Norsk som andrespråk, overgangsordning. NOR1049 Norsk som andrespråk, overgangsordning

Transkript

1 Førebuing Førebuing NOR1049 Norsk som andrespråk, overgangsordning Elevar og privatistar NOR1049 Norsk som andrespråk, overgangsordning Nynorsk Elevar og privatistar Nynorsk Midtstilt bilde. Plassering av bildeteksten som bokmål Midtstilt bilde. Plassering av bildeteksten som bokmål Bethlehem Graffiti på den israelske muren på Vestbreidda, som er bygd for å skilje israelarar og palestinarar. Muren er åtte meter høg Kilde: Banksy - Wall and Bethlehem Graffiti på den israelske muren på Vestbreidda, som er bygd for å skilje israelarar og palestinarar. Muren er åtte meter høg. Piece, Century, Random House Group Limited, Bethlehem Graffiti på den israelske muren på Vestbreidda, som er bygd for å skilje israelarar og palestinarar. Muren er åtte meter høg. London 2005 Kilde: Banksy - Wall and Piece, Century, Random House Group Limited, London 2005 Nynorsk Kilde: Banksy - Wall and Piece, Century, Random House Group Limited, London 2005 Nynorsk

2 Nynorsk Informasjon til førebuingsdelen Førebuingstid Førebuingstida varer éin dag. Førebuingsdagen er obligatorisk skoledag. Du kan samarbeide med andre, finne informasjon og få rettleiing. Hjelpemiddel På førebuingsdagen er alle hjelpemiddel tillatne, inkludert bruk av Internett. På eksamen er alle hjelpemiddel tillatne, bortsett frå Internett og andre verktøy som kan brukast til kommunikasjon. Omsetjingsprogram er heller ikkje tillatne. Bruk av kjelder Eksamensoppgåvene er knytte til tekstane i denne førebuingsdelen. Du skal ta med deg dette heftet og notata dine på eksamensdagen. Dersom du i tillegg vil bruke andre kjelder i svaret ditt, skal dei alltid førast opp på ein slik måte at lesaren kan finne fram til dei. Du skal føre opp forfattar og fullstendig tittel på både lærebøker og annan litteratur. Dersom du bruker utskrift eller sitat frå Internett, skal du føre opp nøyaktig nettadresse og nedlastingsdato. Informasjon om vurderinga Sjå eksamensrettleiinga med kjenneteikn på måloppnåing til sentralt gitt skriftleg eksamen. Eksamensrettleiinga finn du på Tekstar A-magasinet: «Fødd sånn eller blitt sånn?» , utdrag, omsett til nynorsk for dette oppgåvesettet Amnesty International: «Stå opp mot urett!» ( ) Banksy: «Bethlehem 2005», Banksy Wall and piece, Century, The Random House Group Limited, London 2005 Bertolt Brecht: «Herberget», 100 dikt, Gjendikta av Georg Johannesen Hauge, Olav: «Det er den draumen», Dropar i austavind, 1966 Hugo, Victor: «Padden», Norsk omsetjing av Bjørnstjerne Bjørnson, språkleg modernisert og omsett til nynorsk for dette oppgåvesettet Ismail, Warsan: «Somaliske tanker i Norge», publisert ( , omsett til nynorsk for dette oppgåvesettet) Karpe Diem: «Gull & Glitter», språkleg tilpassa til dette oppgåvesettet Takvam, Marie: «1980», Falle og reise seg att, 1980, tilpassa til dette oppgåvesettet Øverland, Arnulf: «Du må ikke sove», Den røde front, 1937, utdrag NOR1049 Førebuing Side 2 av 8 NOR 1049 Førebuing Side 2 av 8

