer auka bruk. Særleg gjeld dette bukkeflokkar, noko som gjer at ein mistar bukken si rolle som kulturbærar. Når det gjeld å skifte beiteområde eller å ta nye areal i bruk ser ein ofte at ei endring startar med mindre bukkeflokkar. Etter kvart kjem fleire bukkar, og dernest fylgjer fostringsflokkane på. Dette er erfart både i Nordfjella og i Fjellheimen. På Hardangervidda har ein lagt opp til ein særleg høg andel eldre bukk (20% bukk over 3,5 år) m.a. for å auke områdebruken, då det er kjent at bukk nytter større areal, og dessutan meir av utkantane enn simleflokkane. Det er og erfart på Hardangervidda at fostringsflokkane fylgjer etter når bukk har gjenoppteke bruk av område som har vore dyretomme ei tid. Dersom bukk som tek i bruk nye område vert skoten ut vil ein ikkje oppnå denne effekten. I Fjellheimen er dette særleg aktuelt for å gjenoppta beitebruk vest for Vikafjellsvegen, og då helst i austlege delar av Stølsheimen. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 14

16 3 Planføresetnader og bestandsdata 3.1 Bæreevne Fjellheimen villreinområde er rekna som eit villreinområde med særs gode sommarbeiter. Dette fell og saman med typiske trekk i Norske villreinområde, der austlege område som t.d. Rondane eller Knusthø har sin styrke i gode vinterbeiter medan dei vestlegaste områda har rike sommarbeiter. Det finst ei beitegransking i form av ei semesteroppgåve i Miljøfag frå Geografisk institutt i 1983 (Nordmark 1983). Jordhøy og Strand (2008) støttar seg på denne saman med personlege observasjonar i sitt anslag på at 10% av dei totale beiteområda har typisk vinterbeite, dvs. lavbeite. Nordmark kom fram til eit anslag på 7-8% i vestlege delar og 13-14% i austlege delar. I vestlege og sørlege villreinområde ser ein og at reinen i kan nytte seg av alternative beite i område under skoggrensa, der dei t.d. kan få tak i lyng. Særleg på seinvinteren og tidleg vår beitar reinen i Fjellheimen ut mot kantane og i overgong mot bjørkeskog, noko som m.a. er med på å vanskeleggjere minimumsteljingane frå fly som ofte vert utført i mars månad. I perioden vart vinterbeita i austområda skildra som fullstendig nedslitne (jfr. Jordhøy og Strand 2008). På 90- talet såg ein og at reinen trekte vestover og inn i Stølsheimen på vinterbeite. Det ligg ikkje føre beitegranskingar i området etter dette, det vil seie at ein ikkje har kartleggingar å støtte seg på i høve til vinterbeiteressursen i området i dag. Ei undersøking av lavbeite gjort i Fjellheimen av Nellemann kring årtusenskifte er ikkje publisert. Inneverande plan lyt derfor basera bestandsmålsettingane på erfaringar med stammestorleik bakover i tid. Det vil vere viktig å få ny kunnskap om tilstanden i, - og omfanget av vinterbeite i planperioden. Særleg viktig vil dette være dersom ein legg opp til ei stammeauke. 3.1 Minimumsteljing Minimumsteljingar på vinteren dannar grunnlaget for å få eit tal på bestandsstorleiken og eit bilete på utviklinga i villreinstammen. Minimumsteljingar i 1999 talde 498 dyr. Teljingar i perioden har dokumentert frå 196 dyr (2015) til 506 dyr (2004), med eit snitt på 350 dyr (Figur 3). Tyngden av teljingane har funne stad i slutten av mars månad, nokre også i slutten av feburar og byrjinga av april. Teljingane har gått føre seg frå fly, med unntak av ei teljing frå scooter av delbestanden i Krigsdalen i 2006.Under teljingane i 2004, 2006, 2008, 2009, 2011 og 2013 var alle delbestandane registrert (delbestanden i Kringsdalen, delbestanden i Vola, delbestanden i Vikafjell). I 2007, 2010, 2012, 2014 og 2015 omfatta teljingane delbestanden i Vola og delbestanden i Vikafjell og i 2005 berre delbestanden i Vikafjell. Det må understrekast at teljingane gjev eit minimumstal av bestanden. Vær- og føreforhold, topografi samt mogleg seinvinterbeite i bjørkeskog og lågareliggande område, verkar inn på teljingane og gjev ein usikkerheit. Ulike teljeforhold frå år til år forklarar kvifor talet på talde dyr kan variere mykje frå eitt år til det neste. Teljingane kan derfor ikkje kan reknast som totalteljingar. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 15