3 Somaliske tankar i Noreg Denne teksten er skriven av Warsan Ismail. Ho er student og driv bloggen «Bak rosa burkaer og gule mullahskjegg», der ho deler sine erfaringar med å vere ung, muslim og somalisk i Noreg. Det var ikkje sjølvsagt at eg kunne sitje i samfunnsfagstimane og lytte døsig medan læraren forklarte oss om demokrati. Eg kunne like gjerne ha prøvd å overleve i eit uføreseieleg og usikkert Somalia. Eg har afrikanske røter, ein norsk stamme og verdsomspennande greiner. Røtene mine er gravne djupt ned i den somaliske jorda. Dette er røter med ei lang historie rik på hendingar, røter med gode tradisjonar og varme forteljingar. Samtidig er røtene mine omringa av jord som er dynka i blod, tårer og fortviling. Vi kom til Noreg via russargrensa. Da hadde vi vore på flukt i over eit år. Vi flykta frå borgarkrigen som markerte slutten på det kommunistiske regimet og byrjinga på tjuetre ustabile år i Somalia. I løpet av oppveksten min i Noreg har eg sete i tallause samfunnsfagstimar og lytta døsig til at læraren har fortalt om demokratiske val, parlamentarisme, maktfordeling, politisk mangfald, uavhengige domstolar og lokalpolitikk. Sånn er det i Noreg, har samfunnsfagslærarane alltid sagt. Sånn er det dei tre orda brenner seg fast i underbevisstheita. Sånn er det når vi kvart år får innsyn i statsbudsjettet er vi misfornøgde med prioriteringane regjeringa gjer, kan vi kvart fjerde år stemme på andre politiske parti. Somme av oss vil ikkje nøye seg med å bli representerte, somme av oss vil representere, og melder seg derfor inn i ulike politiske lokallag. Sånn er det, og sånn har det vore så lenge eg kan hugse. Men at noko er gitt, betyr ikkje at det er naturgitt. For meg var det nok å reise heim frå skolen, og samfunnsfagstimane, for å forstå dette. Mine foreldre tek ikkje mine moglegheiter for gitt. Da eg var nyfødd, var desse moglegheitene svært usannsynlege. Var det ikkje for dei små hendingane som til saman skaper dei prosessane som endrar historia, ville Siad Barre, eller etterfølgjaren hans, enno styrt Somalia. Og da hadde ikkje eg skrive til deg om mine moglegheiter, på eit nordisk språk. Dersom ein nordmann hadde fortalt meg om situasjonen i Noreg, hadde eg kanskje ikkje vore i stand til å sjå det for meg, kanskje hadde eg ledd det bort og sagt at det høyrtest heilt usannsynleg ut. Kanskje hadde eg ikkje hatt tid til desse tankeeksperimenta. Kanskje hadde eg vore mest oppteken av å overleve, trå forsiktig i det somaliske landskapet, fordi det einaste føreseielege var uvissheit og usikkerheit? Kanskje hadde eg blitt tvinga til å bli eit apolitisk vesen for mi eiga sikkerheit? Sosialdemokratiet Noreg er min realitet i dag, men nettopp fordi diktaturet aldri var langt unna, har også tanken, eller marerittet om det, følgt meg. Demokratiet, sånn er det, og sånn har eg vakse opp, men eg er klar over at det kunne ha vore annleis. Eg er ikkje den einaste. I vårt fleirkulturelle samfunn omgåst vi menneske som sjølve har opplevd, eller har foreldre som har opplevd, politisk totalitarisme. Forteljinga om fascismen, som vi les i historiebøkene, er ikkje fjern. Han finst blant oss, i erindringa til tidsvitna. I den chilenske faren som fortel dotter si, og medelevane hennar, om livet i Santiago etter at den folkevalde presidenten Salvador Allende blei styrta i 1973 og erstatta med eit militært diktatur leidd av Augusto Pinochet. I den irakiske mora som blir jaga av opplevingane i Saddams fengsel, etter at ho som ung skreiv kritisk om Baathregimet. Fleirkultur betyr ikkje berre større valfridom i matvegen eller ulike hudfarger som pregar nasjonaldagsfeiringa. Det etniske mangfaldet i Noreg skaper også ei større og meir internasjonal kollektiv bevisstheit. Internasjonaliseringa har gitt oss verdsomspennande greiner. Vi følgjer med på utviklinga i Syria og protesterer med greske studentar. Internett og informasjonsflyten gjer den globale historia lokal, og det lokale blir større enn lokalavisa. Vi er ein heldig generasjon som aktivt får vere med i verda. Men høvet til internasjonal deltaking og mangfaldet av historier rundt oss gjer at vi ikkje lenger kan seie: Sånn er det. Sånn er det i Noreg, men ikkje alle stader i verda. Sånn har det heller ikkje alltid vore i Noreg, og sånn er det ikkje sjølvsagt at det held fram å vere. (Teksten er omsett og tilpassa dette oppgavesettet) NOR 1049 Førebuing Side 3 av 8

4 NOR 1049 Førebuing Side 4 av 8

5 1980 Det er medan millionar av menneske ligg døyande av svolt at eg går til friserdame i ein badeby og fargar håret mitt. Det er medan millionar av menneske ligg døyande av svolt at eg puslar med neglene mine, raud eller blank lakk? Det er medan millionar av menneske døyr av svolt at eg kastar brødet frå i går. Det er medan millionar av menneske døyr ved grensene at eg tar fly over havet for å få litt sol. Det er medan millionar av menneske tærest ut av sjukdommar at eg går til doktoren for å få noko for snue og litt hosting. Det er medan millionar av barn døyr av svolt at prestane diskuterer abort og jomfrufødsel på same tid. Det er medan millionar av menneske teier nær døden, ligg urørlege ved den siste grense at eg snakkar om å skape noko vakkert. Marie Takvam. Frå Falle og reise seg att, 1980 Herberget Jeg hører at i New York på hjørnet mellom 26. gate og Broadway står det om vinteren hver kveld en mann og skaffer de husløse som samler seg der penger han samler inn, så de får plass på herberget. Dette forandrer ikke verden. Dette forandrer ikke forholdene mellom menneskene. Dette forkorter ikke utbyttingens tidsalder. Men noen menn får plass på herberget. Vinden blir holdt borte fra dem en hel natt. Snøen som skulle falt på dem, faller på gaten. Menneske, legg ikke vekk boken hvor du leser dette! Noen mennesker har nå plass på herberget. Vinden blir holdt borte fra dem en hel natt. Snøen som skulle falt på dem, faller på gaten. Men dette forandrer ikke verden. Dette forbedrer ikke forholdet mellom menneskene. Dette forkorter ikke utbyttingens tidsalder. Du må ikke sove Du må ikke sitte trygt i ditt hjem og si: Det er sørgelig, stakkars dem! Du må ikke tåle så inderlig vel den urett som ikke rammer deg selv! Jeg roper med siste pust av min stemme: Du har ikke lov til å gå der og glemme! Arnulf Øverland. Fra Den røde front, 1937 Utdrag fra et lengre dikt Bertolt Brecht, Norsk gjendikting ved Georg Johannessen utbyttingens tidsalder: tiden når folk blir hensynsløst utnyttet økonomisk Fødd sånn, eller blitt sånn? I England har eit offentleg utval studert sosial mobilitet og fattigdom: Utviklinga går feil veg. Fattige barn og middelklassebarn gjer det dårlegare enn foreldra med omsyn til jobb og bustad. Kva skuldast det? Ikkje genar, meiner utvalet; pengar er langt meir arveleg. A-magasinet Til nynorsk ved Utdanningsdirektoratet NOR 1049 Førebuing Side 5 av 8

6 Foto: NTB Scanpix Gull & Glitter Alle vil ha penger, bil, stort hus, gull og glitter, våkne hver dag til solskinn og fuglekvitter. Men slutt å drøm, ta en stol, det er best du sitter, for Karpe Diem bringer sannheten og den er bitter! Ey yo, jeg ser deg natt og dag, du halter rundt i gatene. Du vet alt om ensomhet og hakke no n å prate med. De kaller deg en taper, den som aldri klarte det. Yo, Velferdsstaten? Våkn lille Norge! Med uteliggere tiggende på Jernbanetorget, ja, jeg tar skitt for gitt, det er skamfullt for det. For i forhold til deg så har jeg fått mitt med sølvskje. Tenk litt over, hvorfor han er dopa, og ikke døm forsia, les hele boka. Tenk litt over, hvorfor han er dopa, og ikke døm forsia, les hele boka. Ser en mann ligge på Karl Johan i slutten av desember, har et Mc ern-beger foran seg hvor folk kan putte penger. Og han fortrenger drømmene sine om et sted å bo, med egen do, stereo og tv2 og rene sko. For oss en vanlig ting, en seng og hus og bil og tv, men en fattig uteligger tigger penger for å leve samme stedet. Midt i februar, samme karen, ligger med hodet nedi fanget, etter altfor mange lange vinterdøgn. Bare løgn at man er skyld i egen død. Dersom samfunnet fungerer, har vi alle vann og brød så... Drept av kulda, etter jula, hvem har skylda? Jo, de som slenger dritt som mitt er mitt og ditt er ditt. Tar alt for gitt, tenker profitt, har appetitt som en tarnitt (shit). NOR 1049 Førebuing Side 6 av 8