17 Talte rein I høve til estimering av bestandsstorleiken ligg det og støtte i tal frå kalveteljingar og strukturteljingar. Strukturteljingane vert gjort rett i etterkant av jakta om hausten, på ei tid då dyra i kvar delbestand er samla på grunn av brunst, som regel i ein eller to store flokkar Minimumsteljing Bestandsestimat Figur 3. Talte rein under minimumsteljing i Fjellheimen villreinområde i perioden samt bestandsestimat basert på minimumsteljingar og observert haustbestand etter jakt i perioden (kjelde: årlege kvotevedtak frå ). Merk at kva delbestandar som er med i minimumsteljingane varierer mellom åra, sjå tekst ovanfor. Bestandsestimatet er talet villreinnemnda har lagt til grunn for fellingskvoten kvart år. Merk at bestandsestimatet for 2015 vart gjort før ein kjende til rasulukka same året. I enkelte år har hendingar av snøras gjort større innhogg i bestanden. Tidlegare bestandsplan (Fjellheimen villreinutval 2006) omtala følgjande rashendingar frå 1973 til 2002: I 1973 gjekk over 100 dyr med i ras ved Valanipa, og i 1982 gjekk det bort omkring dyr i same område. Vinteren 1990 gjekk 34 dyr utfor Kåstein i Nosafjellet, på austsida av dalføret på vestsida av Vardafjellet (A. Nesheim pers. medd). Vinteren 1994 vart 37 dyr teke av ras ved Vardafjellet samt 16 dyr i Vassetskaret. I 1996/97 vart 30 dyr teke i Vikasjurdalen, 12 dyr i Framfjord/Indrefjord i 2000, og våren/sommaren 2002 vart omkring 16 daude bukkar funne i Høyanger kommune. Vinteren 2015 gjekk minimum 34 dyr med i snøras, truleg meir. I følgje vurderingar gjort av oppsynet vart stamma redusert med om lag 50 dyr framskrive til etter kalving Ved slike hendingar må ein regulere talet på tildelte jaktløyve for å halde bestandstalet på eit ønskt nivå. 3.3 Stammestruktur Strukturteljingar under brunsten gjev grunnlag for å danne eit bilete av alders- og kjønnssamansetninga i bestanden. Teljingane i Fjellheimen villreinområde har i størst grad fanga opp delbestanden i Vikafjell. For nokre år har ein eigne teljingar av delbestanden i Vola. For Kringsdals-bestanden føreligg det ikkje eigne strukturteljingar. Frå 2009 har ein for delbestanden i Vikafjell ei kontinuerleg dataserie og bra oversiktlege rapportar på strukturteljingar. Det er viktig at teljingane blir gjennomført kvart år for å til ein kvar tid få Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 16

18 Prosent best mogleg oversikt over strukturen i bestanden. I framstillingane er tala basert på faktisk talde dyr. Det er viktig å understreke at strukturteljingar gjev berre eit omtrentleg bilete av den faktiske stammestrukturen. Talet på talde dyr varierer frå år til år. Dyra på Vikafjellet opptrer ofte i mindre flokkar. Om ein rein bukkeflokk blir oversett vil dette påverke andel bukk i bestanden i teljeresultatet. Stammestruktur basert på strukturteljing for delbestanden i Vikafjell viser at andel kalv i delbestanden har vore stabil rundt 20 % frå 2009 og fram til i dag, med unntak av 2013 (Figur 4). Simleandelen har variert frå 38 % til 55 % i same periode, med snitt på 47%. For bukkesegmentet samla, har andelen variert mellom 26 % og 37 %, med snitt på 33 % Kalv Simle Bukk Bukk Bukk Figur 4. Fordeling av ulike kjønn- og alderskategoriar (%), resultat frå strukturteljing av delbestanden i Vikafjell i perioden 2009 til Bukk 1+ er 1 ½ årig bukk, bukk 2+ (2 ½ år) og bukk 3+ er bukk eldre enn 3 år. Totalt talde dyr for kvart år var: 2009 (n=200), 2010 (n=558), 2011 (n=328), 2012 (n=446), 2013 (n=447), 2014 (n=333), 2015 (n=156).merk at for fleire av åra er totalt talde dyr gjennomsnittstal for fleire teljingar same haust. Teljinga i 2009 må spesielt sjåast på som omtrentleg grunna dårlege teljeforhold. Historisk føreligg det strukturteljingar av delbestanden i Vikafjell for 1997, 2000, 2002 og 2005 (Tabell 1). Samanlikning av desse tala med tal frå dei siste 5-6 åra tydar på at storbukkdelen i dag er nærare bestandsmål fastsett i førre plan på 15 %. Andel bukk under tre år har jamt over vore høgare enn målet på 15 %. Simleandelen har variert med +/- 5 % rundt målet på 50 % (60 % medrekna simlekalvar), men over tid vore i underkant av målet. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 17