7 Alle vil ha penger, bil, stort hus, gull og glitter, våkne hver dag til solskinn og fuglekvitter. Men slutt å drøm, ta en stol, det er best du sitter, for Karpe Diem bringer sannheten og den er bitter! Det æ kke galt å være rik, men det er galt å være grådig. Tjener penger natt og dag for å få de, nå de. Jeg ser du slår de, de som har det dårlig. Og ja, jeg så deg kjøpe VG, tror du på de? Synderne de går fri, mens de som ikke gjør no galt. Ja, de får svi, detta skjer i vår tid. Fattige må slite, mens de rike jobber lite. Ligger på sofaen, ser på tv, nyter hvite såpeserier, drar på ferie hele tiden, chartertur til syden siden. For hvert minutt blir det kutt på de rike sin tributt. Det bli kke slutt, skulle ønske jeg var Robin Hood. Men Robin Hood er skutt, jeg er bare en liten gutt, jeg ha kke en dritt å si. Skal du ha litt å si, så er du en rik, gammel mann med politikk på si. Jeg mener ikke at det er galt å tjene spenn, men. Den som tjener plenty, har bare stemt de, som har glemt de, uten sted å komme hjem til, uten fremtid. På ubestemt tid. Ja, på sengene med oljepengene, de er jo spennende. Men Norge, hvor er sengene når de trengende trenger det? Men HEI! Hva vet vel jeg? Du er sikkert jævli lei av å høre sannheten fra en drittunge som meg. Så jeg slapper a, later som at alt er bra Men hør! Barn i fra sør dør, blør som før. Du hører, leser om det, men si meg hva du gjør! Alle vil ha penger, bil, stort hus, gull og glitter, våkne hver dag til solskinn og fuglekvitter. Men slutt å drøm, ta en stol, det er best du sitter, for Karpe Diem bringer sannheten og den er bitter! Det er den draumen Det er den draumen me ber på at noko vedunderleg skal skje, at det må skje at tida skal opna seg at hjarta skal opna seg at dører skal opna seg at berget skal opna seg at kjeldor skal springa - at draumen skal opna seg, at me ei morgonstund skal glida inn på ein våg me ikkje har visst om. Karpe Diem. Gruppa er frå Oslo og bruker eit munnleg språk i tekstane sine. Olav H. Hauge. Frå Dropar I austavind, 1966 NOR 1049 Førebuing Side 7 av 8