19 Tabell 1. Strukturteljing av delbestanden i Vikafjell for åra 1997, 2000, 2002 og 2005, prosentvis fordeling av ulike segment. Under teljingane i 2005 vart det skilt mellom bukk 1+ år (8,2 %) og bukk 2+ år (4,8 %) som i tabellen er lagt saman til kategorien bukk yngre enn 3 år. Delbestanden i Vikafjell Kalv Simle Bukk < 3år Bukk 3+ år Ukjent Simleandelen i delbestanden i Vola har ligge i overkant av 50 % (Tabell 2), høgare enn for delbestanden i Vikafjell. Bukkedelen og kalvedelen ligg noko lågare. Sjølv om det føreligg få strukturteljingar av delbestanden i Vola, må ein rekne med at fordi flokken er mindre (ca dyr), bør det vera lettare å få eit bilete av stammestrukturen tett opp mot verkelegheita. Tabell 2. Strukturteljing av delbestanden i Vola for åra 2005, 2011 og 2013, prosentvis fordeling av ulike segment. Merk at det her er ei anna inndeling i bukkesegmentet enn Figur4 og Tabell 1. Talde dyr viser kor mange dyr som vart talt under teljinga. Mangel på data for simle og bukk 1+ i 2011 skuldast vanskelege teljeforhold. Delbestanden i Vola ** Kalv Simle Bukk < 3år * 20 Bukk 3+år * 12 Ukjent 5 4 Talte dyr *For 2005: tal for bukk < 3år er berre bukk 1+. Bukk 3+ år omfattar også bukk 2+. **Teljinga gjekk føre seg og gjev meir eit bilete på strukturen ved slutten av 2012 enn Kalvetilvekst Kalveteljingar i fostringsflokken om sommaren dannar grunnlag for å seie noko om tilveksten i bestanden. Tidlegare bestandsplan ( ) peikte på at gode kalveteljingar som dokumenterer kalvetilveksten burde få høg prioritet. Ei teljing for heile området i 1998 resulterte i 418 talde dyr og 0,69 kalv per simle/ungdyr. Tilsvarande i 2004 gav 0,46 kalv per simle/ungdyr (totalt 618 dyr talde). For delbestanden i Vikafjell har ein dokumentasjon nok til å seie noko om kalvetilveksten i desse åra. Dokumentert kalv per simle/ungdyr har variert mellom 0,29 og 0,76 (Figur 5). Frå 2006 til 2014 har kalv per simle/ungdyr vore mellom 0,4 og 0,6, med eit snitt på 0,5. Åra der kalveandelen skil seg ut i begge retningar er dei åra med færrast totalt talde dyr. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 18

20 Det er viktig å ha i mente at delbestanden på Vikafjellet går fordelt på fleire flokkar i teljeperioden, og at det kan vera vanskeleg å fange opp alle flokkane under teljinga. Strukturen kan variere mellom flokkane, t.d. reine bukkeflokkar og flokkar der ein stor andel av eittårige simler (t.d. registrert i 2014 der det i ein flokk på totalt 155 dyr var berre 26 kalvar). Andelen av kalvesegmentet er såleis påverka av kva flokk(ar) ein finn. Kavleprosent i høve til både simle og ungdyr er og i seg sjølv eit usikkert estimat. Ein har eit betre talgrunnlag dersom ein kan telje flokkane frå bakken slik at simler og ungdyr kan skiljast, då kan tilveksten bereknast direkte ut frå simleandelen. Dersom ein skal samanlikne seg med andre område er det likevel lurt å også registrere kalv per simle/ungdyr, då dette er ein vanleg måte å registrere på. For delbestanden i Vola har kalvetilveksten vore stabil rundt 0,4 kalv per simle/ungdyr for dei åra ein har teljeresultat frå Volaområdet. Kalveteljingar for Kringsdalsbestanden er fåtallige, men ei teljing frå 2001 talte 32 dyr og 0,6 kalv per simle/ungdyr. Data tyder på at kalvesegmentet er noko mindre i delbestanden i Vola samanlikna med delbestanden i Vikafjell (Figur 5). Kalv pr. simle/ungdyr Fjellheimen 0,90 0,80 0,70 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,10 0, Vikafjellflokken 0,76 0,74 0,29 0,53 0,59 0,52 0,38 0,40 Volaflokken 0,41 0,44 0,37 0,44 Figur 5. Kalvetal per simle/ungdyr fordelt på delbestanden i Vikafjell og delbestanden i Vola i Fjellheimen villreinområde for år med utførte kalveteljingar. 3.5 Avskyting Fellingsstatistikk frå jakta fortel om uttaket av bestanden over tid og er viktig for ei samla forståing av bestandstal- og samansetning. Innan villreinområdet har det til no vore praktisert Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 19

21 kortinndelinga: simle/ungdyr, kalv, frie dyr. Talet på tildelte løyve har sidan år 2000 vore stabilt, med justeringar i begge retningar basert på eit anslag av haustbestanden året før og minimumsteljingar frå vinteren same år (Figur 6) Tildelte løyve Felte dyr Bestandsestimat Figur 6. Tildelte fellingsløyve og tal på felte dyr i Fjellheimen villreinområde i perioden og bestandsestimat frå , jf. Figur 3. Tildelte løyve gjenspeglar villreinnemnda sitt anslag av stammestorleiken for det aktuelle året, der ein har tildelt løyve ut i frå kva ein har meint ein trygt kan hauste frå stamma. Ved sida av minimumsteljingane har ein støtta seg til anslag for flokkstorleik etter strukturteljingar om hausten, der ein har hatt dyra samla i ein eller nokre få store hovudflokkar. Dersom ein har funne store delar av bestanden under kalveteljing har også desse tala vore nytta til hjelp. Det er tydeleg at talet på felte dyr har gått ned frå eit stabilt uttak på +/- 150 dyr, med ytterpunkta 124 og 178 i perioden 1986 til 1997 (med unntak i 1994 og 95 av organisatoriske årsakar), med nedgang i åra 1998 til 2002 der uttaket vidare har funne eit nytt nivå på +/- 80 med ytterpunkta 61 og 128 i åra 2003 og fram til i dag (2015). Perioden med låge uttak har ikkje ført til nokon auke i stamma. Om denne avflatinga av naturleg tilvekst skuldast ei mindre vinterstamme, ein reduksjon i produksjon per simle eller ei auke i naturleg avgang er ikkje råd å anslå, då vi ikkje har tilstrekkelege datasett som kan forklare endringa. Jamfør kondisjonsdata (kjevelengder for perioden og slaktevekter) har ikkje kondisjonen på dyra endra seg. Frå 1996 og fram til i dag har fellingsprosenten i Fjellheimen variert frå 38 % til 92 %, i snitt 60% (Figur 7). Frå midten av 80-talet og fram til tusenårsskiftet låg fellingsprosenten pårundt 90%, med nokre unntak. Låg fellingsprosenten i 1994 og 1995 skuldast organisatoriske årsakar. Det er verdt å merkje seg at fellingsprosenten var på eit meir stabilt høgt nivå fram til 1994, som var fyrste året utan samjakt i heile området (N. Kvamme pers. medd., A. Nesheim pers. medd.). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 20

22 Fellingsprosent Figur 7. Fellingsprosent for avkyting i Fjellheimen villreinområde i perioden Gjennomsnittleg tildelte dyr årleg i perioden var 164, og i snitt årleg 107 felte dyr. Data henta frå ssb.no. I perioden var gjennomsnittleg uttak av kalv 31 %, simle 33 % og bukk 35 % (Figur 8). Over tid har andelen bukk i uttaket vorte mindre, delen simle vore på eit jamt nivå medan andel kalv har auka noko Bukk Simle Kalv Figur 8. Prosentvis fordeling av kalv, simle og bukk av felte dyr i Fjellheimen villreinområde for perioden Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 21

23 3.6 Kondisjon Undersøking av kjevelengde og slaktevekt gjev eit mål på den fysiske kondisjonen til reinen. I tillegg vil denne informasjonen seie noko om beitetilhøva i villreinområdet. Kalvetilveksten i kombinasjon med slaktevekter og kjevelengde vil også kunne gje ein indikasjon på tilhøva i villreinområdet. God reproduksjon tyder ofte bra kondisjon hjå simlene og at dei makter å bera fram kalv Slaktevekt Slaktevektene har vore stabile over tid i Fjellheimen villreinområde (Figur 9). Talet på felte dyr innan kvar kategori varierer frå år til år og kan gje utslag i gjennomsnittsvektene. Variasjonar i slaktevekt blant vaksen bukk kan skuldast andel eldre bukkar i avskytinga. For kalvesegmentet var slaktevektene låge i 2015, truleg som følgje av den kalde våren og sommaren. På den andre sida auka gjennomsnittleg slaktevekt for simle 1 ½ år frå 2014 til 2015, og vektene på vaksen simle har vore stabile over lang tid (Figur 9) Simlekalv Bukkekalv Simle 1 1/2 Bukk 1 1/2 Vaksen simle Vaksen bukk Figur 9. Gjennomsnittlege slaktevekter (kg) for kalv, ungdyr og vaksne dyr for båe kjønn i Fjellheimen villreinområde for år 1993 samt perioden 1996 til Slaktevektene er registrert frå kontrollkort. Manglande slaktevekter for bukk 1 ½ år i 2013 skuldast dårleg datasett. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 22

24 Kjevelengde mm Kjevelengde Undersøking av kjevelengder er basert på innleverte underkjevar frå jegerar. Generelt aukar lengda på kjeven di betre beiteforholda er. Variasjonane på kjevelengdene for kvart dyresegment har i Fjellheimen villreinområde vore små i åra med undersøkingar (Figur 10) Simle Bukk Simle Bukk Simle Bukk Kalv Åring Vaksen Figur 10. Oversikt over kjevelengder (mm) for kalv, ungdyr og vaksne dyr for båe kjønna i Fjellheimen villreinområde for åra 1997, 2000, 2003 og Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 23