8 Padda Det hadde vore eit forferdeleg regnvêr heile dagen. No hadde det slått om. Sola heldt på å gå ned i flammar, landskapet var raudt. Dette sat ei padde og såg på. Ho sat ved sida av eit djupt og breitt hjulspor som no var blitt til ein sølepytt. Padda var heilt vekk. Ho var blitt djupsindig. Det går da an for den som er stygg, å sjå på det som er vakkert? Himmelen var eld, dalane rundt om var purpur, vatnet var spegel; sjølv sølepytten, som det flaut gras i, var blitt til ein spegel. Fuglane song, men færre og færre ettersom dagen gjekk mot kveld, til sist song ingen. Lufta var stille, vatnet var stille, padda nesten gløymde seg ho gløymde at ho var redd, ho gløymde at ho var stygg, ho sat berre og stirte inn i solnedgangen. Ho syntest visst ho var velsigna, ho også. I alt som lever, er det eit gjenskin av det evige. Ikkje noko auge er så fråstøytande at ikkje lyset frå himmelen når det, somme gonger hardt, somme gonger ømt. Ingen skapning er så misdanna, så låg, så urein, at auga hans ikkje rommar det uendelege ved stjernene. Ein mann kom gåande. Han såg først det stygge dyret da han sette hælen på det, og skvatt tilbake. Det var ein prest som gjekk og leste i bønneboka si. Så kom ei ung jente, ho bar ein blome på brystet. Men ho blei så skremd at ho, utan å vite det, sette paraplyen på padda, og paraplyen trefte det eine auget. Så kom fire skolegutar. Klare, opne ansikt. Men hjartelause var dei. Slik begynner vi: Sjela går den vegen som heile menneskeætta har gått, frå brutalitet til medkjensle. Auga på gutane strålte av leik, av sunnheit. Kvar av dei hadde ei mor, dei hadde gode kameratar, dei pusta inn lufta med friske lunger, dei var elska, dei var frie, dei var glade! Hadde dei da noko betre å ta seg til enn å vere nådelause? Nådelause mot dei som var ulykkelege? Padda slepte seg vekk så fort ho kunne; ho ville gøyme seg. Men gutane fekk auge på henne: «Æsj, så ekkelt dyr! La oss drepe det!» «Ja-a!» Dei lo for slike gutar ler når dei gjer andre vondt. Dei fikk fatt i ein kvist, som dei spissa til, dei ville prøve å stikke i det auget som var skadd, dei ville gjere såret større. Som det fryda dei! Det stakkars dyret kunne ikkje skrike, blodet rann, det prøvde å komme seg vekk, det hadde jo ikkje gjort noko vondt, det var berre stygt. Den eine foten slepte etter, det eine auget hang ut. Ein gut kom med ein spade, og for kvart dytt han klarte å gi dyret, kom det ut litt slim. «Sjå som ho siklar!» sa gutane. Dei prøvde å fange henne med ei skolisse, men padda glapp unna. Og så klarte ho å kaste seg ned i sølepytten og rota han opp så ingen såg henne. Ho vaska av seg brutaliteten til mennesket i skittent vatn. Og desse gutane med vår i kinna, vakre, sunne, dei mora seg forferdeleg, dei snakka alle på éin gong. «Skal vi ikkje få tak i ein stor stein og kaste han uti?» «Ja, ja», sa alle saman! Somme passa på kvar padda var, andre sprang etter steinen. Éin av dei fann ein brustein og kom springande med den da dei alle måtte gå til side for ei vogn som kom opp den holete vegen. Ei tung vogn, trekt av eit gammalt, halt esel. Ikkje berre halt, men både magert og døvt og skrøpeleg på alle måtar. Det bar to korger, og det trekte samtidig vogna. Det hadde gått slik heile dagen, og no var stallen nær. Vegen var blaut, hjula sokk nedi, eselet rykte og rykte, og kvart rykk gjorde vondt, for det var så tungt. Men det brydde ikkje han som dreiv eselet, seg om. Det gamle utslitne dyret gjekk i ei sky av slag og banning. Ein av gutane ropte: «Vognhjulet går rett over sølepytten!» «Ja!» Det ville alle sjå på. Men eselet gjekk med hovudet bøygd mot jorda og fekk auge på padda; ho stakk akkurat hovudet opp av søla. Eselet liksom snøfta til padda, og no syntest det som om den eine stakkaren ville hjelpe den andre. For i det same bøygde eselet til sida. Det rykte til med sine siste krefter. Det gjorde forferdeleg vondt i såra, og det heldt så vidt. Men eselet klarte å vri hjulet opp av sporet. «Kvar vil du hen?» skreik eseldrivaren og slo. Men padda var frelst. Der stod gutane. Han som hadde teke steinen, den same som sidan skreiv dette, han kasta han langt frå seg. For frå den uendelege himmelen over som no var mørkna til, høyrde han tydeleg: «Ver god!» Victor Hugo, Til norsk ved Bjørnstjerne Bjørnson. Språklig modernisert for dette oppgavesettet. NOR 1049 Førebuing Side 8 av 8