25 4 Målsetjing 4.1 Hovudmålsetjing Målsetjing med forvaltning av villreinen i Fjellheimen er å sikre ei livskraftig villreinstamme tilpassa bereevna til leveområdet. Villreinstamma skal ha ein biologisk forsvarleg kjønn- og aldersstruktur og skal vera av god kondisjon. Bestanden skal forvaltast med tanke på å produsere eit overskot som kan haustast ved jakt. Det skal arbeidast for ei human og sikker jaktutøvingsamt fokus på informasjon og rettleiing knytt til jakta. Eit overordna mål er å ta vare på villreinen sine leveområde, både på kort og lang sikt. Trekkvegar skal sikrast for å oppretthalde utveksling av dyr i villreinstamma og ivaretaking av genetisk variasjon. Det er også frå nasjonalt hald stadfesta at Noreg har eit spesielt ansvar for villreinen og eit overordna mål at leveområda til villreinen skal sikrast (St.meld. nr ). 4.2 Delmålsetjing Bereevna til området er tidlegare erfart som større enn førre bestandsmål på 500 dyr. Til tross for varierande resultat frå teljingar, stadfestar slaktevekter og kondisjonsundersøkingar at reinen i Fjellheimen er i god stand. På sikt er det ynskje om å bygge opp ei permanent vinterstamme som er større enn dagens totalbestand. Ein auke vil kunne føre til at bestanden nyttar større delar av leveområdet og at ein får utveksling av dyr mellom dagens delbestandar. Det er eit mål at ein på sikt kan snakke om ein hovudbestand. For denne planperioden er det lagt opp til ein realistisk auke frå dagens anslegne bestandsstorleik og til omtrent 465 dyr som vinterbestand 2018/2019. Dette vil vera eit stykke på veg mot eit langsiktig mål om totalt 600 vinterdyr. I høve kjønns- og alderssamansetning vil bestanden i planperioden bli forvalta med struktur: - 20 % kalv - 45 % simle - 35 % bukk (av dette 15 % bukk 3 år og eldre). Grunngjeving for valde delmålsetjingar følgjer i neste kapittel (kap. 5). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 24

26 5 Plan for bestandsstorleik, stammestruktur og avskyting Forslag til avskytingsplan er eit av minimumskrava til bestandsplanen(forskrift om forvaltning av hjortevilt 2016, 27). Viktige parametre i avskytingsplanen er dagens stammestorleik og alders- og kjønnssamansetning (simleandel og produksjon per simle). Følgjande blir desse parametra diskutert med grunngjevingar for føresetnader sett i forslag til avskytingsplan. Bestandsstorleik. Minimumsteljingar samt totalt talde dyr under strukturteljingar same året gjev oss eit grunnlag til å kvart år kunne anslå bestandsstorleiken i villreinområdet. Det knyter seg ofte stor usikkerheit til minimumsteljingar grunna varierande teljeforhold og at dyra kan ha tilhald i lågareliggande lende eller andre område der dei er vanskelege å fange opp. For Fjellheimen har villreinbestanden over tid vorte anslått til omtrent 500 vinterdyr ( dyr i delbestanden i Vikafjell og dyr i delbestanden i Vola og Kringsdalsbestanden samla). I rapporten frå strukturteljinga hausten 2015 går det fram at delbestanden i Vikafjellvar totalt omtrent 312 dyr (275 dyr på Vikafjellet og ein flokk på 37 dyr lenger vest i same område same dagen). Teke i betraktning at minst 35, anslagsvis mogleg femti dyr gjekk med i snøras i 2015, er det sannsynleg at dette talet ligg nær totalen for delbestanden i Vikafjell. Vi kan såleis med høvesvis stor sikkerheit anslå at delbestanden i Vikafjell i dag er på omtrent 312 dyr. Delbestanden i Vola er anslått til å vera på 90 dyr og delbestanden i Kringsdalen på 30 dyr. Totalt anslår vi bestandsstorleiken hausten 2015 til å ha vore på minimum 432 vinterdyr. Under minimumsteljing gjennomført februar og mars 2016, i separate flygingar vest for Rv13 ( ) og aust for Rv 13 ( ) vart det tald tilsaman 338 dyr med sikkerheit om teljing av ulike flokkar. Det vart då funne 128 dyr i vestre delar av villreinområde, av desse 15 i Kringsdalsområdet, og 210 dyr i austre delar av området. Under den andre flyginga vart det og funne ein flokk på Urdeggi, vest for vegen (65 dyr), den var ikkje teke med i totalsummen med fare for dobbelt-teljing, med tanke på at det vart tald dyr på Urdeggi også under teljinga i februar. Jfr. rapporten frå teljinga var det vanskelege teljetilhøve under teljinga i mars, m.a. vart det funne ein flokk liggande som ikkje hadde nokon sporsleper i nærleiken av seg. Villreinutvalet vel å nytte minimumsteljinga til å syne i kva område hovudtyngda av dyra har helde seg, men nytter eit estimat kor haustbestand jfr. resultat frå strukturteljing og vert teke omsyn til, slik ein ofte har gjort i dette villreinområdet. Det er forventa at naturleg avgong vinteren ligg i øvre ende av normalen då det var mange små kalvar hausten Det vert dermed lagt til grunn ca. 400 dyr i stamma som startpunkt i avskytingsplanen. Dette tilsvarar eit vintersvinn på 8% i høve til haustbestanden, til samanlikning er det nytta eit gjennomsnittleg vintersvinn på 5% i avskytingsplanen. Stammestruktur Eit generelt råd i norsk hjorteviltforvalting er å etterstrebe ei tilnærma naturleg struktur i bestandane når det gjeld kjønn- og alder. Det vil seie mot 50/50 hanndyr og hodyr, eventuelt med ei lita overvekt av hodyr, då hanndyr har ei noko høgare naturleg avgang. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 25

27 I høve kjønns- og alderssamansetning hadde tidlegare bestandsplan eit mål om 40 % bukk (15 % bukkar 3 år og eldre, 15 % bukkar yngre enn 3 år, 10 % bukkekalvar) og 60 % simler. Strukturteljingar tyder på at fordelinga blant hovudtyngda av villreinstamma i Fjellheimen dag er nærare bukk og simle. Truleg er simleandelen noko høgare for delbestanden i Vola (nærare 60-40). Det er viktig å halde oppe simleandelen for å sikre produksjon, men samstundes viktig å ha eit godt utval av bukkesegmentet, mellom desse godt med storbukk, for å sørgje for brunst og kalving til optimale tidspunkt og for å sikre at gode arveeigneskapar blir vidareført. Basert på målsetjinga om å over tid auke bestandstalet til 600 og med dagens struktur i bestanden, er det for denne planperioden eit mål å forvalte stamma med struktur lik: 20 % kalv, 45 % simle og 35 % bukk (15 % bukk yngre enn 3 år og 15 % bukk 3 år og eldre). Kalvetilveksten har historisk vore noko høgare i delbestanden i Vikafjell enn i delbestanden i Vola og delbestanden i Kringsdalen. For å halde seg innanfor det sikre er det for denne planperioden teke utgangspunkt i 0,45 kalv per sime/ungdyr. 5.1 Tilvekst og jaktuttak Følgjande blir avskytingsplan presentert. I planen er det føresett ei vinterstamme på 440 dyr som utgangspunkt, der simleandelen er på 45 % (eksklusiv kalv), samt at kalvetilveksten er på 0,45 kalv per simle/ungdyr. Det er her anslått at 50 % av simlene får kalv, og at fordeling mellom simle og ungdyr i flokken er ca Avskytingsplanen har kalkulert inn ein naturleg avgang på 5 %, og tek sikte på å nå målsetjinga om 600 vinterdyr i 2022 (Tabell 3). Jaktuttaket er for planperioden sett til 50 % av tilveksten. Frå 2019 kan ein då ta ut 60 % av tilveksten, i 2022; 70%, og deretter kan ein vidare ta ut kring 80% av tilveksten, og med det få eit betydeleg større jaktutbytte enn i dagens forvaltning. Tabell 3. Avskytingsplan med langsiktig mål om bestandsstorleik på 600 dyr, der målet i 2018 er eit realistisk stykkje på veg dit. Føresetnader = simleandel på 0,45 og 0,45 kalv per simle og 5% naturleg avgang. År Vinterstamme Tilvekst Jaktuttak Naturleg avgang Dyretal etter jakt Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 26

28 5.2 Totalkvote og kvotefordeling Tilmålt kvote for å oppnå jaktuttak er avhengig av den vanelege fellingsprosenten i villreinområdet. Følgjande forslag til totalkvote legg opp til ein fellingsprosent på 50. Fordeling av kvote på dei ulike fellingskategoriane (kalv, simle/ungdyr, fritt dyr) tek utgangspunkt i at ein ønskjer å auke bestandsstorleiken og såleis vil halde opp simleandelen, men samstundes sikre bukkesegmentet i bestanden. Kvotefordelinga er sett til: 40 % kalv, 35% simle/ungdyr og 25 % frie for å halde på den gode andelen storbukk stamma har hatt. Følgjande plan viser to alternativ for kvotefordeling; ved 50 % felling (Tabell 4) og 65 % felling (Tabell 5). Tabell 4. Kvotefordeling med føresetnader sett i Tabell 3 samt fellingsprosent lik 50 %. År Vinterstamme Totalkvote 25 % frie 35 % s/u 40 % kalv Jaktuttak Tabell 5. Alternativt; kvotefordeling med føresetnader sett i Tabell 3 samt fellingsprosent lik 65 %. År Vinterstamme Totalkvote % frie % s/u % kalv Jaktuttak Tabell 6. Alternativt; kvotefordeling med føresetnader sett i Tabell 3 samt fellingsprosent lik 90 %. År Vinterstamme Totalkvote % frie % s/u % kalv Jaktuttak Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 27

29 6 Tiltak i planperioden Minimumsteljing, kalveteljing og strukturteljing skal gjennomførast årleg. Teljingane er avgjerande for å til einkvar tid vera oppdatert på utvikling av bestanden, både når det gjeld storleik, reproduksjon og alder- og kjønnssamansetning, og såleis forvalte bestanden for å imøtekoma fastsette mål. Teljingane bør leggast til dagar med gunstige værforhold for å få eit godt utbytte. Minimumsteljingar bør gjennomførast så tidleg på vinteren som råd. Som i førre bestandsplan bør kalveteljingar prioriterast for å få ein best mogleg oversikt over produksjonen i bestanden. Teljedata ein har i dag omfattar hovudsakleg delen av stamma som held til på Vikafjellet. Det er eit mål for denne planperioden å styrke teljingane for Volaområdet og Kringsdalsbestanden.Alternative teljemetodar frå bakken (i høve til flyteljing) for Kringsdalsbestanden og til bruk for delbestanden i Vola må vurderast ved høve der vær gjer teljinga her umogleg. Kondisjonsmåling i form av slaktevekter skal analyserast kvart år. Kjeveinnsamling skal gjennomførast ein gong per planperiode (kvart tredje år). Sist analyse av kjevelengder var i 2006, ei ny bør gjennomførast i Utarbeiding av fellingsstatistikkar med jaktuttak i forhold til tildelte løyve, fordeling av kjønn og alder og fellingsstad. Arbeide for ei meir organisert og styrka oppsynstenese. Legge til rette for rekruttering av og auka interesse til villreinjakt blant yngre. Arbeide aktivt for å ivareta reinen sine tradisjonelle leveområde. Villreinen vekslar på bruken av området over tid; område som er lite brukt i dag kan vera viktige om 20 år. Meir aktiv bruk av Fresvikområdet i dag enn på 90- og tidleg på 2000 taleter tidlegare er eit konkret døme. Dette omfattar aktiv deltaking og forsvar av villreininteressene i alle areal- og plansaker som rører ved villreinområdet.i tillegg ta del i aktuelle oppgåver/prosjekt som kan vera med å betre levevilkåra for villreinstamma og gje kunnskap om reinen sin bruk av området. Aktuelt i dag er interkommunal kommunedelplan for Fjellheimen villreinområde som nå (januar 2016) er lagt ut til offentleg ettersyn. Hindre inngrep og forstyrringar i området som reduserer produksjonsevna, helsestatusen og arealbruken til stamma. Dette kan gjelda hyttebygging/turisme, kraftutbygging, anna anleggsverksemd, motorisert ferdsel, militær aktivitet.i tillegg til fokuset på krysningspunkt av Rv13 er spesielt er trekkvegen over Blåeggi - Torvedalen ein flaskehals for reinen og sårbar i forhold til turistferdsel og må viast Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 28

30 spesiell merksemd. Hytta må haldast som ubetjent for å halde trafikken på eit nivå som ikkje fører til ytterlegare hinder for villreinen. Ei betre kartfesting av trekkruter og viktige beiteområde og kalvingsland bør gjennomførast for innlegging på Naturbase. Datasettet i Naturbase i dag er ufullstendig, og kan verke missvisande (mangelfull) både i høve til viktige trekk og viktige beiteområde. Ei beitekartlegging med særleg vekt på utbreiing av- og slitasjetilstand på vinterbeita bør gjennomførast for å få eit klart bilete av kor stor villreinbestand området kan tole over tid. Notat om tilhøva mellom villrein og bufe. Generell, forskingsbasert kunnskap om tema bør oppsummerast og dei lokale tilhøva (beitetrykk, dato for slipp og sanking, vurdering av overlapp i tidsrom for beitie osb.) bør kartleggast. Rullering av bestandsplanen skal skje i god tid før neste planperiode. Planframlegg skal sendast på høyring til alle vald uavhengig av medlemskap i utvalet.. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 29

31 7 Organisering 7.1 Oppsyn Oppsynet i Fjellheimen villreinområde er under villreinjakta organisert av villreinutvalet i samarbeid med SNO, der SNO Aurland er oppsynsleiar. Oppsynet består av mannskap dels frå SNO og dels frå Villreinutvalet. Retningslinjer for korleis oppsynet i Fjellheimen skal gjennomførast skal utarbeidast av villreinutvalet. Prioriteringar for oppsynet bør vera: informasjon, veiledning og oppsyn tilstades i terrenget kontroll med viltlova sine reglar om human og sikker jakt og om plikt til å ettersøke skadd vilt kontroll av at felte dyr er i samsvar med løyve og jaktutøving i høve til gjeldande forskrifter. - heilskapleg oppsyn, inkludert lokale prioriteringar (retta avskytinng, områdebruk til reinen m.m.). Oppsynet er i dag lagt opp til å vera meir profesjonelt enn tidlegare, med bruk av oppsyn som er i teneste heile jaktperioden i staden for enkeltdagar innimellom. Jakta er lite i omfang i Fjellheimen samanlikna med andre område, og ein får sjeldan store opphopingar av jegerar i området. Oppsynet er oppteken av å følgje spesielt med om reinen kryssar Rv13 eller valdgrensene. 7.2 Jegerkontrakt Kontrollordning med kontrollkort framgår av forskrift om forvaltning av hjortevilt. Bestemmingane i jegerkontrakta kjem i tillegg til desse bestemmingane og er av privatrettsleg karakter. Dette inneber at villreinutvalet/rettigheitshavarane kan utforme straffereaksjonar i form av gebyr. Jegerkontrakten inneheld òg reaksjonsmåtar ved feilskyting og manglande/for sein innlevering av jaktkortet Samjaktavtale Forskrift om forvaltning av hjortevilt opnar for at fellingsløyve på eit villreinvald kan nyttast på eit anna vald (Forskrift om forvaltning av hjortevilt 2016, 31). Samjaktavtaler kan fremje ei rettferdig utbyttedeling ved å verdisetje villreinareal som ikkje blir nytta av dyra under jakta (Punsvik & Jaren 2006). Vidare kan slike avtaler bidra til ein høgare og meir forutsigbar fellingsprosent når dyra har ein konsentrert opptreden under jakta. Valdleiarane uttrykte misnøye med det dårlege fellingsresultatet i valda Stølsheimen og Fresvikhalvøya (for 2015; 23% felling Stølsheimen, 5,6% for Fresvikhalvøya). Det tredje valdet, Austfjelli-Vik, har tilnærma full felling. Det vart peikt på at reinen brukar valda gjennom året, men har lite tilhald i jaktperioden. Dette gjer det vanskeleg for jegerane å få tak i rein innanfor jaktområda, og det blir mindre attraktivt å jakte. For Stølsheimen og Fresvikhalvøya er det eit klart mål å få opp fellingsprosenten. Ei samjaktavtale vart uttrykt Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 30

32 som ønskjeleg, valdleiarane meinte at spørsmålet om samjakt var den største utfordringa for bestandsforvaltninga i dag. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 31

33 8 Kjelder Barth, E. K. & Nordanger, D. (1993). På spor etter fangstanlegg ved Fresvikbreen. I: 8-13, A.-. (red.). Nesheim, A. (2006). Bestandsplan for Fjellheimen villreinområde. 39 s. Fjellheimen villreinutval. Nesheim, A. (2009). Framlegg til bestandsplan for Fjellheimen villreinområde. 39 s. Fjellheimen villreinutval. Forskrift om forvaltning av hjortevilt. (2016). Forskrift om forvaltning av hjortevilt av nr. 12. Jordhøy, P. & Strand, O. (2008). Villreinen i Fjellheimen. Status og sårbare habitat. NINA-rapport s. Jordhøy, P. (2013). Vikafjellet i Fjellheimen. Villrein i høve til nye utbyggingsplanar. NINA-rapport s. Lid, S. (1998). Fjellheimen villreinutval. Villreinen 1998: Punsvik, T. & Jaren, V. (2006). Målrettet villreinforvaltning - skjøtsel av bestander og bevaring av leveområder. Oslo: Tun Forlag. 195 s. St.meld. nr. 21. ( ). Regjeringens miljøvernpolitikk og rikets miljøtilstand. Regjeringen. Strand, O., Jordhøy, P., Panzacchi, M. & Van Moorter, B. (2015). Veger og villrein. Oppsummering - overvåing av Rv7 over Hardangervidda. NINA Rapport 1121.: 47 s. + vedlegg. Sæbø, A. I. (2002). Reinsdyr på Vikafjellet. Pridlao s. Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 32

34 Vedlegg: Kart over sommarbeiteområde, vinterbeiteområde, kalvings- og trekkruter. MRK Kartlegginga er ikkje rekna som fullstendig, det vil finnast beiteområde som ikkje er fanga opp i kartlegginga då det sit kunnskap hjå informantar som ikkje har vore involvert i arbeidet, som vart utført i samband til førre framlegg til bestandsplan (2009). Ei overordna kartlegging av både historisk og oppdatert bruk vert tilrådd som tiltak i planperioden. Henta frå (Jordhøy 2013). Mykje nytta sommarbeiteområder i Fjellheimen i perioden og perioden (innan raud prikka line), basert på røynslekunnskap og observasjonar frå Vill-reinutvalet (Kart og data frå Nesheim 2005, og upublisert kart 2012). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 33

35 Henta frå (Jordhøy 2013). Mykje nytta vinterbeiteområde i Fjellheimen i perioden , og perioden (innan raud prikka line) basert på røynslekunnskap og observasjonar frå Vill-reinutvalet (kart og data frå Nesheim 2005 og upublisert kart 2012). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 34

36 Henta frå (Jordhøy 2013). Trekkvegar og kalvingsområde (innan blå prikka line i perioden etter 2008) i Fjellheimen, basert på røynslekunnskap og observasjonar frå Villreinutvalet (Kart og data frå Nesheim 2005 og 2012). Siri Bøthun Naturforvaltning 2016 Fjellheimen villreinområde; Bestandsplan s 35